Et dixit deus: germinet terra herbam pabuli 
 ferentem semen secundum suum genus et similitudinem 
 et lignum fructuosum faciens fructum, cuius 
 semen sit in se secundum suam similitudinem. postquam 
 facta sunt terra et mare et uocata et adprobata, quod 
 saepe diximus non morarum interuallis esse accipiendum, ne 
 ineffabilem operantis dei facultatem tarditas aliqua consequatur,

 13 Gen. 1, 10 21 Gen. 1, 11 

 2 cum voce unum desinit codex T pareat V 3 a om. V 4 pareat 
 V 5 fluita L materiae scripsi: materie VML mare bd 
 6 factum est MLbd 7 ut iţł L 9 paruit V superfluum L additum] 
 addere L 10 factum est Lbd factum M 11 atque] et MLbd 
 intelligerimus F1 13 deus om. L et om. b 14 mare uocauit Lbd 
 facit] fclt V 16 esset] est L post arida add . et M 17 ipsam] 
 ipam V 20 tracta L 22 genus suum MLbd 28 fruetnosum] fructiferum 
 bd 24 semen om. L 26 accipiendum esse MLbd 

 31* 
 
 
 non statim sicut duobus praecedentibus diebus subicitur: 
 facta est uespera et factum est mane dies tertius, 
 sed adiungitur alia operatio, ut germinet terra herbam 
 pabuli ferentem semen secundum genus suum et 
 similitudinem et lignum fructiferum faciens fructum, 
 cuius semen sit in se secundum suam similitudinem. 
 quod de luce illa et firmamento et aquis et arida dictum non 
 est; non enim habet illa lux successionis propaginem aut de 
 caelo aliud caelum nascitur aut terra aut mare alia maria 
 et alias terras gignunt, quae sibi succedant. hic ergo dicendum 
 fuit: ferentem semen secundum suum genus et 
 similitudinem et cuius semen in se sit secundum 
 suam similitudinem, ubi similitudo nascentium praetereuntis 
 similitudinem seruat. 
 Haec autem omnia ita super terram sunt, ut ipsi terrae 
 radicibus cohaereant et ei continuentur et rursum quodammodo 
 separentur: propterea huius naturae significationem in ista 
 narratione seruatam arbitror, quia et eodem die facta sunt, 
 quo terra adparuit, et tamen iterum dixit deus, ut terra germinaret, 
 et iterum dictum est: et sic est factum. deinde 
 secundum superiorem regulam, postquam dictum est: 
 et sic est factum, subiungitur ipsa executio: et dedit 
 terra herbam pabuli ferentem semen secundum suum 
 genus et lignum fructiferum faciens fructum, cuius 
 semen in se secundum suam similitudinem, et iterum 
 dicit: uidit deus quia bonum est. itaque et uno die ista 
 iunguntur et iteratis dei uerbis distinguuntur ab inuicem,

 .22 Gen. 1, 12. 13 

 1 diebus praecedentibus MLbd 2 alt . est om. L die M 7 et ante 
 arida om. L non est] est V 8 illa om. MLbd 9 caelum de alio 
 caelo bd 10 sibi om. MLbd 12 in se sit] sit in ee Mbd sin in L 
 \' secudum L 15 supra bd terra V 16 radicitus bd cohaereantt L 
 continentur V 17 ista] iusta V 18 narrationem F eo V 20 factum 
 est MLbd 22 et om. V MLb factum est MLbd post factum add . 
 factum est M executio] excecatio ML 23 pabuli (a ex u m. 1) V 
 genus suum MLbd 26 et om. M 27 distinguitur V distinguntur L 
 
 
 quod de terra et mari propterea puto non esse factum, quia 
 magis harum rerum est discernenda natura, quae cum oriantur 
 et occidant seminis successione propagantur. an quia terra et 
 mare simul fieri potuerint non solum in rationibus creaturae 
 spiritalis, ubi simul omnia facta sunt, sed etiam in ipsa corporali 
 motione, arbores uero et quaeque stirpes nasci non 
 possent nisi terra, in qua germinarent, praecessisset, propterea 
 et repetendum erat iussum dei, ut et facta significarentur 
 distantia tamen non alio die facienda, propter quod radicibus 
 terrae adfiguntur et continuantur ? sed quaeri potest, cur istis 
 deus non inposuerit nomina. an praetermissum est, quia multitudo 
 eorum non sinebat? uerum haec quaestio melius postea 
 considerabitur, cum animaduertemus alia quae non uocauit 
 deus, sicut uocauit lucem et caelum et terram et mare. et 
 facta est uespera et factum est mane dies tertius. 
 
