Haec sunt, inquit, salubria uerba ex perenni ac uiuo fonte; quae qui audierit et isdem primum crediderit, deinde, quae insinuant. custodierit, numquam erit morti obnoxius, uerum aeterna et gloriosa uita fruetur. nam profecto beatus est iudicandus, qui hac diuina instructus cognitione fuerit, per quam liberatus in sempiterna uita permanebit. et haec, ut uidetis, pollicitatio est, nondum exhibitio ueritatis: et uos quoque animaduertere facillime potestis isto uelamine quoslibet errores fucari posse, ut inperitorum animis per ornatam ianuam latenter inrepant. si enim diceret: haec sunt pestifera uerba ex uenenoso fonte; quae qui audierit et isdem primum crediderit, 1 transactis (corr. ex tractatis) V 4 interspiritales H 5 ante sed K H a (s. l.) H disceda b 6 ego uos HVTb 12 aut] autem S uestros libros oSs b 13 non (s. l.) H 14 arrogantia P imponatur P 15 exibeatur P 16 lumine Z\'1 17 posteriora (in rtU.) T 18 inquid H perhenni fonte ac uiuo T 19 isdem TPH hiadem Vb 21 uerOetift b 25 exibitio P 26 animaduertite P facillime om. P 27 fugari 2\' imperitiorumHiinperitorum P animis] armisP 29 hisdeni T deinde. quae insinuant, custodierit, numquam erit uitae restituendus, uerum poenali et aerumnosa morte adficietur — nam profecto miser est iudicandus, qui hac inferna inplicatus inperitia fuerit. per quam demersus in sempiternis cruciatibus permanebit —: si ergo hoc diceret, uerum diceret, sed libro huic nom solum nullum conciliaret lectorem, sed omnes, quorum in manus incidisset, in maxima odia concitaret. quamobrem ad consequentia transeamus nec nos ista decipiant, quae possunt esse bonis et malis, doctis et indoctis uerba communia. quid ergo sequitur? Pax. inquit, dei inuisibilis et ueritatis notitia sit cum fratribus sanctis et carissimis, qui mandatis caelestibus credunt pariter atque deseruiunt. ita sit, ut dicit. nam et ista benigna et acceptissima optatio est. tantum meminerimus haec et a bonis doctoribus et a deceptoribus posse dici. itaque si nulla nisi talia diceret, omnibus legendum et amplectendum esse concederem. nec illa, quae ad hoc sequuntur, inprobauerim; adiungit enim: sed et dextera luminis tueatur et eripiat uos ab omni incursione maligna et a laqueis mundi. et omnino quicquid in huius epistulae principio scriptum est, donec ueniatur ad causam, nolo reprehendere, ne in rebus minoribus multum operis consumatur. iam ergo euidentissimam pollicitationem hominis uideamus. De eo igitur, inquit, frater dilectissime Pattici, 1 nonquam V 2 pęllali T penali V erumpnosa V erumnosa T afficietur P 3 implicatus P imperitia P 4 demersus om. b 5 ergo hoc] haec ergo H hoc ergo TR uerum diceret (in marg.) V Ii sed etia b 7 in quorum manus b cocitaret T 10 igitur b 11 inquid H noticia T 12 k\'mis T 13 credunt caelestibus Vb sit ut] sicut V L 16 dici posse b 18 adhocj adhuc HVTCSb secuntur H 19 incursatione HTVCSLb 20 atque b et ante omnino add. m. rec.) H, om. TRVCLb quippe quicquid b 21 scribtum PH 22 repraehendere PT 23 operae HTMVSCLb consumamus HVCSLb Csumamns T 25 de] te V inquid H dilectissime frater b Pattici quod] audisti ne quod H audistime quod T audistine quod R audisti de quo VSLb audatius (auditias ?) audisti de quo C quod mihi significasti dicens nosse te cupere, cuiusmodi sit natiuitas Adae et Euae, utrum uerbo sint idem prolati, an progeniti ei