Tua in me beneuolentia, quae adparet litteris tuis, grata 
 mihi est . sed quam te redamari a me oportet amantem me, 
 tam tristis sum, quod tenaciter inhaesisti suspicionibus falsis 
 partim aduersus me, partim aduersus ipsam, quae mutari non 
 potest, ueritatem. sed quod de animo meo non uerum sentis, 
 facile contemno; hoc enim sentis, quod etsi in me non 
 agnosco, fieri tamen potest, ut sit in homine. ergo etiamsi 
 erras in me, non tamen ita erras, ut me de hominum numero 
 eximat tua opinio, quia id de me credis, quod fieri potest in 
 animo humano, etiamsi non sit factum in animo meo. non 
 igitur opus est, ut tibi hanc suspicionem magnopere coner 
 auferre. non enim spes tua pendet ex me aut bonus esse non 
 poteris, nisi ego fuero. senti de Augustino quicquid libet, 
 sola me in oculis dei conscientia non accuset. quod enim ait 
 apostolus, mihi minimum est, ut a uobis iudicer aut 
 ab humano die. ego autem uicem tibi non rependam, ut de 
 tua mente aliquid existimare in malam partem audeam, quod 
 intueri non ualeo. nec dico, quod me subdole lacerare uolueris, 
 sed tantum de te opinor, quantum de te indicas uerbis. quamobrem 
 etsi non bona de me suspicatus sis, quod carnali timore

 17 I Cor. 4, 3 
 2 INCI SCI AVGVSTINI RESPONSIO fol . 31x C eiusdem ditd aurelii 
 aug. hipp. opi contra Secundinum manicheum liber incipit b 8 tua 
 om. C que C 4 redemari C 5 inhesisti C 6 que C 
 7 (et 9) po.test C non ante uerum om. b 8 ęnim C sen///tis 
 (si uidetur eras.) C 9 agnusco C cognoaco b *omine (h er.) C 
 11 oppinio C 12 anim*o (a er.) C nec b 13 tibi] *ibi (h uid. eras.) C 
 snspitionem C 15 agustino (v m. 1 add.) C quicquid (d ita c 
 mut.) C 16 me* C acuaet C quo C 17 apostolos C miniun, C 
 diiudicarer C 18 umano C 19 stimare C 20 uolueri*s C 21 oppiaor 
 C iudicas b 
 
 
 alicuius incommoditatis, quae de uestra societate mihi accidere 
 poterat, haeresim Manichaeorum reliquerim, uel cupiditate 
 honoris, quem in catholica adeptus sum, tamen non de 
 te uicissim male sentiens credo esse beneuolam suspicionem 
 tuam et hoc non criminandi causa, sed corrigendi studio 
 scripsisse te existimo. si autem mihi adcommodares credendi . 
 beneuolentiam, quoniam latebras animi mei arguis, quas utique 
 promere ad oculos tuos et demonstrare non possum, . 
 facile de ipso mutares sententiam et nolles amplius temere 
 adfirmare, quod nescis. 
 
 Ego enim fateor, timore Manichaeos deserui, sed timore 
 illorum uerborum, quae per apostolum Paulum prolata sunt: 
 spiritus, inquit, manifeste dicit, quia in nouissimis 
 temporibus recedent quidam a fide, adtendentes spiritibus 
 seductoribus et doctrinis daemoniorum in 
 hypocrisi mendaciloquorum, cauteriatam habentes 
 conscientiam suam, prohibentes nubere, abstinentes 
 a cibis, quos deus creauit ad percipiendum cum gratiarum 
 actione fidelibus et his, qui cognouerunt ueritatem. 
 omnis enim creatura dei bona est, et nihil. 
 abiciendum, quod cum gratiarum actione percipitur. 
 quibus uerbis etsi alios quoque fortasse haereticos, tamen maxime 
 Manichaeos breuiter aperteque descripsit, hoc ergo timore, 
 cum in puerili ingenio serius saperem, me ab illa societate 
 diuulsi; amore quoque honoris arsisse me fateor, ut inde 
 discederem, sed illius honoris, de quo idem dicit apostolus: 
 gloria autem et honor et pax omni operanti bonum. 
 quis autem operari bonum conabitur, qui non in uoluntate

