Haec cum dicta essent, concessum est non ideo putandum aliquid iuste ac bene fieri, quia id deus, cum haec prohibenda curet, fieri tamen sinit, fatendumque esse etiam illa mala, quae contra religionem, qua deus colitur, fiunt, et dis-. plicere deo iusto et ratione iudicii eius ab omnipotente permitti; sed aliud iam esse tractandum, unde sint diuinationes uel daemonum uel quilibet illi sint, quos deos pagani uocant; uidendum enim esse, ne forte non quidem propterea haec bona putanda sint, quia ea fieri permittit omnipotens, sed ideo, quia tam magna sunt, ut nonnisi dei potentiae, tribuenda esse uideantur. ad hoc me postea responsurum esse promisi, quoniam tunc hora prodeundi ad populum iam nos urguebat, nec distuli, cum spatium datum est scribendo, et illa retexere et ista subtexere. Daemonum eam esse naturam, ut aerii corporis sensu terrenorum corporum sensum facile praecedant, celeritate etiam propter eiusdem aerii corporis superiorem mobilitatem non solum cursus quorumlibet hominum uel ferarum, uerum etiam uolatus auium inconparabiliter uincant. quibus duabus rebus, quantum ad aerium corpus attinet, praediti, hoc est acrimonia sensus et celeritate motus, multo ante cognita praenuntiant uel nuntiant, quae homines pro sensus terreni tarditate 2 id (hic Ch) deus cum haec prohibenda curet ehBCSVETr: deus id licet sit iustus et omnipotens F, (in mg. m. 2) Y, om. WM hoc omnipotens quamuis ei displiceat bd 3 sunt T cegt. S etiam esse V 4 quae contra religionem om . y1 colitur deus MSW 5 permittuntur M 7 uel om. SV doemonom (sic plerumque) C sunt F deus M 8 est Ch 9 sunt CMW qui Chl non permittit 8 permisit JBa omnipotens deus W 11 uidentur W postea me V 12 nunc Mora Fl prouidendi S non surgebat V urgebat praet. ChF 13 scribendQ V scribendi EYS2bd illa] alia F retegere W 14 subtegere W 15 ea Vbd om. Bf est natura bd aeri MV corporjlis V 16 corporum om. S fncili C cpleritate Ch etiam] et M 17 eius W om. B aeri MV in corporis V nobilitatem M 18 cnrsum S 19 abium Ch duobus Ch 20 erium Fl pertinet WM agrimonia Chl 21 sceleritate W multa b cogitata T 22 uel nuntiant om. ChM terre S mirentur. accessit etiam daemonibus per tam longum tempus. quo eorum uita protenditur, rerum longe maior experientia, quam potest hominibus propter breuitatem uitae prouenire. per has efficacias, quas aerii corporis natura sortita est, non solum multa futura praedicunt daemones, uerum etiam multa mira faciunt. quae quoniam homines dicere ac facere non possunt, eos dignos quidam, quibus seruiant et quibus diuinos honores deferant, arbitrantur instigante maxime uitio curiositatis propter amorem felicitatis falsae atque terrenae excellentiae temporalis. qui autem se ab his cupiditatibus mundant nec eis se ferendos rapiendosque permittunt, sed inquirunt et amant aliquid, quod eodem modo semper est, cuius participatione beati sint, primum considerant non ideo sibi praeponendos esse daemones, quod acriore sensu corporis praeualent. aerii scilicet, hoc est subtilioris elementi, quia nec in ipsis terrenis corporibus bestias sibi praeponendas putant, quae acrius multa praesentiunt; uelut sagacem canem, quia latentem feram olfactu acerrimo sic inuenit, ut ad eam capiendam ducatum quendam homini praebeat, non utique prudentiore intellectu animi, sed acutiore corporis sensu; uel uulturem. quia proiecto cadauere ex inprouisa longinquitate aduolat: nec aquilam, quia sublimiter uolans de tanto interuallo natantem sub fluctibus piscem dicitur peruidere et grauiter aquis inlisa exertis pedibus atque unguibus rapere; nec alia multa 2 quod C pertenditur M maiorum M 3 propter] pro J. euenire M 4 efficacientiaa F aeri M corpus 81 5 praedieant V mira multa B 7 eo Ch 8 instigant et Ch instigantvr (s. tur m. 2 te) S maximo FSl maximo initio W 9 et excellentiae BCrbd 10 hiis W 11 feriendos rapiendosque FMY fallendos rapiendosque JT ferendos şą.piendosque (s . şę. m. 2 ra) S fallendoe