Ad ostendenda ergo quaedam, quae putantur in 
 scripturis esse mendacia, non ea esse quod putantur, si recte 
 intellegantur, non tibi parum aduersus istos ualere uideatur, 
 quod non de apostolicis, sed de propheticis litteris inueniunt 
 uelut exempla mentiendi. illa quippe omnia, quae nominatim 
 commemorant, ubi sit quisque mentitus, in eis libris leguntur, 
 in quibus non solum dicta, uerum etiam facta multa 
 figurata conscripta sunt, quia et figurate gesta sunt. in figuris 
 autem quod uelut mendacium dicitur, bene intellectum uerum

 1 fugiant FL configiant Ch esse V ut puta f iis p 2 quonati 
 Tl fuerant V potuerant V illos] eos V 3 nos OIR. 
 FLOpbd 4 esse] etiam T aliquando V commentatius T commendaciu9 
 SM comodatius 0 5 dicam cur] dicantur P quor BJlO 
 tripartita Rbd 6 patronos V auis uolunt adhibere diuinas soripturas 
 bd 10 contra contra V ominum Ch hominum TFL oppiniones 
 TCh 11 pertinere officium V 12 tenendum] uidendum Y 
 doctrinam 9 13 exsequenda ChOVMbd 14 coniunxi T 16 quod— 
 intellegantur om. 0 quod] que Ky 18 sed om. V inueniuntur r 
 19 uelud V ille T\' iJlę T1 20 commemorantur V legentur P 
 21 multa facta V 22 figurate <p conscribta Ch figuratae JlGIt 
 figurat.e T gesta om. V 23 mentiendum TV mendam MCh?b 
 mundtt N 
 
 
 inuenitur. apostoli uero in epistulis suis aliter locuti sunt 
 aliterque conscripti actus apostolorum iam uidelicet reuelato 
 testamento nouo, quod illis figuris propheticis uelabatur. denique 
 in tot epistulis apostolicis atque in ipso tam grandi libro, 
 in quo actus eorum canonica ueritate narrantur, non inuenitur 
 talis aliquis mentiens, ut de illo ab istis ad mentiendi licentiam 
 proponatur exemplum, quandoquidem illa Petri et Barnabae 
 simulatio, qua gentes iudaizare cogebant, merito reprehensa 
 atque correcta est, et ne tunc noceret et ne posteris ad imitandum 
 ualeret. cum enim uidisset apostolus Paulus, quia 
 non recte ingrediuntur ad ueritatem euangelii, 
 dixit Petro coram omnibus: si tu, cum sis iudaeus, 
 gentiliter et non iudaice uiuis, quomodo gentes 
 cogis iudaizare? id autem quod ipse fecit, ut quasdam 
 obseruationes legitimas iudaica consuetudine retinendo et 
 agendo non se inimicum legi prophetisque monstraret, absit, 
 ut mendaciter eum fecisse credamus. de hac quippe re satis 
 est eius nota sententia, qua fuerat constitutum nec iudaeos, 
 qui tunc in Christum credebant, prohibendos esse a paternis 
 traditionibus nec ad eas gentiles, cum christiani 
 fierent, esse cogendos, ut ilia sacramenta, quae diuinitus praecepta 
 esse constaret, non tamquam sacrilegia fugerentur 
 nec tamen putarentur sic necessaria iam nouo testamento 
 reuelato, tamquam sine his quicumque conuerterentur ad 
 deum salui esse non possent. erant enim qui hoc putabant

