Verum quia homines sumus et inter homines uiuimus — fateorque me nondum esse in eorum numero, quos conpensatiua peccata non turbant — saepe me in rebus humanis uincit sensus humanus nec resistere ualeo, cum mihi dicitur: ecce graui morbo periclitatur aegrotus, cuius iam uires ferre non possint, si ei mortuus unicus et carissimus filius nuntietur. a te quaerit an uiuat, quem uitam finisse tu nosti. quid respondebis, quando quidquid aliud dixeris praeter unum de tribus: aut mortuus est aut uiuit aut nescio, nihil aliud credit ille quam mortuum, quod te intellegit timere dicere et nolle mentiri? tantundem ualet, etiamsi omni modo tacueris. ex illis autem tribus duo falsa sunt \'uiuit* et \'nescio'* nec abs te dici possunt nisi mentiendo. illud autem unum uerum, id est mortuum esse, si dixeris et perturbati hominis mors fuerit subsecuta, abs te occisus esse clamabitur. et quis ferat homines exaggerantes quantum sit mali salubre mendacium deuitari et homicidam diligi ueritatem? moueor his oppositis uehementer, sed mirum, si etiam sapienter. cum enim proposuero ante qualescumque oculos cordis mei intellegibilem illius pulchritudinem, de cuius falsi nihil ore procedit, quamuis ubi radians magis magisque clarescit ueritas, ibi palpitans mea reuerberatur infirmitas, tamen sic amore tanti decoris accendor, ut cuncta quae inde 1 vt B subrepser (ps 8. I.) 0 tribuenda T 2 mihi quidem V 5 uerumtamen y 8 ne M 9 pereclitatur MT . 10 ferri Y ferro 91 11 nuntietur] minuitur (5 uita T 12 quicquid TOVrr 14 illae 9 om. JFLV 15 intelligit T temere p et om. FL tantumdem T 18 si om. RM 19 subaequuta V 20 f.erat Ch ferit V1 exagerantes Ch 21 deuitare V omicidam β diligere V 24 intelligibilem T falsi om. Chl 25 ore ante falsi legitur in bd 26 uitas V1 ubi M$palpans FL reuerbaeretur Ch 27 ascendor 0 me inde me T me inde g inde] in F1 me reuocant humana contemnam. sed multum est, ut iste in tantum perseueret affectus, ne in temptatione desit effectus. nec me mouet contemplantem luminosum bonum, in quo mendacii tenebrae nullae sunt, quod nobis mentiri nolentibus et hominibus uero audito morientibus homicida dicitur ueritas. numquid enim, si stuprum expetat inpudica et te non consentiente saeuo. amore perturbata moriatur, homicida erit et castitas? an uero, quia legimus: Christi bonus odor sumus in omni loco, et in his qui salui fiunt et in his qui pereunt, aliis quidem odor uitae in uitam, aliis autem odor mortis in mortem. etiam odorem Christi pronuntiabimus homicidam? sed quia homines sumus et nos in huius modi quaestionibus et contradictionibus plerumque superat aut fatigat sensus humanus, ideo mox et ille subiecit: et ad haec quis idoneus? Huc accedit — ubi miserabilius eiulandum est — quod si concesserimus pro salute illius aegri de uita filii eius fuisse mentiendum, ita paulatim minutatimque subcrescit hoc malum et breuibus accessibus ad tantum aceruum mendaciorum sceleratorum sensim subintrando perducitur, ut numquam possit penitus inueniri, ubi tantae pesti per minima additamenta in inmensum conualescenti possit obsisti. unde prouidentissime scriptum est: qui modica spernit, paulatim decidit 8 II Cor. 2, 15. 16 15 II Cor. 2, 16 23 Eccli. 19, 1 1 huinana 0 umana Ch contempnam 0 contempnant T 2 perseueraret TCh uel donec ne (ne in mg. m. 2) V affectus T 3 me mouet] comouet V 4 mentiri om. 0 5 cum ttoce morientibus codex 0 finitur dicatur Y 6 nunquid L enim om. Y ad stuprum te expectat V 7 amore] animo FL V ornicida Ch 9 TOamus Ch in om. V iis$bd saIni-qui om. V 11 in] ad V morte TCh hodorem TCh 12 pronuntiauimuB TCh 13 in om. V quescionibua Ch et contradictionibus om . f plerunque V 14 srasus 8. I. M 15 quid p 16 heiulandum MTClrpft est om. TCIt 17 consenserimus V iliius om. Y 18 succrescit ChFLVfrebd 