De eo quod scriptum est in exodo: honora patrem tuum 
 et matrem tuam. huic etiam loco, ubi de honorandis parentibus 
 deus praecepit, illum euangelii locum Manichaei 
 dicunt esse contrarium. ubi dominus cuidam dicenti: ibo 
 primum, ut sepeliam patrem meum' respondit: sine 
 mortuos, mortuos suos sepeliant; tu autem ueni et 
 adnuntia regnum dei. quod eodem modo soluitur. quo illud 
 superius. ubi de uxore relinquenda dictum est propter regnum 
 caelorum'. quia et parentes honorare debemus et eos 
 tamen propter adnuntiationem regni dei nulla inpietate contemnimus. 
 nam si uetere testamento contrarium est euangelium 
 propter istam sententiam, incipit etiam apostolo esse contrarium. 
 qui et filios monet, ut honorent parentes. et parentes, 
 ut diligant filios. non solum autem, sed etiam dominus uidebitur 
 sibi esse contrarius — quod credere nefas est —, quia 
 loco alio dicit homini quaerenti uitam aeternam: si uis uenire 
 ad uitam. serua mandata, in quibus etiam illud commemorat: 
 honora patrem et matrem. quibus mandatis perfectis 
 etiam ad dilectionem dei crescitur, in qua est tota perfectio. 
 nam dilectio proximi certus gradus est ad dilectionem dei. et 
 ideo respondenti, quod omnia illa mandata seruaui', dicit unum 
 ei deesse, si uult esse perfectus, ut uendat omnia, quae habet, 
 et det pauperibus et sequatur eum. ex quo manifestum est et 
 honorem parentum in gradu suo esse seruandum et eos tamen 
 in diuini amoris comparatione, praesertim si inpedimento sunt, 
 nulla dubitatione oportere contemni. nam et in scripturis 
 ueteribus habes positum: qui dicit patri aut matri: non 
 noui uos, et filios suos non agnoscit, ipse cognouit

 1 Ex. 20, 12 4 Luc. 9, 59 . 60 13 cf. Ephes. 6. 2 sqq. 
 Col. 3, 20 sq. 22 cf. Matth. 19, 17 sqq. 27 Deut. 33, 9 

 1 exhodo P 2 tuam om. V huic-pa (unc. rubric.) P 5 sine 
 ut mortui mortuos suos sepeliant b 6 mortuos suos] ut mortuos 
 
 suos T, 8. I. C 11 si) et si b si in P4 UE'terę P1 12 esse apostolo 
 r 15 sibij sibi ipsi TCSlb fas P4 nephas r 21 mandata 
 illa b seruauit TCVb 22 deesse ei T 25 sint F 28 et] et 
 qui TCSVb ipse autem TCrb 
 
 
 testamentum tuum. ergo si in nouo testamento commendatur 
 parentum dilectio et in uetere commendatur parentum 
 contemptus, ex utroque capite duo sibi testamenta consentiunt. 
 De eo quod scriptum est in exodo: ego sum deus 
 zelans, retribuens filiis tertiae et quartae generationis, 
 parentum peccata, qui me oderunt. huic loco 
 Manichaei illud de euangelio dicunt esse contrarium. quod 
 dominus dicit: estote benigni sicut pater uester caelestis. 
 qui solem suum oriri facit super bonos et malos 
 et illud aliud. quod item dominus ait: non solum septies 
 peccanti fratri dimittendum sed etiam septuagies 
 septies. a quibus tamen si quaeram, utrum deus non puniat 
 inimicos suos, sine dubio turbabuntur. ipsi enim dicunt deum 
 genti tenebrarum aeternum carcerem praeparare, quam dicunt . 
 esse inimicam deo. et parum est, sed eum etiam sua membra 
 simul cum ipsa gente puniturum esse non dubitant dicere. 
 sed cum ad capitula ueteris et noui testamenti ueniunt, ut 
 inperitos decipiant et ea sibi aduersa esse criminentur, fingunt 
 se nimis bonos. sed dicant nobis. quibus dicturus est dominus: 
 ite in ignem aeternum, qui praeparatus est diabolo 
 et angelis eius, si omnibus parcit et neminem damnat? 
 quare intellegendum est et illud recte dictum esse, quod deus 
 retribuet parentum peccata filiis, qui eum oderunt. ex eo enim, 
 quod addidit: qui me oderunt, intellegitur eos puniri parentum 
 peccatis, qui in eadem peruersitate parentum perseuerare 
 uoluerunt. tales enim non saeuitia, sed potius iustitia 
 dei et sua iniquitate puniuntur, sicut propheta dicit: sanctus 
 enim spiritus disciplinae effugiet fictum et auferet

