Sed me duo quaedam maxime, quae incautam illam aetatem facile capiunt, per admirabiles adtriuere circuitus: quorum est unum familiaritas nescio quomodo repens quadam imagine bonitatis tamquam sinuosum aliquod uinculum multipliciter collo inuolutum, alterum, quod quaedam noxia uictoria paene mihi semper in disputationibus proueniebat disserenti cum inperitis, sed tamen fidem suam certatim, ut quisque posset, defendere molientibus christianis. quo successu 9 n Cor. 4, 18. di 2 rite] recte Sb 4 ipsa cognitio B2 5 auertit M auertat Sb n 6 ego] g b 8 nos auerti Sb 11 iuditio MA tribuistis b 12 aput A pinnam M pennam (i in e corr. m. 1) A 14 et his similia Ab 15 dicere B ipse om. Sb reputare Sb possS (~ m. 2 suprascr.) B rd 16 depcans A 17 uel ante dicere om. A dicerSft 18 salutis erat Ai aderat b cogitarS b 20 amicabiles b (in marg. al . admirabiles) 21 nescio-bonitatis (s. I. m. 2) B om. S 22 bonitatis om. b 24 poene M 25 cum christianis imperitis66 26 posset (e corr. ex i) B molentibua A molentibus B* XXV. Aug. sect. 6. 5 creberrimo gliscebat adulescentis animositas et inpetus suos in peruicaciae magnum malum inprudenter urgebat. quod altercandi genus quia post eorum auditionem adgressus eram, quicquid in eo uel qualicumque ingenio uel aliis lectionibus poteram, solis illis libentissime tribuebam. ita ex illorum sermonibus ardor in certamina, ex certaminum prouentu amor in illos cotidie nouabatur. ex quo accidebat, ut quicquid dicerent, miris quibusdam modis, non quia sciebam, sed quia optabam uerum esse, pro uero adprobarem. ita factum est, ut quamuis pedetemtim atque caute, tamen diu sequerer homines nitidam stipulam uiuenti animae praeferentes. Uerum esto: non poteram illo tempore sensibilia haec ab intellegibilibus, carnalia scilicet ab spiritalibus diiudicare atque discernere. non erat aetatis. non disciplinae, non cuiusdam etiam consuetudinis. non ullorum denique meritorum non enim parui gaudii felicitatisque res est —: itane tandem ne illud quidem arripere poteram, quod in omnium hominum iudicio summi dei legibus natura ipsa constituit? Quiuis enim homines, quos modo a communi sensu generis humani nulla disrupisset amentia, quae uellent ad iudicandum studia detulissent, quamlibet inperitiam, quantamcumque etiam tarditatem, uelim experiri, quid mihi responderent roganti, utrum eis peccasse uideretur, de cuius dormientis manu t 1 adholescentis A adulescentęs M adolescentis Bl inpetu suos M a impetu suo S peruicatię MA paruicacię b 2 urgebat A uergebat S r bmn Ia 3 auditionem eorum-4 eåB2 4 in eo] meo MSb 5 tribus BJ 6 apuept? -41 armor S in om. BA (s. I.) 7 nouabatur (ua corr. m. 2 ex ue) B mone- 1 batur ASb accedebat Mb accędebat B2 ut (s. I. m. 2) B 8 obtabam ABM obstabil b 10 pedetentim AS 11 stippulam A 12 uerum esto non poteram ista A uerum ita S uerum ista B2b haecj 12 uerum non poteram ista A uerum ita S uerum istaBb haecj hec ac A om. Sb 13 diudicare M iudicare B2 14 dissernere M etatis m (corr. ex etas) A 15 non. lllorum A 16 ita b 17 quidip B1 « 20 dirupisset b uellnt A-B\'1 uelint b 21 et quamlibet (et add. m. 2) B quantumcumque etiam tarditate B 22 uellem MB1 responderent (ent ex int corr. m . 2) B 23 is ęis B2 scripsisset alius aliquid flagitiosum. omnes quis dubitet ita fuisse negaturos illud esse peccatum, ita reclamaturos, ut etiam succenserent fortasse, quod tali eos rogatione dignos putarim ? a quibus ego, quoque modo poteram. reconciliatis et in consilium restitutis peterem, ut me aliud tam manifestum, tam in omnium cognitione positum interrogantem non moleste ferrent. tunc quaererem: si non dormientis, sed scientis manu, qui membris tamen ceteris uinctus atque constrictus esset, quisquam ualentior aliquid similiter fecisset mali, utrum quia id nosset. quamuis omnino noluisset, ullo peccati nomine teneretur. et hic mihi omnes mirantes, quod talia sciscitarer, sine cunctatione responderent nihil etiam istum omnino peccasse. quid ita ? quia de quo nesciente uel resistere