Deliciae igitur spiritales deliciis carnalibus in sancta castitate succedant: lectio, oratio, psalmus, bona cogitatio, bonorum operum frequentatio, spes futuri saeculi et cor sursum, atque de his omnibus gratiarum actio patri luminum, a quo sine ulla dubitatione omne datum optimum et omne donum perfectum scriptura teste descendit. nam quando pro deliciis nuptarum, quas in carne uirorum habent, aliarum carnalium deliciarum tamquam in solacio usus adsumitur, quid ego dicam, quae sequantur mala, cum breuiter apostolus dixerit uiuentem mortuam esse uiduam, quae in deliciis uiuit? absit autem a uobis, ut diuitiarum cupiditate capiamini pro cupiditate nuptiarum et in cordibus uestris nummus uiri amori succedat. intuentes enim hominum conuersationem saepe experti sumus in quibusdam lasciuia compressa creuisse auaritiam. nam sicut in ipsis sensibus corporis acutius audiunt qui non uident et tangendo multa discernunt nec tanta uiuacitate tangunt, qui oculis utuntur — ubi intellegitur ex uno aditu, id est luminum repressa intentione sentiendi eam se in alios sensus promptiorem dinoscendi 9 cf. Iac. 1, 17 14 cf. I Tim. 5, 6 1 spem epe* subtrahnnt D quae BDbd amaris IZ 3 auccendatur X contra quamJ cum ex com H quam] quam tamen Pr IZ HADMENXbd 4 ezoptat IZB 5 delitiae IZ1 delitii. Dx 6 succe»dant T lecto E 7 frequentio Pl 8 adque 01 atque ex autquft H 11 diliciis Z nuptiarum 7 AD carnalibus B quas] quasi PMENX uiuorum habent y uiroe habentium H2MENX 12 solatium bd 13 asumitur C 16 capi animi E 17 nummus] &«»minus N uiro Pr amore PyXAME amorS HB succendat yB (in, mg . uiri amori succedatur) enim] autem MENX 20 et (t add. m. al.) P 21 tanta] tamen AD uicacitate Pl uibucitate H1 22 aditu] auditu AD 23 sentiendo PjHADMENX se om. P.(HADMENX alio HB2 promtiore PH promptiore fADMEXN disnoscendi D XXXXI Aug. Seet. V pars III. 22 acumine exerere, tamquam ex altero conetur inplere, quod negatur in altero — ita etiam saepe carnalis cupiditas a concumbendi uoluptate cohibita maioribus uiribus in pecuniae se porrigit adpetitum et illinc auersa huc se inpetu ardentiore conuertit. in uobis autem amor diuitiarum simul frigescat cum amore nuptiarum, et pius usus rerum, quas possidetis, ad spiritales delicias conferatur, et liberalitas uestra magis ferueat adiuuandis egenis quam ditandis auaris. in thesaurum quippe caelestem non mittuntur dona cupidorum, sed elemosynae pauperum, quae in inmensum modum orationes adiuuant uiduarum. ieiunia quoque ac uigiliae, in quantum ualetudinem non perturbant, si orando, psallendo, legendo et in lege dei meditando insumantur, in delicias spiritales etiam ipsa quae uidentur laboriosa uertuntur. nullo enim modo sunt onerosi labores amantium, sed etiam ipsi delectant, sicut uenantium, aucupantium, piscantium, uindemiantium, negotiantium, ludo aliquo sese oblectantium. interest ergo quid ametur. nam in eo, quod amatur, aut non laboratur aut et labor amatur. et uide, quam pudendum et dolendum sit, si delectat labor, ut fera capiatur. ut cupa et sacculus inpleatur, ut pila iaciatur, et non delectat. ut deus adquiratur. In omnibus sane spiritalibus deliciis, quibus 1 ex.erere Z exercere N 2 a* I concombendi Bx 3 uoluptateadpetitum