 4 Ex. 20. 5 8 Matth. 5. 43 10 Matth. 18. 22 20 Matth. 25, 41 
 27 Sap. 1. 5 

 1 in] et in TCV 2 ueteri TCSVb 3 contemtus}J'l 4 in exodo 
 scriptum est TCSVb 5 tribuens S 6 huic-euan (unc. rubric.) P 
 10 quod om. S idS b 22 recte dictum esse] rectum esse TCSVb 
 O 
 23 retribuit VCSb ex eo-oderunt om. P 24 quid C qui me ode- 
 runt om. S 25 peccatis parentum TCb 27 dicitj ait TCSVb 28 auferet b 
 
 
 se a cogitationibus, quae sunt sine intellectu, et corripietur 
 superueniente iniquitate, id est corripietur homo 
 superueniente sibi iniquitate sua, cum ab eo recesserit spiritus 
 sanctus. et alio loco: haec cogitauerunt et errauerunt; 
 excaecauit enim illos malitia eorum et alio loco: criniculis 
 peccatorum suorum unusquisque constringitur. 
 quibus testimoniis ueteris testamenti de nouo consentit apostolus 
 dicens: tradidit illos deus in concupiscentias 
 cordis eorum. qua concordia utriusque testamenti satis 
 ostenditur non esse saeuum deum, sed unumquemque in se 
 saeuire peccando. 
 Quod autem in tertiam et quartam scriptum est generationem 
 uindictam procedere, non aliud significari arbitror, nisi 
 quod ab ipso Abraham, qui pater esse incipit populi Iudaeorum, 
 quattuor aetates sunt cum ista, quae nunc agitur, quas 
 Matthaeus euangelista distinguit. una est ab Abraham usque 
 ad Dauid, alia a Dauid usque ad transmigrationem in Babyloniam, 
 tertia a transmigratione in Babyloniam usque ad domini 
 aduentum; inde usque ad finem quarta deputatur tamquam 
 senectus saeculi ceteris aetatibus longior. quas aetates pro 
 generationibus positas credimus, quamuis singulae pluribus 
 generationibus constent. et quoniam tertia incipit a transmigratione 
 Babyloniae, quando Iudaeorum est facta captiuitas, in 
 quarta uero, id est post aduentum domini nostri, gens Iudaeorum 
 a solo proprio penitus eradicata est: hoc datur intellegi, 
 quod dictum est tertiae et quartae generationis peccata parentum 
 redditurum deum, his utique legitime atque debite, 
 qui parentum peccata perseueranter tenere quam dei iustitiam 
 sequi maluerunt. nam non pertinere patris peccata ad filium 
 iuste uiuentem propheta Ezechiel apertissime ostendit.

 4 Sap. 2, 21 5 Prou. 5, 22 8 Rora. 1, 24 16 cf. Matth. 1, 17 
 30 cf. Ez. 18, 14 sqq._ 

 1 corrietur P1 2 a superueniente b 5 ot excęcauit P funiculis 
 S.b (in marg.) 11 seuire P 14 habraham V 16 matheus VCT 
 17 (et 18; babylloniam P (et 18) babiloniam CV 23 babylloniae P 
 27 hiis V adq: P1 28 perseuerantes b 30 hiezechiel P 
 
 
 