non ualente quisquam quippiam mali fecerit, iuste damnari nullo modo potest. atque id ipsum cur ita esset, si in illis hominibus naturam ipsam percontarer humanam, facile peruenirem ad id, quod cuperem, isto modo quaerens: quid? si dormiens ille iam sciret, quid alius de manu eius facturus esset, et de industria se plus potus etiam, ne expergisceretur, somno dederet, ut aliquem iurando falleret, num ei quicquam somnus ad innocentiam suffragaretur ? quid aliud illi quam nocentem hominem pronuntiarent ? quid? si et ille uolens uinctus est, ut aliquem similiter praetenta defensione deciperet, quid ei tandem, ut peccato careat. illa uincula profuerunt? quamquam his obstrictus reuera resistere non ualeret, sicut ille dormiens, 1 5nes h* 3 succenserent (ex suo cernerent corr.) B putarem Sb putarim (e in i corr.) A putarl (I corr. ex S m. 2) B 5 scripsi maniet festum ram : manifestum (et man. 2 add.) B manifestum A.\'-\'::Mb 7 ferrg A t sed scientis om. SM ; 8. 1. m. 2 A et B 8 menbris A esse M\'J 11 suscitarer B 12 istA B .13 quo] aliquo A 14 quidpiam S male M •i i IIIio dampnari AB 15 similis B2 simillis (ad n add . post i) A similem olb\' ........f naturi b 16 percunctarer B perconctarer A 17 qd B 18 aliud B1 •• i I aliud S 19 plus potu A potus Bz pro eipergisceretur spatium uac . •ccns in S 20 dederat AB ////ando M2 quicq\'4 A 21 aliud //// quam B illi aliquid quam A 22 quodsi A b* quid tunc fieret. omnino nesciret. numquidnam igitur dubitandum est, quin peccasse ambo iudicarentur ? quibus concessis colligerem nusquam scilicet nisi in uoluntate esse peccatum, cum mihi auxiliaretur etiam illud, quod iustitia peccantes tenet sola mala uoluntate. quamuis quod uoluerint inplere nequiuerint. Quisquamne me ista tractantem possit dicere in rebus obscuris abditisque uersari. ubi propter intellegentium paucitatem uel fraudis uel ostentationis suspicio nasci solet ? secedat paulisper illa intellegibilium sensibiliumque distinctio, nulla mihi fiat inuidia, quod tardas animas subtilium disputationum stimulis persequor. liceat mihi me scire uiuere, liceat mihi scire me uelle uiuere: in quae si consentit genus humanum, tam nobis cognita est uoluntas nostra quam uita. neque cum istam scientiam profitemur, metuendum est, ne nos quisquam falli posse conuincat: hoc ipsum enim falli nemo potest, si aut non uiuat aut nihil uelit. non me arbitror quicquam obscurum adtulisse et uereor, ne cuiquam magis, quod haec nimium manifesta sint, uidear esse culpandus; sed quorsum tendant, consideremus. Non igitur nisi uoluntate peccatur. nobis autem uoluntas nostra notissima est: neque enim scirem me uelle, si quid sit uoluntas ipsa nescirem. definitur itaque isto modo: uoluntas est animi motus cogente nullo ad aliquid uel non amittendum uel adipiscendum. cur ergo ita tunc definire non possem? an erat difficile uidere inuitum uolenti esse in I. e 3 in] om. A 4 quod iustitia A 7 meis M possit B3 posset M 8 oscuris A 9 suspitio MBb nasci suspicio A 10 distincio M 12 stimulis (is ex us corr.) A 13 me scire BS consestit A consistit B 15 metuendtl (4 ex & m. 2 corr.) B 16 falli (in marg. add.) B conc ur uinciat b enim ipsum A 18 quisqui A 19 sunt ABb 20 quor,sum A quorsum] quorsum haec ABS 21 nobis-neque om. S autem] om. AMbB (8. I.) 23 uoluntas sit B definitur (corr. m. 2 in diffinitur) B o 4 tunc istę B 25 amittendll B* admittendQ M nunc B2 26 possim B possQ b contrarium, ita ut contrarium sinistrum dextro esse dicimus, non ut nigrum albo? nam eadem res simul et nigra et alba esse non potest; duorum autem in medio quisque positus ad alterum sinister est, ad alterum dexter; simul quidem utrumque unus homo. sed simul utrumque ad unum hominem nullo modo. ita inuitus et uolens simul esse quidem unus animus potest, sed unum atque idem nolle simul et uelle non potest. cum enim quisque inuitus aliquid facit — si enim roges, utrum id facere uelit. nolle se dicit: item si roges. utrum id uelit non facere, uelle respondet —: ita inuitum