corpore, respondebitur tibi, ut congruit. namque de his a plerisque in uariis scripturis reuela tionibus que dissimili modo insertum atque commemoratum est. quapropter ueritas istius rei ut sese habet. ab uniuersis fere gentibus ignoratur et ab omnibus. qui etiam de hoc diu multumque disputarunt. si enim illis super Adae et Euae generatione prouenisset manifesto cognoscere. numquam corruptioni et morti subiacerent. manifestam ergo cognitionem huius rei nobis pollicetur, ne corruptioni ac morti subiciamur. et si adhuc parum est, uide, quid sequatur. necessario ergo, inquit, plura sunt ante commemoranda ut ad istud mysterium sine ulla possit ambiguitate perueniri. hoc est, quod dicebam, sic mihi demonstrari debere ueritatem, ut ad eandem sine ulla ambiguitate perueniam. quod si ipse non polliceretur, me tamen hoc exigere et flagitare oportebat, ut tanta mercede cognitionis euidentissimae atque certissimae ex catholico christiano quibuslibet contradicentibus Manichaeum me fieri non puderet. iam igitur audiamus, quid adferat. Unde si tibi uidetur, inquit, ausculta prius, quae fuerint ante constitutionem mundi et quo pacto proelium sit agitatum, ut possis luminis seiungere naturam ac tenebrarum. iam incredibilia et omnino falsa proposuit. quis enim credat ante constitutionem mundi ullum proelium fuisse commissum? et tamen si esset credibile, modo nos non credere. sed cognoscere uelimus. nam qui dicit 2 sit] om. VL est b adeae P eue V 3 idem PTRY, om. b prolati % jH 5 relationibusque V,b (in marg.) 6 ut ueritas b (post . ut om.) 9 adeae P 10 manifeste b nonquam V 13 si om. VL 15 istud] ista P dubitatiog et ambig. b 17 eandem] eam HTVCSLb 19 euidentissime et certissime Tb 24 fuerunt b piium HT 26 omnino post incredibilia R et om. HVLCS falsa omnino b 27 proponjtR creditb 2sesset est TSCVJtb 29 uelimus] xiemvansHTCSVLb Persas et Scythas ante multos annos secum bellasse, rem dicit credibilem, eam tamen, quam uel auditam uel lectam possumus credere, non expertam conprehensamque cognoscere. cum ergo istum repudiarem, si tale aliquid diceret — non enim ea promisit, quae cogerer credere, sed quae possem sine ulla ambiguitate cognoscere —, quomodo eum non repudiabo, quando non modo incerta dicit, sed etiam incredibilia ? sed quid? si aliquibus rationibus ea perspicua et cognita faciet? audiamus ergo, si possumus, cum tota patientia et lenitate. quod sequitur. -! Haec quippe, inquit, in exordio fuerunt duae \'Śubstantiae a se diuisae. et luminis quidem impe* rium tenebat deus pater in sua sancta stirpe perpetuus, in uirtute magnificus, natura ipsa uerus, aeternitate propria semper exultans, continens apud se sapientiam et sensus uitales. per quos etiam duodecim membra luminis sui conprehendit; regni uidelicet proprii diuitias adfluentes. in unoquoque autem membrorum eius sunt recondita milia innumerabilium et inmensorum thesaurorum. ipse uero pater in sua laude praecipuus, magnitudine inconprehensibilis copulata sibi habet beata et gloriosa saecula neque numero neque prolixitate aestimanda, cum-quibus idem sanctus atque inlustris pater et ge-nitor degit nullo in regnis eius insignibus aut indigente aut in\'fimo constituto. ita autem fundata sunt- eiusdem splendidissima regna supra lucidam et beatam terram. ut a nullo umquam aut moueri aut concuti possint. 