 Quod autem in euangelio dicitur: estote benigni quemadmodum 
 pater uester caelestis, qui solem suum 
 oriri facit super bonos et malos, non est ueteri testamento 
 contrarium. hoc enim facit deus, ut inuitet ad paenitentiam, 
 sicut dicit apostolus: ignoras, quia patientia dei 
 ad paenitentiam te inuitat? nec tamen ideo credendum est 
 non puniturum deum eos, qui, ut dicit idem apostolus, 
 thesaurizant sibi iram in diem irae et reuelationis 
 iusti iudicii dei, qui reddit unicuique secundum opera 
 sua namque istam dei patientiam et bonitatem etiam propheta 
 praedicat dicens: parcis autem omnibus. quoniam tua 
 sunt omnia, qui animas amas et cetera innumerabilia, 
 quibus intellegitur et in bonitate et in seueritate misericordiam 
 et iustitiam dei testamentum utrumque praedicare. 
 Si autem mouentur, quod dictum est: ego sum zelans, 
 moueantur etiam illo, quod dixit apostolus Paulus: zelo dei 
 uos zelo; desponsaui enim uos uni uiro uirginem 
 castam exhibere Christo. sancta enim scriptura uerbis 
 nostris loquens etiam per haec uerba demonstrat nihil digne 
 de deo posse dici. cur enim non etiam ista uerba dicantur 
 de illa maiestate, de qua quicquid dictum fuerit, indigne 
 dicitur, quia omnes opes linguarum omnium ineffabili sublimitate 
 praecedit? nam quoniam zelando solent mariti uxorum 
 pudicitiam custodire, potestatem et disciplinam dei, qua fornicari 
 animam inpune non sinit, zelum dei scripturae uocauerunt. 
 est autem animae fornicatio auersio a fecunditate 
 sapientiae et ad conceptum temporalium inlecebrarum corruptionumque 
 conuersio. 
 Illud uero quod dimittendum esse dicit fratri non solum 
 septies sed et septuagies septies, paenitenti utique dicit. deus

 5 Rom. 2, 4 15 Sap. 11, 27 16 H Cor. 11, 2. 

 6 penitentiam PV innitatur V 8 die TCSVb 9 reddat S 
 h 
 reddet VTCb 16 dicit TCb 18 exibere P 19 indigne P 20 uerba 
 ista TCSVb 22 sullimitate C 25 inpune om. P 26 aduersio V 
 30 septuagesies V penitenti P V 

 XXV. Aog. aect. 6. 

 9 
 
 
 autem illis se dixit retribuere peccata, qui eum oderunt, non 
 qui ei per paenitentiam reconciliantur. nam et apud prophetam 
 dominus dicit: nolo mortem peccatoris, quantum ut 
 reuertatur et uiuat. ex quo facile adparet et in ea patientia, 
 quae inuitat ad paenitentiam, et in ea indulgentia, quae ignoscit 
 paenitentibus, et in ea iustitia. quae punit eos, qui corrigi 
 nolunt, utrumque testamentum sibi conuenire atque congruere 
 tamquam ab uno deo utrumque conscriptum. 
 De eo, quod in exodo scriptum est: oculum pro oculo, 
 dentem pro dente et cetera talia. huic loco Manichaei, quod 
 in uetere lege par uindicta permittitur et dicitur oculum pro 
 oculo et dentem pro dente esse perdendum. sic calumniantur, 
 quasi et ipse dominus haec duo, sibi ueluti aduersantia atque 
 contraria in euangelio demonstrauerit. ipse enim ait: audistis, 
 quia dictum est antiquis: oculum pro oculo et dentem 
 pro dente: ego autem dico uobis non resistere malo, 
 sed si quis te percusserit in maxillam, praebe illi et 
 alteram, et quicumque uoluerit tecum iudicio contendere 
 et tunicam tuam auferre, dimitte illi et pallium. 
 in quibus duabus sententiis reuera duorum testamentorum 
 differentia demonstratur, sed amborum tamen ab uno deo constitutorum. 
 nam quoniam primo carnales homines ardebant 
 multo amplius se uindicare quam erat illa iniuria, de qua 
 querebantur, constitutus est eis primus lenitatis gradus. ut 
 iniuriae acceptae mensuram nullo modo dolor uindicantis excederet. 
 sic enim et donare aliquando posset iniuriam, qui 
 eam primo non superare didicisset. unde dominus iam per 
 euangelii gratiam ad summam pacem populum ducens huic

