De uirtute animae, quae continentia nominatur, satis 
 conuenienter et digne disputare difficile est; sed exiguitatem 
 nostram sub tanti ponderis sarcina ille, cuius haec uirtus 
 magnum munus est, adiuuabit. nam qui eam donat continentibus 
 fidelibus suis, ipse dat sermonem de illa loquentibus ministris 
 suis. denique de re tanta quod ipse dederit locuturi dei 
 donum esse continentiam primum dicimus et probamus. in 
 libro Sapientiae scriptum habemus, nisi deus det, continentem 
 esse neminem posse; dominus de ipsa maiore et gloriosiore 
 continentia, quae coniugali uinculo continetur, ait: non 
 omnes capiunt uerbum hoc, sed quibus datum est. 
 et quoniam ipsa quoque castitas coniugalis nisi contineatur 
 ab inlicito concubitu, non potest custodiri, utrumque apostolus 
 dei donum esse praedicauit, cum de uita utraque, id est et 
 coniugali et ea, quae est sine coniugio, loqueretur dicens: 
 uellem omnes homines sic esse sicut me ipsum;

 10 Sap. 8, 21 12 Matth. 19, 11 18 I Cor. 7, 7 

 2 Incipit tractatus sancti Augustini epi de continentia T Incipit 
 tractatus beati Augustini de continentia fol . 69* M, A Incipit liber sci 
 Aaguatini epi de continentia fol. 105* D Incipit tractatus sci Augustini 
 de continentia Ch Incipit liber Augustini epi de continentia anim$ 
 fol . 92P C Incipit liber eiusdem de continentia fol. 90* X Incipit tractatus 
 eiusdem de continentia fol . 197b R 6 est munus C 8 tanta 
 in mg. tII. 2 Å 9 esse primum dicimus continentiam R dicimus 
 4iciipv9 T 10 scribtum TBX dederit DX 11 neminem esse Ch 
 dominus autem DXd 12 quae TBC: qaa MADChBXd a coniugali d 
 coniugale uinculum D2 non continetur C contemnitur DJ 14 quoque 
 post nisi legitur in DX* 16 donum dei MADChBCXRd 18 memet D 
 
 
 sed unusquisque proprium donum habet a deo, 
 alius sic, alius autem sic. 
 Et ne in sola inferiorum partium carnis libidine continentia 
 necessaria uideatur a domino speranda, etiam in 
 psalmo canitur: pone, domine, custodiam ori meo et 
 ostium continentiae circum labia mea. in hoc autem 
 diuini eloquii testimonio si os intellegamus, sicut intellegere 
 debemus, ibi posita continentia quantum sit dei munus agnoscimus. 
 parum est quippe os corporis continere, ne aliquid 
 inde quod non expedit per sonum uocis erumpat; intus est 
 os cordis, ubi sibi custodiam et ostium continentiae poni 
 desiderauit a domino, qui uerba illa dixit nobisque dicenda 
 conscripsit. multa enim corporis ore non dicimus et corde 
 clamamus; nullum autem procedit rei alicuius ex ore corporis 
 uerbum, cuius est in corde silentium. inde igitur quod non 
 emanat, foris non sonat; quod uero emanat inde, si malum 
 est, etsi non moueat linguam, inquinat animam. ibi ergo 
 ponenda est continentia, ubi et tacentium loquitur conscientia. 
 fit enim per ostium continentiae, ut inde non exeat, quod 
 etiam clausis labiis carnis uitam polluat cogitantis. 
 
 Denique ut apertius os interius, quod per illa uerba 
 significauit, ostenderet, cum dixisset: pone, domine, custodiam 
 ori meo et ostium continentiae circum labia 
 mea, continuo subdidit: ne declines cor meum in uerba 
 maligna. declinatio cordis quid est nisi consensio? nondum 
 enim dixit, quisquis in corde occurrentibus suggestionibus 
 quorumque uisorum nulla cordis declinatione consensit. si

 5 Ps. 140, 3 22 Ps. 140, 3. 4 

 3 parcium M 4 uideretur MADChE CXRd 6 hofltium DX 
 circum om. C labiis meis C 7 os] oflis C 10 08 est DX est 
 enim d 11 hostium TDX 13 conscribsit T corda M 14 damemus 
 (a. e add . a) A proced..it M ex] et M 16 sonat] sunt MAX 
 est X sonat in ras. D 17 ibi est D 18 est om. DC 19 non 
 inde MADChBXSd non exinde C 20 gj uitam T 22 Qstiyw 
 custodiam T 23 hostium D 24 nec B non A 
 