 10 cf. Gal. 2, 14 12 Gal. 2, 14. 15 

 1 epistolifl RTMFLOVflfybd suis om. V loquuti V 3 propheticis 
 figuris P 4 aepostolis Chx 5 narratur T declarantur in ras . T 
 6 aliquis talis P licenciam T 7 propanatur Ch 9 pr . et om. V 
 10 quia] quod V 11 ingrederentur y ingredirentur V 12 com Ch 
 sia s. Z. 0 iudeus sis FL iudena RM 13 iudaicae BM 15 legitima 
 TChO\' iudeica O . 16 non] ne T legis Eug 17 re quippe (3 
 18 eius om. V iudeos T 19 prohibendo T 20 eos Chfl com Ch 
 21 esse om. V coagendos V 22 sagrilegia Ch fogerentor--necessaria 
 om. T 24 reuelata TCh hiis β iis bd 25 errant Ch 
 
 
 atque praedicabant, quamuis iam recepto Christi euangelio. 
 et eis simulate consenserant Petrus et Barnabas ideoque 
 cogebant gentes iudaizare. id erat enim cogere, sic ea necessaria 
 praedicare, tamquam et recepto euangelio nulla sine illis 
 salus esset in Christo. hoc en-or quorundam putabat, hoc 
 timor Petri simulabat, hoc libertas Pauli redarguebat. quod 
 ergo ait: omnibus omnia factus sum, ut omnes lucri 
 facerem, conpatiendo id fecit, non mentiendo. fit enim quisque 
 tamquam ille, cui uult subuenire, quando tanta misericordia 
 subuenit, quanta sibi subueniri uellet, si esset ipse in eadem 
 miseria constitutus. itaque fit tamquam ille, non quia fallit 
 illum, sed quia se cogitat sicut illum. unde illud est eius 
 apostoli, quod iam supra commemoraui: fratres, si praeoccupatus 
 fuerit homo in aliquo delicto, uos qui 
 spiritales estis, instruite huius modi in spiritu 
 mansuetudinis, intendens te ipsum, ne et tu tempteris. 
 nam si propterea quia dixit: factus sum iudaeis 
 tamquam iudaeus et his qui sub lege erant tamquam 
 sub lege. ideo putandus est mendaciter suscepisse 
 legis ueteris sacramenta, debuit et gentium idololatriam eodem 
 modo mentiendo suscipere, quia dixit etiam his, qui sine 
 lege erant, tamquam sine lege se factum, ut eos lucri 
 faceret: quod utique non fecit. non enim alicubi sacrificauit

 7 I Cor. 9, 22 13 Gal. 6, 1 17 I Cor. 9, 20 

 1 predicabant RM recepto iam p iam om . 7 pcepto 0 rect\'pto M 
 euangelio xpi 7 euangelico Ch 3 enim erat FL Eug 4 cepto V 
 5 saluus Ch salo V esse R 7 omnia omnibus p 9 tamquern Ch 
 sicut p quando eidem tantum subuenit quantum V 10 alt . subuenire V 
 ipse essot ţr 11 n)iseri(Qr4ia Ch constituit Ch 12 sicut illum 
 om. 0 eiusdem VFL 13 et ai$bd Eug 14 delicto aliquo V 
 alico Ch dilicto Ch 15 estis om. V1 uiusmodi Ch 16 mansoetudinis] 
 lenitatis β temptaris 91 17 et dixit TOIx 18 erant 
 om. p erant-lege repetuntur in JRM 19 lege essem V mendaciter 
 om. 0 20 idololatriam bd: idolatriam codd . 21 mentiendoJ 
 mouendo 0 suscipere mentiendo Fj3 qui Eug iis bd 22 s eom. B 
 lucrifaccregt o 23 quo Ch 
 