 Et dixit deus: fiant luminaria in firmamento 
 caeli, ut luceant super terram et diuidant inter diem 
 et noctem; et sint in signis et in temporibus et in 
 diebus et in annis; et sint in splendorem in firmamento 
 caeli, ut luceant super terram. quarto die luminaria 
 facta sunt, de quibus dicitur: et sint in diebus. quid 
 sibi ergo uolunt tres dies transacti sine luminaribus ? aut cur 
 ista erunt in diebus, si etiam sine istis dies esse potuerunt? 
 an quia euidentius productio illa temporis et morarum interuallum 
 motu istorum luminarium distingui ab hominibus 
 potest? an ista dierum et noctium enumeratio ad distinctionem 
 ualet inter illam naturam, quae facta non est, et eas, quae 
 factae sunt, ut mane nominaretur propter earum speciem 
 factarum, uespera uero propter priuationem? quoniam

 14 Gen. 1, 13 16 Gen. 1, 14. 15 

 2 discernanda L 5 spiritualis (ita semper) d in om. V 7 possnnt 
 V germinaret Y praecessis sisset V 8 ut et] et V ut d 
 9 distantie V 14 terra V 15 facta] factum MLbd 18 in temporibus] 
 temporibus VLbd 19 in annis] annis MLbd 22 sibi om. MLbd 
 25 istarum V 26 noctuum ML 27 facta-quae om. M 29 quoniam] 
 quę b quia d 
 
 
 quantum adtinet ad illum, a quo facta sunt, speciosa atque formosa 
 sunt, quantum autem in ipsis est, possunt deficere, quia de 
 nihilo facta sunt, et in quantum non deficiunt, non est eorum 
 materiae, quae ex nihilo est, sed eius, qui summe est et illa 
 facit esse in genere atque ordine suo. 
 
 Et dixit deus: fiant luminaria in firmamento caeli 
 ut luceant: utrum de fixis tantum dictum est sideribus an 
 etiam de uagis ? sed duo luminaria maius et minus inter uaga 
 sidera numerantur: quomodo ergo in firmamento facta sunt 
 omnia, cum singulos suos uel globos uel circulos uaga singula 
 quaeque possideant ? an quoniam in scripturis et caelos multos 
 legimus et caelum, sicuti in hoc loco cum dicitur caelum et 
 firmamentum, intellegendum est omnem istam aetheream machinam 
 dici, quae omnia sidera continet, sub qua puri et 
 tranquilli aeris serenitas uiget, sub quo item iste aer turbulentus 
 et procellosus agitatur? ut luceant super terram 
 et diuidant inter diem et noctem. nonne iam deus 
 diuiserat inter lucem et tenebras et uocauerat diem lucem et 
 tenebras uocauerat noctem? ex quo adparet eum inter diem 
 et noctem diuisisse. quid sibi uult nunc, quod dicitur de 
 luminaribus: et diuidant inter diem et noctem? an ita 
 nunc fit ista diuisio per luminaria, ut hominibus nota sit 
 etiam solis carnalibus oculis ad rerum istarum contemplationem 
 utentibus, ita uero deus eam fecit ante circuitum luminarium, 
 ut nunc uideri nisi a paucis sancto spiritu et serena 
 ratione non possit? an inter alium diem et aliam noctem 
 diuisit deus, id est inter speciem, quam inprimebat illi informitati, 
 et informitatem, quae adhuc formanda restabat? 
 alius uero est iste dies et alia nox, quorum uoluente caelo

