Verba Iob. cui ades uel quem adiuturus es? cum indignans tamquam iniustitiae eorum putaret eos a deo puniendos. uerum sibi ipse loquens se ipsum reuocat, ut deo potius dimittat iudicium eorum, ne aut adesse deo uideatur aut adiuuare eum uelle quasi inualidum ad cohercendos uel corrigendos homines aut consilium dare, quid cum illis agat; aut sequi eum. tamquam adsecuturus causam quare dolosos homines esse et uiuere patiatur, cum superet omnem animam quaerentem uirtute incomprehensibili; aut quasi adnuntiare 2 Iob 25, 4 3 Iob 25, 5 9 cf. Ioh. 1, 9 16 cf. Matth. 6, 1 17 cf. I Cor. 1, 31 18 Iob 25, 5 20 Iob 26, 2 1 iustus homo C 2 mundauit GTPCb 4 lucit S 5 praecipiat b 6 non alt. om. C utrum] uerum GPb 10 luna lucet TPCbd 15 subiungeturque C secretissima b 16 ut caueat G coram hominibus om. G 19 stille S ante] apud Pbd 20 addes C 21 si taniquam G institiae P 22 ipse] ipsi b 23 aut om. G 24 aut om. C coercendos bd 28 uirtutem incomprehensibilem G XXVIII Aug. sect. III pars 3 36 illi aliquid de illis, cum ab ipso habeat homo etiam spiramen, cum aliquid enuntiat. numquid gigantes redigentur in nihilo? non ergo mirandum, si istis deus parcit, quando gigantes non redigit in nihilo. et ne diceretur: sed ad inferos detrusi sunt. subiecit quia infernum uidet deus. et tamen eos ibi ordinauit ubi esse meruerunt, sicut iustos siue nunc, sicut sunt, siue postea, sicut erunt, quamuis numquam eos remoueat a facie sua, quia omnia nuda sunt coram eo, ita ut proximos gigantes etiam istos consolatores superbos accipias. subter aquam et proximi eorum: an "subter aquam" subaudiendum " tenentur " uel aliquid tale? et non est uelamen perditioni: etiam perditio eum non latet. extendens aquilonem super nihilum: potest aquilo diabolum significare et terra peccatorem, quoniam et illi et illi inanis est spes. suspendens terram super nihilum: in aerem. ligans aquam in nubibus suis: propter obscuritatem prophetiae. et non est scissa nubes sub eo: sub ueritate quam habuit nubes, quae non scinditur scripturas intellegentibus; non enim aduersaria dicuntur, sicuti putant non intellegentes. qui tenet faciem solis: ne agnosceretur ab inpiis sol iustitiae. et extendit super eum nubem suam: carnem quam dominus suscepit. praeceptum circumdedit super faciem aquae: populos. usque ad consummationem lucis: huius uitae finem, hoc est finem saeculi, aut quousque consummentur, id est perficiantur homines, quibus 2 Iob 26, 5 9 Iob 26, 5 11 Iob 26, 6 12 Iob 26, 7 15 Iob 26. 7 16 Iob 26, 8 17 Iob 26, 8 20 Iob 26, 9 21 Iob 26, 9 22 Iob 26, 10 23 Iob 26, 10 1 et TPCbd 3 nihilum Sbd Hier si quandofin. G 4 gigantS GTPb nihilum TPCbd 6 sicut sunt om. C 7 eos nunquam Pbd 8 qui C proximos] e proximo TPC de proximo b 9 subter aquam] sub terra qua S 10 et] ad S 11 tenetur C 12 perditionis pr. b non eum TC 14 illis fin. GTCb 15 spes om. C nihil S 16 aquam] quam Hier 17 nubis S 19 aduersari P aduersa Cb 20 solii Hier agnoscerent C 21 extendens Hier eam C 23 super om. C 25 consumentur C id est] idem G perficiant G \'dictum est: fuistis enim aliquando tenebrae: nunc autem lux in domino. columnae caeli contremuerunt et obstupuerunt ab increpatione eius: quod contigit Petro per Paulum. uirtute sua sedauit mare: placauit saeculum, a quo persecutionem patiebatur ecclesia. unde etiam columnas caeli contremuisse ab increpatione eius potest hoc modo intellegi, ut robustissimi ecclesiae contremuerint pro infirmis ab increpatione domini permittentis tentationes persecutionis. columna enim clamat: quis infirmatur, et ego non infirmor? quis scandalizatur, et ego non uror? et prudentia eius uulneratus est cetus: uulneratum dieit diabolum dolore, quo ei iusti non cedebant. et claustra caeli metuunt eum: uel angeli uel qui acceperunt claues regni caelorum. praecepto autem peremit draconem desertorem: eundem dixit et cetum. sed nunc ostendit quomodo sit uulneratus, cum praeceptum acceperunt qui ei renuntiauerunt. ecce hae partes uiae eius: qua ad deum uenitur. uirtutem autem tonitrus eius quis sciet, quando faciet? tonitrum dicit euidentissimam uocem manifestationis eius, aut illam forte uocem, quam dedit per filium tonitrus: in principio erat uerbum et uerbum erat apud deum et deus erat uerbum, ut sit ordo: quando faciet, utrum quis sciet uirtutem tonitrus eius? Et spiritus diuinus in naribus meis: hic ostenditur prophetice eum dicere quae dicit et prophetice cognoscere quia isti consolatores eius dolo pleni sunt. absit a me iustos uos dicere, donec moriar: etiamsi usque ad 1 Ephes. 