Sed uidelicet bonus amicus benigne me obiurgas, quod 
 Manichaeos reliquerim et me ad Iudaeorum libros contulerim. 
 ipsi sunt. qui uestrum errorem fallaciamque suffocant : in eis 
 quippe prophetatus est Christus, qualem dei ueritas reddidit, 
 non qualem Manichaei uanitas finxit. sed homo urbanissimus 
 exagitas antiquam scripturam, quod scriptum sit in propheta: 
 et fac filios de fornicatione, quoniam fornicabitur 
 terra a domino, cum audias in euangelio: meretrices et 
 publicani praecedent uos in regnum caelorum. noui. 
 unde ueniat indignatio tua: non enim tibi tam fornicaria 
 displicet in fornicatione quam quod in matrimonium commutata 
 est et conuersa ad pudicitiam coniugalem, ubi deum 
 creditis uestrum in procreando filios artioribus carnis uinculis 
 conligari: cui putatis parcere meretrices, quia dant

 18 Osee 1. 2 26Matth. 21, 31 

 1 in ciuitate b 2 tocis Ob qui Cominiivas C 3 ridendam C 
 7 eort+agio Cb usque om . Maur. 9 continerc C 13 uidelicetj 
 nl 
 uelut b 14 macheos (ni m .1 superscr.) C me om. C iudeorum C 
 15 fallatiam qui C 17 manichei C fixit C 18 antequara C Bcribturuln 
 C eo quod b Maur . scribtmu C 20 audias (as m ras.) C , 
 ęuangelio C 21 precedent C celorum C 22 tam om. Cb 23 matrimonio 
 C cumutata C 24ad] a C pudititiam C 95 sfcut creditis Cb 
 procreandos C artioris Cb 
 
 
 operamne concipiant, ut ab officio pariendi liberae libidini seruiant. 
 feminae quippe conceptus apud uos carcer est et uinculum 
 dei. hinc tibi etiam illud displicet: erunt duo in carne 
 una, cum hoc in Christo atque ecclesia sancta magnum 
 mysterium commendet apostolus. hinc displicet: crescite et 
 multiplicamini, ne dei uestri multiplicentur ergastula. me 
 autem fateor in ecclesia catholica didicisse sicut animam, ita 
 et corpus, quorum alterum praeditum, alterum subditum est, 
 ita bonum animae ac bona corporis non esse nisi a summo 
 bono, a quo sunt omnia bona, siue magna seu parua, siue 
 caelestia siue terrestria, siue spiritalia siue corporalia, siue 
 temporalia siue sempiterna, nec ideo ista reprehendenda, quia 
 illa praeferenda. 
 Illud uero, quod inter culpanda ponis macta et manduca, 
 etiam in actibus apostolorum spiritaliter positum est. 
 uerumtamen et corporaliter non est cibus in uituperatione, 
 sed luxus, praecipue uobis etiam carnaliter a carnibus abstinere 
 haec accepta sententia placere debuit, ut mactaretis carnes 
 ac sic carceribus fractis de misera custodia deus uester aufugeret, 
 et si quae ibi eius reliquiae remansissent, manducando 
 eas in officina aqualiculi purgaretis. insultas, quod n.ihi 
 doluerit sterilitas Sarae. non plane hoc ego dolui. quia et 
 ipsa prophetica fuit. uestris autem sacrilegiis fabulosis congruit 
 non sterilitatem Sarae, sed fecunditatem dolere, quia 
 omnis feminae fecunditas dura est dei calamitas: unde non 
 mirum est, quia in uobis maxime inpletur, quod de talibus 
 praedictum est: prohibentes nuptias. neque enim tam

 3 cf. Gen. 2, 24; Ephes. 5, 81 sq. 5 Geu. 1, 88 . 14 Act. 10, 13 
 2T I Tim. 4, 8 

 1 capiant b o*fficio (corr. ec ulfficio) C libere Cb 2 femine C 
 4 adque C ecclesiae C sacramentum C 5 misterium C 7 anima Cb 
 8 preditum C 9 bona C animae-bono om. C 10 sine par. b Maur . 
 11 cęlęstia C 13 preferenda C 16 cybas C uituperationg C 17 precipue 
 C a carnibus abstinere om. Maur . 18 haec] nec b 19 si C 
 20 que C 22 sterelitas C sarrg C planę C 23 sacrilegis C 
 24 sterelitatem C sarre C dolore C 25 faconditaa C1 27 predictuin C 
 
