De eo, quod in exodo scriptum est: oculum pro oculo, 
 dentem pro dente et cetera talia. huic loco Manichaei, quod 
 in uetere lege par uindicta permittitur et dicitur oculum pro 
 oculo et dentem pro dente esse perdendum. sic calumniantur, 
 quasi et ipse dominus haec duo, sibi ueluti aduersantia atque 
 contraria in euangelio demonstrauerit. ipse enim ait: audistis, 
 quia dictum est antiquis: oculum pro oculo et dentem 
 pro dente: ego autem dico uobis non resistere malo, 
 sed si quis te percusserit in maxillam, praebe illi et 
 alteram, et quicumque uoluerit tecum iudicio contendere 
 et tunicam tuam auferre, dimitte illi et pallium. 
 in quibus duabus sententiis reuera duorum testamentorum 
 differentia demonstratur, sed amborum tamen ab uno deo constitutorum. 
 nam quoniam primo carnales homines ardebant 
 multo amplius se uindicare quam erat illa iniuria, de qua 
 querebantur, constitutus est eis primus lenitatis gradus. ut 
 iniuriae acceptae mensuram nullo modo dolor uindicantis excederet. 
 sic enim et donare aliquando posset iniuriam, qui 
 eam primo non superare didicisset. unde dominus iam per 
 euangelii gratiam ad summam pacem populum ducens huic

 3 Ez. 18, 23; 33, 11 9 Ex. 21, 24 14 Matth. 5, 38 sqq. 

 1 illis (s. l.) P dicit b 2 penitentiam P 4 pacientia P 5 penitentiam 
 P 6 penitentibus P 7 sibi om. TCSVb 9 scriptum est 
 in exodo TCSVb 10 pro dentem P tente V huic-ue (unc. 
 rubric.) P 12 et om. TSb 16 pro dentem P 17 percusserit te V 
 t 
 maxillam] dexteram max. T, (s. I.) C ei V 24 constiro. 6 P eis 
 om. P leuitatis b 26 posset aliquando V 27 non] sic C 28 dedncens 
 TCSb xeducens Y 
 
 
 gradui superaedificat alterum, ut qui iam audierat non ampliorem 
 uindictam, quam quisque laesus est, reddere, placata 
 mente totum se donare gauderet. quod etiam in illis ueteribus 
 libris propheta praedicat dicens: domine deus meus, si 
 feci istud, si est iniquitas in manibus meis, si reddidi 
 retribuentibus mihi mala. et alius propheta dicit de huiusmodi 
 uiro patiente iniurias et lenissime tolerante: dabit percutienti 
 se maxillam, saturabitur obprobriis. ex quo 
 intellegitur et mensuram uindicandi recte carnalibus constitutam 
 et omnimodam iniuriae remissionem non tantum in 
 nouo testamento esse praeceptam, sed longe ante in uetere 
 praenuntiatam. 
 De eo, quod scriptum est, quod locutus est deus cum 
 Adam et Eua et cum serpente et cum Cain et ceteris antiquis. 
 inter quos etiam et nonnullis adparuisse scribitur et ab eis 
 uisus esse non uno, sed multis scripturarum locis, in quibus 
 et locutus esse deus cum hominibus inuenitur et nonnullis 
 adparuisse: insidiantur ergo Manichaei et dicunt omnia contraria 
 esse nouo testamento, quoniam dominus dicit: deum 
 nemo uidit umquam nisi unicus filius, qui est in sinu 
 patris; ille adnuntiauit nobis de eo, et iterum quod dicit 
 Iudaeis: nec uocem illius aliquando audistis nec faciem 
 eius uidistis nec uerbum eius habetis in uobis manens, 
 quia ei, quem ille misit, non credidistis. quibus respondemus 
 eo ipso, quod in euangelio scriptum est: deum nemo 
 uidit umquam nisi unicus filius, qui est in sinu 
 patris; ipse adnuntiauit nobis de eo totam ipsam solui

 4 Ps. 7, 4 sq. 7 Thr. 3, 30 14 cf. Gen. 3. 4. 13 19 loh. 
 1, 18 22 Ioh. 5, 37 sq. 

 1 supedificauit b 2 est] eSt b 5 istud (d corr. ex t) P1 6 retri- 
 E 
 buentibus om. V 7 paciente PC leuissime b percutient? P 
 
 11 ueteri CYb 12 prgnuntiatum ei dns locutus est V 14 et cum 
 ena C cayn Y 16 scriptura locis (ra in ras.) P 18 insidiantur- di 
 (unc.rubric.)P ergo om. TCSVb 21 adnuntiabitP ,22 IudaeiaJ iohannesS 
 27 ipse] ille V adnuntiabit P adnuntiabit (sic. ubique corr.) G 