 
 autem consensit, iam corde dixit, etiamsi ore non sonuit; 
 etiamsi manu uel qualibet corporis parte non fecit, quod 
 tamen cogitatione faciendum sibi esse iam statuit, diuinis 
 legibus reus quamuis humanis absconditus sensibus uerbo in 
 corde dicto nullo facto per corpus admisso. nequaquam uero 
 membrum foris mouisset in facto, cuius facti initium non 
 intus praecessisset in uerbo. neque enim mendaciter scriptum 
 est: initium omnis operis uerbum. multa quippe homines 
 faciunt ore clauso, quieta lingua, uoce frenata; sed tamen 
 nihil agunt corporis opere, quod non prius dixerint in corde. 
 ac per hoc quoniam multa sunt peccata in interioribus dictis, 
 quae non sunt in exterioribus factis, nulla sunt autem in 
 exterioribus factis, quae non praecedant in interioribus dictis: 
 erit ab utrisque puritas innocentiae, si circum interiora labia 
 ponatur ostium continentiae.. 
 
 Propter quod etiam ipse ore proprio dominus ait: mundate 
 quae intus sunt, et quae foris sunt munda 
 erunt. itemque alio loco cum iudaeorum stultiloquia refutaret, 
 quia calumniabantur discipulis eius non lotis manibus manducantibus, 
 non quod intrat in os, inquit, coinquinat 
 hominem; sed quod procedit ex ore, hoc coinquinat 
 hominem. quae sententia si tota de ore corporis accipiatur, 
 absurda est. neque enim quem non coinquinat cibus, coinquinat 
 uomitus. cibus quippe in os intrat, uomitus ex ore 
 procedit. sed procul dubio priora uerba pertinent ad os carnis,

 16 cf. Maith. 23, 26 20 Matth. 15, 11 

 2 qualibet] qua MACh aliqua C quod tamen] fecit tamen quod bd 
 3 esse sibi C 4 sensibus absconditus d 5 amisso TMAChB 6 mouisset] 
 misisset Ch 8 ominis T omnes homines C 10 nichil 
 (semper fere ch) CR in om. C 11 quoniam om. C 12 autem 
 om. AChC 13 procedant MX praecedunt Ch in] de DX exterioribus 
 Ch 15 hostium D 16 ait] dicit C 19 calumpniabantur DC 
 22 accipiatur (alt. a s. I.) T 23 absurdyip (8. yqi add . a) T absurdissima 
 DX inquinat T quoinquinat M quoinquinat M 24 uomitus 
 autem ex DX 25 priora] propria ACh ad os carnis pertinent 
 (hoc ordine in mg.) T 
 
 
 ubi ait: non quod intrat in os, coinquinat hominem; 
 posteriora uero ad os cordis, ubi ait: sed quod procedit 
 ex ore, hoc coinquinat hominem. denique cum ab illo 
 apostolus Petrus ueluti parabolae huius expositionem exquireret, 
 ille respondit: adhuc et uos sine intellectu estis? 
 non intellegitis, quia omne quod in os intrat, in 
 uentrem uadit et in secessum emittitur? hic certe 
 in quod intrat cibus os carnis agnoscimus. in his uero, quae 
 adiungit, ut agnosceremus os cordis, non sequeretur nostri 
 tarditas cordis, nisi et cum tardis ambulare ueritas dignaretur. 
 ait enim: quae autem de ore procedunt, de corde 
 exeunt, tamquam diceret: cum audis de ore, de corde 
 intellege. utrumque dico; sed alterum ex altero expono. habet 
 os interius homo interior, et hoc discernit auris interior; de 
 hoc ore quae procedunt, de corde exeunt, et ea coinquinant 
 hominem. deinde iam relicti oris nomine, quod potest et de 
 corpore intellegi, apertius quid dicat ostendit. de corde enim 
 exeunt, inquit, cogitationes malae, homicidia, adulteria, 
 fornicationes, furta, falsa testimonia, blasphemiae. 
 haec sunt quae coinquinant hominem. nihil est certe 
 istorum malorum, quae perpetrari etiam membris corporis 
 possunt, quod cogitatio non antecedat mala et coinquinet 
 hominem, etiamsi aliquid inpediat, ne subsequantur opera 
 flagitiosa et facinorosa membrorum. si enim potestas non