5, 8 2 lob 26. 11 4 cf. Gal. 2, 11 lob 26, 12 9 II Cor. 11. 29 11 lob 26, 12 12 Job 26, 13 14 lob 26, 13 17 Iob 26, 14 18 lob 26, 14 21 Ioli. 1, 1 24 Iob 27. 3 26 Iob 27, 5 2 intremuerunt SHier 3 obstibuerunt S contingit C 6 potest enim C 8 permittens C 10 non ego d ego om. b 11 et scripsi: ut GTPC om. SbdHier 13 uel angeli om. C 15 cecum C 16 acceperunt praeceptum TCbd ei om. C 17 hee C hec S huius uiae C eius] huius T om. C 18 tonitrui SHier 19 tonitruum b 21 uerbum erat pr. GTC 23 utrum om. TPCb 27 cum uoce a me finitur fol. 71 cod. G 36* mortem persequamini me, quia uos libere reprehendo. nec enim separabo innocentem: ne uos autem. nec enim conscius sum mihi iniquum quid commisisse: illi enim solent plerumque aliis parcere, qui metuunt sibi aliquid ueri obici. quae enim spes est inpio? quia expectat. ne quis putaret male eum optasse inimicis suis, hic aperuit quo animo dixerit. inpietatem quippe illorum uult euerti et perire superbiam: quod fit cum soluitur ab inpietate anima quae tenebatur rea: soluitur autem per confessionem paenitentis hominis et gratiam ignoscentis dei. ergo: quae enim spes est inpio? interrogatio et responsio: quia expectat et confidit in domino, si forte soluatur aut preces eius ex au d i at dominus. potest quidem et alius sensus occurrere in his uerbis, sed non ita contexitur et libro et fidei, ut quasi totum ex desperatione sit, quod spem prorsus non habeat inpius, cum aduersus hoc scriptum sit: credenti autem in eum qui iustificat inpium, deputatur fides eius ad iustitiam. et ideo quod sequitur gratia domini dicere intellegitur. aut si euenerit ei necessitas: ideo debemus expectare gratiam soluentis. numquid enim in necessitate, id est in tentatione habuit fiduciam meritorum in conspectu dei? aut si inuocauerit exaudiet eum? si tamquam fiducia operum suorum inuocat, quae nulla sunt. quapropter adnuntiabo uobis quid sit in manu domini: quid disponat deus. ecce omnes nostis quia uane uana loquimini: ob hoc gratia iam expectanda est. quomodo enim allegauit merita operum suorum uana uane loquens? 1 Iob 27, 5 2 Iob 27, 6 5 Iob 27, 8 11 Iob 27, 8 12 Iob 27, 9 16 Rom. 4. 5 19 Iob 27, 9 20. 22 Iob 27, 10 24 lob 27, 11 25 lob 27, 12 2 enim om. S innocentiam meam S innocentiam a me Hier 3 sum mihij summi hi S 4 uerum bd 6 apparuit C 10 et om. C 11 est spes Sd et fin. om. S 16 hoc om. TCb 19 uenerit SHier 21 habet S habet aliquam Hier 22 siJ cum SHier inuocauit C inuocauerit eum SHier eum] illum SHier 25 uane] uani b 26 est om. C 27 uane uana bd possessio uero potentium ueniet ab omnipotente super eos: ut possideant eos potentes, id est diabolus et angeli eius. potentes autem ideo dicit, quia isti infirmabuntur sequentes uanitatem, ut in eos illi praeualeant duces et principes uanitatis, quomodo et dominus fortem eum appellat non ob aliud nisi quia tenet inualidos. quodsi multi fuerint filii eius, in occisionem erunt: filios eius dicit, qui eum ad seducendum inuitant, falsorum dogmatum persuasorem in damnationem. si autem iuuenes facti fuerint, indigebunt, id est: si confirmati fuerint in errore, indigebunt; non enim eos satiauit uanitas. et qui circa eum sunt, morte morientur: qui simillimi ei sunt ad seducendum. et uiduis eorum non miserebitur: plebibus, quas seduxit cum eis, uiri morte desertis, quasi fidem illis coniugalem in erroris promissione seruauerit. quodsi et collegerit ut terram argentum, id est: si prudentes et sapientes, cum