om. I porrigat A 4 illip?g (exp. m 2) B illic r aduersa B ba.c 1 hac Z se om. PyHADMENX appetitu (ti 8. l.) li conuertitnr H 6 qua B 7 delitias A dilicias y et] ut PiHADMENXbd nestri B nostra N in adiuuandis D 8 thensaurum P thesauros (os in ras.) A tesauros D thensarum Hl celestes AD caeleste Pr H 9 aelemosinae CB elemosynae IZH aelimosinae A elemosinae PfDEMN elemosine X pauperorum C 10 quae er. A adiubant Cx 11 ualitudinem flZHABDMENX 12 domini MEXN 13 insumatur CIZB1 sumantur PaHADMENX ipsa om . Pl uidentur (ui s. l.) D dentur A 14 modo enim Pr HAMENXbd modo sunt enim D 15 animantium Z a..mantium 1 16 piscantium om. CIZB se aliquo N 17 se PaHAMEX in eo] ideo A in ea Hl 19 si] di P1 diu yADMNXP* rapiatur N 20 s§culus I saculus E pilaciatur H 22 diliciis H fruuntur innuptae, sancta earum conuersatio cauta etiam debet esse, ne forte, cum mala uita non sit per lasciuiam, mala sit fama per neglegentiam. nec audiendi sunt siue uiri sancti siue feminae, quando reprehensa in aliquo neglegentia sua, per quam fit, ut in malam ueniant suspicionem, unde suam uitam longe abesse sciunt, dicunt sibi coram deo sufficere conscientiam, existimationem hominum non inprudenter solum, uerum etiam crudeliter contemnentes, cum occidunt animas aliorum, siue blasphemantium uiam dei, quibus secundum suam suspicionem quasi turpis quae casta est displicet uita sanctorum, uel etiam cum excusatione imitantium non quod uident, sed quod putant. proinde quisquis a criminibus flagitiorum atque facinorum uitam suam custodit, sibi bene facit; quisquis autem etiam famam, et in alios misericors est. nobis enim necessaria est uita nostra, aliis fama uestra. et utique etiam quod aliis ministramus misericorditer ad salutem, ad nostram quoque redundat utilitatem. unde non frustra apostolus, prouidemus, inquit, bona non solum coram deo, uerum etiam coram hominibus; item dicit: placete omnibus per omnia, sicut et ego omnibus per omnia placeo, non quaerens quod mihi utile est sed quod multis, ut salui fiant. in quadam etiam exhortatione dicit: de cetero, fratres, quaecumque sunt uera, quaecumque sancta, quaecumque iusta, quaecumque casta, 17 II Cor. 8, 21 19 I Cor. 10, 33 22 Phil. 4, 8. 9 1 innuptaram (arum in ras.) A sanctarum ea CIZB1 sanctarum D sancta eorum HMENX sancta A 2 ne] no Hl lasciuia 6n 3 neglegenciam D sanctij siue sancti N 4 repraehensa C 5 uitam suam NX 7 eiistimatione C1 solum inprudenter D 8 continentes N 9 plasphcmantium DX suspitionem T 11 uel] siue JPyfl ADMNEXbd non quod non uident D 12 a—quisquis om. I atque om . Pl 14 etiam om. y fama ME et in] et CZX etjftrri in B ad IZ1 15 utque P1 17 prouideamus D 18 uerum] sed NX 21 utili H 22 exortatione .A 23 sunt uera quaecumque om. N sunt sancta BN 24 quaecumque carissima om. MEX 22* quaecumque carissima, quaecumque bonae famae, si qua uirtus, si qua laus, haec cogitate: quae didicistis et accepistis et audistis et uidistis in me. cernis, quemadmodum inter multa, quae exhortando commonuit, non neglexerit ponere: quaecumquae bonae famae, duobusque uerbis cuncta concluserit, ubi ait: si qua uirtus, si qua laus. ad uirtutem namque pertinent, quae antea memoraui bona, fama uero ad laudem. puto, quod