Nec ipsis tamen peccatum sunt nuptiae, quae, si in conparatione fornicationis eligerentur, minus peccatum essent quam fornicatio, sed tamen peccatum essent. nunc autem quid dicturi sumus aduersus euidentissimam uocem apostoli dicentis: quod uult faciat; non peccat, nubat, et: si acceperis uxorem, non peccasti; et si nupserit uirgo, non peccat. hinc certe iam dubitare fas non est nuptias non esse peccatum. non itaque nuptias secundum ueniam concedit apostolus - nam quis ambigat absurdissime dici non eos peccasse, quibus uenia datur? — sed illum concubitum secundum ueniam concedit, qui fit per incontinentiam, non sola causa procreandi et aliquando nulla causa procreandi, quem nuptiae non fieri cogunt, sed ignosci inpetrant: si tamen non ita sit nimius, ut inpediat quae seposita esse debent tempora orandi, nec inmutetur in eum usum, qui est contra naturam, 7 I Cor. 7, 9 13 I Cor. 7, 36 I Cor. 7, 28 1 diois\'» (a er.) H nupta BMENXu . 2 ea] circa ea D om. KM ENXa 3 sancta sit N et pr. om. KMEN 4 circa ea quae D 6 secundam jiAl 7 contineant D 8 enim om. MENXa nuberi K ure K u.ri H 9 tamen] tč EXa 11 quam-eaeent om. C esse.t T 13 qui MENX si nubat •fFBDMENXaBiHibd 15 certe ergo K iam] tam K dubita Hl 16 secundum] secfl H 18 ueniairi C concubitu K seC H 19 concedit apostolus MENa innocentiam K sola (a ex 0) H 20 et] sed A2B quae CKBF1 21 fieri non jMENXu . ignoeci] ignoscunt cQ EMNa ignos ctt jlHI ignosci cft X impeTrant (t 8. I.) PD perpetra*? (pe alt. 8. I.) H perpetrant MX-f petrant 71 perpetretur E perpetratur Na imperant K 22 se post posito K tempore (or 8. I.) B 28 ordinandi PHRFf ador*andi A adornandi D de quo apostolus tacere non potuit, cum de corruptelis nimis inmundorum et inpiorum hominum loqueretur. concubitus enim necessarius causa generandi inculpabilis et solus ipse nuptialis est. ille autem, qui ultra istam necessitatem progreditur, iam non rationi, sed libidini obsequitur. et hunc tamen non exigere, sed reddere coniugi, ne fornicando damnabiliter peccet, ad personam pertinet coniugalem. si autem ambo tali concupiscentiae subiguntur, rem faciunt non plane nuptiarum. uerumtamen si magis in sua coniunctione diligunt quod honestum, quam quod inhonestum est, id est quod nuptiarum quam id, quod non est nuptiarum, hoc eis auctore apostolo secundum ueniam conceditur: cuius delicti non habent hortatrices nuptias, sed deprecatrices, si dei misericordiam non a se auertant, uel non abstinendo quibusdam diebus, ut orationibus uacent, et per hanc abstinentiam sicut per ieiunia commendent preces suas, uel inmutando naturalem usum in eum usum, qui est contra naturam, quod damnabilius fit in coniuge. Nam cum ille naturalis usus, quando prolabitur ultra pacta nuptialia, id est ultra propagandi necessitatem, uenialis sit in uxore, in meretrice damnabilis, iste, qui est contra naturam, execrabiliter fit in meretrice, sed execrabilius in uxore. tantum ualet ordinatio creatoris et ordo creaturae, ut in rebus ad utendum concessis, etiam cum modus 1 cf. Rom. 1, 26. 27 1 apostulua K nimiis PyAFaBBDMEN Xabd 3 generandi (ne 8. I.) B 4 est om. KMNXa . istam om; FyAHFBD procedit.. A procedit D 6 coniugii B 8 subiugantur MNXa Bobiapgaritur E subiuguntur BIHI subiciuntur B1 subiunguntur H2 faciant PyIHIA Jf\'1BD 10 quam om. E inonestum Hi quod est nuptiarum bd 11 apostulo K secundum] seč H 12 delecti 01 dilecti K delicta B 13 depraecatrices OPiy K deprecatri B1 si om. B misericordiam qui B 14 ut om. AXD uocint Hx 15 praeces CK 16 eum om. PKfHAFBDMENXa 17 fit ex sit H 18 quando om. X probabitur C 19 ultra] ulla C 20 fit D om. B daTnpnaadabilis A 21 exsecrabiliter K exsecrabiltter y fit om. R eisecrabilius fit K execrabilius fit MDNXEa ei§ecrabilius f 28 concessit K exceditur, longe sit tolerabilius quam in ea, quae concessa non sunt, uel unus uel rarus excessus. et ideo in re concessa inmoderatio coniugis, ne in rem non concessam libido prorumpat, toleranda est. hinc est etiam, quod longe minus peccat quamlibet adsiduus ad uxorem quam uel rarissimus ad fornicationem. cum uero uir membro mulieris non ad hoc concesso uti uoluerit, turpior est uxor, si in se, quam si in alia fieri permiserit. decus ergo