 
 idolis aut adorauit illa figmenta, ac non potius libere tamquam 
 martyr Christi detestanda et uitanda monstrauit. de 
 nullis igitur apostolicis actibus siue sermonibus isti proferunt 
 imitanda exempla mentiendi. de propheticis ergo factis seu 
 dictis ideo sibi uidentur habere, quod proferant, quia figuras 
 praenuntiatiuas putant esse mendacia, eo quod mendaciis sunt 
 aliquando similia. sed cum referuntur ad eas res, propter 
 quas significandas ita facta uel dicta sunt, reperiuntur significationes 
 esse ueraces, ac per hoc nullo modo esse mendacia. 
 mendacium est quippe falsa significatio cum uoluntate fallendi. 
 non est autem falsa significatio, ubi, etsi aliud ex 
 alio significatur, uerum est tamen quod significatur, si recte 
 intellegatur. 
 Sunt quaedam eius modi etiam saluatoris in 
 euangelio, quia et ipse dominus prophetarum propheta esse 
 dignatus est. talia sunt illa, ubi de muliere, quae fluxum 
 sanguinis patiebatur, ait: quis me tetigit? et de Lazaro: 
 ubi posuistis eum? sic quippe interrogauit quasi nesciens 
 quod utique sciebat. ac per hoc nescire se finxit, ut aliquid 
 aliud illa uelut ignorantia sua significaret. quae significatio 
 quoniam uerax erat, mendacium profecto non erat. eos namque 
 significabant siue illa fluxum sanguinis patiens siue ille 
 mortuus quadriduanus, quos etiam qui cuncta sciebat quodam 
 modo nesciebat. nam et illa typum gerebat plebis gentium, 
 unde praemissa fuerat prophetia: populus, quem non

 17 Lnc. 8. 45 18 Ioh. 11, 34 25 Ps. 17, 44 

 1 figmenta illa V ficmenta TCh liber.tam quas TCh1 2 uita 
 Jemonstrauit 0 3 siue] seu 7 proferent V 4 mentienda Chx 
 pro propheticis f 6 praenuntiati Chx praenuntiabus (a . b scr . t) 0 
 putantes se* \'P eo-mendacia om. V1 quod non B quidem V 
 aliquando snnt F sint MChfabd 7 simillima 0 8 ista V 
 9 mendacia] mendaces FL 10 quippe est FL significatio falsa V 
 12 uerum-significatur iterantur in If 15 et om. FLO 16 quae 
 om. ChlTl 18 hubi Ch 19 sciebat) nouerat p hac 0 fixit TIChl 
 20 significao fin. Tl 23 quatriduanus F LOVT\'r\'Pbd quicumque sciebat 
 « 24 tipum p 25 premissa EM promissa TV non om. 0 
 
 
 cognoui, seruiuit mihi, et Lazarus remotus a uiuentibus 
 tamquam ibi iacebat per significatiuam similitudinem, ubi ille, 
 cuius uox est: proiectus sum a facie oculorum tuorum. 
 et ideo, tamquam nesciretur a Christo et illa, quae 
 fuerit, et iste, ubi positus fuerit, uerbis interrogantis est 
 figuratum et omne uitatum ueraci significatione mendacium. 
 Hinc est etiam illud, quod commemorasti eos dicere 
 \'dominum Iesum, posteaquam resurrexit, ambulasse in itinere 
 cum duobus discipulis, et propinquantibus eis castello, quo 
 ibant, illum longius se ire finxisse\', ubi euangelista dicens: 
 ipse autem se finxit longius ire, etiam ipsum uerbum 
 posuit, quo mendaces nimium delectantur, ut inpune mentiantur: 
 quasi mendacium sit omne quod fingitur, cum ueraciter aliud 
 ex alio significandi causa tam multa fingantur. si ergo nihil 
 aliud significasset Iesus in eo, quod longius ire se finxit, merito 
 iudicaretur esse mendacium. porro autem si bene intellegatur 
 et ad id, quod uoluit significare, referatur, inuenitur esse 
 mysterium. alioquin erunt cuncta mendacia, quae propter 
 quandam rerum significandarum similitudinem, cum gesta non 
 sint, tamquam gesta narrantur. unde est illa de duobus unius 
 hominis filiis, maiore, qui mansit apud patrem suum, et 
 minore, qui longe peregrinatus est, tam prolixa narratio. in 
 quo genere fingendi humana etiam dicta uel facta inrationalibus 
 animantibus et rebus sensu carentibus homines

