Quapropter zizania uel paleam catholicae segetis nobiscum copiosissime accusent, sed nobiscum ferre patientissime non recusent. qui enim noluit ante tempus eradicare zizania et a frumentorum permixtione separare, sinite, inquit, utraque crescere usque ad messem. et cum inuolucrum eiusdem similitudinis quaerentibus discipulis explicaret, non ait:\'ager est Africa\', sed ait: ager autem eat hie mundus. per totum ergo mundum seges ista seminata est, per totum 17 cf. Matth. 13, 23 23 Matth. 13, 30 26 Matth. 13, 38 2 est facta MP 3 amminiculis sic DMPmlFGH 5 supplex (suplex D) imperatoris DP supplicatio imperatori fieret (f. i. M) Ma 8 aedificauerunt (3 12 instantes M 15 ut] quod GT 17 siue sexagenario siue tricenario om. M 20 zizaniam M 22 qui enim noluit] qui noluit (nolunt M) enim MP noluit enim dominus a 23 zizaniam M permixtione] permaxime M inquid D 24 inuolutum F (mg . uel inuolucrum), MEI 26 autem (se) om . (3 est autem M superseminata zizania, per totum crescit utrumque usque ad messem. numquid aut Donatus fuit maior messorum aut eo tempore, quo se isti a terrarum orbe separarunt, tempus messis aduenerat, cum idem dominus, ne alicui liceret interpretari quod uellet, apertissime dixerit: messis autem est finis saeculi, messores autem angeli sunt? tales enim messores errare non possunt, ut nec frumenta pro zizaniis colligant nec pro frumentis zizania redigant. isti autem, cum quasi zizania fugiunt, se ipsos esse zizania demonstrarunt, in manifestissimo sacrilegio contra sententiam domini praedicantes, ut, cum ille dicat: sinite utraque crescere usque ad messem, isti per tam magnum agrum id est totum mundum tantummodo zizania crescere, frumenta uero deminuta et in sola Africa remansisse contendant, Christo regi et principi nostro sacrilegam facientes iniuriam. scriptum est enim: in lata gente gloria regis, in deminutione autem populi contritio principis. sed iam tempus est, quantum existimo, ipsa testimonia scripturarum, quae male interpretando decipiunt imperitos, diligenter attendere et quantum donat dominus secundum intellectum catholicae ueritatis aperire. LIBER SECUNDUS. Quae tandem uis nisi caecitas et uanitas animi cogit homines clausis ut dicitur oculis tamquam in alterum iacere, quod in eum qui iecit continuo redeat eumque ictu reciproco 5 Matth. 13, 39 . 11 Matth. 13, 30 16 Prou. 14, 28 1 usque om. P 2 mesor a, cf. Roensch, It.\'ł p. 435 5 est autem MPj 7 nee-nee] uel—uel Ma 9 esse] etiam EI, om. FGH 10 sententias Pml 13 tantummodo om . p 14 diminuta codd. praeter Dm2P, v 16 diminutione Ma 19 interpretata EI attende M 20 dominus donat f 21 aperire. Amen DMP Explicit liber primus (•I- DPH) . Incipit (liber add. DMPG) secundus (II- DPH) D, M (om . E. 1. pr.), PGHI nulla subscriptio in E, de F nihil adnotatum 24 hominem y .25 iecit] iaceat Meum qui M affligat intacto illo quem uulnerare uoluerat, sicut isti Donatistae de omnibus fere scripturarum testimoniis faciunt, quae cum se aduersus nos proferre arbitrantur, uelut ammonere nos uidentur, quales eos esse ipsa scriptura conuincat? quid enim facit aliud quod uel pro se uel contra nos Parmenianus putat esse quod scriptum est: uae his qui dicunt quod nequam est bonum et quod bonum est nequam, qui ponunt lucem tenebras et tenebras lucem, qui ponunt id quod amarum est dulce et dulce amarum ? o stultissimam caecitatem! quid enim tam bonum et tam iocundum quam fratres habitantes in unum? quod illi nequam dicunt et amarum ponunt, qui se ab omnibus fratribus separarunt, dum uanas suspiciones suas, ne dicam factiosas calumnias, uel non excitare uel excitatas tolerare noluerunt. qui si ueram paleam odissent et