 3 in om. M 4 materie V illa] alia V 5 atque] et MLbd 
 6 in firmamento caeli luminaria MLbd 9 sidera] sdierum V in 
 firmamento om. MLb 11 multos om. M 12 sicuti-firmamentum 
 om. L dicitur firmamentum caelum Mbd 13 etlxeriam V 14 que Y 
 sidera] substantia MLb 15 qua d turbulentis L1 17 iam] etiam MLb 
 18 lucem diem Lbd 20 nunc uult MLbd 25 ut nunc scripsi: et 
 nunc Y ut MLbd sancto] sano bd 27 infornati V 
 
 
 uicissitudo animaduertitur, quae fieri non posset nisi solis 
 ortu et occasu. 
 Et sint in signis et in temporibus et in diebus 
 et in annis. uidetur mihi hoc, quod dixit: in signis, planum 
 fecisse illud, quod dixit: et in temporibus, ne aliud acciperentur 
 signa et aliud tempora. haec enim nunc dicit tempora, 
 quae interuallorum distinctione aeternitatem incommutabilem 
 supra se manere significant, ut signum, id est quasi uestigium 
 aeternitatis tempus adpareat. item cum adiungit: et in diebus 
 et in annis, ostendit quae dixerit tempora, ut dies fiant 
 conuersione fixorum siderum, anni uero manifesti, cum sol 
 signiferum circulum peragit, obscuriores autem, cum id unumquodque 
 uagorum siderum in suis orbibus facit. non enim 
 dixit: et mensibus, quia fortassis mensis annus est lunae; 
 sicut duodecim lunae anni annus est eius sideris, quod 
 < £ > aeovta Graeci uocant, et triginta solis anni annus est eius 
 sideris, quod fPatv(J)v dicitur. et fortasse ita cum omnia sidera 
 ad idem redierint, annus magnus peragitur, de quo multi 
 multa dixerunt. an in signis dicit, quibus certum iter significatur 
 nauigandi, in temporibus autem, uelut est uernum 
 tempus et aestas et autumnus et hiems, quia et ista circumactu 
 siderum uariantur suasque uices atque ordinem seruant, 
 in diebus autem et in annis, sicut iam expositum est, 
 accipiendum ? 
 Et sint in splendorem in firmamento caeli, ut luceant 
 super terram. supra iam dictum erat: fiant luminaria

 3 Gen. 1, 14 25 Gen. 1, 13 

 3 in med. om. MLbd 4 et om. d 4 annis omisso in Y 5 in ante 
 temporibus 8. I. m. 1 V 6 dixit Lbd 8 supra corr . ex super L 
 10 in ante annis om. V dixit b 12 id] ad ML 14 fortasse MLbd 
 est om. Vest luce Ml 15 lunae] solis V 16 fetonta V phetunta ML 
 cpo:aac.uv\'tC& b eiusdem V 17 foenon V phoemon ML <paatvov b 
 19 dixit Llbd 20 nauigandi] uani gaudii V uelut] ut L 21 autumpnus 
 ML hyems V hyemps ML 23 expositum iam bd 25 splendore 
 YMLb et in firmamento b 26 supra-terram om. MLb 
 
 
 in firmamento caeli, ut luceant super terram; cur 
 putamus esse repetitum? an quemadmodum dictum est de 
 stirpibus, ut ferant semen et sit in eis semen secundum suum 
 genus et similitudinem, ita hic e contrario dictum est de 
 luminaribus: fiant et sint, id est fiant et non gignant, sed 
 ipsa sint. et sic est factum. ordo ille seruatur. 
 Et fecit deus duo luminaria: luminare maius initium 
 diei et luminare minus initium noctis, et stellas. 
 quid dicat initium diei et initium noctis mox adparebit. et 
 stellas uero quod addidit, utrum pertineant ad initium noctis 
 an non ambiguum est. quidam autem uolunt hic significari 
 lunam plenam esse primitus factam, quod plena luna initio 
 noctis adsurgit, id est mox post solis occasum. sed illud absurdum 
 est, ut non a prima sed a sexta decima uel quinta 
 decima numerandi sumamus exordium. nec illud moueat, quod 
 perfectum fieri debuerit luminare quod factum est. omni enim 
 die perfecta est; sed eius perfectio ab hominibus non uidetur, 
 nisi cum ex contraria parte soli obposita fuerit. nam etiam 
 cum illo constituta, quoniam sub illo est, uidetur finiri; sed 
 etiam tunc plena est, quia ex alia parte inlustratur nec uideri 
 potest ab his, qui subter sunt, id -est terram incolunt. quod 
 non paucis uerbis, sed subtilibus dissertationibus et quarundam 
 figurarum uisibilium demonstratione doceri potest. 
 Et posuit illa deus in firmamento caeli, ut luceant 
 super terram. quomodo dixit: fiant in firmamento, et 
 quomodo nunc dicit: fecit deus luminaria et posuit in 
 firmamento, quasi extra sint facta et post ibi posita, cum 
 iam dictum sit, ut ibi fierent? an hinc etiam atque etiam 
 significatur non ita deum fecisse, ut homines solent, sed ita