 3 Ez. 18, 23; 33, 11 9 Ex. 21, 24 14 Matth. 5, 38 sqq. 

 1 illis (s. l.) P dicit b 2 penitentiam P 4 pacientia P 5 penitentiam 
 P 6 penitentibus P 7 sibi om. TCSVb 9 scriptum est 
 in exodo TCSVb 10 pro dentem P tente V huic-ue (unc. 
 rubric.) P 12 et om. TSb 16 pro dentem P 17 percusserit te V 
 t 
 maxillam] dexteram max. T, (s. I.) C ei V 24 constiro. 6 P eis 
 om. P leuitatis b 26 posset aliquando V 27 non] sic C 28 dedncens 
 TCSb xeducens Y 
 
 
 gradui superaedificat alterum, ut qui iam audierat non ampliorem 
 uindictam, quam quisque laesus est, reddere, placata 
 mente totum se donare gauderet. quod etiam in illis ueteribus 
 libris propheta praedicat dicens: domine deus meus, si 
 feci istud, si est iniquitas in manibus meis, si reddidi 
 retribuentibus mihi mala. et alius propheta dicit de huiusmodi 
 uiro patiente iniurias et lenissime tolerante: dabit percutienti 
 se maxillam, saturabitur obprobriis. ex quo 
 intellegitur et mensuram uindicandi recte carnalibus constitutam 
 et omnimodam iniuriae remissionem non tantum in 
 nouo testamento esse praeceptam, sed longe ante in uetere 
 praenuntiatam. 
 De eo, quod scriptum est, quod locutus est deus cum 
 Adam et Eua et cum serpente et cum Cain et ceteris antiquis. 
 inter quos etiam et nonnullis adparuisse scribitur et ab eis 
 uisus esse non uno, sed multis scripturarum locis, in quibus 
 et locutus esse deus cum hominibus inuenitur et nonnullis 
 adparuisse: insidiantur ergo Manichaei et dicunt omnia contraria 
 esse nouo testamento, quoniam dominus dicit: deum 
 nemo uidit umquam nisi unicus filius, qui est in sinu 
 patris; ille adnuntiauit nobis de eo, et iterum quod dicit 
 Iudaeis: nec uocem illius aliquando audistis nec faciem 
 eius uidistis nec uerbum eius habetis in uobis manens, 
 quia ei, quem ille misit, non credidistis. quibus respondemus 
 eo ipso, quod in euangelio scriptum est: deum nemo 
 uidit umquam nisi unicus filius, qui est in sinu 
 patris; ipse adnuntiauit nobis de eo totam ipsam solui

 4 Ps. 7, 4 sq. 7 Thr. 3, 30 14 cf. Gen. 3. 4. 13 19 loh. 
 1, 18 22 Ioh. 5, 37 sq. 

 1 supedificauit b 2 est] eSt b 5 istud (d corr. ex t) P1 6 retri- 
 E 
 buentibus om. V 7 paciente PC leuissime b percutient? P 
 
 11 ueteri CYb 12 prgnuntiatum ei dns locutus est V 14 et cum 
 ena C cayn Y 16 scriptura locis (ra in ras.) P 18 insidiantur- di 
 (unc.rubric.)P ergo om. TCSVb 21 adnuntiabitP ,22 IudaeiaJ iohannesS 
 27 ipse] ille V adnuntiabit P adnuntiabit (sic. ubique corr.) G 

