Posteaquam in manus nostras, sancte papa Aureli, ecclesiastica 
 gesta uenerunt, ubi Pelagius ab episcopis quattuordecim 
 prouinciae Palaestinae catholicus est pronuntiatus, cunctatio 
 mea terminum accepit, qua disserere aliquid plenius atque 
 fidentius de ipsa eius defensione dubitabam. hanc enim iam 
 in quadam chartula, quam mihi ipse miserat, legeram, sed quia 
 eius cum illa nullas a se datas litteras sumpseram, uerebar, 
 ne aliquid aliter in meis uerbis inueniretur quam legeretur 
 episcopalibus gestis atque ita forsitan negante Pelagio quod 
 ipse mihi illam chartulam miserit, quoniam facile conuinci uno

 4 cf. contra Iulianum I 19. 32 (XLIV 652. 663 M.) 

 2 Incipit liber Aurelii Augustini de gestis Pelagii contra aduersarios 
 gratiae dni nri ihu xpi L Incipit Aurelii Augustini de gestis Pelagii 
 contra adaersarios gre dni nri liber unus U Liber Aurelii Augustini de 
 gestis Pelagii contra aduersarios dni nri ihesu xpi incipit Ll Incipit 
 Aurelii Augustini liber de gestis Pelagii contra aduersarios gratie domini 
 nostri Iesu Christi FFl Liber Aurclii Augustini de gestis Pelagii contra 
 aduersarios gratiae dni nri iiiu xpi incipit P Diui Aurelii Augustin 
 Hipponensis episcopi liber de gestis Pelagii contra aduersarios gratio 
 Domini nostri Iesu Christi (in mg . ad sanctum episcopum Aurelium) V 
 D. Augustini Hipponensi episcopi liber ad S. Episcopum Aurelium de 
 gestis Pelagii contra aduersarios gratiae Domini nostri Iesu Christi S 
 S. Aurelii Augustini Hipponensis episcopi de gestis Pelagii ad Aurelium 
 episcopum liber unus d 3 Postquam S nostras VxSd et codd. Metractationum: 
 uestras codd. FiS1 pape LU 5 catholicus gatl.iQljcu§ (m. 
 rec. del.) Fl 7 iam om. F 8 chartula; ch semper scripsi, codd. 
 uar . mihi om. Fl ipsemet Fl 9 illa eras. in U ad se FV2 
 10 aliqui Ll inueniretur m. 2 in mg. Fl 11 in episcopalibus S 
 forsan VS 12 que (in mg. m. 2 qm) L 

 4* 
 
 
 teste non posset, ego potius ab his qui ei neganti fauerent aut 
 suppositae falsitatis aut, ut mitius dicam, temerariae credulitatis 
 arguerer. nunc ergo cum ea pertracto quae gesta testantur, 
 iam quantum mihi uidebar utrum pro se ille sic egerit 
 dubitatione sublata profecto et de ipsius defensione et de hoc 
 opere nostro sanctitas tua atque omnis qui legerit facilius et 
 certius iudicabit. 
 Primum itaque domino deo, rectori custodique nostro, 
 ineffabiles ago gratias, quod me de sanctis fratribus et coepiscopis 
 nostris, qui in ea causa iudices consederunt, opinio 
 non fefellit. responsiones enim eius non immerito approbauerunt 
 non curantes quomodo ea quae obiciebantur in opusculis suis 
 posuerit, sed quid de his in praesenti examinatione responderit. 
 alia est enim causa fidei non sanae, alia locutionis incautae. 
 denique in his, quae de libello, quem dederunt sancti fratres 
 et coepiscopi nostri Galli Heros et Lazarus, qui propter grauem 
 — sicut postea probabilius comperimus — unius eorum 
 aegritudinem praesentes esse minime potuerunt, recitata sunt 
 obiecta Pelagio, illud est primum, quod in libro suo quodam 
 scribit <non posse esse sine peccato nisi qui scientiam legis 
 habuerit\'. quo recitato synodus dixit: \'tu haec edidisti, Pelagi?\' 
 at ille respondit: lego quidem dixi, sed non sicut illi intellegunt. 
 non dixi non posse peccare qui scientiam legis habuerit, sed 
 adiuuari per legis scientiam ad non peccandum, sicut scriptum