capiendosque bd 12 aliquid] alia M 13 sunt F51 sibi ideo M 14 quo FMWY acriori C praeualeant S 15 aeris Bf aeri M subtiliores Ch in om. V 17 latenter V 19 prebebat M prudentiori S 21 auolat FY 22 aquila V interuallo tanto V aub fluctibus natantem WMbd natantenf (sub onl.) fluctibus Ch 23 dicatur C granditer 81 animantium genera, quae inter herbas saluti suae noxias pascendo circumerrant nec aliquid earum, quo laedantur, adtingunt, cum eas homo uix experiendo cauere didicerit et multa innoxia, quod sint inexperta, formidet. unde conicere facile est, quanto possit in aeriis corporibus sensus esse acrior. nec ideo tamen daemones, qui eo praediti sunt, bonis hominibus praeponendos prudens quisque censuerit. hoc et de corporum celeritate dixerim. et hac enim praestantia non solum a uolucribus homines, uerum etiam a multis quadrupedibus ita superantur, ut in eorum conparatione plumbei deputandi sint; nec tamen ideo sibi haec animantium genera existimant praeponenda, quibus capiendis, mansuefaciendis atque in suae uoluntatis usum commodumque redigendis non ui corporis, sed rationis imperant. Illam uero tertiam daemonum potentiam, quod diuturna rerum experientia quemadmodum praenoscant atque praenuntient multa didicerunt, ita contemnunt, qui haec uigilanter curant a uerissimae lucis ueritate discernere, ut nec malos senes plura expertos et ob hoc quasi doctiores ideo probi adulescentes sibi antecellere existiment nec medicos nec nautas nec agricolas,, quos prauae uoluntatis et iniquis moribus uiderint, ideo putent sibi esse praeferendos, quod illi de ualitudinibus, illi de tempestatibus, illi de arbustorum 1 salutis ChBCMW saluti. S 2 eorum FMWYlbd laedantur] laudantur M 3 9? experiendo S cauere] canere W didicerat V 4 qyp (8, I . qm) S 5 quantum ChBf aereis M acrior esse MWbd . 7 consentit MW 8 haec ChYS1 hanc W praescientia Sl praecellentia 82 9 etiam et S a multis etiam BCFV Yj 10 in om. F blumbei y 11 sunt V haec animantium genera sibi C 12 manauefaciendis S et mansuefaciendis r 13 commodoque V regendis CSE 14 ui] sui V imperitant BFSVJ:rlbd important W 15 demonum tcrtiam W 16 experienti W quR admodum F 17 didicerint M haee-ucritate om. S 18 discernere nor (nor 8. 1. m. 2) S 19 doctorea W 20 proui VCh1 adolescentes eBFSVWMY\'(bd liec] ut nec BCFSVWYf nec ut M . modicos V 21 iniquos CE 22 sibi patent BMVWbd praeponendos esse B 23 ualetudinibus SVfbd illi pr. om. V fructuumque generibus multa ita praenuntiant, ut harum rerum inexperto diuinare uideantur. Quod uero non solum quaedam daemones futura praedicunt, uerum etiam quaedam mira faciunt, pro ipsa utique sui corporis excellentia, cur non contemnatur a prudentibus, cum plerique iniqui ac perditi homines ita exerceant corpora sua tantaque diuersis artibus possint, ut ea qui haec nesciunt nec aliquando uiderunt, etiam narrata ut credant? quam multa funiambuli ceterique theatrici artifices, quam multa opifices maximeque mechanici miranda fecerunt? num ideo meliores sunt bonis et sancta pietate praeditis hominibus? quae ideo commemoraui, ut qui haec sine peruicacia et sine uana resistendi animositate considerat, simul cogitet, si de subiacenti crassiore materia uel sui quisque corporis uel terrae et aquae, lapidum atque lignorum metallorumque uariorum tanta quidam homines possunt, ut eos illi, qui haec non possunt, plerumque stupendo in sui comparatione diuinos uocent, cum quidam illorum sint artibus potentiores, quidam istorum moribus meliores. quanto maiora et mirabiliora pro subtilissimi corporis, hoc est aerii facultate ac facilitate daemones possint, cum tamen sint prauitate uoluntatis maximeque 1 fructumque TS1 frugumque FMWYbd ita] ia F itaque 3f esrc S 2 diuinare] admirandi F 8 daemones quaedam CBSYjbd 4 qaaedam-utique om. Ch \' 5 corporis sui Y sui om. W quur Ch non s. I. m. 2 Ch contemnantur S 6 plerumque FWMbd pIeronque Y 8 nec] uel S uix] bis Chx credunt 81 credantur TT quam] quia