De eo, quod scriptum est in deuteronomio: obserua et sanctifica diem, quem praecepit tibi dominus. sex diebus laborabis et facies omne opus tuum: septima uero die sabbati epulare domino deo tuo nullum faciens opus ipse tu aut filius tuus aut filia tua aut puer tuus aut puella tua, bos tuus et asinus tuus et omnia iumenta tua et colonus tuus. sic autem quiescat seruus tuus et ancilla tua quemadmodum et tu. memento. quoniam seruus fuisti in Aegypto et eruit te dominus deus tuus in manu potenti et brachio excelso. idcirco praecepit tibi dominus custodire diem septimum. et iterum in genesi scriptum est, quemadmodum Abrahae de circumcisione loquitur: testamentum meum custodi. inquit, tu et semen tuum, quod erit post te. hoc est testamentum meum. quod seruabis inter me et te et semen tuum; omne masculinum circumcides in carne praeputii ipsorum: et sit hoc signum testamenti inter me et uos. octaua autem die circumcidetis omnes masculos in gente uestra, ut etiam dominatum et comparatum circumcidatis praeter alienigenam: et hoc erit testamentum in gente 2 I Thess. 5, 19 sqq. K Peut. 5, 12 sqq. 20 Gen. 17. 9 sqq. 2 propheeia C dicentemtem V 3 extinguere] spernere GTCSVb spernere] extinguere GTCSVb 9 sex] sed C 11 deo om. V 13 aut asinus b tuus om. 8 et omnia] omnia TS 14- quiescet TS 15 tua om. P 16 egypto P 20 habrahae V abrail b circoncisione V 21 tu et semen] et tu et semen V 23 omnem V de masculum C 26 circumcides Vb circumcitis P2 uestra. et omnis masc.ulus, qui non circumcidet praeputium suum, perdet animam suam de media plebe, quia testamentum meum dissoluit. haec omnia uerba ueteris testamenti. ut eis de nouo testamento aduersetur. proponit Adimantus et contraria esse adfirmat ea quae dominus in euangelio dicit de proselyto: uae uobis, scribae et pharisaei hypocritae, qui circumitis mare et terram. ut faciatis unum proselytum; et cum feceritis, erit filius gehennae multo plus quam estis uos. quasi uero propterea dominus proselytum dicit filium gehennae. quia circumciditur et sabbatum obseruat, et non potius quia Iudaeorum perditos mores et eorum prauam conuersationem cogitur imitari. non qua obseruant praecepta legis, sed qua faciunt contra legem. quod alio loco de his apertissime dicit. ubi ait, quod reiciunt mandatum dei, ut suam constitutionem confirment. quia, cum lex praeceperit honorari patrem et matrem, instituerunt ipsi, quomodo exhonorentur parentes. et item cum eis dicit: uae uobis, scribae et pharisaei, qui habetis claues regni caelorum nec ipsi intratis nec alios permittitis intrare. uel cum alio loco praecepit audientibus, ut dictis scribarum et pharisaeorum obtemperarent, facta uero eorum non imitarentur. ait enim: super cathedram Moysi sedent; quae dicunt, facite; sed quae faciunt, facere nolite: dicunt enim et non faciunt. quo loco et 6 Matth. 23. 15 15 ct. Matth. 15. H sqq. 18 Luc. 11. 52 22 Mattll. 23, 2 sq. 1 circoncidet V circumcidit P 8 haec-testamenti (unc. nibric.) P h 6 dicit in euangelio TCSVb proselito CV 7 ypocritae P* ypocrite V e hypocrite C 8 proselitum CV et] nt P 9 iehenne r uos estis r 10 dicat Tel 11 circumditur r 12 perditos mores et eorum] om. GTCSVb cogatur T 18 quia TC sed qua ln 14hiis V 18 ue PC i clauem GTCSVb 20 loco (s. I.) G'1 18 \ clauem GTCST'b 20 loco (s. I.) Gj praecepit P preceperit b 21 die/tis (i er.) P phariseorum et scribarum GTCSVb 22 super om. PGb cathedram (in ras.) P 24 et ante non s. I. P auctoritatem legis. quae per Moysen data est, confirmat dominus et tamen cauendos et fugiendos esse mores eorum, qui legi, quam acceperant, non obtemperabant, apertissime ostendit. istis autem peruersitatibus suis faciebant, ut cum aliquis gentilis ad legem eorum transisset. id est factus esset proselytus, haberet mores eorum et fieret filius gehennae multo plus quam ipsi essent. dabant enim magnam operam, ut Iudaeus fieret aliquis ex gentibus et Iudaeum factum cogebant suos mores pessimos imitari. Neque illud. quod de apostolo tamquam contrarium commemorat, potuit animaduertere Adimantus omnino non esse contrarium, quia totus eius oculus non ad inquisitionem, sed ad reprehensionem scripturae intentus erat. commemorat enim dicentem apostolum: circumcisus quis uocatus est? non adducat praeputium. in praeputio quis uocatus est? non circumcidatur, quia praeputium nihil est et circumcisio nihil est, sed obseruatio praeceptorum dei. quid enim manifestius quam hoc apostolum praecipere, ut unusquisque, sicut uocatus erat, sic maneret? aduenientibus enim rebus, quarum erant umbrae illae obseruationes, id actum est. ut ostenderetur in ipsis umbris non esse spem ponendam, sed in ipsis rebus, quas illae umbrae significabant esse uenturas. id est Christum et ecclesiam. et propterea illa iam omnia inania erant: nec tamen ea tamquam noxia remouenda, sed tamquam superflua contemnenda apostolus praecipit, ut si quis Iudaeus Christo credidisset, propter offensionem suorum non prohiberetur manere in ipsis superfluis, nec tamen 14 I Cor. 7, 18 sq. 1 mosen P 2 legS (e ex i corr.) P 3 non, optemperabant om. P apertissime :: Ostenditis autem P 4 aliqui Pl gentilis] genti uf V 5 legem] legem (in marg . aX fidem) b 8 ex] de V 11 aduertere GTCSVb adimantus manicheus GTCSVb 14 quis] aliquis b 15 in praeputium P praepntio (o ex u fact. et uirg. er.) G 16 circumcisio nihil est (w marg.) G- �20 ille V 22 ille umbre V 27 manere] remanere BY. (post superfluos leg.) b in ipsis superfluis om. S XXV. Ang. sect. 6. 