Adtende, ut rem ipsam tamquam in conspectu considerandam planiore sermone ponamus. ecce coniuges duo unius infidelitatis; ita fuerunt quando iuncti sunt. nulla de his quaestio est, quae pertineat ad illam domini iussionem doctrinamque apostolicam et praeceptum testamenti ueteris et noui, quo prohibetur fidelis cum infideli copulare coniugium. iam sunt coniuges et adhuc ambo sunt infideles; adhuc tales sunt, quales fuerunt, antequam iungerentur, qualesque coniuncti 15 II Cor. 13, 3 .1 unus aut una] alter TVEMSN; N in textu; nam in mg. additum tuT ant una alterum uel alteram R, (uel alteram s. I.) Nbd 3 tuis om. 8 illud aliud esse S esse aliud illud N 6 uel] uel ne EMS uel pe N ut] cum T 7 utrunque (semper fere n) R 13 in om. VMRS, s. I. N coniuge R 15 uocat Nl uatat Tl quod] illud quod VEMS i111J.4 quod N 17 xps est T 19 attendo T1 utrtl (rt s. I.) N 20 ponamij? N duo coniuges S 21 coniancti (con s. I.) Nbd 23 et fin.] ac JB 26 coniungerentur M sunt. uenit euangelii praedicator, credidit eorum aut unus aut una, sed ita ut infidelis cum fideli habitare consentiat. iubet fideli dominus, ne infidelem dimittat an non iubet? si dixeris \'iubet\', reclamat apostolus; ego dico, non dominus; si dixeris *non iubet\', causam requiro. neque illam mihi responsurus es, quam tuis litteris indidisti: \'quia dominus prohibet fideles infidelibus iungi\'. hic enim nullo modo est ista causa; de iam iunctis loquimur, non de iungendis. si ergo tu causam non inuenisti, cur non uetet dominus quod uetat apostolus — cernis enim iam, ut existimo, non esse ipsam quam esse putaueras — uide, ne forte illa sit, quae mihi uisa est, et tunc proferenda et nunc defendenda, ut scilicet illud intellegamus dicere dominum, quod habet coram illo nullo modo transgredienda iustitia, id est quod ita iubet aut uetat, ut aliud facere omnino non liceat; quod autem uolentis potestati ita permittit, ut nec agatur nec praetermittatur inlicite, ipsi seruorum suorum consilio locum dare, ut id potius suadeant quod uiderint expedire. Teneatur hic ergo primitus ac maxime, ne committantur inlicita. ubi autem aliquid ita licitum est, ut aliud facere non sit inlicitum, fiat quod expedit [uel quod magis expedit]. illa igitur, quae dominus ita dicit ut dominus, id est non monentis consilio, sed dominantis imperio, non facere non licet et 4 I Cor. 7, 12 2 infideles (8 . e fin. add . i) T fideles B infideli B 8 fidelea T jnfides T1 dimittant T3 an] aut S iubet ex nubat S diserie & TM 5 requiram R 7 cum infidelibus TS ullo BlTl 9 tu] tuam VETMS tu* N uetet (8. fin . e add . a) S 10 uetat] prohibet VEMNS cernis] certas es (es s. l.) S 11 ge N 12 nunc ex tunc N 15 ą.ut (exp . m. 2) T 16 ite N 17 inlicite (I.. . id licet) B licite ES ipsij ibi NRbd aeruo VESM saoram 08. VESM consilii VEMS dare uidetur VESMN 18 suadeat VEMSN1 uiderit VEMSNI 19 teneaptur (exp. m. 2) T hoe VEMSN1 primatuB R et R nec B 20 ipliquid (s . ÎJ) add . a) T ita om. BVESN1 21 uel quod magis expedit in mg. N. bd uel magis expedit R 23 non om. VEMSN1, er. in B faceret Tl ideo nec expedit. dominus itaque praecepit mulierem a uiro non discedere; quodsi discesserit — ea utique causa, qua discedere licitum est — manere innuptam aut uiro suo reconciliari; mulier enim sub uiro uiuo marito iuncta est legi; et uiuente uiro uocabitur adultera, si fuerit cum alio uiro, quoniam mulier alligata est, quamdiu uir eius uiuit. unde si uxor dimiserit uirum suum et alii nupserit, moechatur, et qui dimissam a uiro duxerit, moechatur. ideoque ex eodem praecepto domini et uir uxorem ne dimittat, quoniam qui dimiserit uxorem suam praeter causam fornicationis, facit eam moechari. sed si propter hanc causam dimiserit, etiam ipse sic maneat; omnis enim qui dimittit uxorem suam et ducit alteram, moechatur. Haec constituta domini sine ulla retractatione seruanda sunt. habet enim haec iustitia, quae coram illo est, siue probent siue inprobent homines. et ideo dici non oportet propter offensiones hominum, aut ne inpediantur homines ab ea salute, quae in Christo est, non esse seruanda. quis enim christianus audeat dicere: ne homines offendam aut ut homines Christo adquiram, faciam moechari uxorem meam, ut ego ipse moechus fiam? 1 I Cor. 7, 10, 11 4 Bom. 7, 2. 3 6 I Cor. 7, 39 7 Marc. 10, 12 9 Luc. 16, 18 10 I Cor. 7, 11 11 Mattb. 