ad faciendum, ad non faciendum autem uolentem reperies; id est enim unum animum uno tempore habentem utrumque. sed ad aliud atque aliud singulare referentem. cur haec dico ? quia si rursum quaeramus, quam ob causam id inuitus faciat, cogi se dicat. nam et omnis inuitus faciens cogitur et omnis qui cogitur, si facit, nonnisi inuitus facit. restat. ut uolens a cogente sit liber, etiamsi se quisquam cogi putet. et hoc enim modo omnis. qui uolens facit. non cogitur. et omnis, qui non cogitur, aut uolens facit aut non facit. haec cum in omnibus hominibus, quos interrogare non absurde possumus, a puero usque ad senem, a ludo litterario usque ad solium sapientis natura ipsa proclamet. cur ego tunc non uiderem in definitione uoluntatis ponendum esse cogente nullo\', quod nunc quasi experientia maiore cautissimus posui? at si hoc ubique manifestum a 1 dicimus esse A 2 nigraa A 4 post quidem ra in M 5 homo] homo potest B (potest m. 2 add.) modo] modo potest (pot. m. 2 add.) B 6 ita inuitus et uolens. Simul quidS utrtlque unus animus potest sqq. A ita inuitus et uolens unus animus simul esse potest S t 8 enim] eum b 9 facere uelle// responde (uelle et responde in ras . t post. add.); infra textum habentur: nelit sqq. B non uelle S itera A d nelit id A 10 respondit AM aTnon JB1 11 in Set unum (corr . ex ide enl m. 2) B id est animum unum S 12 ad om. BSb 13 ad singula referentem MBSb ad singulare ref. A quasi A 14 inuitus rt id AB dicat B* 15 fatiens B 16 si fatiat B 17 quispiam b putet] O potest A 20 non interrogare A 22 proclamaet A cur g A quur diC ergo B uidere xC b (jefinitione B 24 ubique] ibi MB om. S est et non doctrina, sed natura omnibus promptum, quid restat - quod uideatur obscurum, nisi forte ullum lateat. aliquid nos uelle cum uolumus, et ad hoc moueri animum nostrum idque aut habere nos aut non habere. et, si haberemus, retinere uelle, si non haberemus, adquirere? quare aut non amittere, aut adipisci aliquid uult omnis, qui uult. quamobrem si omnia ista luce clariora sunt, sicuti sunt. neque meae tantum, sed notitiae generis humani ueritatis ipsius liberalitate donata, cur illo etiam tempore dicere non possem: uoluntas est motus animi cogente nullo ad aliquid uel non amittendum uel adipiscendum ? Dicet aliquis: et hoc te aduersum Manichaeos quid adiuuaret? expecta; sine prius etiam peccatum definiamus. quod sine uoluntate esse non posse omnis mens apud se diuinitus conscriptum legit. ergo peccatum est uoluntas retinendi uel consequendi quod iustitia uetat et unde liberum est abstinere. quamquam si liberum non sit. non est uoluntas. sed malui grossius quam scrupulosius definire. etiamne hic libri obscuri mihi scrutandi erant, unde discerem neminem uituperatione subplicioue dignum, qui aut id uelit, quod iustitia uelle non prohibet, aut id non faciat. quod facere non potest? nonne ista cantant et pastores in montibus et in theatris poetae et indocti in circulis et docti in bibliothecis et magistri in scholis et antistites in sacratis locis et in orbe terrarum genus humanum? quod si nemo uituperatione uel damnatione dignus est aut non contra uetitum iustitiae faciens aut quod non potest non faciens, omne autem peccatum uel um b. 1 promtum M 2 obecurain M* 4, abereÅ aberemus B 9 possim MB d r 10 amittendum B 12 dicit MBAS 14 te M 18 difinire M istam C (in ras.) rem ne hic B scrupulosius etiam rem nec hic libri S etiam rem b hic A hiç M hi b 19 discerneremne B 20 vel supplicio BAS quod—aut id (infra in marg.) M 21 facit ASM 22 montibus CIK bl pastores Sb 23 circulis B docti //// bliothecis B bibliotecis M vel 24 scolis BA orbg BA 26 dampnatione A 27 peccatum B uituperandum est uel damnandum, quis dubitet tunc esse peccatum. cum et uelle iniustum est et liberum nolle? et ideo definitionem illam et ueram et ad intellegendum esse facillimam et non modo nunc, sed tunc quoque a me potuisse dici: peccatum est uoluntas retinendi uel consequendi. quod iustitia uetat et unde liberum est abstinere ?