 8 Ps. 30, 23 11 Luc. 24, 28 20 ef. Luc. 15, 11-32 

 1 mihi inaudita auris obediuit mihi V 3 faciae Rm . conspectu 7 
 5 pr . fuerat 0 interrogatiuiB V 6 omne mendacium FL mendaciani 
 om. FL 7 commemoinQrasti Ch 8 Iesum] nrm T snrrexit V 
 9 discipolis Ch appropinquantibus FL quo. T 10 ire ae 70 
 se om. R ire Ch hubi Ch 11 fixit ChT1 12 posuit om. V 
 mentiantur-omne om. o 13 sit om. Eug 14 causa] gratia P tam 
 om . p 15 significaset Ch Iesus] is (8. I. m. 2) T se ire j3 Emg 
 ire Ch 17 referatnr (re in ras ) <p efiPeratur V 18 misteriun MM 
 cunta cp 20 gesta sint y et illa Eug 21 mansit] nam sit T 
 23 umana Ch homana. T facta uel dicta pbtl inrationabilibos 
 MTFLfaf inrationabiliua 01 
 
 
 addiderunt, ut eius modi fictis narrationibus, sed ueracibus significationibus 
 quod uellent commendatius intimarent. nec apud 
 auctores tantum saecularium litterarum, ut apud Horatium, 
 mus loquitur muri et mustela uulpeculae, ut per narrationem 
 fictam ad id, quod agitur, uerax significatio referatur: unde et 
 Aesopi tales fabulas ad eum finem relatas nullus tam ineruditus 
 fuit, qui putaret appellanda mendacia. sed in litteris 
 quoque sacris, sicut in libro Iudicum, ligna sibi regem requirunt 
 et loquuntur ad oleam et ad ficum et ad uitem et ad 
 rubum. quod totum utique fingitur, ut ad rem, quae intenditur, 
 ficta quidem narratione, non mendaci tamen, sed ueraci 
 significatione ueniatur. haec dixi propter id, quod scriptum 
 est de Iesu: et ipse se finxit longius ire, ne quisquam 
 ex hoc uerbo, sicut Priscillianistae, licitum uolens habere 
 mendacium insuper etiam Christum contendat fuisse mentitum. 
 quisquis autem uult intellegere illud fingendo quid praefigurauerit, 
 adtendat, quid agendo perfecerit. longius namque postea 
 profectus super omnes caelos non tamen deseruit discipulos 
 suos. propter hoc significandum futurum diuinitus factum 
 ad praesens illud est humanitus fictum. et ideo significatio 
 uerax in illa est fictione praemissa, quia in hac profectione

 3 cf. Horat. sat. II 6, 79 sqq. 4 Hor. Ep. I 7, 29 sqq. 6 Aesopi 
 fab. 8 cf. Iud. 9, 8-15 13 Luc. 24, 28 

 1 factis f1 ueratibus Ch 2 commendacius T\'Ų intimaret Ch* 
 3 oratium TRChFLa orbtium 0 horascium V 4 loquitur muri (8. ri 
 add . s) tp mustella L mustelf B uulpae culae \'P uulpiculae Eug 
 5 uera $bd refereratur T 6 ysopi MChRTLFOW esopi Fpy 
 ales VW reuelata V tam om. Y eruditus Y 8 iudicium Y 
 9 locuntur RTOy 10 rubrum V utique totum bd 11 fictam TCl . 
 narrationS TCh uerati Ch uera r 12 id om. Eug 13 est om. Ch 
 de] in V lesu] deo RMW se s. I. Ch om. V ne om . 91 
 14 priscilianistae 0 licidum Ch uolunt Eug 16 praefigurarit 
 MVQbd 18 est super FL celus Ch discipolos Ch 19 futurum 
 om. FL 20 est illud FL est om. V umanitus Ch fictum] 
 factum Vtpl et om. 0 21 finctione TChV perfectione TOft 
 perfinctione V 
 