 13 I Tim. 4, 1-4 27 Rom. 2, 10 

 1 incommoditati hisqae C 2 heresS C manicheorum C relinquerim C 
 8 chatholia (c m. 1 superscr.) C 4 suspitionem C 6 scribine C 
 accomoderes C 7 arguas b utiquę C 9 timere C 11 (et 23) timore C 
 mamcheos C 12 que C 14 quidem C 15 demoniorum C 16 ypocris 
 inmendati locorum C 18 cybis C 21 com C accione C 
 81 heretico. C 24 serins scripsi : seruis C om. b Maw . 25 deuulai C 
 28 antem] enim C 
 

 mutabili, sed in natura incommutabili malum esse putauerit? 
 unde et ipse dominus eis, qui bona se loqui arbitrabantur, 
 cum essent mali, aut facite, inquit, arborem bonam et 
 frustum eius bonum aut facite arborem malam et 
 fructum eius malum. malis uero iam mutatis in bonum 
 apostolus ait: fuistis enim aliquando tenebrae, nunc 
 autem lux in domino. sed, si non uis mihi de animo meo 
 credere, existima ut libet; tantum de ipsa ueritate caue quid 
 sentias. temptatio te non adprehendat nisi humana. humanus 
 enim error est, ut id factum esse in animo meo credas, quod 
 fieri potuit. etiam si non est factum; cum uero sacrilegam 
 et non solum falsissimam, sed etiam fallacissimam fabellam 
 Persicam non de quolibet homine, sed de summo deo mendaciis 
 contaminatissimis contextam atque confictam putas esse 
 ueritatem, non est hoc modo praetereundum neque tanta mors 
 animae contemnenda. est enim, quod tecum agi possit, quia 
 non sicut de animo meo nihil amplius possum dicere, nisi 
 ut credas mihi; quod si nolueris, non inuenio, quod faciam . 
 ita -etiam cum de ipsa luce animorum, quam rationales mentes 
 quanto puriores, tanto tranquillius intuentur, falsum aliquid 
 existimas, non tibi potest, si patienter audias, demonstrari, 
 quam sit remotissimum a ueritate, quod sentis. sicut enim 
 sensum oculi tui sentire non possum nec tu mei, sed tantum- . 
 modo nobis de hac re credere uel non credere possumus, 
 illam uero speciem, quae utriusque nostrum oculis uisibilis 
 subiacet, inuicem nobis ualemus ostendere: sic de

 8 Matth. 12, 33 6 Ephes. 5, 8 9 cf. I Cor. 10, 18 

 1 malam C 3 inquid C 5 mala C 6 apostoltu (u ex o corr.) C 
 tenebre C 7 meo om. C 8 caut C 10 esse∗ (t eras.) C om. b 
 aaima mea b 11 factu∗ (s er.) C sacrilegum (cr ex gr. m. 1 corr.) C 
 12 sed etiam fallacissimam (in marg. inf. m. 1 add.) C fabulam 
 Maur. 13 colibet C homine. (m er.) C mendatiis C 14 adque 
 C 16 pretereundum C 16 contempnenda C 17 non om. b 
 i 
 18 quid b Maur . fatiam C 21 ezstimas (i m. 1 superscr.) C audeas C 
 24 possu∗mus (m eras.) C 2b spetiem que C utriusque nostrum 
 ew 
 nostris b 26 side (c 81. 1 superscr.) C \'\' 
 
 
 adfectionibus animorum nostrorum. quas proprias habemus, credamus 
 nobis, si placet; si autem non placet, non credamus . rationem 
 autem ueritatis, quae nec mea nec tua est, sed utrique nostrum 
 ad contemplandum proposita, posita peruicaciae caligine serenatis 
 mentibus pariter adtendamus. 
 