1 scitas T scuythas P 2 uel ante aud. om b 3 cophensamque T 4 quum P 5 cogeret HTVCS cogerent b 9 pacientia T 11 hec T 12 sese HTVSCLb ig luminis H 15 exultans semper b aput P 16 quem P 17 luminis (es in is corr.) H conpveluendit (a ertls.) H comprehendit PT uidelicet] scilicet Y 18 afluentes P 20 tensauroram P 21 incdphensibilis T inconprehesibilis P 22 habet sibi h 24 sanctus om. T 25 nullo etia b inflrmo P infimo b (in marg . Q1. in fumo) 26 fundaftita Y v7 splendidissima (di alt. s. l.) H 28 possent b XXV. Anj. spcf. 14 Haec mihi unde probaturus est, aut haec ipse unde cognouit? noli me terrere paracleti nomine. primo quia non credere incognita, sed certa cognoscere accessi a uobis ipsis factus timidior. uos enim nostis, temere credentibus quam uehementer insultare soleatis, praesertim cum ipse, qui iam coepit incerta narrare, plenam ac firmam scientiam paulo ante promiserit Deinde quoniam, si mihi fides imperanda est, magis me terret illa scriptura, ubi lego uenisse spiritum sanctum et apostolos inspirasse, quibus eum dominus se missurum esse promiserat. quapropter aut ea, quae dicit, proba mihi uera esse, ut ostendas, quae non possum credere, aut eum, qui dicit, proba mihi spiritum sanctum esse, ut credam, quae non potes ostendere. ego namque catholicam fidem profiteor et per illam me ad certam scientiam peruenturum esse praesumo; tu uero, qui fidem meam labefactare conaris, certam scientiam trade, si potes, ut id, quod credidi, temere me credidisse conuincas. duo sunt, quae mihi profers: unum, cum dicis spiritum sanctum esse, qui loquitur, et alterum, cum dicis manifesta esse, quae loquitur. utrumque abs te sine ulla dubitatione cognoscere debui; sed non sum auarus, unum horum doce. ostende hunc esse spiritum sanctum, et credam uera esse, quae dicit, etiamsi nesciam; aut ostende uera esse, quae dicit, et credam spiritum sanctum esse, etiamsi nesciam. numquid aequius aut beniuolentius tecum agi potest? sed tu nec hoc nec illud uales ostendere. nihil aliud elegisti nisi laudare, quod credis, et inridere, quod credo. cum igitur etiam ego uicissim laudauero, quod credo et quod 10 cf. Act. 2, 1 sqq. 11 cf. Ioh. 14, 16 sqq. 2 in nomine HVL 5 quum P 6 ogpit T 9 terreret HTV teneret CSb scribtara H 11 dicis b 15 pernentunun esse om. YLT eeee om. b 17 quodq: (d 8. I.) H 18 K H Capiti T 19 quum P 20 quum P 21 tebni V 23 quae] qm V dicis V etiamsi nesciam OA L 24 dicisiF 25 equins V benenolentius Y 26 nalens H 27 delegisti V telegisti L egisti (tn marg.) b credam JB1 28 quum P cum-credo tilł marg.) V . credis, inrisero, quid putas nobis esse iudicandum quidue faciendum, nisi ut eos relinquamus, qui nos inuitant certa cognoscere et postea imperant, ut incerta credamus et eos sequamur, qui nos inuitant prius credere, quod nondum ualemus intueri, ut ipsa fide ualentiores facti, quod credimus, intellegere mereamur, non iam hominibus, sed ipso deo intrinsecus mentem nostram inluminante atque firmante ? Et quoniam quaesiui, unde mihi probet, nunc quaero, unde ipse cognouerit. si dicit sibi esse spiritu sancto reuelatum suamque mentem diuinitus inlustratam, ut ea, quae dicit, certa et manifesta cognosceret, ipse significat, quid intersit inter cognoscere et credere. ipse enim cognoscit, cui apertissime ista monstrantur; eis autem, quibus haec narrat, non cognitionem insinuat, sed credulitatem suadet. cui