non laudem hominum pro magno sumebat apostolus alio loco dicens: mihi autem minimum est ut a uobis diiudicer aut ab humano die, et alibi: si hominibus placerem, Christi seruus non essem, et iterum: nam gloria nostra haec est, testimonium conscientiae nostrae. sed illorum duorum, id est bonae uitae et bonae famae uel, quod breuius dicitur, uirtutis et laudis, unum propter se ipsum sapientissime retinebat, alterum propter alios misericordissime prouidebat. sed quoniam quantalibet humana cautela suspiciones maleuolentissimas non potest omni ex parte uitare, ubi pro existimatione nostra quidquid recte possumus fecerimus, si aliqui de nobis uel mala fingendo uel male credendo famam nostram decolorare conantur, adsit conscientiae solacium planeque etiam gaudium, quod merces nostra magna est in caelis, etiam cum dicunt homines mala multa de nobis, pie tamen iusteque uiuentibus. illa enim merces tamquam stipendium est 9 I Cor. 4, 3 11 Gal. 1, 10 12 H Cor. 1, 12 22 cf. Matth. 5,11.12 1 castissima PjH.Â.D om. N famae bonae IZ fame fE 2 hoc A et didiciqtia PfHADMENXbd 3 carnis H 4 quemammodum PH exortando AB 5 bonae om. MEX 7 namque] quippe 7 perlinet N memorauit IZbd 8 fame AD 9 apostalus H in alio MENX 10 nobis N iudicer PjHADMENX 14 famae ut H 15 uirtus A 17 quoniam er. A inaliuolentissimaa IZH7DMENX malinolentis*** A 18 omnia I 19 quicquid ADM aliquid te:rp. m. 2) y 20 uel om. Pl male P AHr MENXb figendo E male om. EX 21 canantur H aasit DMENX planaeque Cl 22 magna est merces nostra MENX et iam H 24 enim] tamen PfHAD om. MENX militantium per arma iustitiae non solum dextra, uerum et sinistra, per gloriam scilicet et ignobilitatem, per infamiam et bonam famam. Agite itaque cursum uestrum et perseueranter currite, ut conprehendatis; et exemplo uitae exhortationisque sermone rapite in eundem cursum uestrum quascumque potueritis. non uos ab hoc studio, quo multas ad imitandum excitatis, frangat querella uanorum, qui dicunt: quomodo subsistit genus humanum, si omnes fuerint continentes? quasi propter aliud retardetur hoc saeculum, nisi ut inpleatur praedestinatus numerus ille sanctorum, quo citius inpleto profecto nec terminus saeculi differetur. nec illud uos retardet ab studio persuadendi aliis bonum uestrum, si dicatur uobis: cum et nuptiae bonae sint, quomodo erunt omnia bona in Christi corpore, et maiora scilicet et minora, si omnes continentiae laude atque amore mutentur? primo, quia conando, ut omnes sint continentes, tunc erunt uel paucae; neque enim omnes capiunt uerbum hoc. sed quoniam scriptum est: qui potest capere. capiat, tunc capiunt quae possunt, si nec illis quae non capiunt taceatur. deinde nec timere debemus, ne forte omnes capiant et aliquid de minoribus bonis, id est coniugalis uitae, Christi desit in corpore. si enim omnes audierint et omnes ceperint, intellegere debemus hoc ipsum fuisse praedestinatum, ut coniugalia bona in illorum 1 II Cor. 6, 7. 8 17 Matth. 19, 11. 