coniugale est castitas procreandi et reddendi carnalis debiti fides: hoc est opus nuptiarum, hoc ab omni crimine defendit apostolus dicendo: et acceperis uxorem, non peccasti; et si nupserit uirgo, non peccat, et: quod uult faciat; non peccat, nubat. exigendi autem debiti ab alterutro sexu inmoderatior progressio propter illa, quae supra dixit, coniugibus secundum ueniam conceditur. Quod ergo ait: quae innupta est, cogitat ea quae sunt domini, ut sit sancta et corpore et spiritu, non sic accipiendum est, ut putemus non esse sanctam corpore christianam coniugem castam. omnibus quippe fidelibus dictum est: nescitis, quia corpora uestra templum in uobis est spiritus sancti, quem habetis a deo? sancta sunt ergo etiam corpora coniugatorum fidem sibi et domino seruantium. cui sanctitati cuiuslibet eorum nec infidelem coniugem obsistere, sed potius sanctitatem uxoris prodesse infideli uiro aut sanctitatem uiri prodesse 10 I Cor. 7, 28. 36 16 I Cor. 7, 84 20 I Cor. 6, 19. 1 tollerabiliuB (semper 11) N ea] eis Wbd 3 rem] se CB non concesso (con 8. l.) C inconcessam a libido-etiam om. AD labido Hx 4 etiam om. MENXct quod] cadat quod D qvod corruat (corruat 8. I.) A qualibet (a in i flZut.) A 6 uero] enim i consenso K 7 tnrpe Bl pr . si om. AD si om. X 9 debeti Bl 10 apostalus K 12 que H nnbat] si nubat (si s. I.) AIPB\', j\'FBDbd. om. MENXa . 14 dixi PRfB2 diximus ENXKM 21 templum om. a in uobis om. D est] sunt MENXu . sancti om. Bx 25 uxoris omMENXa infideli uxori idem apostolus testis est dicens: sanctificatus est enim uir infidelis in uxore, et sanctificata est mulier infidelis in fratre. proinde illud dictum est secundum ampliorem sanctitatem innuptarum quam nuptarum, cui merces etiam debetur amplior secundum quod isto bono illud est melius, quia et hoc solum cogitat, quomodo placeat domino. neque enim femina fidelis, seruans pudicitiam coniugalem, non cogitat, quomodo placeat domino, sed utique minus, quia cogitat etiam quae sunt mundi, quomodo placeat uiro. hoc enim de illis dicere uoluit, quod possunt habere quodam modo de necessitate conubii, ut cogitent quae sunt mundi, quomodo placeant uiris suis. Quod utrum de omnibus nuptis dixerit, an de talibus quales ita multae sunt, ut paene omnes putari possint, non inmerito dubitatur. neque enim et illud, quod de innuptis ait: quae innupta est, cogitat ea quae sunt domini, ut sit sancta et corpore et spiritu, ad omnes innuptas pertinet, cum sint quaedam uiduae mortuae, quae in deliciis uiuunt. uerumtamen quod attinet ad quandam distinctionem et quasi proprietatem innuptarum atque nuptarum, sicut nimium detestanda est, quae continens a nuptiis, id est a re concessa, non continet a delictis uel luxuriae uel superbiae uel curiositatis et uerbositatis, ita rara nupta est, quae in ipso quoque obsequio coniugali non cogitat nisi quomodo 1 I Cor. 7, 14 17 I Cor. 7, 34 19 cf. I Tim. 5, 6 1 saactifatus B 2 uxore fidele K uiore fldeli MENXa 3 fratre fidele K fratre fideli MENXa 4 quam «»nuptnrura r 5 bonft Bl 6 quia om. MENi cogitat] cogitat femina K cogitat innupta MEN XtA 7 femina om. KMENXa 9 quia] que (§ in rUB.) d qui D 10 quod (a. 1 . quę) A quae Bb 13 nnbti.s P nuptiis A 14 poene AB omnes tales K omne D putari possint] futuri passim AXD arbitrari possim A2 possent MENXa 15 enim om. ADN innubti.s P nuptis B 18 diliciis KTt 20 adque CK 22 delectis Bl luxoriae K 23 ita rara] ita grata (a prim. s. I; g in ras.) A iterata D placeat deo, ornando se non intortis crinibus aut auro et margaritis et ueste pretiosa, sed quod decet mulieres promittentes pietatem per bonam conuersationem. talia quippe coniugia Petrus quoque apostolus praecipiendo describit. similiter, inquit, mulieres obaudientes maritis suis, ut et si qui non credunt uerbo, per mulieris conuersationem sine loquella lucrifieri possint, uidentes timorem et castam conuersationem uestram: ut sint non quae a foris ornantur capillorum incrispationibus aut circumdatae auro aut ueste decora, sed ille absconditus cordis uestri homo in illa perpetuitate quieti et modesti spiritus, qui et apud dominum locuples est. nam sic quaedam sanctae mulieres, quae in dominum sperabant, ornabant se, obsequentes uiris suis, quomodo Sarra obaudiebat Abrahae, dominum illum uocans, cuius factae estis filiae benefacientes et non timentes ullum uanum timorem. uiri simili ratione concordes et caste uiuentes cum uxoribus uestris et tamquam uasi infirmiori et subiecto tribuite honorem quasi coheredibus gratiae, et uidete ne inpediantur orationes uestrae. itane uero coniugia talia non cogitant ea quae sunt 1 cf. I Tim. 2, 9. 