ipsi palea non essent, non propter eam se a tritico dominico per totum agrum id est hunc mundum seminato et crescente seiungerent. Exclament itaque quantum possunt: uae his qui dicunt quod nequam est bonum et quod bonum est nequam . respondemus: \'hoc uerum est\' et addimus aliud: uae his qui perdiderunt sustinentiam, dum ponunt lucem tenebras et tenebras lucem. quid enim lucidius promissis dei, qui temporibus nostris exhibuit quod ante annorum milia praenuntiauit, in semine Abrahae, quod est Christus, benedictionem omnes gentes habituras, et quid tenebrosius praesumptionibus hominum, qui propter temere obiecta et numquam probata 6 epist. Parm. Esai. 5, 20 10 cf. Ps. 132, 1 18 epist. Parm. Esai. 5, 20 20 Eccli. 2, 16 24 cf. Gen. 22, 18 3 aduersum Pa 4 esae post conuincat tr . p 5 quod DMPFH quando cet. v 9 dulce quod amaram p inamarum M 11 habitare MPEFI habitare fratres GHv, cf. Petil. II 104, 239 14 tollcre EFv qui eij quodsi FGIv uere F 15 paleam Pml propterea MEGHI trico Dm1 dominico tritico p 16 hunc om . (3 18 quantum] quod Iv si EG, om. H 20 respondemus breuiter v 21 perdiderint FH 23 pronuntiauit EFGHI 25 praesumtionibus D promissionibus Pml crimina traditorum, quae si uera essent numquam deo praeiudicarent quominus quod promisit impleret, perisse dicunt christianum nomen de tot gentibus in orbe terrarum et in sola Africa remansisse? et hanc praesumptionem suam lucem dicunt, promissa uero dei iam ipso effectu rerum inluminata mendaciorum tenebris operire contendunt et insuper aduersus nos facta sua clamant dicentes: uae his qui ponunt lucem tenebras et tenebras lucem . itane lux erat Optatus et eum tota Africa tenebras appellabat, an eum potius esse tenebras tota Africa sentiebat et isti eum lucem uocabant, qui non ponunt lucem tenebras et tenebras lucem? \'sed displicebat\', inquiunt, \'Optatus in communione nostra omnibus bonis\'. non ergo eum lucem uocabatis et tamen ei communicabatis. eligite itaque quid uelitis, aut non obesse in una communione tenebras luci, sed sufficere luci ut tenebras improbet et eas pro unitate, si expellere non potest, toleret, atque ita non fuisse causam cur ab innocentibus fratribus, quibus malos certe non potuistis ostendere, etiamsi uobis cognitos fuisse dicatis, tenebroso schismatis sacrilegio disiungeremini; aut si non sufficit luci ut improbet tenebras quas expellere non potest, id est si non sufficit bonis ut improbent malos quos excludere uel emendare non possunt, facilius unus Optatus partem Donati in una Africa notissimus et apertissimus maculauit quam quilibet Afer traditor tot gentes per orbem terrarum, etsi non dicam falsis criminibus accusatus, tamen, quod impudentissime negatur, ignotus. Accipientes itaque peruerso corde scripturas non eas faciunt obesse nobis, sed sibi, quando ad hoc putant esse 7 epist. Parm. Esai. 5, 20 2 quod] quae FHv, om. M 4 praesumtionem D 6 et om. a aduersum 1 aduersus nos post clamant tr. M 8 et alt. om. 01 9 eum] cum a totam affricam H totum orbem OJ tenebras esse M 10 non] nunc M, om . f 11 displicebant Pml 14 quod MFv 16 coleret Dm1 tolleret Pm1 17 quibus DMPmlH quos eet. v 18 etiamsi DMPF si cet. v (etiam [et EI] ante cognitos add. EGHI, post cognitos v) Caisse] esse M 19 si onl. M 20 tenebras post potest tr. Hv 21 si om. MmlF scriptum: uae his qui dicunt quod nequam est bonum et quod bonum est nequam, ne paleam frumenta inter se tolerent usque ad tempus uentilationis, ut, cum male intellegunt: uae his qui dicunt quod nequam est bonum et quod bonum est nequam, compleatur in eis: uae his qui perdiderunt sustinentiam. si autem intellegant in eos hoc esse dictum, qui opinantes