 7 Gen. 1, 16 24 Gen. 1, 17 

 1 cur] ut V 2 dictum om. MLb 3 genna suum Lbd 4 hic 
 om. MLb est om. L 6 factum est MLbd 8 initium post minus 
 om. M 11 huc M hec L poet hic add. et exp. est uolfit V 15 moneat 
 b 20 parte] pte M 21 hiia ML uunt om. V 22 diaaertionibus 
 MLb 27 post ibi] primo ubi MLb 
 
 
 narratum ut hominibus potuit: scilicet ut apud homines aliud 
 sit fecit", aliud „posuit", apud deum autem utrumque idem 
 sit, qui faciendo ponit et ponendo facit? 
 Et praesint diei et nocti et diuidant inter diem et 
 noctem. hoc est quod dictum erat: initium diei et initium 
 noctis, quod hic exponit dicendo: praesint diei et nocti. 
 ergo initium illud principatum intellegere debemus, quia et 
 in die nihil est inter illa quae uidentur sole excellentius et 
 in nocte nihil luna uel stellis. unde illa etiam ambiguitas 
 iam non moueat et credamus stellas sic positas, ut ad initium 
 noctis, id est principatum pertineant. et uidit deus quia 
 bonum est. idem ordo seruatur. meminerimus sane, quod 
 etiam ista deus non uocauerit, cum dici potuerit: et uocauit 
 deus luminaria sidera, quia non omne luminare sidus est. 
 Et facta est uespera et factum est mane dies quartus, 
 si dies istos consideres, quos ortus solis occasusque 
 distinguit, non iste quartus, sed fortasse primus est dies, ut 
 eo tempore putemus ortum esse solem, quo factus est, et 
 donec cetera sidera fierent, occidisse. sed qui intellegit et 
 solem alibi esse, cum apud nos est nox, et noctem alibi esse 
 cum 801 apud nos est, dierum istorum enumerationem sublimius 
 indagabit. 
 Et dixit deus: eiciant aquae reptilia animarum 
 . uiuarum et uolatilia uolantia super terram sub firmamento 
 caeli. et sic est factum. ea quae natantia sunt 
 animalia reptilia sunt appellata, quia pedibus non ambulant, 
 an quia sunt alia, quae sub aqua in terra repunt? alia enim 
 sunt pennata in aquis, sicut pisces qui squamas habent uel

 4 Gen. 1, 18 15 Gen. 1, 19 23 Gen. 1, 20 

 1 narratur b 2 siçt M aliud] ad (d s. I . M fine uers.) M 4 ac 
 nocti MLbd õ hoc est quod om. MLbd 6 nocti V 9 etiam 
 illa MLbd 12 memineritis M 18 eet esse (est exp. m. 1j M 
 20 est om. M not: est Lbd 28 eitiant V 24 uolantia] uiuentia Lb 
 25 factum est MLbd 27 alia enim] an MLbd 28 qui om. ML 
 squanimas V 
 