 Nec alia documenta tibi proferam. quibus Manichaei 
 error adparet, quam ex epistula tua. scribis habere te et 
 agere gratias ineffabili ac sacratissimae maiestati 
 eiusque primogenito, omnium luminum regi, lesu 
 Christo. dic mihi quorum luminum sit rex Iesus Christus? 
 eorumne, quae fecit, an eorum. quae genuit? nos enim dicimus 
 deum patrem genuisse filium aequalem sibi, creasse 
 autem per eum, hoc est condidisse ac fecisse creaturam inferiorem, 
 quae utique non est, quod est ille, qui fecit et per 
 quem fecit. itaque quoniam per eum fecit saecula, recte ab 
 apostolo dictus est rex saeculorum, tamquam superior inferiorum 
 et regendi potens, regens ea, quae regimine indigeant. 
 tu autem cum legum Christum regem luminum appellas. si 
 genuit ea, cur non sunt aequalia generanti ? si autem dicis. 
 aequalia, quomodo rex eorum est, cum regem necesse sit 
 regere nec ullo pacto fieri possit. ut sint ea, quae reguntur, 
 ei, a quo reguntur, aequalia? quodsi non genuit, sed fecit 
 haec lumina, quaero unde fecerit. si de se ipso propagauit, 
 cur ergo inferiora sunt? cur degenerauerunt ? si autem non 
 de se ipso. dic unde ? an forte nec fecit nec genuit lumina 
 quibus regnat? habent ergo originem propriam atque naturam, sed 
 profecto inualidiorem, ut a potentiore uicino uel patiantur se

 16 cf. I Tim. 1, 17 

 1 animaerum C habęmus C 3 que C utriquf C 4 contemplandaum 
 C posita scripsi: sine b Maur . 7 epiatule C scribis 
 enim b 9 eius qui C 11 eorume C 14 quae] ut C non est om. C 
 quam C illę C fęcit C 15 secula C 16 dictus* C seculormn C 
 ∗∗ τ a ̉ quam (A in ras. anle ca eras . an) C 17 ea que C 18 apellas C 
 20 rege C 21 eaque C 22 aequalia] similia b quosi C 23 quero 
 propagasse C 24 quur (bis) C cur degenerauerunt om. b 
 25 se om. C fecit nec om. C 26 adque C 27 nitino C 
 
 
 regi uel cupiant. monne cognoscis, si ita est, excepta gente 
 tenebrarum iam duas esse naturas, alteram alterius egere 
 auxilio. sed neutram ex alterius pendere principio ? hanc profecto 
 opinionem tu repudiabis, quoniam Manichaeo maxime 
 aduersa est, qui non duas naturas, regem luminum et lumina, 
 quae reguntur, sed duas naturas. regnum luminum et regnum 
 tenebrarum, persuadere conatur. refugies igitur ad id, ut genita 
 dicas haec lumina . ubi cum quaesiero, cur infirmiora sint. 
 contendere fortasse temptabis aequalia. sed cum retulero: 
 quae causa est, ut regantur? negabis regi. hinc respondebo: 
 cur habent regem ? ubi non uideo, quid restet ingenuitati 
 tuae, nisi ut te paeniteat tale ostium posuisse in epistula 
 tua, per quod tu ipse exire non possis. sed etiam cum te 
 paenituerit et dixeris non ideo Manichaeum uictum putari 
 oportere, quod tu aliquid in litteris tuis incautius posuisti. 
 innumerabilibus locis de libris Manichaei recitabo regnum 
 lucis ab eo uocari. quod regno tenebrarum naturaliter constituit 
 esse contrarium, nec regnum, sed regna, quandoquidem 
 in ipsa epistula ruinosi Fundamenti cum de deo patre loqueretur. 
 nullo, inquit, in regnis eius aut in digente aut 
 infimo constituto. ubi autem regna sunt, quis tam caecus 
 est, qui non intellegat aequales reges his, quibus regnant, 
 omnino esse non posse? quid igitur tam uicinum, si uelis 
 aduertere, et tam conueniens honestati pectoris tui, quam ut 
 te non paeniteat illud in epistula posuisse ? est enim uerissime 
 Iesus Christus rex luminum nullo modo sibi aequalium,

 1 cognosci C excepte C ei pacto (in mg . al. expecta) b 
 2 alterios C ęgerę C 4 oppinionem C repndias b manicheo C 
 maxime C 6 que C post naturas er, u. anteced . regem - reguntur 
 repet. leguntur in C 8 quesiero C 9 temtabis C 10 que C 
 negabis] nec abhis C 11 quur C ingenuitati (ti ex te corr. m. 1) C 
 12 te (s. I. m. 1) C peneteat C 14 penituerit C manichev (v ex o) C 
 16 innumera∗∗∗bilibus (rea eras.) C manicheis C 17 lucis C1 habeo C 
 19 epistula C 20 inquid C 21 infirmo b Maur . cecus C 23 uitinum C 
 uellis 0 24 auertere C 25 peniteat (ni corr. ex ne m. 1) C uerissime 
 C 
 