F quod M 9 funambuli KaBCFMWYfbd ceteri Ch theatri Bf teatrici MY teatri W quam] quia F quod M 10 apifices T maximeque om. M mecanici Sl moechanici Y num] non FMWF 12 commememoraui ell, commemorauimus B2y hoc M peruicaci Ch peruicia Fl 13 uitia uana M 14 subiacente MJVbd crassiori FMWYE 15 et aquae] atque V lapidis M 16 qiiidem BFSVYx hominis V hoc M 17 stupendjo F studendo W 18 cmn om. S 19 meliora et maiora By et mirabiliora om . JBy mirabilia S 20 hoc id Bbd aerei M aeri C facillitate C 21 possunt S tamen om. Ch prauae (pre m. 1 Ch) uoluntatis ChF uoluntatis prauitate bd maximoque Y superbiae fastu et inuidentiae malitia spiritus inmundi atque peruersi! quantum autem ualeat aeris elementum, quo eorum corpora praeualent, ad multa uisibilia inuisibiliter molienda, mouenda, mutanda atque uersanda longum est nunc demonstrare et puto quod uel mediocriter consideranti facile occurrat. Quae cum ita sint, primum sciendum est, quoniam de diuinatione daemonum quaestio est, illos ea plerumque praenuntiare, quae ipsi facturi sunt. accipiunt enim saepe potestatem et morbos inmittere et ipsum aerem uitiando morbidum reddere et peruersis atque amatoribus terrenorum commodorum malefacta suadere, de quorum moribus certi sunt, quod sint eis talia suadentibus consensuri. suadent autem miris et inuisibilibus modis per illam subtilitatem corporum suorum corpora hominum non sentientium penetrando et se cogitationibus eorum per quaedam imaginaria uisa miscendo, siue uigilantium siue dormientium. aliquando autem non quae ipsi faciunt, sed quae naturalibus signis futura praenoscunt, quae signa in hominum sensus uenire non possunt, ante praedicunt. neque enim quia praeuidet medicus, quod non praeuidet eius artis ignarus, ideo iam diuinus habendus est. quid autem mirum, si quemadmodum ille in corporis humani uel perturbata uel modificata temperie seu bonas seu malas ,1 inuidentiae] euidenti yb «euidenti* (in ras.) B malitiffi F 2 nalet V 4 mutandaJ muranda Ch uersandaj pertenda V 5 et ex quo Ch uelJ qui ea uel (qui 8. I. m. 2) S considerant S occurant S 6 est om . W 7 illas W plerumque om . W 8 pronuntiare S quae ipsi] quasi (S1 que si S1 9 potestates S ipsum om. V uitanda F 10 peruersit Chl 11 malefacta-quorum om. Ch mortibus Ch morbus V 12 eis om. y1 concessuri V concSsi TT 13 insensibilibus S illam u (autem er.) Ch sublimitatem S suorum corporum MWbd 14 corpora-eorum om . Y1 sentiendum Tr et se] t? 5Q (s. 1. m . 2 et se) F seseque MWbd 15 maginaria W 17 futura om. W 19 quod] quo F non om . Y uidet Y praeuidere nescit Br 20 eius] huius B om . r artis huius y ignotus Ch2 est habendus Y cst om. FMW 21 quemainmodum Ch ille om. W 22 perturbato W turbata CS modificato 11x temperia S tempore W tempori V futuras om. C futuras praeuidet ualitudines, sic daemon in aeris affectione atque ordinatione sibi nota, nobis ignota futuras praeuidet tempestates\'? aliquando et hominum dispositiones non solum uoce prolatas, uerum etiam cogitatione conceptas, cura signa quaedam ex animo exprimuntur in corpore, tota facilitate perdiscunt atque hinc etiam multa futura praenuntiant, aliis uidelicet mira, qui ista disposita non nouerunt. sicut enim adparet concitatior animi motus in uultu, ut ab hominibus quoque aliquid forinsecus agnoscatur, quod intrinsecus agitur, ita non debet esse incredibile, si etiam leniores cogitationes dant aliqua signa per corpus, quae obtuso sensu hominum cognosci non possunt, acuto autem daemonum possunt. Hac atque huius modi facultate multa daemones futura praenuntiant, cum tamen ab eis longe sit altitudo illius prophetiae, quam deus per sanctos angelos et prophetas operatur. nam si quid de illa dei dispositione praenuntiant, audiunt. ut praenuntient; et cum ea praedicunt, quae inde audiunt, non fallunt neque falluntur; ueracissima enim sunt angelica et prophetica oracula. sic autem indignanter accipitur, quod aliqua etiam talia daemones audiant et praedicant, quasi aliquid indignum sit, ut quod ideo dicitur, ut hominibus innotescat, hoc non solum boni, uerum etiam mali non taceant. 