 
 alii qui non habent, sed tamen pennis nituntur. qui utrum 
 inter uolatilia hoc loco numerandi sint dubitari potest. nam 
 et ipsa uolatilia cur aquis tribuerit, non aeri, nonnulla quaestio 
 est. non enim has aues tantum hic accipere possumus, quibus 
 aquae familiares sunt, quales sunt mergi et anates et quaecumque 
 huius modi. nam si de his tantum dixisset, non 
 praetermitteret alio loco de aliis auibus dicere, inter quas 
 nonnullae usque adeo ab aquis remotae sunt, ut ne bibant 
 quidem. nisi forte istum aerem terris contiguum, quoniam se 
 humidum etiam serenissimis noctibus rore testatur, aquam 
 uocauit, quia et in nubem cogitur. nubes autem aqua est, 
 quod omnes sentiunt, quibus contigit in montibus inter nubila 
 uel etiam in campis inter nebulas ambulare. in hoc quippe 
 aere uolare aues dicuntur. nam in illo sublimiore atque puriore, 
 qui uere aer ab omnibus appellatus est, nequeunt; non enim 
 earum pondus tenuitate sua sustinet. in illo autem neque 
 nubes concrescere asseruntur nec aliquid procellosum existere: . 
 quippe ubi uentus adeo nullus est, ut in uertice Olympi 
 montis, qui spatia huius humidi aeris excedere dicitur, quaedam 
 litterae in puluere solere fieri perhibeantur et post annum 
 integrae atque inlaesae inueniri ab his, qui sollemniter memoratum 
 montem ascendebant. 
 Quapropter non absurde existimari potest firmamentum caeli 
 in scripturis diuinis usque ad haec spatia uocari, ut et ille 
 aer tranquillissimus et sincerissimus ad firmamentum pertinere 
 credatur. hoc enim nomine firmamenti ipsa tranquillitas et 
 magna pars rerum significari potest. unde etiam illud dici 
 pluribus locis in Psalmis existimo: et ueritas tua usque

 28 Ps. 35, 6; 56, 11 

 1 aliis L nituntur] nituntur V 3 nouulla V 4 hic om. MLb 
 5 alt . sunt om. MLbd 6 huius modi] huius ML si om. V hiis ML 
 tantam-aliis om. M 7 pretermitteront V 8 ab om. V 12 contingit 
 d motibus ML 14 auolare V 16 eorum V 17 nec] neque MLbd 
 18 uerticem V olimpi VL 21 hiis ML iis d sollempniter ML 
 24 diuinis scripturis MLbd 28 locis om. Mb 
 
 
 ad nubes. nihil enim est firmius et serenius ueritate. nubes 
 autem sub ista sincerissimi aeris regione concrescunt. quod 
 quamquam figurate dictum accipiatur, ex his tamen rebus 
 sumtum est, quae habent ad haec quandam similitudinem, 
 ut corporea creatura constantior et purior, quae a summitate 
 caeli usque ad nubes est, ueritatis figuram recte habere 
 uideatur, id est usque ad aerem caliginosum et procellosum 
 et humidum. ergo uolatilia uolantia super terram sub firmamento 
 caeli conuenienter sunt aquis adtributa, quia non inconuenienter 
 aer iste aqua nominatur. hinc etiam intellegi 
 datur de aere nihil esse dictum, quomodo uel quando sit 
 factus, quia iste aer nomine aquarum tenetur, ille autem 
 nomine firmamenti; atque ita nullum elementum praetermissum 
 est. 
 Sed fortasse quis dicat: si eo quod dictum est: congregetur 
 aqua, intellegimus aquam esse factam ex illa cono 
 fusione materiae, hanc autem congregationem mare appellauit 
 deus, quomodo ibi possumus hunc aerem intellegere factum, 
 quod mare non dicitur, etiam si aqua dici potest? quamobrem 
 mihi uidetur in eo, quod dictum est: adpareat arida, non 
 solum speciem terrae sed etiam huius aeris crassioris esse 
 insinuatam. per hunc enim terra inluminatur, ut perspicua 
 nobis sit. in uno ergo uerbo, quo dictum est: adpareat, 
 intimata sunt omnia, sine quibus adparere non posset; id est 
 et species eius et nudatio ab aquis et aeris superfusio, per 
 quem in ea lumen a superiore mundi parte transmittitur. an 
 potius in eo, quod scriptum est: congregetur aqua, species 
 huius aeris commendatur, quia iste aer cum condensatur, 
 hanc aquam uidetur efficere? coactionem itaque in densitatem