 
 sed subiectorum, et eorum rector beatorum. paeniteat autem 
 te potius fuisse Manichaeum, cuius omnes deceptorias machinationes 
 ueridica frons epistulae tuae uno ictu arietante subuertit. 
 quia enim Christus luminum rex est nec de se ipso 
 genuit inferiora, quibus rex esset, nec ea uicina sibi, quibus 
 regnaret, adsumpsit, quae nec genuerit ipse nec fecerit, ne 
 sint duo genera boni, quorum neutrum sit ex altero, sed nec 
 unum indigens altero, quod a tramite ueritatis alienum est: 
 restat, ut ea lumina, quibus regnat, quae utique bona sunt, 
 quia inferiora sunt, non genuerit, quia propria sunt, non 
 usurpauerit, sed fecerit et condiderit deus. 
 Si uolueris quaerere, unde fecerit, et imaginari coeperis 
 adiutoria materiae, quam ipse non fecit, ut ibi non uideatur 
 omnipotens facere, quod uellet, nisi eum aliqua res, quam 
 non fecerat, adiuuaret, rursus inexplicabiles caligines erroris 
 patieris. sed dicta prophetica sobrio ictu intellegentiae sublimi 
 atque ineffabili maiestati aptissime adiungente ipse dixit, 
 et facta sunt; ipse mandauit, et creata sunt\', ita uidebis, 
 quomodo dicatur in catholica fide, quod deus de nihilo 
 fecerit omnia bona ualde. si enim de aliquo fecit, utique aut. 
 de se ipso aut non de se ipso; sed si de se ipso, non ergo 
 fecit, sed genuit . cur igitur inferiora genuit? nam eorum 
 nisi inferiora essent, rex esse non posset si non de se ipso, 
 non utique de aliquo, quod ipse non fecit; alioquin de alieno 
 fecit, et erat iam bonum, quod ipse non fecerat, unde sibi

 17 Pe. 148, 5 20 cf. Gen. 1, 31 

 ta 
 1 peniteat C aultem C 2 manicheum C 3 ępiltule C hic C 
 aariftate C subnerterit b Maur . 4 qui C se (i. t m. 1) C 
 & uitina C 6 que C 7 non utrum C alterao C nec] ne b 8 ante 
 quod ras. C 9 que C 10 pr.n∗∗ C 12 querere C 18 adiutoriam C 
 adiatorium Maur . ubi C 14 eum] cum b 15 errorisque C 16 hicta C 
 eapta b Maw . 17 aptissimi C apertissime b at que ingente C 
 adiunguntur b post dixit legitur inquiunt in b 19 nihillo C 21 se 
 r 
 (med.)om. C ego C 22 quur C 24 aligno C 
 
 
 regnum statueret. quod si ita est, incipit non esse bonorum 
 operum creator, quia erat bonum, quod ipse non creauerat; 
 non enim de malo alieno lumina, quibus regnaret, efficeret. 
 relinquitur itaque, ut etiam si de re aliqua fecit, de illa 
 fecerit, quam ipse iam fecerat. 
 
 Ita tit, ut primas origines condendarum rerum de nihilo 
 deum fecisse fateamur, nisi quia forte ineffabilis ac sacratissimae 
 maiestatis primogenitum Iesum christum esse dixisti, 
 non secundum susceptionem hominis, in qua per adoptionem 
 uocatos, sicut apostolus dicit, et sicut catholica credit fides, 
 fratres habere dignatus est quibus esset primogenitus, sed 
 potius secundum ipsam diuinitatis excellentiam uis eum primogenitum 
 intellegi, ut illa lumina, in quibus regnat, fratres 
 eius sint, non facti a patre per ipsum, sed geniti a patre 
 post ipsum, ut sint ipsi postgeniti, ille primogenitus, omnes 
 tamen de propria patris eademque substantia. quod si ita 
 credis, primum contradicis euangelio, ubi etiam unigenitus 
 dictus est — et uidimus, inquit, gloriam eius tamquam 
 unigeniti a patre — quando nullo modo uerum diceretur, si 
 sempiterna quoque uirtus eius ac diuinitas, qua consubstantialis 
 est patri et est ante omnem creaturam, ex eadem substantia 
 fratres haberet. itaque cum et unigenitum et primogenitum 
 eum diuina testentur eloquia — unigenitum, quia 
 sine fratribus. primogenitum, quia cum fratribus — non inuenies, 
 quomodo utrumque de illo secundum eandem naturam 
 diuinitatis intellegas. fides uero catholica, quae inter creatorem 
 creaturamque distinguit, nullam patitur in his duobus nominibus 
 intellegendi difficultatem, unigenitum eum accipiens