12 1 dextera fENXbd et] etiam y om. PHADMENX 2\' scilicet om . Y per] et per D 5 comprehendatis (hendatis add. m. 2) D rxempla Df2 exhortationesque PjD exhortationis*** H 6 in sermone PyAW nostram DAl 7 ab] ad 01 ob D 8 querela H querela yABDMENXbd subsistet bd subsistat B 10 hoc saeculum om. CIZB praedistinatus HA 12 differatur B duos Al BUOB A2 16 laudem atque amorem b mntentnr] utentur 7 mittentur DNl imitentur bd 18 hoc uerbum E 21 capiunt A coniugalibus B 22 nita Bd 23 coeperint CPflHAB 24 praedistinatum A predistinatum H numero membrorum PjHÂDMENXbd membrorum numero etiam sufficiant, quae tam multa ex hac uita transierunt. neque enim nunc, si omnes fuerint continentes, honorem continentium daturi sunt eis, qui tricenarium fructum. si in coniugali bono ipse intellegitur, iam dominicis horreis intulerunt. habebunt ergo illic omnia ista bona suum locum, etiamsi deinceps nulla uelit nubere uel nemo ducere uxorem. secure itaque instate quibus potestis, ut fiant quod uos estis; et\' orate uigilanter atque feruenter, ut adiutorio dexterae excelsi et abundantia misericordissimae gratiae domini et perseueretis in eo quod estis et proficiatis ad id quod eritis. Deinde obsecro uos per illum, a quo hoc donum accepistis et huius doni praemia speratis, ut me quoque orationibus uestris memineritis inserere cum tota domestica uestra ecclesia. ordinatissime quippe prouenit, ut matri uestrae iam grandaeuae de oratione epistulam scriberem — ad ipsam quippe maxime pertinet orando concertare pro uobis, quae de se minus sollicita est quam de uobis — et ut ad te potius quam ad illam hoc de continentia uiduali opusculum facerem, quia tibi superare adhuc restat, quod iam aetas illius superauit. uirgo autem sancta proles uestra, si aliquid de sua » professione desiderat ex laboribus nostris, habet grandem librum de sancta uirginitate, quem legat. de quo legendo etiam te commonueram, quoniam multa continet 3 cf. Matth. 13, 8 15 cf. Ep. ad Probam (130) 22 de s. uirg. 1 etiam] iam HAMbd tam] etiam B 2 nec EX continentes honorem om . Pl 3 continentiam] continent AHl continen. D continentie H2MEXX 4 si-intellegitur om. I si in] sunt C 5 ergo] enim N omnia] communia PjHADMENX bona ista N 6 etiam IZ 7 securae PHAB itaque H in*state P state f 8 adiutoria PdH\'; t dextre EX 9 habundantia HAENXB1 dei E etfin.]ntHl llhocj et hoc yHADMENXbd et hoc (hoc add. m. al.) P 13 nostra D om. MENX 14 eclesia C uenit B 15 grandeu.e y graudeuae PM grande A epistulam om. N scribere EX ipsO. EX 16 pertinent PfAH1 17 se 8. l. C minxus C 18 illa Pr A facererem B facere EX 20 professione sua MENX 23 te om. yHADM ENX communueram Cy1 continent 7 utrique necessaria castitati, hoc est uirginali atque uiduali, quae hic propterea partim tenuiter adtigi, partim omnino praetermisi, quia ibi copiosius disputaui. perseueres in gratia Christi amen. 1 utreque ADN adque 01 2 huic A bac B attigi tenuiter partim N partim om. N post omnino er . non in P 3 disputauit JB1 perseueres-Christi om. NEX perseuerans (n s. I.) A, D 4 amen om. IZBMENXbd Explieit liber sci Augustini de bono uiduitatis 219b C, fol . 95x B Explicit sci Augustini de bono uiduitatis fol . 9sb L fol . 67* Z Explicit liber sci Augustini de bono uiduali fol. 67* P, fol. 7sb H, fol. 123b M Explicit liber de bono uiduali fol. 7P E, fol. 119* X Explicit liber sci Augustini de sca uiduitate fol . 5sb D; subscriptio abest a codd. Y fol. 62 b, N fol. 106", A fol. 62" .