Iam in ipsa quoque inmoderatiore exactione debiti 1 fedus DB uxoreum 2?1 fidem thori (tori K) KMENXa . 2 illae R 3 opere prorsus E continere (8. fin . e add . i) C 4 apellare y1 audeo MENXa . 5 eam] ei KMENXa . 6 miseri Bl iam] . nam MENXa 7 adtinet Xi pertinet D filios om . a 8 patitur procreandi H patiantur K patitur PHRr matronia ista KMENXa 9 talb etsi D 10 etiam] iam KMEXa . tafli N 18 nuptae] nuptie N ad-sunt om. CB 14 ille J31 15 deformi C et] sed CB 16 se om. B inreflenabilem M 17 se om. HB 18 etsi enim] etenim si MENXa . 19 libidinosae CBX uti uel] uti uelle Bbd utile T uti N 20 et—marito om. PjHFRD parcere B de 8. I. B 23 Bordide D est om . yl 24 colpa C 25 Iam] Nam MENXa . inmoderatione CDXFaE1 immoderata B carnalis, quam eis non secundum imperium praecepit, sed secundum ueniam concedit apostolus, ut etiam praeter causam procreandi sibi misceantur, etsi eos praui mores ad talem concubitum inpellunt, nuptiae tamen ab adulterio seu fornicatione defendunt. neque enim illud propter nuptias admittitur, sed propter nuptias ignoscitur. debent ergo sibi coniugati non solum ipsius sexus sui conmiscendi fidem liberorum procreandorum causa, quae prima eat humani generis in ista mortalitate societas, uerum etiam infirmitatis inuicem excipiendae ad inlicitos concubitus euitandos mutuam quodam modo seruitutem, ut, etsi alteri eorum perpetua continentia placeat, nisi ex alterius consensu non possit; et ad hoc enim uxor non habet potestatem corporis sui, sed uir; similiter et uir non habet potestatem corporis sui, sed mulier, ut et quod non filiorum procreandorum, sed infirmitatis et incontinentiae causa expetit uel ille de matrimonio uel illa de marito, non sibi alterutrum negent, ne per hoc incidant in damnabiles corruptelas temptante satana propter incontinentiam uel amborum uel cuiusquam eorum. coniugalis enim concubitus generandi gratia non habet culpam; concupiscentiae uero satiandae, sed tamen cum coniuge, propter tori fidem uenialem habet culpam; adulterium uero siue fornicatio letalem habet culpam. ac per hoc melior est quidem ab omni concubitu continentia quam uel ipse matrimonialis concubitus, qui fit causa gignendi. Sed quia illa continentia meriti amplioris est, reddere uero debitum coniugale nullius est criminis, exigere autem 12 I Cor. 7, 4 16 cf. I Cor. 7, 5 1 praecipit KMBENXa . 3 parui Bl Ccubitum P1 impellant D impellent B1 4 adnlterio (ad s. l.) y 5 ammittitur PKBf1 àmittitor H1 6 ignuscitur K 10 etai] si X alteri om. MENXtt 11 placeat (at m. 2 s. ras.) B 12 et om. MENXa 13 uir] mulier Bx rimiliter-mnlier om. B1 16 marito] mari D 18 temtante P sfttanan K 20 gratiam C concopiscentia D 21 cum s. I. C om. D thori PfHFBBDMENXa uenalem B\' habent C 22 laetalem CPKBD loetalem HFB hac K 23 quidem est HRDa . 24 uel] quod C om. R sit H gignendi causa (causa 8. I. m. 2) B 13* ultra generandi necessitatem culpae uenialis, fornicari porro uel moechari puniendi criminis, cauere debet caritas coniugalis, ne, dum sibi quaerit, unde amplius honoretur, coniugi faciat, unde damnetur. qui enim dimittit uxorem suam excepta causa fornicationis facit eam moechari. usque adeo foedus illud initum nuptiale cuiusdam sacramenti res est, ut nec ipsa separatione inritum fiat, quandoquidem uiuente uiro et a quo relicta est moechatur, si alteri nupserit, et ille huius mali causa est qui reliquit. Miror autem, si, quemadmodum licet dimittere adulteram uxorem, ita licet ea dimissa alteram ducere. facit enim de hac re sancta scriptura difficilem nodum dicente apostolo ex praecepto domini mulierem a uiro non debere discedere; quodsi discesserit, manere innuptam aut uiro suo reconciliari: cum recedere utique et manere innupta nisi ab adultero uiro non debeat, ne recedendo ab eo, qui adulter non est, faciat eum moechari. reconciliari autem uiro uel tolerando, si se ipsa continere non potest, uel correcto forsitan iuste potest. quomodo autem uiro possit esse licentia ducendae alterius, si adulteram reliquerit, cum mulieri non sit nubendi alteri, si adulterum reliquerit, non uideo. quae si ita sunt, tantum ualet illud sociale uinculum coniugum, ut, cum causa procreandi conligetur, nec ipsa causa procreandi soluatur. possit 4 Matth. 