 9* 
 
 
 posse quaestionem, quia ipse filius, quod est uerbum dei. non 
 solum nouissimis temporibus, cum in carne adparere dignatus 
 est, sed etiam prius a constitutione mundi, cui uoluit de 
 patre adnuntiauit siue loquendo siue adparendo uel per angelicam 
 aliquam potestatem uel per quamlibet creaturam: quia 
 ipse est in omnibus ueritas et omnia illi constant et omnia 
 illi ad nutum seruiunt atque subiecta sunt, ut etiam oculis 
 per uisibilem creaturam cui uult, cum dignatur, adpareat, 
 cum ipse tamen secundum diuinitatem suam et secundum id, 
 quod uerbum est patris, coaeternum patri et incommutabile, 
 per quod facta sunt omnia, non nisi purgatissimo et simplicissimo 
 corde uideatur. et ideo quibusdam locis etiam scriptura 
 ipsa testatur angelum uisum, ubi dicit deum uisum. sicut in 
 illa luctatione Iacob et angelus dictus est ille, qui adparuit. 
 et cum adparuit in rubo Moysi et item in heremo, cum iam 
 eduxisset populum de terra Aegypti, quando legem accepit. 
 deus ei locutus est. sed siue in rubo, cum eum misit. siue 
 postea, cum ei legem dedit, angelum dicit Stephanus in actibus 
 apostolorum ei adparuisse. quod ideo dicimus, ne quis arbitretur 
 uerbum dei, per quod facta sunt omnia, quasi per locos posse 
 definiri et alicui uisibiliter adparere nisi per aliquam uisibilem 
 creaturam. sicut enim uerbum dei est in propheta et recte 
 dicitur dixit propheta' recte item dicitur dixit dominus', quia 
 uerbum dei, quo$ est Christus, in propheta loquitur ueritatem: 
 sic et in angelo ipse loquitur, quando ueritatem angelus adnuntiat, 
 et recte dicitur deus dixit' et deus adparuit' et item 
 recte dicitur angelus dixit' et angelus adparuit', cum illud

 13 cf. Gen. 18, 1 sq. 14 cf. Gen, 32, 24 sqq. 15 Ei. 3, 2 
 17 cf. Ex. 19, 3 18 cf. Act. 7, 30. 35 

 1 quod] qui b 3 se de patre Cb 5 per om. Y 7 aque G 
 U 
 subiecta - - sunt C 8 cum] quando TCSYb quamtji? (u in rill. 
 Bii 
 do m. 2 del.) G 9 diuitatem P2 10 est] et V 14 locutione P 
 15 heremorn (u in o corr.) P eremo TS 16 egypti P 17 loquutns P 
 18 Btefanus P 19 aparuisse P 23 diiit—dicitur om. G TCSVb 
 quia dfis Y 25 angelo (corr. ex euangelio) P 26 dfis (bis) V 
 27 dicitur recte GTCS dicitur] deo b dicatur illud Y 
 
 
 dicatur ei persona inhabitantis dei, illud ex persona seruientis 
 creaturae. ex hac regula etiam apostolus ait: an uultis experimentum 
 accipere eius, qui in me loquitur, Christi? 
 Si autem hoc mouet, quod in uetere testamento etiam 
 peccatoribus deus loquitur uel Adae uel Euae uel serpenti, 
 adtendant etiam in nouo cuiusmodi exemplum dominus posuit 
 de homine stulto et cupido, quomodo ei locutus est dominus, 
 cum ait: stulte, hac nocte auferetur anima tua a te; 
 haec quae praeparasti, cuius erunt? cum enim ueritas 
 etiam peccatoribus dicitur, per quamlibet creaturam dicatur, 
 non nisi ab illo dicitur, qui unus est uerax. quod autem 
 Iudaeis dicit: nec uocem aliquando eius audistis, ideo 
 dicit. quia non obtemperauerunt isti dumtaxat, cum quibus 
 loquebatur. quibus dicit etiam: nec faciem eius uidistis, 
 quia non potest. quod autem dicit: neque uerbum eius 
 habetis in uobis manens, quia in quo manet uerbum dei, 
 Christus in illo manet, quem isti respuerunt. nam cum ipse 
 dominus dixisset: pater, clarifica me ea claritate, qua 
 fui apud te, priusquam mundus fieret, sonuit uox de 
 caelo: et clarificaui et clarificabo. quam uocem multi 
 Iudaeorum praesentes audierunt nec ideo tamen audisse dicendi 
 sunt. quia non obtemperauerunt, ut crederent. quapropter si 
 non est mirandum, quod uerbum dei, id est unicus filius dei, 
 qui de patre adnuntiat, cui uult per se ipsum, cui uult per 
 aliquam creaturam uel sonando uel adparendo, cum tamen 
 ipse per se ipsum mundo corde uideatur et per illum pater 
 — beati enim mundicordes, quia ipsi deum