19 acces»»»sibua Ch acerbum TCh 22 coualescenti Ch 23 modica spemit] spernit minima FL quid? quod uitae huius tales amatores, ut eam non dubitent praeponere ueritati, ne homo moriatur, immo ut homo quandoque moriturus aliquanto serius moriatur, non tantum mentiri, sed etiam peierare nos uolunt? ut uidelicet, ne aliquanto citius transeat uana salus hominis, nomen domini dei nostri accipiamus in uanum. et sunt in eis docti, qui etiam regulas figant finesque constituant, quando debeat, quando non debeat peierari. Q ubi estis, fontes lacrimarum? et quid faciemus? quo ibimus? ubi nos occultabimus ab ira ueritatis, si non solum neglegimus cauere mendacia, sed audemus insuper docere periuria? uiderint enim assertores defensoresque mendacii, quale genus uel qualia genera mentiendi eos iustificare delectet: saltem in dei cultu concedant non esse mentiendum; saltem sese a periuriis blasphemiisque contineant; saltem ubi dei nomen, ubi deus testis, ubi dei sacramentum interponitur, ubi de diuina religione sermo promitur siue conseritur, nemo mentiatur, nemo laudet, nemo doceat et praecipiat, nemo iustum dicat esse mendacium; de ceteris mendaciorum generibus eligat sibi, quod putat esse mitissimum atque innocentissimum mentiendi genus, cui placet esse mentiendum. hoc scio, quod etiam qui docet oportere mentiri, uerum docere se uult uideri. nam si falsum est quod docet, quis falsae uelit studere doctrinae, ubi et fallit docens et fallitur discens? 1 quidqd Ml sunt amatores V amores TCh 2 proponere T immo-moriatur om. FL 3 aliquando TCh Vp 4 aliquando T 5 ominis Ch domini om . p dei om. Y nostri om. FLf 7 fingant TFp 8 peierare VfrFL o om. V 9 hoccultabimus Ch 10 necglegimus co negglegamus Y insuper] super Y dicere. T 11 peioria Ch peiora T uderunt Qt etenim T assartores c1 assertatoreB p 12 delectent T 13 saltem om. V saltem-mentiendum in mg. Ch cultum FL mendacium V 14 saltim YT ae y peiuriis Ch et blasphemiis f 15 ubi pr. om. r interponimas V 16 hubi Ch ubi-promitur om. B sine] vel V 17 menti?ijatur Ch laudat TCh 18 mendacium esse TCh ceteras M 19 pntate M putet Vf esse in raa. M 20 mentidi Ch mentiri in ras. T illa cui f 21 docere] dicere T 22 se ex si Ch 23 dicens TCh si autem, ut aliquem possit inuenire discipulum, docere se asserit uerum, cum doceat esse mentiendum, quomodo erit illud ex ueritate mendacium Iohanne apostolo reclamante: omne mendacium non est ex ueritate? non est igitur uerum aliquando esse mentiendum; et quod non est uerum, nemini est omnino suadendum. Sed agit partes suas infirmitas et causam uincibilem fauentibus turbis se habere proclamat, ubi contradicit et dicit: quomodo apud homines, qui procul dubio, si fallantur, auertuntur a pernicie uel aliena uel sua, periclitantibus subuenitur hominibus, si nos humanus ad mentiendum non inclinet affectus? si patienter me audiat turba mortalitatis, turba infirmitatis, respondebo aliquid pro negotio ueritatis. certe pia, uera, sancta castitas nonnisi ex ueritate est: et quisquis aduersus eam facit, profecto aduersus ueritatem facit. cur ergo et, si non possit aliter periclitantibus subueniri, non committo stuprum, quod ideo. est contrarium ueritati, quia contrarium est castitati, et ut periclitantibus subueniatur, loquor mendacium, quod ipsi apertissime est contrarium ueritati? quid nos tantum promeruit castitas et offendit ueritas? cum omnis ex ueritate sit castitas et sit non corporis, sed mentis castitas ueritas atque in mente habitet etiam corporis castitas. postremo, quod et paulo ante dixi et iterum dico, quisquis mihi pro persuadendo 4 I Ioh. 2, 21 1 ut] aut Ch discipolum Ch 2 quomodo ex ueritate ulla mendacium erit β 3 illum Ch ulla Mf om . β apostolo om. V 4 est fin. om. T igitur] ergo bd 5 esse om. V non om. TCh 6 omnino est 7 7 ait Y inuincibilem bd 8 fatentibus T contradit Ch dicit (c 8. I.) T 9 aput Ch falluntur Vfebd 10 pereclitantibus Y 12 audeant Ch turba mortalitatis 8. I. m . 2 T 14 certe] crede V 16 quur M ei*