5, 32 13 cf. I Cor. 7, 10. 11 1 generandi] gerendi D necessitate E porro fornicari MENXa . porro] autem Fy uero bd 2 moecari K mechari D caueri B debit K castitas (in mg . caritas) K, MEX 3 dum. P 4 dampnetur X excepto PHIRBIDjl 5 faci.t H 6 fedue MX fedns D initium PKTDXEN init.am HB 7 fiat] faciat C om. B1 8 et] uel EX moechatur-est om. D 9 relinquat MNX relinquit KEa reliquid Hl 10 si sic N quemammodum PK 11 liceat KFbd 12 difficillimutn D no.dum C 14 innupta CK 15 recedere (ce a. I m. 2) R itaque KNXa innuptam MEX adultera Bt 16 quia K faciatj qui faciat N 18 ipsam MENXa correcta R 19 ducendi K 20 si] si dum K cum-reliquerit om. D mulier y nubendi om. T 21 adnlterum] alterum JPy 22 coniugii D 23 colligitur a poaeet PKHBDMENXrr; enim homo dimittere sterilem uxorem et ducere, de qua filios habeat, et tamen non licet, et nostris quidem iam temporibus ac more Romano nec superducere, ut amplius habeat quam unam uiuam; et utique relicta adultera uel relicto adultero possent plures nasci homines, si uel illa alteri nuberet uel ille alteram duceret. quod tamen si non licet, sicut diuina regula praescribere uidetur, quem non faciat intentum, quid sibi uelit tanta firmitas uinculi coniugalis? quod nequaquam puto tantum ualere potuisse, nisi alicuius rei maioris ex hac infirma mortalitate hominum quoddam sacramentum adhiberetur, quod deserentibus hominibus atque id dissoluere cupientibus inconcussum illis maneret ad poenam, siquidem interueniente diuortio non aboletur illa confoederatio nuptialis, ita ut sibi coniuges sint etiam separati, cum illis autem adulterium committant, quibus fuerint etiam post suum repudium copulati, uel illa uiro uel ille mulieri. nec tamen nisi in ciuitate dei nostri, in monte sancto eius talis est causa cum uxore. Ceterum aliter se habere iura gentilium quia ignorat? ubi interposito repudio sine reatu. aliquo ultionis humanae et illa, cui uoluerit, nubit et ille, quam uoluerit, ducit. cui consuetudini simile aliquid propter Israhelitarum duritiam uidetur permisisse Moyses de libello repudii. qua in re exprobratio quam approbatio diuortii magis apparet. 16 cf. Ps. 47, 2 23 cf. Deut. 24, 1; Matth. 19, 8- 1 enim] etiam y dimittere homo KMENXa 2 tamen] tunc Ea . 5 plures possent MENa . illa] ille B 6 illa B post ille, repet . alteri nuberet uel ille in C alteri Bl duceret] uel ille alter! doceret B 7 perecribere K praescribere uidetur] preuidetur D facit D faciaet H 8 uincula Bl quod Hl 9 alicui y 10 infima FD infUma y mortalite R 11 id om . T soluere D 13 confederatio KfHM 14 seperati Hl 15 fuerit a 16 a uiro K uel] ai K siue MENXa 17 ciuitatem C cuitate D 19 ignorat (a eas e) ft 20 ibi B tripudio E 21 consuetudinig B 22 aliquod i duriciam KD 23 permississe Ka1 quia C qua* y exprobatio Bx 24 magis post exprobratio sequitur in HMENXrx . diuortii apparet quam approbatio H quam approbatio om. B obprobratio C diuortio y Honorabiles ergo nuptiae in omnibus et torus inmaculatus. quod non sic dicimus bonum, ut in fornicationis conparatione sit bonum; alioquin duo mala erunt, quorum alterum peius; aut bonum erit et fornicatio, quia est peius adulterium — peius est enim alienum matrimonium uiolare quam meretrici adhaerere - et bonum adulterium, quia est peior incestus — peius est enim cum matre quam cum aliena uxore concumbere — et donec ad ea perueniatur, quae, sicut ait apostolus, turpe est etiam dicere, omnia bona erunt in conparatione peiorum. hoc autem falsum esse quis dubitet? non ergo duo mala sunt conubium et fornicatio, quorum