quod malum est bonum esse mala committunt uel hi qui talibus laudando atque approbando consentiunt, quae duo genera uno in loco scriptura commemorat dicens: quoniam laudatur peccator in desideriis animae suae et qui iniqua gerit benedicetur, recte intellegent nec turbabuntur, cum et aput ipsos inueniuntur mali, nisi quod eos pro Donati parte tolerant quos pro Christi unitate debuerunt, et per hanc obstinationem animositatis suae coguntur miseri in schismate suo ferre quos norunt, in orbe terrarum accusare quos nesciunt. quisquis ergo uel quod potest arguendo corrigit uel quod corrigere non potest saluo pacis uinculo excludit uel quod saluo pacis uinculo excludere non potest aequitate inprobat, firmitate subportat, hic est pacificus et ab isto maledicto quo scriptura dicit: uae his qui dicunt quod nequam est bonum et quod bonum est nequam, qui ponunt lucem tenebras et tenebras lucem, qui ponunt quod amarum est dulce et quod dulce est amarum omnino liber, prorsus securus, penitus alienus. Obiciunt iterum simile aliquid solita caecitate. de uobis, inquiunt, dicit scriptura: qui iudicat iustum in- 1 epist. Parm. Esai. 5, 20 5 Eccli. 2, 16 10 Pa. 9, 21 21 Esai. 5, 20 26 epist. Parm. 27 Prou. 17, 15 2 ne] non quo M quo a 3 se non a ad usque p intelli(-e-P)gant MPa 6 perdiderint FH 8 committitur M hi] hii P in eos Ma . 9 in uno Ff 11 benedicetur DMPGml benedicitur cet. v 12 et om. MPa 13 inuenientur EmlGI per-partem M parte donati Gf 14 tolerare debuerunt FGy 18 saluo pacis uinculo pr. om. M 19 inprobat (in 8. I. m2) D 20 quo] quod a 24 est alt. om. M 26 «terum D iustum, iniustum uero iustum, execrabilis aput deum . cur non ista execratio potius in illos cadit, qui uniuersum orbem terrarum christianum damnare ausi sunt inauditum, in quo tam ingenti hominum numero sine ulla dubitatione fuerunt et sunt ab eorum criminibus innocentes? hoc ergo modo quod iustum est iudicarunt iniustum, quod autem iniustum est iudicarunt iustum, cum Optatum Gildonianum, decennalem totius Africae gemitum, tamquam sacerdotem atque collegam honorantes in communione tenuerunt. aut si eum corde improbabant, sed pro pace tolerabant, discant nullius pacifici patientiam malo non consentientem ab ullis malis posse maculari, atque ita sentiant, in qua perditione iaceant qui propter falsa siue uera — non enim hoc nunc quaeritur — crimina Afrorum unitatem spiritus in uinculo pacis non seruant cum orbe terrarum. qui si dicerent: \'nescimus an sint per tot gentes terrarum transmarinarum boni christiani\', impudentissime dicerent. deus enim perhibet testimonium frumentis suis, quae per totum agrum seminans quamuis cum zizaniis a diabolo superseminatis tamen usque ad messem crescere praenuntiauit; unde etsi homines ipsos minus nouimus, esse tamen eos ideo nouimus, quia mentiri deum non potuisse fide certissima retinemus. cum ergo sacrilega impudentia dicerent: \'nescimus utrum sint in cetero terrarum orbe boni christiani,\' uideant qua insania dicere audeant — cotidie enim non dubitant dicere —: (scimus non ibi esse christianos\'. aliud est utique \'nescimus an sint\', aliud \'scimus quod non sint\': utrumque infidele et impium est. sed si detestandus est qui dicit: \'nescio an uera dixerit deus\', quid est ille qui dicit: \'scio quod non uera dixerit deus\'? 14 cf. Eph. 4, 3 1 est apud Ma 6 iniustum iudicarunt G1 quod autem (et quod P) -iustum om. Ma 13 nunc om. GH quaeritur nunc v 18 seminamus M seminata v 21 esse bonos tamen ideo nouimus eos EI 22 dicant EGI, cf. p. 23, 8 23 orbe terrarum MGIv 24 enim ODJ. DP 25 pr . non om. H dubitabant M ibi non M 26 utique] enim M 27 et infidele et p 28 quid] quis Ma