 5 Matth. 15, 16. 17 11 Matth. 15, 18 17 Matth. 15, 19. 20 

 1 ait om. C quoinquinat M 2 posteriora-hominem om. ACh 
 uero] autem C 3 inquinat B 4 expositionem uelut parabolae 
 huius JIADChBCXBbà 5 ille om. D responderet C 6 os B 
 7 hi A 9 ut om. B agnoscimus R non] ne non TMAChBC 
 10 nisi semier . it. Ch ueritas ambulare DX 11 adhuc enim ait DX 
 enim om. C procedunt de ore MADChBCXBd 12 exennt-corde 
 om. C 13 utrum quae M 15 quae om. T ea] ea que ACh 
 16 relicto CBbd 17 enim om. C 18 inquid AChC 20 nichil D 
 est om. B 22 possunt (pos add. tn . 2) A sunt M coinquinat ACh 
 23 non C 24 et flagitiosa MDX facinerosa Bl sarcinerosa M 
 enimj enim quia DXbd 
 
 
 datur, uacat manus ab hominis interfectione, numquid ideo 
 mundum est ab scelere cor homicidae? aut si rem subripere 
 alienam non ut quis uult potest, numquid ideo in ipsa 
 uoluntate fur non est? aut si casta est, quam uult adulterare 
 non castus, ideo eam non est in corde moechatus? aut si 
 meretrix non inueniatur in fornice, ideo qui eam quaerit, non 
 fornicatur in mente? aut si cupienti per mendacium laedere 
 proximum tempus uel locus desit, ideo falsum testimonium 
 non ore interiore iam dixit? aut si quisquam homines timens 
 lingua carnis non audeat sonare blasphemiam, ideo non est 
 huius criminis reus, qui dicit in corde suo: non est deus? 
 ita cetera mala facta hominum, quae nullus agit corporis 
 motus, quae nescit ullus corporis sensus, reos suos occultos 
 habent, quos etiam solus inquinat in cogitatione consensus, 
 id est interioris uerbum malignum. in quod timens ille declinari 
 cor suum ostium continentiae circum labia oris huius 
 poni poscit a domino, quod contineat cor, ne diclinetur in 
 uerba maligna, contineat autem non sinendo cogitationem 
 procedere in consensionem; sic enim secundum praeceptum 
 apostolicum non regnat peccatum in nostro mortali corpore 
 neque exhibemus membra nostra arma iniquitatis 
 peccato. a quo praecepto inplendo alieni sunt utique, qui 
 ob hoc ad peccandum membra non mouent, quia potestas 
 nulla permittitur: quae si adsit, protinus ex membrorum uelut 
 armorum motibus, quis in eis intus regnet, ostendunt. proinde 
 quantum in ipsis est, membra sua exhibent arma iniquitatis

 11 Ps. 13, 1 20 cf. Eoar. 6, 12. 13 

 

 1 ab 8. l. T, A.2ChCd: ad MAIDBXR interfectionem MBBXR 
 ideo om. ACh 2 ab scelere] abscedere Ch 5 eam ideo ACh eam 
 om. C cord#e A mechatus ADChC 6 fornicae TBl 8 deest DX 
 10 non audeat lingna carnis MADChBCXRd 11 huius om. R 12 facta 
 add. m. 2 D nullus 8. 1. T om. D ait TM 13 ullos MB 
 15 interioris] oris interioris d interioris hominis DChC quo MAChCD2 
 16 horis C 17 qug MACfxC 21 exhibebimus DCh 22 utique 
 alieni eunt MADChBCXRd 24 quae si adsit in mg. T si. Ch 
 assit DC 25 intus om. R 26 menbra (sic plerumque) Ch 

 XXXXI Aug. Sect. V para III. 

 10 
 
 
 peccato, quia hoc uolunt, quod propterea non exhibent, quia 
 non possunt. 
 Ac per hoc illa, quae in genitalibus membris pudicitia 
 refrenatis solet maxime ac proprie continentia nominari, nulla 
 transgressione uiolatur, si superior continentia, de qua iam diu 
 loquimur, in corde seruetur. propterea dominus cum dixisset: 
 de corde enim exeunt cogitationes malae, deinde quid 
 pertineat ad cogitationes malas secutus adiunxit: homicidia, 
 adulteria et cetera. nec dixit omnia; sed quibusdam exempli 
 gratia nominatis et alia intellegenda commonuit. quorum nihil 
 est, quod fieri possit, si mala cogitatio non praecesserit, qua 
 intus instituitur quod foris agitur; et ex cordis ore procedens 
 iam coinquinat hominem, etiamsi nulla facultate permissa 
 foris per membra corporis non agatur. posito igitur ostio 
 continentiae in ore cordis, unde cuncta exeunt, quae coinquinant 
 hominem, si nil tale inde permittatur exire, sequitur 
 munditia, qua possit iam gaudere conscientia, quamuis nondum 
 sit illa perfectio, ubi non luctabitur cum uitio continentia. 
 nunc autem quamdiu caro concupiscit aduersus spiritum 
 et spiritus aduersus carnem, sat est nobis non consentire M 
 malis, quae sentimus in nobis. cum autem fit ista consensio, 
 tunc exit ex ore cordis quod coinquinat hominem. cum uero 
 per continentiam consensio non tenetur, malum concupiscentiae 
 carnalis, contra quod pugnat concupiscentia spiritalis, nocere 
 non sinitur.