 16 cf. Ep. Zosimi (CSEL XXXV p. 100. 103. 104); cf. Photii in 
 bibl. cod. 54 ed. Bekker I pag. 14 

 1 hiis LFF1 his ULlP m. 2 facerent FV2 2 nt mitius dicam 
 om. VS crudelitatis LL1 3 nunc petracto (pertracto F1) V hunc 
 ergo pertractato B ergo add. m. 2 F cmn ea pertracto om. SV 
 4 uidetur Vxd 7 Aurelii Augustini episcopi de gestis Pelagii capitulum 
 primum incipit U capitulum primum cett . 8 nostro LULaFaP: meo 
 FVSd 11 enim om. Zj1 13 hiis LP m. 1 15 de om. V 
 patres S 16 Galli Heros] galienus LUL1 gallienus FFIPVSj cf. cap. 
 XVI 17 sic FlP 19 quodque F 20 scribi F legis scientiam 
 VSd 21 hoc UFVSd 22 illiJ isti ULIFl 23 nisi qui S 
 
 
 est: legem in adiutorium dedit illis\'. hoc audito 
 synodus dixit: \'non sunt aliena ab ecclesia, quae dicta sunt 
 a Pelagio\'. plane aliena non sunt quae respondit; illud uero 
 quod de libro eius prolatum est aliud sonat. sed hoc episcopi, 
 Graeci homines et ea uerba per interpretem audientes, 
 discutere non curarunt, hoc tantum intuentes, quid ille qui 
 interrogabatur sensisse se diceret, non quibus uerbis eadem 
 sententia in eius libro scripta diceretur. 
 Aliud est autem hominem per scientiam legis ad non 
 peccandum adiuuari et aliud est non posse esse sine peccato, 
 nisi qui scientiam legis habuerit. cum enim uideamus exempli 
 gratia et sine tribulis areas triturari, quamuis adiuuent, si 
 adsint; et sine paedagogis posse pueros pergere in scholam, 
 quamuis ad hoc non sint inutilia paedagogorum adiumenta; 
 et multos sine medicis ab aegritudine conualescere, quamuis 
 manifesta sint adiutoria medicorum; et aliis cibis sine pane 
 homines uiuere, quamuis panis adiutorium ualere plurimum 
 non negatur, et alia multa, quae nobis tacentibus cogitanti 
 facile occurrunt: profecto admonemur adiutoriorum esse genera 
 duo. alia quippe sunt, sine quibus illud, - ad quod adiuuant, 
 effici non potest, sicut sine naui nauigat nemo, nemo sine 
 uoce loquitur, nemo sine pedibus graditur, nemo sine luce 
 contuetur et multa huius modi — unde est etiam illud, quod 
 nemo sine dei gratia recte uiuit — alia uero sunt adiutoria, 
 quibus sic adiuuamur, ut etiam si desint possit alio modo 
 fieri propter quod ea requirimus, sicut illa sunt quae commemoraui: 
 tribula ad fruges terendas, paedagogus ad puerum

 1 Es. 8, 20 

 3 a om. Fl 6 curarer Ll 8 ei U 10 aliud (iu add. 
 m. rec.) U est] esse Fl 11 enim om. FVS 13 assint Ll 
 scolam LUL1 15 ab aegritudine sine medicis S 16 cibis sine VIS\'d: 
 sine cibis LUIJFFlVS §io ? cibis sine (sine fin. add. m. 2) P 18 multaque 
 S 19 genera esse SVd esse om. F 20 ad quod (add. m. 
 2) Ll adiuuat P 23 intuetur VSd modi om. U 25 q\\lę (s. 
 l. m . 2 etiam) Ll possint Ll et m. 1 F . 
 