 
 illius est significationis ueritas subsecuta. ille igitur contendat 
 Christum mentitum esse fingendo, qui negat eum quod significauit 
 inpleuisse faciendo. 
 Quia ergo non inueniunt mendaces haeretici in 
 testamenti noui litteris imitanda exempla mendacii, copiosissimos 
 se esse existimant in hac disputatione, qua opinantur 
 esse mentiendum, cum de ueteribus propheticis libris, quia 
 non ibi apparet nisi intellegentibus paucis quo referantur 
 significatiua dicta et facta ueracia, multa sibi uidentur inuenire 
 ac proferre mendacia. sed habere cupientes quibus se 
 tueantur uelut imitanda exempla fallendi, se ipsos fallunt, et 
 mentitur eorum iniquitas sibi. illae autem personae, quas 
 credendum ibi non est prophetare uoluisse, si quid faciendo 
 uel dicendo finxerunt uoluntate fallendi, quamuis ex ipsis 
 quoque factis earum sine dictis aliquid propheticum possit 
 exsculpi, per illius omnipotentiam praeseminatum atque dispositum, 
 qui bene uti nouit etiam malis hominum, tamen, 
 quantum ad ipsas adtinet, sine dubitatione mentitae sunt. 
 sed non ideo debent imitanda existimari, quia in eis reperiuntur 
 libris, qui sancti et diuini merito nominantur. habent 
 enim conscripta et mala hominum et bona, illa uitanda, ista 
 sectanda, et quaedam ita posita, ut de illis etiam sit prolata 
 sententia, quaedam uero tacito ibi iudicio nobis iudicanda 
 permissa, quoniam non solum nos nutriri manifestis, uerum 
 et exerceri oportebat obscuris. 
 
 Cur autem isti imitandam sibi Thamar existimant

 12 cf. Ps. 26, 12 26 cf. Gen. 38, 14 sqq. 

 1 subsequuta Y ille L 2 qui. L significabit O1 S implesse 
 r 4 Qui p 5 imitanda esse FL 6 esse se 0 7 raendacium V 
 9 significantia FLf. et] uel TChQbd ueratia RT 10 se tueantnrj 
 seruentur V 11 fallendis RM 12 ille jRMy 14 uel—fallendi om . » 
 15 eorum JB 16 exculpi TFLOVfty 18 atimet V 19 existimari 
 imitanda ji imitande Zy innitande FY inmitanda m repperiuntar RMO 
 22 ita (i ex u) <p etiam om. FL prolata sit Ch$bd 24 pennissassunt 
 o 25 et om. VB 26 quur 0 ista 0 om . 7 imitanda M 
 amar cp1 
 
 
 mentientem et imitandum ludam non existimant fornicantem? ibi 
 enim utrumque legerunt: et nihil horum scriptura illa siue 
 culpauit siue laudauit, sed tantummodo utrumque narrauit et 
 iudicandum nobis utrumque dimisit; sed mirum, si aliquid 
 horum imitandum inpune permisit. quod enim Thamar non 
 meretricandi libidine, sed concipiendi uoluntate mentita sit, 
 nouimus. uerum et fornicatio, etiamsi Iudae talis non fuit. 
 potest esse cuiuspiam, qua faciat, ut homo liberetur, sicut 
 illius mendacium fuit, ut homo conciperetur. numquid propterea 
 etiam fornicandum est, si propter illud putatur fuisse 
 mentiendum? non de solo itaque mendacio, sed de omnibus 
 operibus hominum, in quibus existunt uelut conpensatiua 
 peccata, considerandum est, quam sententiam proferre debeamus, 
 ne aperiamus aditum non tantum paruis quibusque 
 peccatis. uerum etiam sceleribus cunctis, nullumque remaneat 
 facinus, flagitium, sacrilegium, in quo causa non possit existere, 
 qua recte uideatur esse faciendum, uniuersamque uitae probitatem 
 opinio ista subuertat.