5, 82 13 Luc. 16, 18 1 nec] non TBSN1 praecipit VEMNbd 4 reconliari T uiuo uiro M 5 marito om. M uincta T 6 altero EMN 7 quandiu R 10 eo S domini praecepto S et om. EMSN1 et uxorem T 12 causam hanc TEMNS 13 dimiserit... B 14 suam om. R 15 retractione STl 16 habent VMRS, (n 8. I.) TN iustitiam haec T hanc ENlM iustitiam VEMSN1 iustitia. B 17 probent R approbent Nbd probent siue om. BTVEMS inprobent sine laudent VEMS et ideo] nunquid hanc VESN1 18 aut enim VESTN impedimenttl R homines habeant R 19 eat hanc dixerim YEMS est baK gixerim N seruandam BlTVEMS 20 ut om. VEN1 21 ut] aut (a s. I.) N aut Rbtl Potest enim fieri, ut, cum adulteram uxorem quisque dimiserit christianus, ita temptetur, ut aliqua femina, quae nondum credidit, cupiens in eius nuptias conuenire, promittat se futuram esse christianam, non fallaciter, sed si ei nupserit hoc omnino factura. huic itaque iam conubium recusanti poterit suggerere ille temptator: dominus dixit: quicumque dimiserit uxorem suam praeter causam fornicationis et aliam duxerit, moechatur; tu autem, qui dimisisti propter causam fornicationis uxorem, si aliam duxeris, non moechaberis. huic talia suggerenti erudito corde respondeat moechari quidem illum grauius, qui praeter causam fornicationis uxore dimissa alteram duxerit, sed etiam illum, qui uxore fornicante dimissa sibi aliam copulauit, non ideo non moechari, quia moechantem relinquit: sicut moechatur qui eam, quae praeter causam fornicationis dimittitur, duxerit; nec ideo non moechatur, qui eam ducit, quam dimissam praeter causam fornicationis inuenerit. et propterea quod subobscure apud Matthaeum positum est, quoniam totum a parte significatum est, expositum esse apud alios, qui totum generaliter expresserunt, sicut legitur apud Marcum: quicumque dimiserit uxorem suam et aliam duxerit, adulterium committit, et apud Lucam: omnis qui dimittit uxorem suam et ducit alteram, moechatur. non enim alios dixerunt moechari, alios non moechari, qui dimissis uxoribus suis duxerint alteras, sed: quicumque dimiserit, omnem prorsus, qui dimiserit uxorem suam et aliam duxerit, moechari eum sine ulla exceptione dixerunt. 6 Matth. 5, 32 1 quisquis (supra alt . quis pos . q;) T 3 credit R 4 se s. I. N futurum B1 non] et hoc non VEM ęţ ł,lQçnon N 5 facturam VERS htuic N utique MN1 itaque recusanti T iam] hoc (h s. I.) N, bd con*ubi*tl T 7 propter T1 causa B1 14 moech»»antem T fornicantem bd reliquit NRSbd qug ex qui N 15 propter corr. m. 1 in pter T, ES dimissam M dimissa est VES 16 propter VNRbd 17 sic subobscure VES 18.matheum TEM 19 esse] est NR 22 suam om. MNl 23 dixerit V 27 ulla om. R dixerint T Sed si haec ille christianus responderit temptatori, intellegens licuisse quidem sibi dimittere adulteram, sed aliam ducere non licere, quid? si dicat ille temptator: committe hoc peccatum, ut adquiras animam Christo in morte infidelitatis positae feminae, quae parata est, si tibi nupserit, fieri christiana? quid aliud christianus ad ista respondere debet et dicere, nisi se non posse, Si hoc fecerit, euadere iudicium, quod commemorauit apostolus, ubi ait: et sicut dicunt nos quidam dicere: faciamus mala, ut ueniant bona? quorum iudicium iustum est? quomodo autem poterit esse salubriter christiana, quae cum illo a quo ducitur erit adultera? Non solum autem moechandum non est, quod facit non quidam, sed omnis, qui dimittit uxorem suam et ducit alteram, etsi propterea duxerit, ut faciat christianam, sed etiam quisquis non alligatus uxori continentiam deo uouerit, nullo modo debet ista conpensatione peccare, ut ideo credat uxorem sibi esse ducendam, quia promisit quae nuptias eius adpetit futuram se esse christianam. quod enim cuique, antequam uouisset, licebat, cum id se numquam facturum uouerit, non licebit; si tamen id uouerit quod uouendum fuit, sicuti est perpetua uirginitas uel continentia post experta conubia solutis a uinculo coniugali uel ex consensu uouentibus et carnalia debita sibi inuicem relaxantibus fidelibus castisque coniugibus, quod alterum sine altera uel alteram sine altero uouere fas non est. haec ergo et si qua alia sunt, quae rectissime uouentur, cum homines uouerint, 8 Rom. 3, 8 3 et committe T committere M 4 et hoc B 5 praeparata R opata Nl 6 respondere ad ista VNbd 7 fecerit ex faceret T 9 quidam noe bd quidem BT 11 salabriter poterit esse R salubritus M 12 dncitur erit] dQfxent T erit adulteraj adulterat VS adultera E erit (8. I.) adultera N 15 fiat chriatiana VESM1 19 futuram om. R se om. T christianam futuram R et quod BT 20 nouisset Tx 21 uouerit (u init. in ras.) N 22 sicut S 24 uiuentibus N* 25 quod -979, 25 etiam desunt in M 26 uoueri BT nulla condicione rumpenda sunt, quae sine ulla condicione uouerunt, quia et hoc dominum praecepisse intellegendum est, ubi legitur: uouete et reddite domino deo uestro. unde apostolus de quibusdam, quae continentiam uouent et postea nubere uolunt, quod eis, antequam uouissent, utique licebat, habentes, inquit, damnationem, quoniam primam fidem inritam fecerunt.