 
 ducendum, medicamentum humana arte confectum ad recipiendam 
 salutem et cetera talia. quaerendum est igitur, ex 
 quo duorum istorum generum sit legis scientia, id est quomodo 
 adiuuet ad non peccandum. si eo modo, ut sine illa hoc non 
 possit impleri, non solum Pelagius uerum respondit in iudicio, 
 sed etiam uerum scripsit in libro; si uero eo modo, ut adiuuet 
 quidem, si affuerit, possit tamen illud ad quod adiuuat alio 
 modo fieri, etiamsi ista defuerit, uerum quidem respondit in 
 iudicio, quod merito episcopis placuit, adiuuari hominem ad 
 non peccandum legis scientia, sed non uerum scripsit in libro 
 \'non esse hominem sine peccato, nisi qui scientiam legis 
 habuerit\', quod indiscussum iudices reliquerunt latini sermonis 
 ignari et eius qui causam dicebat confessione contenti, praesertim 
 ubi ex aduerso nullus astabat, qui uerba libri eius 
 exponendo aperire interpretem cogeret atque unde fratres non 
 frustra mouerentur ostenderet. paucissimi quippe sunt legis 
 periti; multitudinem autem membrorum Christi usquequaque 
 diffusam et legis tam profundae ac multiplicis imperitam 
 simplicis fidei pietas et spes firmissima in deo et caritas 
 sincera commendat, quae his donis praedita gratia dei se 
 confidit a peccatis posse mundari per Iesum Christum 
 dominum nostrum. 
 Ad haec si forte Pelagius responderet hanc ipsam se 
 dixisse scientiam legis, sine qua non potest homo liber esse

 20 Rom. 7, 25 

 1 humanitate codd. VS: humana arte VxSxd 2 cetera] cuncta m. 1 
 FSVt 3 istorum duorum F legis] talis S idê F 4 hec 
 FlPVS 5 posset F uerum] unde F 6 uerum] unum F 
 7 quod (d add. m. 2) F aiuuat m. 1 Fl iuuat FPSVd 8 defuerint 
 codd . uerum quidem ex unde quod F 14 adstabat V adstat S 
 16 ostenderes U ostendere Vd quippe] quidem LFl 18 ac 
 legis P imperitum FV2 20 praedicta FV 21 per-nostrutn 
 om. S ihesum FI 23 Aurelii Augustini de gestis Pelagii contra 
 aduersarios grae dni nri capitulum primum explicit. Incipit capitulum 
 incipit feliciter (haec uerba cum similiter in singulis capilulis addita 
 sint, hic semel notasse satishabui) U capitulum II LDFFI P Cap. 2 S 
 hoc FVSd 24 sententiam V 
 
 
 a peccatis, quae per doctrinam fidei neophytis atque in Christo 
 paruulis traditur, qua etiam baptizandi catechizantur, ut 
 symbolum nouerint, non quidem ista intellegi solet, quando 
 habere quisquam scientiam legis dicitur, sed illa, secundum 
 quam legis periti appellantur; uerumtamen, si haec uerba, quae 
 pauca numero, sed magna sunt pondere et more omnium 
 ecclesiarum baptizandis fideliter intimantur, scientiam- legis 
 nuncuparet asserens de hac se dixisse \'non esse sine peccato, 
 nisi qui legis scientiam habuerit\', quae necesse est tradatur 
 credentibus, antequam ad ipsam remissionem ueniant peccatorum: 
 etiam sic circumdaret eum non disputantium, sed 
 uagientium baptizatorum multitudo innumerabilis paruulorum, 
 qui non uerbis, sed ipsa innocentiae ueritate clamarent: quid 
 est, quid est quod scripsisti \'non posse esse sine peccato, nisi 
 qui scientiam legis habuerit?\' ecce nos grex magnus agnorum 
 sine peccato sumus et legis tamen scientiam non habemus! 
 nempe isti eum saltim lingua tacente tacere compellerent 
 aut forte etiam confiteri uel nunc se ab illa peruersitate 
 correptum uel certe hoc se quidem et ante sensisse quod 
 nunc in ecclesiastico dixit examine, sed eius sententiae non se 
 circumspecta uerba posuisse et ideo fidem suam esse approbandam, 
 librum emendandum. est enim, ut scriptum est, 
 qui labitur in lingua et non in corde. quod si diceret 
 uel dicat, quis eisdem uerbis incautius neglegentiusque conscriptis 
 non facillime ignoscat, cum sententiam, quam uerba