 2 II Cor. 13, 3 8 Luc. 12, 20 18 Ioh. 12, 28; 17, 5 
 7 Matth2. 5, 8 
 i 

 --- I 
 3 eius accipere b xpf. CTb 4 ueterę G ueteri TCSVb 5 aeuae G 
 6 dns] ds b 7 et ont. b loquutus G ds P 8 a te hac sqq. V 
 k e 
 acnocte aufertur G a te anima tua GTCSb 10 dicatur CVb 12 dititur 
 P eius aliquando b 14 quibus] ubiq: P 19 priusquam] 
 eum P 25 creaturam] creaturam manifestef b 27 mundocordes Pf 
 (o in i corr.) G quia] qffi Y 
 
 
 uidebunt —: non est mirandum ex utroque testamento ista omnia 
 testimonia consonare. 
 De eo, quod scriptum est, quod locutus est deus Moysi et 
 dixit illi: loquere ad filios Israhel: sumite primitias 
 ab omni homine, quas mihi destinetis, hoc est aurum. 
 argentum, aeramentum, purpuram, byssum. coccum. 
 pilos caprinos, pelles rubeas agnorum, ligna integra. 
 oleum ad inluminationem. thymiamata. lapides pretiosos, 
 hoc est beryllos, et constituite tabernaculum. 
 in quo commorari uobiscum possim. commouent etiam 
 hinc Manichaei quaestionem et huic scripturarum loco illud 
 in euangelio dicunt esse contrarium, quod ait dominus: DOD 
 iurabis neque per caelum, quia sedes dei est, neque 
 per terram, quia scabellum est pedum eius. disputant 
 enim et magnum aliquid sibi uidentur dicere, cum dicunt: 
 quomodo ille deus, cuius caelum sedes et terra scabellum 
 pedum eius est, in tabernaculo habitat. quod ex auro uel 
 argento et aere et purpura et pilis pecorum pellibusque constructum 
 est? adhibentes etiam testem apostolum Paulum. 
 quia dicit deum lucem habitare inaccessibilem. quibus nos 
 parem quaestionem referimus, et quod de nouo testamento 
 protulerunt, de uetere testamento proferimus. ibi enim inuenitur 
 prius scriptum: caelum mihi sedes est, terra scabellum 
 pedum meorum: quam domum aedificabitis mihi, aut 
 quis locus requiei meae ? nonne manus mea fecit

 4 Ex. 25. 2 sqq. 12 Matth. 5. 34 sq. 20 cf. I Tim. 6. 16 
 23 Es. 66. 1 sq. 

 3 quod scriptum est om. b diis V 4 filits P1 5 quod GTCSVb 
 6 bissum V 7 pellas G rubras T robeas G 8 timiamata PG thimia- 
 mata CV preciosos CP] 9 berillos Cb 10 comorari (co ex cu m . 
 O 
 2 corr.) P comparari GCV passim G possim uobiscum V commouent-questi 
 (une. nWric.) V esse p2 14 pedum eius 
 
 est TCSYb 17 uel] et b 18 purp$ra P5 22 protulerint V 
 ueteri G1 ueteri TCSVb 23 terra autem GCTSVb 25 haec fecit r 
 
 
 haec omnia? ecce habent, ubi libri ueteris testamenti praedicant 
 deum in templis manufactis non habitare ; et tamen filius 
 dei nostri flagello de restibus facto expulit de templo eos, 
 qui boues et columbas uendebant, et nummulariorum euertit 
 mensas et ait: domus patris mei domus orationis uocabitur, 
 uos autem fecistis eam speluncam latronum. 
 si ergo aliquis etiam istis duobus ex aduerso capitulis constitutis 
 uelit inperitos decipere et dicere in uetere testamento 
 magnificari deum, cuius dicitur sedes caelum et terra scabellum 
 pedum et negatur habitare in domo manufacta, in nouo autem 
 testamento domus eius dicitur templum constructum ab hominibus: 
 nonne Manichaei uel sero fatebuntur et habitaculum 
 dei per manus hominum factum ad aliquam significationem in 
 utroque testamento accipi et deum non habitare in locis ab 
 hominibus fabricatis in utroque testamento praedicari ?