 9* 
 
 
 posse quaestionem, quia ipse filius, quod est uerbum dei. non 
 solum nouissimis temporibus, cum in carne adparere dignatus 
 est, sed etiam prius a constitutione mundi, cui uoluit de 
 patre adnuntiauit siue loquendo siue adparendo uel per angelicam 
 aliquam potestatem uel per quamlibet creaturam: quia 
 ipse est in omnibus ueritas et omnia illi constant et omnia 
 illi ad nutum seruiunt atque subiecta sunt, ut etiam oculis 
 per uisibilem creaturam cui uult, cum dignatur, adpareat, 
 cum ipse tamen secundum diuinitatem suam et secundum id, 
 quod uerbum est patris, coaeternum patri et incommutabile, 
 per quod facta sunt omnia, non nisi purgatissimo et simplicissimo 
 corde uideatur. et ideo quibusdam locis etiam scriptura 
 ipsa testatur angelum uisum, ubi dicit deum uisum. sicut in 
 illa luctatione Iacob et angelus dictus est ille, qui adparuit. 
 et cum adparuit in rubo Moysi et item in heremo, cum iam 
 eduxisset populum de terra Aegypti, quando legem accepit. 
 deus ei locutus est. sed siue in rubo, cum eum misit. siue 
 postea, cum ei legem dedit, angelum dicit Stephanus in actibus 
 apostolorum ei adparuisse. quod ideo dicimus, ne quis arbitretur 
 uerbum dei, per quod facta sunt omnia, quasi per locos posse 
 definiri et alicui uisibiliter adparere nisi per aliquam uisibilem 
 creaturam. sicut enim uerbum dei est in propheta et recte 
 dicitur dixit propheta' recte item dicitur dixit dominus', quia 
 uerbum dei, quo$ est Christus, in propheta loquitur ueritatem: 
 sic et in angelo ipse loquitur, quando ueritatem angelus adnuntiat, 
 et recte dicitur deus dixit' et deus adparuit' et item 
 recte dicitur angelus dixit' et angelus adparuit', cum illud

 13 cf. Gen. 18, 1 sq. 14 cf. Gen, 32, 24 sqq. 15 Ei. 3, 2 
 17 cf. Ex. 19, 3 18 cf. Act. 7, 30. 35 

 1 quod] qui b 3 se de patre Cb 5 per om. Y 7 aque G 
 U 
 subiecta - - sunt C 8 cum] quando TCSYb quamtji? (u in rill. 
 Bii 
 do m. 2 del.) G 9 diuitatem P2 10 est] et V 14 locutione P 
 15 heremorn (u in o corr.) P eremo TS 16 egypti P 17 loquutns P 
 18 Btefanus P 19 aparuisse P 23 diiit—dicitur om. G TCSVb 
 quia dfis Y 25 angelo (corr. ex euangelio) P 26 dfis (bis) V 
 27 dicitur recte GTCS dicitur] deo b dicatur illud Y 
 
 
 dicatur ei persona inhabitantis dei, illud ex persona seruientis 
 creaturae. ex hac regula etiam apostolus ait: an uultis experimentum 
 accipere eius, qui in me loquitur, Christi? 
 Si autem hoc mouet, quod in uetere testamento etiam 
 peccatoribus deus loquitur uel Adae uel Euae uel serpenti, 
 adtendant etiam in nouo cuiusmodi exemplum dominus posuit 
 de homine stulto et cupido, quomodo ei locutus est dominus, 
 cum ait: stulte, hac nocte auferetur anima tua a te; 
 haec quae praeparasti, cuius erunt? cum enim ueritas 
 etiam peccatoribus dicitur, per quamlibet creaturam dicatur, 
 non nisi ab illo dicitur, qui unus est uerax. quod autem 
 Iudaeis dicit: nec uocem aliquando eius audistis, ideo 
 dicit. quia non obtemperauerunt isti dumtaxat, cum quibus 
 loquebatur. quibus dicit etiam: nec faciem eius uidistis, 
 quia non potest. quod autem dicit: neque uerbum eius 
 habetis in uobis manens, quia in quo manet uerbum dei, 
 Christus in illo manet, quem isti respuerunt. nam cum ipse 
 dominus dixisset: pater, clarifica me ea claritate, qua 
 fui apud te, priusquam mundus fieret, sonuit uox de 
 caelo: et clarificaui et clarificabo. quam uocem multi 
 Iudaeorum praesentes audierunt nec ideo tamen audisse dicendi 
 sunt. quia non obtemperauerunt, ut crederent. quapropter si 
 non est mirandum, quod uerbum dei, id est unicus filius dei, 
 qui de patre adnuntiat, cui uult per se ipsum, cui uult per 
 aliquam creaturam uel sonando uel adparendo, cum tamen 
 ipse per se ipsum mundo corde uideatur et per illum pater 
 — beati enim mundicordes, quia ipsi deum