 22 Eccli. J9, 16 

 1 doctrina Fl a neophitis S neophitis codd. V 2 cathetizantur 
 LL\'FF\' catetizantur U cathechizantur P 3 non quidem] nunquid FV 
 4 illam P om. L1 5 uerumptamen F1 6 sunt om. m. 1 L\' amore U 
 7 fideliter baptizandis FVSd legis scientiam P 8 de hac re F 
 de hac oratione V 9 scientiam legis d scientiam dei VS scientiam 
 legis dei F habuit VS ut tradatur S 11 si S 13 quid est 
 (ter legitur) V 17 saltem Fl 19 corruptum S correctum susp. Ben . 
 haec (m. 2) F, FI VS hic m. 1 F 21 circumspectata S 23 quod] qui 
 FV2S, (m. 2 in mg.) Fl 24 si dicat (si add. m. 2) L, ULlFFlPSVd 
 24 ex eisdem (exp. m. 2) P 25 facilime LL\' que (in mg. m. 2 quam) FI 
 
 
 illa continent, non defendat, sed cum dicat suam, quam ueritas 
 probat? hoc etiam pios iudices cogitasse credendum est, si 
 tamen hoc quod in libro eius latino est diligenter interpretatum, 
 satis intellegere potuerunt, sicut eius responsionem graeco 
 eloquio prolatam et ob hoc facile intellectam alienam non esse ab ecclesia iudicauerunt. sed iam cetera uideamus. 
 
 Adiecit enim episcopalis synodus et ait: \'legatur et 
 aliud capitulum\\ et lectum est in eodem libro suo posuisse 
 Pelagium \'omnes uoluntate propria regi\\ quo lecto Pelagius . 
 respondit: et hoc dixi propter liberum arbitrium, cui deus 
 adiutor est eligenti bona; homo uero peccans ipse in culpa 
 est quasi liberi arbitrii\'. quo audito episcopi dixerunt: \'neque 
 hoc alienum est ab ecclesiastica doctrina\'. quis enim condemnaret 
 liberum arbitrium uel negaret, cum quo dei adiutorium 
 praedicatur? quapropter et sententia respondentis merito episcopis 
 placuit; et tamen illud, quod in libro eius positum est 
 \'omnes uoluntate propria regi>, fratres, qui nouerant quid 
 aduersus dei gratiam isti soleant disputare, procul dubio 
 debuit permouere. sic enim dictum est \'omnes uoluntate 
 propria regi\', tamquam deus neminem regat et frustra scriptum 
 sit: saluum fac populum tuum et benedic hereditati 
 tuae, et rege eos et extolle illos usque in saeculum, 
 ne remaneant utique, si uoluntate propria sine deo reguntur, 
 uelut oues non habentes pastorem, quod absit a nobis. 
 nam procul dubio plus est agi quam regi; qui enim regitur,

 21 Ps. 27, 9 24 Marc. 6, 34 

 1 cum] eam Vld- dicat UVd, m. 2 in mg. Fl: discat LLxFFlP 
 m. 1, SV2 3 diligenter om. F1 4 responsione Fl 5 ob add. m. 2 L 
 6 cetera] cuncta F uideamus. adiecit continua leguntur in codd. 
 . VS 7 post ait pon. cap . III LULlFFlPV cap . II S legitur UFl, 
 in mg. m. 2 legatur FJ et om. V 8 potuisse S 9 Pelagium 
 om. S 10 hec U 12 libri F 13 ecclesia m. 1 F condempnaret 
 LUFF1 19 promouere Fl propria uoluntate S 20 tanquam U 
 21 benedic hered. tuae om. S hereditatem tuam FP m. 2, V2d 
 23 sine deo om. m. 1 L1 24 uelud L 25 qui] quod Ll 
 
 
 aliquid agit et ideo regitur, ut recte agat; qui autem agitur, 
 agere ipse aliquid uix intellegitur. et tamen tantum praestat 
 uoluntatibus nostris gratia saluatoris, ut non dubitet apostolus 
 dicere: quotquot spiritu dei aguntur, hi filii sunt dei. 
 nec aliquid in nobis libera uoluntas melius agere potest, quam 
 ut illi se agendam commendet, qui male agere non potest, 
 et hoc cum fecerit, ab illo se ut faceret adiutam esse non 
 dubitet, cui dicitur in psalmo: deus meus misericordia 
 eius praeueniet me.