6 cf . Retract. II 30 et contra Acad . I 6. 7 1 ualetudinis V ualetudines BSbd si W in om. S effectione Ch 2 ordine MW 3 dispensationes SCh1 uoce om. F 4 latas Sl cognitione M cum signa] Csignat W signat F quaedam) quae dum W quaedam (s. fin . a pos . v) F 5 facillitate C facultate W 6 etiam] et M alis Ch 7 ita M 8 concitatua S ut om. V 9 forinsecus aliquid S agitur om. S 10 non esse M sic St 11 per om. M obtusos Ch obtunso CBSY obtonBO F 13 Hic W sic M futura om. MWYbd 14 praenuntient Chl 15 quamj quod MW angelos suos bd operatur] ordinauit S 16 dispensatione V audiunt ut praenuntient om. MWS 17 qui F 18 neque falluntur om. B 19 si M indignante recipitur Ch quod] ut C ut quod E 20 et audiant M praedicunt V 21 sint V innotescant S 22 bonis S malis S cum in ipsis hominibus etiam uitae bonae praecepta uideamus pariter a iustis peruersisque cantari, non obesse aliquid, immo etiam prodesse ad maiorem notitiam famamque ueritatis, cum de illa etiam hi quidquid nouerunt dicunt, qui ei peruersis moribus contradicunt. in ceteris autem suis praedicationibus daemones plerumque falluntur et fallunt. falluntur quidem, quia, cum suas dispositiones praenuntiant, ex inprouiso de- . super aliquid iubetur, quod eorum consilia cuncta perturbet. uelut si aliquid disponant quilibet homines quibusque potestatibus subditi, quod non prohibituros suos praepositos arbitrentur idque facturos se esse promittant, at illi, penes quos maior potestas est, ex alio superiore consilio hoc totum dispositum atque praeparatum repente prohibeant. falluntur etiam in causis naturalibus — sicut medici et nautae et agricolae, sed longe acutius longeque praestantius pro aerii corporis sensu sollertiore et exercitatiore praenoscunt — quia et haec ab angelis deo summo pie seruientibus ex alia dispositione ignota daemonibus ex inprouiso ac repente mutantur. tamquam si aliquid aegro extrinsecus accidat, quo moriatur, quem medicus ueris salutis praecedentibus signis uicturum esse promiserat; aut si aeris qualitate praeuisa diu flaturum illum 1 in] ab (s. l. m. 2) S om. FVE uite bone Ch uideamus praecepta W 2 non] nec CBFMSWYEybd immo nec V 3 notitia.am Ch 4 ei] et FMWY 5 moribus (i m. 2 in ras.) Ch suis praedictionibus BFVWf praedictionibus suis bd 6 et falluntur CFMSWbd om. BEYr et falluntur BEYf 7 quia om. S improuisi W 8 cuncta] correcta MW 9 quibusque] qui S quibuslibet bd 10 quo V om. 81 probibit H hos V prepositos Ch 11 idque] idquoque V se om. ChY se esse] sese F permittant M ad Ch penes] pedes Ch penes S quom 81 12 alio Sl 14 in] cum BCFMSVWYEjbd casibus V naturales WM post naturalibus addunt bd: aliqua et-et] autaut FMWbd 15 longeque] longe quia M aeri M 16 et exercitatiore om. W prae hoc noscunt M qui M 17 summo deo M piae Ch ex] et M, om. FWbd 18 ignora Ch improuisu W mutatur Ch Imittuntur M 19 aegro aliquid bd ergo (in mg . egro) W accedat BSf 20 uixurum V uicturum (ct m. 2) Clx 21 prouisa SE XXXXI Aag. Sect. V para III. 39 uentum nautarum aliqui praedixissent, cui dominus Christus cum discipulis nauigans, ut quiesceret, imperauit, et facta est tranquillitas magna; uel si agricola illo anno fructificaturam uitem aliquam polliceatur, naturam utique terrae et numerum seminum callens, quo tamen anno eam uel inprouisa caeli intemperies arefaciat uel aliqua iussio potentioris eradicet: ita multa etiam ad praescientiam praedictionemque daemonum pertinentia, quae minoribus et usitatioribus causis futura praeuidentur, eadem maioribus et occultioribus causis inpedita mutantur. fallunt autem etiam studio fallendi et inuida uoluntate, qua hominum errore laetantur. sed ne apud cultores suos pondus auctoritatis amittant, id agunt, ut interpretibus suis signorumque suorum coniectoribus culpa tribuatur, quando uel decepti fuerint uel mentiti.