quisquis temere consenserit, Manichaeus efficitur, non certa cognoscendo, sed incerta credendo, quales nos inperitos adulescentulos aliquando decepit. debuit ergo non nobis polliceri scientiam neque manifestam cognitionem neque ad id. quod quaeritur, sine ulla ambiguitate peruentionem, sed dicere potius sibi esse ista monstrata, illos autem, quibus narrantur, credere sibi debere, quae nesciunt. sed si hoc diceret, quis non ei responderet: si ergo incognita crediturus sum, cur non ea potius credam, quae iam consensione doctorum indoctorumque celebrantur et per omnes populos grauissima auctoritate firmata sunt? hoc ille metuens ne sibi diceretur, offundit nebulas inperitis, primum pollicens rerum certarum cognitionem, postea et incertarum imperans fidem. cui tamen si hoc dicatur, ut saltem uel sibi haec doceat esse monstrata, similiter deficit 2 fatiendum V 3 QQS incerta V et] ut HT 5 credidimus HT 7 nostram (m s. I. a m . 1) T iirmante atque illuminante b 8 nunc] non P 12 inter om. P 13 monstrantur (alt . n s. I.) H naraset V 14 quisquis] inquis 8 15 cognoscendo b (tn Margo al. suadedo) 16 imperitos P 17 tecepit VL 18 queritur P 19 ampiguitate F1 sibi ista esse Rb 21 dicere. tuuis non e* (i eras.) repm ponderet (corr. m. 1) P 26 imperitis P et postea HVTCSLb 14* et hoc quoque ut credamus iubet. quis ferat tantam fallaciam tantamque superbiam? Quid? si non solum incerta, sed etiam falsa esse. quae dicit. deo et domino nostro mihi opitulante monstrauero. quid infelicius ista superstitione inueniri potest., quae non modo non exhibet scientiam, quam promittit, atque ueritatem, sed ea dicit, quae uehementer sunt scientiae ueritatique contraria? quod in sequentibus manifestius adparebit. ita enim dicit: iuxta unam uero partem ac latus inlustris illius ae sanctae terrae erat tenebrarum terra profunda et inmensa magnitudine. in qua habitabant ignea corpora. genera scilicet pestifera. hic infinitae tenebrae ex eadem manantes natura inaestimabiles cum propriis fetibus; ultra quas erant aquae caenosae ac turbidae cum suis inhabitatoribus; quarum interius uenti horribiles ac uehementes cum suo principe et genitoribus. rursum regio ignea et corruptibilis cum suis ducibus et nationibus. pari more introrsum gens caliginis ac fumi plena, in qua morabatur inmanis princeps omnium et dux habens circaseinnumerabiles principes, quorum omnium ipse erat mens atque origo: haeque fuerunt naturae quinque terrae p\'estiferae. . Si aerium uel etiam aetherium corpus diceret esse naturam dei, profecto inrideretur ab omnibus. qui sapientiae ueritatisque naturam per nulla spatia locorum distentam atque diffusam sine ulla mole magnam et magnificam nec in parte minorem et in parte maiorem, sed per omnia aequalem summo patri. nec aliud habentem hic et aliud alibi, sed ubique integram. 1 hec b cap . 15 incipit: Quis ferat sqq. b 3 si om. L 4 K H 5 supersticione T 6 exibet VP sed] et T 7 ueritatique suijt H 8 insequentibus H apparebit P 9 uero unam V 11 habitant TVb 12 hinc HTCSVLb infinite T 13 manantes (a s. exp . e add.) V 14 foetibus H 16 cum suo (in marg.) V 17 rursus V 18 introraus V 19 immanis P 21 haecquae H hecque L heeque V 22 terre T 23 aeretl b etherium V etherefl b 26 ulla om. TVLb 27 etl nec T nec et S, om. HVCL ubique praesentem qualicumque acie iam serenioris mentis intueri ualent.