10 5 I Petro 3, 1-7 1 ornando (pr. n s. I.) A 2 ptioaa K 4 coniuga H apostolus A" 5 discribit K pscribit X inquid PK ob§dienteB MENXa 6 nt om. C et om. PKfHAFRBDMENXa . 7 mulieres BEX mulierum Btbd loque.la C loquejla R loquilla K loquela fHABDMENXabd 8 timorem] morem ei B\' in timorem dei B3 9 quae a] qua ea K afforis E 10 hornantur F crispationibuB KMENXa . 11 decora] ptiosa MNa . 12 cordibus (bu s. I.) uestris R et] ac D 18 et om. KENXa aput P deum FB 14 sicut ADa si F 15 domino PKfHAFBDMENXa 16 sara BDMENXab oboediebat K obediebat MENa obediebat X 18 ullum (ul ex il) P 20 et] ut A uasi (a ex i m. 2) K uase MENXa uas y infirmiore B1 21 quoheredibus FB1 coeredibus H1 coherentibus Bt 22 impedientur Bl 23 uero] ergo ENXa ea om. E domini, quomodo placeant domino? sed perrara sunt — quis negat? — et in ipsa raritate paene omnes, qui tales sunt, non ut tales essent, coniuncti sunt, sed iam coniuncti tales facti sunt. Qui enim nostri temporis homines christiani, nuptiarum uinculo liberi ualentes ab omni concubitu se continere, cum iam tempus esse perspicerent, sicut scriptum est, non amplectendi, sed abstinendi ab amplexu, non potius eligerent uel uirginalem uel uidualem continentiam conseruare quam tribulationem carnis, sine qua coniugia esse non possunt — ut alia taceantur a quibus parcit apostolus nullo iam cogente humanae societatis officio sustinere? sed cum dominante concupiscentia fuerint copulati, si eam postea uicerint, quia non ita licet dissoluere coniugium, sicut licebat non conligare, fiunt tales, quales profitetur forma nuptiarum, ita ut uel pari consensu ascendant celsiorem sanctitatis gradum aut, si non ambo sunt tales, erit, qui talis est non exactor, sed redditor debiti, seruans in omnibus castam religiosamque concordiam. illis uero temporibus, cum adhuc propheticis sacramentis salutis nostrae mysterium uelabatur, etiam qui ante nuptias tales erant, officio propagandi nuptias copulabant, non uicti libidine, sed ducti pietate: quibus si optio talis daretur, qualis reuelato nouo testamento data est dicente domino: qui potest capere, capiat, non eos dubitat 7 Eccle. 3, 5 24 Matth. 19, 12 1 placeat i 2 negant K et] quod et (quod 8. I.) A 6 uolentes B concubito Al ee om. KMENXa . 7 iam] iam tale MNa tale E esset B respicerent PyAHR om. B sicut? P 8 abstiaen Pl abstinente y1 abstinenti AlD 10 obseraare 7 carnas B qua om. E 11 posant B qaibus (ui s. I. m. 2) P 12 cogentę H offitio (t pro c saepisnme) K 13 concopiscentii K fuerit Rt ai eam] 8; ef a 14 uipcerint B dissouere E 15 conlicare P noptiarum uirtntum K 16 gradum] gaadium CB 17 sunt ambo X qui talis] qualis MENXa tales K 18 relegiosamque K 20 uelabitur (supra i add . a) B reuelabatur MENX 21 propagandi] procreandi D 22 tales K etiam cum gaudio suscepturos fuisse, qui diligenter intentus legit, quomodo coniugibus utebantur, cum et plures habere uni uiro licebat, quas castius habebat quam nunc unam quilibet istorum, quibus uidemus quid secundum ueniam concedat apostolus. habebant enim eas in opere generandi, non in morbo desiderii sicut gentes, quae ignorant deum. quod tam magnum est, ut multi hodie facilius se tota uita ab omni concubitu abstineant quam modum teneant non coeundi nisi prolis causa, si matrimonio copulentur. nempe multos habemus fratres et socios caelestis hereditatis utriusque sexus continentes, siue expertos nuptias siue ab omni tali conmixtione integros; nempe innumerabiles sunt. quem tandem audiuimus inter familiaria conloquia, siue eorum, qui coniugati sunt, siue qui fuerunt, indicantem nobis numquam se coniugi esse conmixtum nisi sperando conceptum? quod ergo praecipiunt coniugatis apostoli, hoc est nuptiarum: quod autem uenialiter concedunt aut quod inpedit orationes, non cogunt nuptiae, sed ferunt.