 11 cf. Bom. 8, 29 

 1 statueręt C statuerat b incipi C 2 creatur C 4 etiam om. Maur . 
 6 i.\'ta (s eras.) C 7 ineffabili Cb 10 uocatus C fidea om. C 
 11 fratre* om. b 18 pro fratres hab. aemper b 17 euangelo C 
 18 inquid C 19 quoniam b 20 quoque om. C consnbstantialis (ea 
 in is corr. m. 1) C 21 ex] nisi ex b 22 pro fratres hab. semper b 
 primu. genitum. (pot* u eras . m.) C 23 testantnr b eloquia C 
 25 eandem C 26 chatholica C que C 

 XXV. Aug. Met. 6 (para 8). 

 58 
 
 
 secundum id, quod scriptum est: in principio erat uerbum 
 et uerbum erat apud deum et deus erat uerbum, 
 primogenitum autem uniuersae creaturae secundum id, quod 
 apostolus ait: ut sit ipse primogenitus in multis fratribus, 
 quos ei pater ad fraternam societatem non aequalitate 
 substantiae, sed adoptione gratiae generauit. lege itaque scripturas, 
 nusquam inuenies de Christo dictum, quod adoptione 
 sit filius dei. de nobis autem saepissime legitur: accepistis 
 spiritum adoptionis filiorum, adoptionem expectantes 
 redemptionem corporis nostri; ut adoptionem filiorum 
 recipiamus; praedestinauit nos in adoptionem 
 filiorum; gens sancta, populus in adoptionem; uocauit 
 uos per euangelium nostrum in adoptionem gloriae 
 domini nostri Iesu Christi et si qua talia recordanti 
 uel legenti occurrerint. aliud est enim per patris excellentiam 
 esse unicum filium dei, aliud per misericordem gratiam accipere 
 potestatem filios dei fieri credentes in eum. dedit eis, 
 inquit, potestatem filios dei fieri. non ergo erant natura, 
 cum potestatem ut fierent acceperunt credendo in ipsum, cui 
 unico non pepercit, sed pro nobis omnibus tradidit 
 eum, ut apud se unigenitum, ad nos primogenitum faceret. 
 ex illo igitur, quod unigenitus est, non ex carne, non exsanguine, 
 non ex uoluntate uiri neque ex uoluntate carnis, 
 sed ex deo natus est; ex illo autem, quod primogenitus in 
 ecclesia fratribus factus est, uerbum caro factum est et 
 habitauit in nobis. nos quoque, in quantum naturaliter 
 filii irae fuimus, hoc est uindictae filii uinculo mortalitatis 
 obstricti, quamuis illo creante atque instituente, qui procul

 1 Ioh. 1, 4 sqq. 4 Col. 1, 18 8 Bom. 8, 16 .23 10 Gal. 
 4, 4 11 Eph. 1, 5 12 I Petro 2, 9 n Thess. 2, 12 sq. 20Rora. 8,82 
 26 Ioh. 1, 12 sqq. 27 cf. Ephes. 2, 8 
 2 uerba. (m era.) 0 6 ei] et C aotietatem C 6 adoptionS C 
 7 adoptionis b 8 sepissime C 11 predistinAuit C 18 gloria C 
 15 uelle genti C 16 misericordiam C 17 potes tatem C 18 inquid C 
 filius C 19 acciperunt C ipso C 20 nobis (i «r u corr.) C *omniius 
 (h eras.) C 21 aput C 26 e ͅ ccleesia C 87 uindicte C 
 
 
 dubio a summis usque ad ima omnia in mensura et numero 
 et pondere disponit et format. tamen ex carne et sanguine et 
 ex uoluntate carnis nati sumus; in quantum autem accepimus 
 potestatem filii dei fieri, nec nos ex carne et sanguine aut ex 
 uoluntate uiri aut ex uoluntate carnis, sed ex deo, non quidem 
 coaequante natura, sed adoptante gratia nascimur.