 3 accipitur b hiis ML 4 sumtum] scriptum MLbd 5 constancio 
 L a om. VM 7 est JJę (del. m. 1 et 2) M prQcęşą: 
 procellosum L 9 tributa V incouenienter L 11 dictum esae MLbd 
 12 factum Y aquarum-nomine om. M 18 deus om. ML 22 e 
 terra M 28 quod V 24 potest b 25 aquis] aliquis M 26 lumen] 
 nomen b 28 cum iste aer bd densetur V densatur ML 29 quoactionem 
 V in densitatemJ intensitatem V 
 
 
 congregationem aquae fortasse appellauit, ut mare fieret; u 
 id, quod non congregatum, id est non spissatum superfertur 
 aqua sit, quae aues uolantes possit sustinere, utrique nomini 
 adcommodata, ut uocari possit et aqua subtilior et aer 
 crassior. sed quando iste factus sit cur non dicitur? an forte 
 uerum est, quod quidam uolunt, humidis exhalationibus maris 
 et terrae has auras effici ita crassiores aere illo superiore ac 
 liquido, ut gestandis uolatilibus auium sint adcommodatae, 
 ita porro teneriores his aquis, quibus corpus abluitur, ut 
 earum comparatione siccae atque aeriae sentiantur? et quia 
 de terra et mari iam dictum erat, quid opus erat dicere de 
 exhalationibus eorum, id est aquis auium, cum illum aerem 
 purissimum et tranquillissimum firmamento adtributum intellexeris? 
 Nam neque de fontibus et fluminibus dictum est quomodo 
 facta sint. qui enim scrupulosius ista quaerunt et disserunt, 
 aethereo superlapsu de mari dulcem inuisibiliter dicunt extrahi 
 uaporem his uidelicet ascensionibus, quas nullo modo sentire 
 possumus: inde conglobari nubes, atque ita terram imbribus 
 madefactam antris occultioribus instillare atque insudare 
 tantum, quantum coactum et per diuersos tramites lapsum 
 erumpat in fontes siue paruos siue fluminibus gignendis 
 idoneos. cuius rei documenta esse uolunt, quod marinarum 
 aquarum decoctarum uapor sinuato cooperculo exceptus 
 humorem dulcem gustantibus exhibet. et omnibus fere manifestum 
 est diminutos fontes inopiam sentire pluuiarum. adtestatur 
 et diuina historia, cum Helias tempore ariditatis

 27 cf. III Reg. 18, 48. 44. 

 2 priue non om. V 5 post quando addunt quaeritur bd cur sit 
 (eic b) iste factus MLbd dicit V 6 cxalationibus M eialacionibus L 
 7 aures ML efficit V ita om. L 8 gustandis V uolatibus bd 
 9 hiis ML iis d 10 sentiatur V 12 exalationibus V eiatationibus M 
 exalacionibus L earum Lbd est om. ML 17 etherio V post 
 dulcem addit aquam V dicunt] ductum V 18 in uaporem b hiis M 
 19 inde] in die MLb 22 gignendis fluminibus MLbd 28 marinarum] 
 marmarum V 26 deminutos V 27 helyas V Elias d 
 
 
 imbrem posceret; iussit enim, cum ipse oraret, ut Helisaeus 
 ad mare adtenderet. unde cum uideret oriri perparuam nubeculam 
 pluuiam regi sollicito adesse nuntiauit, qua mox etiam 
 fugiens inrigatus est. et Dauid dicit: domine, qui aduocas 
 aquam maris et effundis eam super faciem terrae. 
 quapropter mari nominato de aliis aquis superfluo diceret, 
 siue istis roriferis quae tenuitate auras uolantibus auibus 
 praebent, siue fontium ac fluminum, si et illae exhalationibus 
 fiunt et istae reciprocis imbribus, quos terra sorbet, emanant. 
 Eiciant aquae reptilia animarum uiuarum. cur 
 additum est: uiuarum? an possunt esse animae, nisi uiuant? 
 an istam manifestiorem uitam commendare uoluit, quae inest 
 animalibus sentientibus, quoniam stirpes ea carent? et uolatilia 
 uolantia super terram sub firmamento caeli. si 
 uolatilia non uolant in illo purissimo aere, ubi nulla nubila 
 oriuntur, hinc manifestum est ad firmamentum eum pertinere, 
 quia sub firmamento caeli dictum est uolatilia uolare super 
 terram. et sic est factum. ordo ille seruatur, ideoque subiungitur 
 sicut in ceteris excepta luce, quae prior facta est. 
 Et fecit deus cetos magnos et omnem animam animalium 
 repentium, quae eiecerunt aquae secundum 
 genus eorum, et omne uolatile pennatum secundum 
 suum genus. meminerimus sane secundum suum genus de his 
 creaturis dici, quae seminali propagine reparantur; nam hoc 
 de herbis iam et arboribus dictum est. et omne uolatile 
 pennatum. cur additum est: pennatum? an potest esse