1 suadendo T et defendendo ullo mendacio contradicit, quid dicit, si uerum non dicit? si autem propterea est audiendus, quoniam uerum dicit, quomodo me uult facere uerum dicendo mendacem? quomodo mendacium patronam sibi adhibet ueritatem? an aduersario suo uincit, ut a se ipsa uincatur? quis hanc absurditatem ferat? nullo modo igitur dixerimus eos, qui asserunt aliquando esse mentiendum, id asserendo esse ueraces, ne, quod est absurdissimum et stultissimum credere, ueritas nos doceat esse mendaces. quale est enim, ut esse adulterandum nemo discat a castitate, deum offendendum nemo discat a pietate, cuiquam nocendum nemo discat a benignitate et esse mentiendum discamus a ueritate? porro si hoc non docet ueritas, non est uerum; si non est uerum, non est discendum; si non est discendum, numquam est igitur mentiendum. Sed perfectorum est, ait aliquis, solidus cibus. multa enim secundum ueniam relaxantur infirmitati, quamuis sincerissimae nequaquam placeant ueritati. dicat hoc quisquis non metuit, quae consequentia metuenda sunt, si fuerint aliquo modo aliqua permissa mendacia. nullo modo tamen in tantum sunt permittenda conscendere, ut ad periuria blasphemiasque perueniant; nec aliquam causam prorsus oportet obtendi, cur debeat peierari uel, quod est execrabilius, cur deus debeat blasphemari. non enim quia per mendacium blasphematur, ideo non blasphematur. potest quippe hoc modo dici non peierari, quia per mendacium peieratur. quis 15 Hebr. 5, 14 1 mihi contradicit V 2 si-dicit in mg . β est om. T audienda β uerum (r 8. exp . 1) a 3 mendacium V 4 patronum V adhibebit V 5 ipso FL 6 ergo pro igitur post nullo praeb. bd 7 pr . esse om. V 8 absurdum est V doceat ueritas V 9 nos om. V esse mendaces doceat p quale. Ch esse] esset V adhulterandum V 10 a castitate-discat om . q; 11 et om. V 12 tion docet (s. ti add . n) 9 15 ait] ut V 17 placent V quiquis V 18 consequentia cp si autem V fuerunt cp1 21 neque o obportet ChT1 22 optendi M obtundi V eisecrabilius TMChV$24 ideo om. V ideo-blasphematur om. T hoc modo quippe dici potest V 25 peiuratur ipl enim per ueritatem possit esse periurus? sic etiam per ueritatem nullus potest esse blasphemus. sane mitius falsum iurat, qui falsum nescit esse et uerum putat esse quod iurat: sicut et Saulus excusabilius blasphemauit, quia ignorans fecit. ideo autem peius est blasphemare quam peierare, quoniam peierando falsae rei adhibetur testis deus, blasphemando autem de ipso falsa dicuntur deo. tanto est autem quisque inexcusabilior siue periurus siue blasphemus, quanto magis ea, quae peierando uel blasphemando asserunt, falsa nouerunt esse uel credunt. quisquis itaque dicit pro periclitantis hominis temporali salute uel uita esse mentiendum, nimis ipse ab itinere exorbitat aeternae salutis et uitae, si dicit in ea causa etiam iurandum per deum uel etiam blasphemandum deum. Sed aliquando nobis ipsius quoque salutis aeternae periculum opponitur, quod nostro mendacio, si aliter non potest, depellendum esse clamatur: uelut si quisquam baptizandus in potestate sit inpiorum atque infidelium constitutus, ad quem perueniri non possit, ut lauacro regenerationis abluatur, nisi deceptis mentiendo custodibus. ab hoc inuidiosissimo clamore, quo cogimur non pro cuiusquam opibus uel honoribus in hoc saeculo transcurrentibus, non pro ipsa huius temporis uita, sed pro aeterna hominis salute mentiri, quo confugiam, nisi ad te, ueritas? et mihi abs te proponitur castitas. cur 4 cf. I Tim. 1, 13 1 possit per ueritatem V peiurua c si* fb 3 esse nescit T 4 ignorans (n 8. I.)