 
 concubitum quam nuptias detestamini, quoniam in eis concubitus 
 causa propagandi non uitium. sed officium est: a quo 
 inmunis est continentia uirorum feminarumque sanctarum. 
 non quia sicut malum illud deuitarunt, sed quia melius elegerunt. 
 quamquam patrum et matrum. quales Abraham et 
 Sara extiterunt, ipsum officium coniugale non ex humana 
 societate, sed ei diuina dispensatione pensandum est. nam 
 quia Christum in carne uenire oportebat, ei carni propagandae 
 famulatum est coniugium Sarae. cui uirginitas Mariae. 
 Unde et illud, quod inperitia laudabili deridendo commemorasti: 
 pone manum sub femore meo, Abraham seruo 
 suo dixit, postulans iurisiurandi fidem pone, inquit. manum 
 sub femore meo et iura per deum caeli. seruus quidem 
 ille oboediendo iurabat. sed Abraham iubendo prophetabat 
 deum scilicet caeli in eam carnem esse uenturum. quae fuisset 
 ex illo femore propagata. uos hoc aspernamini. detestamini, 
 abominamini, casti et mundi homines, qui filio dei, quem 
 nullus contactus carnis mutare potuisset. unum uterum uirginis 
 formidatis; et dei uestri naturam mutatam atque pollutam 
 omnium feminarum, non hominum tantum, sed bestiarum quoque 
 uteris inplicatis . ac per hoc qui unum patriarchae femur 
 horretis, quae tandem femora, non dico prophetarum, sed 
 quarumlibet prostitutarum inuenitis. ubi non per deum uestrum 
 illic tam turpiter conpeditum iurare debeatis? nisi forte non 
 quidem caste. tangere humani corporis membrum, sed pudet 
 iurare per deum tam turpiter uinctum. tanta illic deformitate 
 captiuo nomine pancarpi, qui in ludicris muneribus. edi solet.

 12 Gen. 24; 2 sq. 

 ? non] nun C . offitium C 4 eligerunt C 6 quam b qualis C 
 6 sarra C offitium C ? dispensatione penaatione pens. C 8 propa. 
 gande V 9 cumuiuium C sarrc S murię pre ̨ fertur. b 10 illft C 
 iopericia C deridenda C 12 inquid C 13 celi C quidam C 
 16 celi C . que C 17 abominlhmini C qae C 18 nullus (alt . 
 1 ex n mut . m. t) C contractus C 19 uestri scripti: uini lib. natura C 
 20 omnium C . 21 uteros implirulos b patriarclie C femor C 
 .22 que C 201 iurare] uitare b 26 uictum C tan C 27 captiud C 
 
 
 propter omnium generum, quae inerant. bestias exagitas 
 arcam Noe, quae per omne genus animalium futuram ex 
 omnibus gentibus figurabat ecclesiam. ubi te uel non aduertentem 
 uel ignorantem gratulor congruum posuisse uocabulum; 
 πόϒϰϰρπος enim omnis est fructus. quod in ecclesia spiritaliter 
 uerum est . et non adtendis. Noe cum suis inter illas feras, 
 quo inlaesus ingressus est, unde inlaesus egressus est, quam 
 felicior fuerit deo uestro, qui ferina rabie gentis tenebrarum 
 dilaniatus et deuoratus est. itaque ille non pancarpus, sed 
 plane camparcus factus est, qui omni feritate discerptus eat. 
 luctam Iacob cum angelo inrides, ubi futura cum carne Christi 
 lucta populi Israhel prophetice figurata est. sed quomodolibet 
 intellegas, quanto melius deus uester cum homine luctaretur, 
 quam uictus atque captiuus a daemonum gente diriperetur. 
 falso Abraham, quod pudicitiam coniugis uendiderit criminaris: 
 ubi non est mentitus sororem, sed cautela humana 
 tacuit uxorem, deo suo committens eius pudicitiam conseruandam: 
 qui nisi faceret, quod facere posset, non in deum 
 fidere, sed deum temptare iudicaretur. nec tamen respicis deum 
 uestrum, qui non uxorem, sed membra sua hostibus polluenda, 
 corrumpenda, turpanda non uendidit, sed gratis dedit. ad quem. 
 si posset, certe optaretis, ut tam inlibata rediret ab inimicis 
 suis dei uestri praeclara natura, quam inlibata uiro reddita 
 est Sara. 
 Laudas mores et studia quondam mea et quaeris, quis 
 me repente mutauerit. deinde circumloquendo commemoras