 4 Amos 5, 8; 9, 6 10 Gen. 1, 20 20 Gen. 1, 21 

 1 Helisaeus] helyseus bd VM elyseus L puer suus bd 8 regi] 
 rei b nutiauit M numciauit L 4 quid b 5 effundit ML 6 mar- 
 om. L superflue d 7 isti b 8 illa V exaltationibus Mb enltacionibus 
 L 9 emanant] et manat V 10 car-uiuarum om. M 
 11 nis L nisi uiuant] insinuant V 13 stirpes) stipitel MLb 15 ibi V 
 16 mafestum L 18 factum est MLbd 22 et-genus om. V ualatile 
 L 23 genus luum Lbd genus suum M hiis ML iia d 
 25 de herbis iam hoc Lbd arboribus] de arboribus bd est 
 om. V 
 
 
 uolatile quod pennas non habeat? sed si potest, numquid hoc 
 genus non fecit deus, quando non inuenitur ubi sit factum? 
 an omnino potest quidquam uolare sine pennis? nam et 
 uespertiliones et locustae et muscae et si quid eius modi est 
 quod plumis careat, pennis non caret. sed pennatum additum 
 est, ne solas aues intellegeremus, quoniam pisces 
 pennati sunt et super terram uolant infra aquas; ideo non 
 dictum est "aues", sed et uolatile pennatum uolantia 
 generaliter. et uidit deus quia bonum est. et hic sicut in 
 ceteris locis intellegendum. 
 
 Et benedixit ea deus dicens: crescite et multiplicamini 
 et inplete aquas maris; et uolatilia multiplicentur 
 super terram. benedictionem ad fecunditatem ualere 
 uoluit, quae in successione prolis adparet, ut ea benedictione, 
 qua infirma et mortalia creata sunt, genus suum nascendo 
 custodiant. sed cum etiam stirpes nascendo teneant similitudinem 
 praetereuntium, cur eas non benedixit? an quia sensu 
 carent, qui rationi uicinus est? non enim uacat fortasse, quod 
 secunda persona utitur deus in benedicendo, ut haec animantia 
 compellet quodammodo tamquam audientia dicendo: 
 crescite et multiplicamini et inplete aquas maris. nec 
 tamen in eadem persona usque ad finem benedictionis inuenitur; 
 sequitur enim: et uolatilia multiplicentur super terram; 
 non dixit: multiplicamini super terram. nisi forte hoc ipso 
 significatur sensum animantium non adeo uicinum esse rationi, 
 ut perfecte possit accipere compellantem, sicut quae intellegunt 
 atque uti ratione possunt.