11 in eis salutem suam constitutam putaret; non enim signa illa, sed ea, quae his significantur, in salutem introducunt. ideoque praeputium nihil est et circumcisio nihil est, sed obseruatio praeceptorum dei. et quod alio loco ait: utinam et abscidantur, qui uos conturbant, non quia circumcisio contraria est euangelio, dicit hoc apostolus, sicut Manichaei putant, sed illud est euangelio contrarium, ut quisque rem deserens, quae per illam umbram figuratur, ipsius umbrae sequatur inanitatem. quod uolebant illi, qui gentibus in Christum credentibus iugum circumcisionis inponebant quasi ad salutem necessarium, cum iam non esset umbra in corpore figuranda, sed res ipsa in corde gestanda. Et quod dicit: dies obseruatis et sabbata et sollemnitates; timeo uos, ne frustra laborauerim in uobis non quidem sic scriptum est, ut Adimantus ponit. non enim nominat ibi sabbatum apostolus. dicit enim: dies obseruatis et annos et tempora; timeo uos, ne frustra laborauerim in uobis. sed puta esse de sabbato dictum. numquid et nos non dicimus ista non esse obseruanda, sed illa potius, quae his significantur ? illi enim ea seruiliter obseruabant non intellegentes, ad quarum rerum significationem et praenuntiationem pertinerent. et hoc in eis culpat apostolus et in omnibus, qui seruiunt creaturae potius quam creatori. nam nos quoque et dominicum diem et pascha sollemniter obseruamus et quaslibet alias Christianas dierum festiuitates. sed quia intellegimus, quo pertineant, non tempora obseruamus, sed quae illis significantur temporibus. Manichaei autem sic ea 3 Galat. 5, 12 13 Galat. 4, 10 sq. 23 cf. Rom. 1, 25. 8 circoncisio V 4 mandatorum GTCSVb 5 et om. SV abscindantur TCSVb 6 hoc om. GTCVb dicit—euangelio om. S 7 contrium P 9 illi om. GTCSVb 10 circoncisionis V 13 solempnitates C sollempnitates V 15 n no quidem om.GTCSVb sic.s.l.P, sicut S 18 putat TCSVb t puta (t m. 2 add.) G nonquid V 20 hiis V 22 et ante hoc om. GTCSVb 24 solempniter CY celebramus GTCSVb 26 pertęneant P 27 repręhendunt P reprehendunt, quasi nullos dies et tempora obseruent. sed cum de his interrogantur secundum opinionem sectae suae, omnia conantur exponere, ut non ipsa tempora, sed res, quarum illa signa sunt, obseruare uideantur. quas quidem res fabulosas esse atque falsissimas aliis locis ostenditur. nunc ad hoc dictum est, ut ore suo cogantur fateri posse talia rationabiliter celebrari. et ideo circumcisionem carnis et recte inpositam semis et recte a liberis intellectam esse manifestum est. repudiamus ergo eam carnalem cum apostolo et adprobamus eam spiritalem cum apostolo; et sabbati quietem non obseruamus in tempore, sed signum temporale intellegimus et ad aeternam quietem, quae illo signo significatur, aciem cordis intendimus. repudiamus itaque temporum obseruantiam cum apostolo, temporalium signorum intellegentiam tenemus cum apostolo; duorumque testamentorum differentiam sic probamus, ut in illo sint onera seruorum, in isto gaudia liberorum: in illo cognoscatur praefiguratio possessionis nostrae, in isto teneatur ipsa possessio. interpretatur apostolus sabbatum ad Hebraeos, cum dicit: remanet igitur sabbatismus populo dei. interpretatur etiam circumcisionem, cum dicit de Abraham: et signum accepit circumcisionis signaculum iustitiae fidei. apostolicam itaque interpretationem spiritaliter teneo, carnalem seruitutis obseruationem libertate contemno utriusque testamenti auctorem deum uenerans, qui et ueteri homini fugienti tamquam dominus obposuit quod timeret, et nouo redeunti tamquam pater aperuit quod amaret. 19 Hebr. 4, 9 21 Rom. 4, 11 2 hiis V 5 esse (s. I.) P 8 intellectam a liberis C 9 cum apostolu-repudiamus itaque in tnarg. V 10 (et 12) quietam V 12mentis GSVb 13 obseruationem G TOSVb 14 et temporalium GTCS Vb a et temporalium-apoatolo (in marg. m. 1) V 16 honera V gaadig P orift ■ gladjp G gloria TCSYb 17 ipso V 18 ista ipsa b 19 sabbatismum P3 sabatis//mH G sabbatismfl CVb 20 habraham V 23 libertate/ (m er.) P contempno CV 24 dilx (corr. ex qd) P 25 apposuit GTCSVb 11*