 2 d. Gen. 7 11 ci. Gen. 32, 24 wq. 17 cf. Gen. 12, 20 

 . 1 generam om. Cb que C exagitatis b Maur . 2 arrham C noe ̨ C 
 que C . futuruM C 5 pancarpos C est] ex C 6 cof C 
 7 inlesus C egr.] ingressus C 8 rabie ̨ C 9 pancarpos C 10 compartus (in 
 mg . al. cainpertus) b Dlaur . oroniO C deserptus Cb 12 propheticę 
 C 18 homini (i fin . e juit) C 14 ademoninn C 15 congiitgis 
 C uindiderit C 16 umana C 17 cummittens C 18 qui 
 om. Cb nisi non Cb quo C 20 menbra C 21 turpenda C uindidit 
 C quam C 22 possetis C aptaretis C ut tamJ uitam b 
 jniibatam Cb 28 preclara C 24 saxra C 25 queria C 26 cummemoras C 
 
 
 antiquum hostem omnium fidelium atque sanctorum et ipsius 
 domini Iesu Christi. quem uis utique diabolum intellegi. quid 
 ego tibi de mea mutatione respondeam. quam nisi eo modo 
 in melius fieri crederem, non utique rue uestro errore detestato 
 atque damnato ad catholicam ecclesiam fidemque conferrem? 
 quod utrum recte fecerim, id est. a malo in bonum mutatus 
 sim, tu mihi ipse soluis quaestionem in eodem uerbo. quod 
 posuisti mutationis meae. anima enim mea, si - quem- 
 : admodum dicitis — dei natura esset, siue in melius. sicut 
 confido, siue in deterius, sicut arguis, mutari omnino non 
 posset nec a se ipsa nec a cuiusquam uel alterius inpulsu. 
 unde cum errorem istum reliqui et elegi eam fidem, ubi dei 
 . natura prorsus incommutabilis pie creditur. ut sapienter intellegatur, 
 non displicet mutatio mea, nisi quibus displicet 
 incommutabilis deus. est autem diabolus sanctorum aduersarius, 
 non quod aduersus eos ex alterius naturae contrario 
 principio consurgit inimicus, sed quod eis inuidet honorem 
 caelestem, unde est ipse deiectus. mutatus enim ipse alios 
 mutare molitur. nam sicut a uobis Persica-e illius fabulae 
 prolixitate describitur, si non mutatus alios mutat, profecto 
 maior et uictor est ; si autem, sicut adfirmatis. sanctae lucis, 
 non inimicus dei est, sed amicus. et illis melior, quos decipit, 
 qui eos lumini sancto inimicos, cui est ipse amicus, efficit ? 
 ideo quippe dicit Manichaeus aeterno subplicio animas in illo 
 horribili globo damnandas, quod errare se a priore lucida 
 sua natura passae sunt et inimicae luminis tunc ex-. 
 titerunt, cum ipsam mentem gentis tenebrarum tenendae 
 apud se lucis amore flagrantem animalium corpora creare

 1 anticum C 4 errorem C detesto C 5 adque C ęcclesiam C 
 Cferrem C\' 6 amalo C 7 ipse (8. l. m. 1) C questionem C 
 8 quem ammodum C 11 cuius quam C 13 naturam C pie C 17 consurgat 
 b Maur . inimicos C quia b Maw . 18 celestem C 19 auobis C 
 fabule C 20 alius C 24 manicheus C sabplitio C 25 damnandns 
 damnandas C erra (a ex e corr m. 1) C 26 passe C tunc] cum C 
 28 aput C 
 
 
 contendat. ab his ergo uanissimis sacrilegisque figmentis te cura 
 ut eripias, mutandus in melius illius adiutorio, qui nec in 
 melius nec in deterius commutatur. 
 Euasimus, inquit, quia spiritalem secuti sumus 
 A saluatorem. nam illius tantum erupit audacia, ut 
 noster dominus carnalis foret. omnis nostra fuisset 
 spes amputata. si hoc propterea dicis, quia Christum carnem 
 habuisse non creditis, in Manichaeo spem ponere non debetis, 
 quem de masculo et femina procreatum sicut ceteros homines 
 in carnem fuisse conceditis. cur ergo in illo tantam spem po. 
 nitis ? nam in hac ipsa epistula tua, cum me terreres, ipse 
 dixisti: quis igitur. tibi patronus erit ante iustum tribunal 
 iudicis,. cum et de sermone et de opere coeperis 
 te teste conuinci? Persa, quem incusasti, non aderit. 
 hoc excepto quis te flentem consolabitur? quis Punicum 
 saluabit? consolatorem igitur et saluatorem Manichaeo 
 excepto nullum esse posse dixisti.. quomodo ergo, cum de 
 Christi passionibus ageres, euasisse uos dixisti, quod spiritalem 
 secuti estis saluatorem, ne scilicet eum posset in carne constitutum 
 inimicus occidere ? ergo Manichaeum uestrum si 
 oecidit inimicus, in quo carnem inuenit, ut iam uester saluator 
 esse posset, quomodo dicis hoc excepto, quis te 
 flentem consolabitur? quia Punicum saluabit?" uides 
 quid sit in haeresi et doctrinis daemoniorum in hypocrisi 
 mendaciloquorum. ueracem Manichaeum de Christo uis esse 
 fallaci, ut, si Christus in ostendenda carne, morte, resurrectione, 
 locis denique uulnerum atque clauorum, quae dubitantibus