alterum peius, sed duo bona sunt conubium et continentia, quorum alterum est melius, sicut ista temporalis sanitas et inbecillitas non sunt duo mala, quorum alterum peius, sed ista sanitas et inmortalitas duo bona sunt, quorum alterum melius. item scientia et uanitas non duo mala sunt, quorum uanitas peius, sed scientia et caritas duo bona sunt, quorum caritas melius. namque scientia destruetur, ait apostolus, et tamen huic tempori necessaria est; caritas autem numquam cadet. sic et mortalis ista generatio, propter quam fiunt nuptiae, destruetur; ab omni autem concubitu inmunitas et hic angelica meditatio est et permanet in aeternum. sicut autem ieiuniis sacrilegorum meliora sunt prandia iustorum, ita nuptiae fidelium uirginitati anteponuntur inpiarum. uerumtamen neque ibi prandium ieiunio, sed iustitia sacrilegio neque hic nuptiae uirginitati, sed fides inpietati 1 Hebr. 13, 4 9 Ephes. 5, 12 18 I Cor. 13, 8 3 conparationem C 4 et om. KfHFRDN eet om. MENXo . 5 enim est F 6 adherere CKHDX bonum est PKyHFRD 7 peior est MENDXa 8 concubere PH 9 apostolus ait MENXbd eat] est enim CBD etiam om. D 11 concubium K 12 annt bona B 18 melius est X 15 sanitas om . 7 17 sunt bona D 18 distruetur K ut ait ENXa 19 tempore 71 20 cadat 221 21 distruetur K om*ni H autem] enim MEXa om. N 22 manet T 23 sacrilegiorum (all . i in ras.) B 24 uirginitate YlDxE 25 impiorum MEXaK1 imperium Kl praefertur. ad hoc enim iusti, cum opus est, prandent, ut tamquam boni domini quod iustum et aequum est seruis corporibus praebeant; ad hoc autem sacrilegi ieiunant, ut daemonibus seruiant. sic ad hoc nubunt fideles, ut maritis pudice copulentur; ad hoc autem sunt uirgines inpiae, ut a uero deo fornicentur. sicut ergo bonum erat, quod Martha faciebat occupata circa ministerium sanctorum, sed melius, quod Maria soror eius sedens ad pedes domini et audiens uerbum eius: ita bonum Susannae in coniugali castitate laudamus, sed tamen ei bonum uiduae Annae ac multo magis Mariae uirginis anteponimus. bonum erat, quod faciebant, quae de substantia sua Christo ac discipulis eius necessaria ministrabant; sed melius, qui omnem suam substantiam dimiserunt, ut expeditiores eundem dominum sequerentur. in his autem binis bonis, siue quae isti siue quae Martha et Maria faciebant, fieri non posset, quod melius est, nisi altero praetermisso aut relicto. unde intellegendum est non ideo malum putandum esse nuptias, quia, nisi ab eis abstineatur, non potest haberi uidualis castitas aut uirginalis integritas. neque enim ideo malum erat, quod Martha faciebat, quia, nisi inde abstineret soror eius, non faceret, quod melius erat; aut ideo malum est suscipere iustum aut prophetam in domum suam, quia nec domum habere debet, ut quod melius est faciat qui uult ad perfectionem Christum sequi. Sane uidendum est alia bona nobis deum dare, 7 cf. Luc. 10, 39. 40 10 cf. Sasanna cf. Luc. 2, 86. 37 11 cf. Luc. 1, 27 1 enim om. N 2 quamquam C 3 corporeis (i in ras.) i autem] enim D 4 si Bl 5 pudicae CPy publice D pudica F copulent F 6 deo uero Ea . 7 occupata multum KMENXi 9 uerbum eius cum eum ambae hospitio recepissent KMENXa 10 ei om. D anne H 11 nirgine Dl 12 qui MENXOL 13 substantiam auam KMENXct 15 iatg BD 16 marta C maria et martha N non posset fieri MENXa 18 niri quia X 19 habere K castitas (as in ras. m. 2) C aut] ut D 22 sustum P1 25 sane (a supra i) H quae propter se ipsa expetenda sunt, sicut est sapientia, salus, amicitia, alia, quae propter aliquid sunt necessaria, sicut doctrina, cibus, potus, somnus, coniugium, concubitus. horum enim quaedam necessaria sunt propter sapientiam, sicut doctrina, quaedam propter salutem, sicut cibus et potus et somnus, quaedam propter amicitiam, sicut nuptiae uel concubitus; hinc enim subsistit propagatio generis humani, in quo societas amicalis magnum bonum est. his itaque bonis, quae propter aliud necessaria