 11 Gen. 1, 22 

 2 non ante fecit om. MLbd quando] quandoquidem MLbd ubi] 
 ut ML 4 huius modi MLbd 7 supra ML cum uoce infra incipit 
 codex T 8 uolantia (uolentia L) generaliter et uolatile pennatum TMLbd 
 11 eas VT deus om. d 12 replete bd 13 fecumditatem L 14 ea] 
 a V 15 qua] que Y quia d infima VTML 16 sed] et M 
 18 uitinus V uocat Ml 20 compellit Y cõpellat b tamquam] 
 tam VT 22 uenitur d 24 non-terram om. MLb 26 perfecte] 
 forte MLb posset b compellentem L compel tem M 27 atque om. L 
 Et factum est sic. hic plane quiuis tardus iam euigilare 
 debet, ut intellegat quales isti dies enumerentur. cum enim 
 certos seminum numeros deus animantibus dederit seruantes 
 miram certa ordinatione constantiam, ut certo dierum numero 
 pro suo quaeque genere et concepta utero gerant et edita oua 
 calefaciant — cuius naturae institutio dei sapientia conseruatur, 
 quae tendit a fine usque ad finem fortiter et disponit 
 omnia suauiter —: quomodo uno die potuerunt et concipere 
 et utero grauescere et parta uaporare atque nutrire et 
 inplere aquas maris et multiplicari super terram? ita enim 
 subiungitur: et sic est factum, ante uesperae aduentum. 
 sed nimirum, cum dicit: facta est uespera, materiam informem 
 commemorat; cum autem dicit: factum est mane, 
 speciem, quae ipsa operatione inpressa est materiae . ita enim 
 post operationem transactum diem concludit. non tamen dixit 
 deus: fiat. uespera uel: fiat mane; commemoratio est enim 
 rerum factarum breuissima significatis per uesperam et mane 
 materia et specie, quae utique deum fecisse iam dictum erat, 
 cum ipsum defectum tamen, id est cum de specie ad materiam 
 et ad nihilum tenditur, si hoc noctis nomine recte insinuatum 
 putamus, non dixerit factum sed tantum ordinatum a deo, 
 cum ait superius: diuisit deus inter lucem et tenebras: 
 ut uesperae uocabulo significetur informis materia, quae 
 quamuis ex nihilo facta est, est tamen et habet capacitatem 
 specierum atque formarum. accipi etiam potest tenebrarum 
 nomine ipsum omnino nihilum, quod non fecit deus et unde 
 fecit quaecumque facere pro sua ineffabili bonitate dignatus 
 est, cum sit omnipotens, qui etiam de nihilo tanta fecit.

 7 Sap. 8, 1 22 Gen. 1, 4 

 1 plane 8. I. m. IV 3 numero VT 4 certo ordine bd 5 quaeque] 
 queque V quoque MLbd concepto L 7 a fine om. V 8 et 
 om. TMLb concepere L 9 grauesceret b parta] parca ML 
 uaporare] uapore ML fouere b 11 est om. M factum est TLbd 
 uespere T 12 sed om. M 13 ma/:mane L 14 ita] mane bd 16 uel] 
 et M om. Lb 17 significatarum b 20 intenditur ML 21 dixit MLb 
 tantum] tamen Vbd 24 est ante tamen om. V 25 accipere VT 
 etiam om. VT 27 fecit in ras. m. 1 V ineffabilia M 
 Et facta est uespera et factum est mane dies quintus. 
 hic postquam dixit: et sic est factum, non subdidit 
 sicut solet executionem, quasi iterum facta sint; iam enim 
 superius dictum erat. nec ea benedictione, quae ad gignendam 
 prolem pertinet, aliqua noua natura fabricabatur; sed quae 
 facta erant per successionem conseruabantur. et ideo nec illud 
 dictum est: et uidit deus quia bonum est; iam enim res ipsa 
 placuerat, quae tantum seruanda erat in fetibus. nihil hic 
 itaque repetitum est, nisi quod ait: et factum est sic; 
 statimque subiectum de uespera et mane: quibus nominatis 
 transacta opera de informi materia et specie quae inponitur 
 significari dictum est. nisi forte aliquid melius atque sublimius 
 occurrerit quaerentibus. 
 Et dixit deus: eiciat terra animam uiuam secundum 
 suum genus: quadrupedum et serpentium et bestiarum 
 terrae secundum genus et pecora secundum genus. 
 et factum est sic. cum dictum fuerit "animam", cur additum 
 sit uiuam* et quid sit" secundum genus" et de solita 
 conclusione qua dicitur: et factum est sic, sicut superius 
 tractatum est, consideranda et accipienda sunt. cum autem in 
 latina lingua nomine bestiarum omne inrationale animal generaliter 
 significetur, hic tamen distinguendae sunt species, ut 
 quadrupedes accipiamus omnia iumenta, serpentes omnia repentia, 
 bestias uel feras omnia quadrupedia indomita, pecora uero 
 quadrupedia, quae non operando adiuuant, sed dant aliquem 
 fructum pascentibus.