 25 cf. I Tim. 4, 1 sq. 27 cf. loh. 20, 10, 

 1 cnra aut C 4 e ̨ uasimus C inquis Mau1r . 5 aadatia C 8 manicheo 
 C 9 ceterus C 10 carnem habaisse Maw . qaur C illam C 
 11 terreriB C 12 ergo b 13 operis (71 ceperis C 11 adherit C 
 15 ponjtom O 16 manicheo C 17 posse (a. I. m. 2) C 18 chriato C 
 b 
 agerese uas. C 20 ini "* (tn. Si superscr.) C 21 inimicos C 22 et 
 qaomodo C Maur. b te om. C 23 punitum C 24 haeresi] herede C 
 et] de b, om. C ypocria inmendacilocorum C 25 manicheum C 
 26 resairectionem C 27 adque C que C 

 XXV. Aug sect. 6(pan S). 

 60 
 
 
 discipulis demonstrauit, totum fallaciter ac mendaciter gessit, 
 tunc Manichaeus de Christo uerum dixerit, si autem Christus 
 ueram carnem et ideo ueram mortem, ueram resurrectionem, 
 ueras cicatrices ostendit, tunc Manichaeus de Christo mentitus 
 sit. ac per hoc id interest in hac causa inter me atque te, 
 quod tu elegisti ueracem credere Manichaeum Christum credendo 
 fallacem, ego autem Manichaeum potius sicut de aliis 
 rebus, ita de Christo quam Christum de aliqua re — quanto 
 magis de illa, ubi spem credentium maxime posuit, hoc est 
 de sua passione et resurrectione! — mentitum. nam qui 
 dicit: quando Christus post illam, quae mors eius putata est, 
 adparuit discipulis haesitantibus et spiritum se uidere putantibus, 
 quando dixit: tangite manus meas et pedes et uidete, 
 quia spiritus carnem et ossa non habet, sicut 
 me uidetis habere, quando uni eorum minime credenti, 
 mitte, inquit, digitos in latus meum et noli esse incredulus, 
 sed fidelis, totum hoc non ueraciter ostendebat, 
 sed mendaciter: qui hoc, inquam, dicit, non praedicator. sed 
 accusator est Christi. sed, inquis, Christum praedicat Mani. 
 chaeus eiusque se dicit apostolum. hinc potius detestandus 
 atque fugiendus est. nam haec accusando diceret, se saltem 
 iactaret amatorem ueritatis arguendo alterius falsitatem; nunc 
 uero nesciens incautusque se prodit satisque demonstrat diligenter 
 intuentibus, quid agat ipse, quid diligat, laudando ac praedicando 
 mentientem. fuge itaque, amice, tantam pestem, ne te, 
 quod fieri non potest, fallendo uelit fidelem facere Manichaeus, 
 qualem uult uideri a Christo esse factum illum discipulum 
 cui dixit: mitte digitos in latus meum et noli

 13 Luc. 24, 39 16 loh. 20, 27 

 1 discipolis C 2 (et 4) manicheus C flegisti 0 credendum C 
 10 resurrectiong C 11 que C 12 discipolis esitantibus C spiritum] 
 xpm C 16 inquid C 18 hęc C predicatur C 19 accusatur C 
 predicat C 21 adque C cu ̃ ante haec add. b saltim 28 incautus 
 que C 24 quidiligat C predicando C 26 manicheus C 27 uult 
 ont. C 
 
 
 esse incredulus, sed fidelis. sicut enim sapit dulcissima 
 ueritas, quid aliud discipulo Christus dixit nisi: tange, quod 
 gesto, tange, quod gessi, tange ueram carnem, tange uerorum 
 uestigia uulnerum, tange uera loca clauorum et credendo 
 ueris noli esse incredulus, sed fidelis ? sicut autem desipit 
 Manichaei sacrilega uanitas, quid aliud dixit discipulo Christus 
 nisi: tange quod simulo, tange quod fallo, nisi: tange falsam 
 carnem, tange falsorum fallacia uulnerum loca et noli esse 
 incredulus meis mendacibus membris, ut credendo falsis possis 
 esse fidelis. tales -fideles habet Manichaeus omnis doctrinae 
 daemoniorum mendaciloquorum.