 2 II Cor. 13, 3 8 Luc. 12, 20 18 Ioh. 12, 28; 17, 5 
 7 Matth2. 5, 8 
 i 

 --- I 
 3 eius accipere b xpf. CTb 4 ueterę G ueteri TCSVb 5 aeuae G 
 6 dns] ds b 7 et ont. b loquutus G ds P 8 a te hac sqq. V 
 k e 
 acnocte aufertur G a te anima tua GTCSb 10 dicatur CVb 12 dititur 
 P eius aliquando b 14 quibus] ubiq: P 19 priusquam] 
 eum P 25 creaturam] creaturam manifestef b 27 mundocordes Pf 
 (o in i corr.) G quia] qffi Y 
 
 
 uidebunt —: non est mirandum ex utroque testamento ista omnia 
 testimonia consonare. 
 De eo, quod scriptum est, quod locutus est deus Moysi et 
 dixit illi: loquere ad filios Israhel: sumite primitias 
 ab omni homine, quas mihi destinetis, hoc est aurum. 
 argentum, aeramentum, purpuram, byssum. coccum. 
 pilos caprinos, pelles rubeas agnorum, ligna integra. 
 oleum ad inluminationem. thymiamata. lapides pretiosos, 
 hoc est beryllos, et constituite tabernaculum. 
 in quo commorari uobiscum possim. commouent etiam 
 hinc Manichaei quaestionem et huic scripturarum loco illud 
 in euangelio dicunt esse contrarium, quod ait dominus: DOD 
 iurabis neque per caelum, quia sedes dei est, neque 
 per terram, quia scabellum est pedum eius. disputant 
 enim et magnum aliquid sibi uidentur dicere, cum dicunt: 
 quomodo ille deus, cuius caelum sedes et terra scabellum 
 pedum eius est, in tabernaculo habitat. quod ex auro uel 
 argento et aere et purpura et pilis pecorum pellibusque constructum 
 est? adhibentes etiam testem apostolum Paulum. 
 quia dicit deum lucem habitare inaccessibilem. quibus nos 
 parem quaestionem referimus, et quod de nouo testamento 
 protulerunt, de uetere testamento proferimus. ibi enim inuenitur 
 prius scriptum: caelum mihi sedes est, terra scabellum 
 pedum meorum: quam domum aedificabitis mihi, aut 
 quis locus requiei meae ? nonne manus mea fecit

 4 Ex. 25. 2 sqq. 12 Matth. 5. 34 sq. 20 cf. I Tim. 6. 16 
 23 Es. 66. 1 sq. 

 3 quod scriptum est om. b diis V 4 filits P1 5 quod GTCSVb 
 6 bissum V 7 pellas G rubras T robeas G 8 timiamata PG thimia- 
 mata CV preciosos CP] 9 berillos Cb 10 comorari (co ex cu m . 
 O 
 2 corr.) P comparari GCV passim G possim uobiscum V commouent-questi 
 (une. nWric.) V esse p2 14 pedum eius 
 
 est TCSYb 17 uel] et b 18 purp$ra P5 22 protulerint V 
 ueteri G1 ueteri TCSVb 23 terra autem GCTSVb 25 haec fecit r 
 
 
 haec omnia? ecce habent, ubi libri ueteris testamenti praedicant 
 deum in templis manufactis non habitare ; et tamen filius 
 dei nostri flagello de restibus facto expulit de templo eos, 
 qui boues et columbas uendebant, et nummulariorum euertit 
 mensas et ait: domus patris mei domus orationis uocabitur, 
 uos autem fecistis eam speluncam latronum. 
 si ergo aliquis etiam istis duobus ex aduerso capitulis constitutis 
 uelit inperitos decipere et dicere in uetere testamento 
 magnificari deum, cuius dicitur sedes caelum et terra scabellum 
 pedum et negatur habitare in domo manufacta, in nouo autem 
 testamento domus eius dicitur templum constructum ab hominibus: 
 nonne Manichaei uel sero fatebuntur et habitaculum 
 dei per manus hominum factum ad aliquam significationem in 
 utroque testamento accipi et deum non habitare in locis ab 
 hominibus fabricatis in utroque testamento praedicari ?