sunt, qui non ad hoc utitur, propter quod instituta sunt, peccat alias uenialiter, alias damnabiliter. quisquis uero eis propter hoc utitur. propter quod data sunt, bene facit. cui ergo non sunt necessaria, si non eis utitur, melius facit. proinde ista bona cum opus habemus, bene uolumus; sed melius ea nolumus quam uolumus, quia tunc melius nos habemus, cum ea necessaria non habemus. ac per hoc bonum est nubere, quia bonum est filios procreare, matrem familias esse; sed melius est non nubere, quia melius est ad ipsam humanam societatem hoc opere non egere. ita enim iam sese habet humanum genus, ut aliis, qui se non continent, non solum per nuptias occupatis, sed multis etiam per inlicitos concubitus luxuriantibus bono creatore de malis eorum faciente, quod bonum est, non desit numerositas prolis et abundantia successionis, unde sanctae amicitiae conquirantur. ex quo colligitur primis temporibus generis humani maxime propter dei populum propagandum, per quem et prophetaretur 25 . 16 cf. I Tim. 5, 14. 1 est om. KMENXa . 2 amicitia#* F amicitia et D atiquid] aliud MNOL 8 et potus et somnus MENXa . 5 prius et om. KMENX 6 amiciam B 9 alind] illud K2MENa 10 quę 8. I. m. 2 B 11 propter hoc eis D 14 cum uoce sed incipit A ea Ct. 15 nos] non AD feac B 16 filius K 17 post esse sex litt. er. in P est melius B pr . est om. K 18 egere prim . e supra er . a) A 19 esse pro sese 7; sed in mg. add . sese 20 inlicitas Bl 21 luxoriantibus «4\'JRV creatore 01 22 non] ut non KMENXo . 23 habundantia KHABENa . amicitiae sanctae E et nasceretur princeps et saluator omnium populorum, uti debuisse sanctos isto non propter se expetendo, sed propter aliud necessario bono nuptiarum; nunc uero, cum ad ineundam sanctam et sinceram societatem undique ex omnibus gentibus copia spiritalis cognationis exuberet, etiam propter solos filios conubia copulare cupientes, ut ampliore continentiae bono potius utantur, admonendi sunt. Sed noui, quid murmurent. quid? si, inquiunt, omnes homines uelint ab omni concubitu continere, unde subsisteret genus humanum? utinam omnes hoc uellent dumtaxat in caritate de corde puro et conscientia bona et fide non ficta! multo citius dei ciuitas conpleretur et adceleraretur terminus saeculi. quid enim aliud hortari apparet apostolum, ubi ait, cum inde loqueretur: uellem omnes esse sicut me ipsum? aut illo loco: hoc autem dico, fratres: tempus breue est; reliquum est, ut et hi, qui habent uxores, tamquam non habentes sint; et qui flent, tamquam non flentes; et qui gaudent, tamquam non gaudentes; et qui emunt, tamquam non ementes; et qui utuntur hoc mundo, tamquam non utantur: praeterit enim figura huius mundi. uolo uos sine sollicitudine esse. deinde subiungit: qui sine uxore est, cogitat ea quae sunt domini, quomodo placeat domino. qui autem matrimonio iunctus est, cogitat quae sunt mundi, quomodo placeat 11 cf. I Tim. 1, 5 14 I Cor. 7, 7. 29—34. 1 uti post isto 8. I. m. 2 f 2 istos B ezpectando a 3 bono necessario N ineundS Mx 4 gentibus om. E 5 solo R1 6 cunnbia K ut] ut et MENa 7 pocius A ammonendi PKHBMD XAufl 8 murmorent A1 9 homines (i 8. I.) C: om. PKfHARFBD MENXa nellent B abstinere 8. l. m. 2 Y subsisteret CFB: subistit KMENXa subsistet PjHARDbd 10 uellent hoc MENXa 11 puro corde MENX 12 acceleretur E 14 loquetur Ax 16 reo licum Rl hi» A hii a 19 emvnt (v supra e) C 20 mundo] m B 22 solitudine B deinde] dudfl K 23 cogitet B ea om. D 24 domino] deo D coniunctae Fbd 25 cogitet Kx. uxori. et diuisa est mulier innupta et uirgo: quae innupta est, sollicita est ea quae sunt domini, ut sit sancta et corpore et spiritu; quae autem nupta est, sollicita est quae sunt mundi, quomodo placeat uiro. unde mihi uidetur hoc tempore solos eos, qui se non continent, coniugari oportere - secundum illam eiusdem apostoli sententiam: quodsi se non continent, nubant; melius est enim nubere quam uri.