adhuc terra et lutum sunt, id est, cum adhuc stulta et carnalia sentiunt, eis consenserint, postea correcti et cognoscentes ad iustos conuertentur. erunt enim eorum domus sicut tinea et aranea, quam seruauit: cor uel conscientiam. aut domus dixit munimenta quibus se protegunt, uerum astuta et latebrosa, sed inualidissima, sicut tineae folliculus quo se abscondit et araneae cauerna, in quam se recipiendo cooperit et claudit eam. quam seruauit autem intellegitur se ipsam in illa cauerna, quia non omnes araneae hoc faciunt: propter spontaneam et interiorem corruptionem iniquae cogitationis et propter inutilia opera, quae quasi diligenter in 1 Iob 27, 13 5 cf. Luc. 11. 21 6 Iob 27, 14 9 lob 27, 14 11 Iob 27, 15 12 Iob 27, 15 15 Iob 27, 16 19 lob 27, 18 3 ideo om. C 4 praeualerent C 8 inuitant] imitantur TPbd 9 autem et SHier facti om. C 10 id—indigebunt om. C 11 morte om. C 13 non] nemo SHier seducit C 15 quod et si b et om. C 19 domus eorum bd 20 tineae Sd aranea Hier: araneae TPCSbd quam scripsi cum b: quae et que codd . seruabit TPCb conscientia b 24 quae Td 25 ipsa d domo seruauit sibi inpius. diues dormiet et non adiciet: quia post mortem non adiciet ad ipsas inpietates diuitias. oculos suos aperuit, et non est: in resurrectione enim non inueniet se ipsum diuitem, quod putauerat. tollet eum aestus, et abibit: aut aestus maris tribulatio saeculi aut aestus quo arescunt herbae, quae radicem non habent. et uentilabit eum de loco suo: aut de spe sua aut deus eum uentilabit de loco suo. ut non sit in loco dei, hoc est in populo quem inhabitauit deus. et proiciet super eum, et non parcet: tamquam aggerem poenarum. plaudet super manibus suis. sicut dictum est: et ego perditioni eorum superridebo; non enim superlugebit perditionem inpiorum. Est enim argenti locus unde fit: prudentes, qui magis in actione sunt. locus autem auro, ubi purgatur: sapientes, qui in contemplatione sunt. ferrum enim de terra fit: haec metalla indifferenter accipienda in bono sunt; nam ideo ferrum dixit, quia nihil interest, quasi superius de ferro diceret: quamuis ferrum possint fortes intellegi. re uera enim nulla distinctio est in sapientia hominum quam in ea sunt. aes autem similiter ut lapides excluditur: quia totum de terra separatur; ut ostendat propterea esse bonos malis mixtos ad tempus, quia de ipsis malis secluduntur boni et per illos purgantur- tamquam metalla operi uel aedificio necessaria, cum ipsa terra opus habeant eliquari atque formari, unde et separandi sunt, ut post hanc separationem habeat terra locum atque ordinem suum, sicut inpii per 1 Iob 27, 19 3 Iob 27. 19 4 Iob 27, 21 6 Iob 27, 21 9 Iob 27, 22 10 Iob 27. 23 11 Prou. 1, 26 14 Iob 28, 1 15 Iob 28, 1 1(5 lob 28, 2 21 Iob 28, 2 1 dormitet C donnit Hier non om . S 2 impietatis T 3 suos om. TPC 5 bibit S 7 uentillabit d 9 inhabitabit Pb proiciens S 11 euin addidi secutus Hier: eos 8 om. TPCbd 12 eorum om. TCb 14 argento SHier fit] fiet S sit Hier 17 in bono accipienda Cb 18 per ferrum b 20 in ea] mea P 21 aes] est C orn. P lapis SHier t\'xriditur SHier 23 seducuntur TlPC 25 ac Cbd damnationem pro meritis suis. et omnem finem ipse inuenit: quid quo perduceret. inuenit autem dixit "instituit". lapis tenebrae et umbra mortis: lapis, id est uetus testamentum tenebris et umbrae mortis datum est, id est carnalia sectantibus, quamuis ab uno deo haec expectarent: ubi superbientes non discindebant torrentem, id est non transibant per lapsum temporalium ad aliquam soliditatem, sed ipso lapsu ferebantur. et facta est discissio torrentis a cinere, hoc est: a confitente peccata sua et non superbiente de meritis operum, quod factum est per gratiam noui testamenti. discissio torrentis a cinere: ab hominibus. et commoti sunt ab hominibus: adulantibus non increpante deo ad ipsa quae eis promissa erant perdendo primatum suum. terra de qua egressus est panis, subaudiendum: ipsos dico commotos de quibus tamquam de terra panis domini exiit. et eam incensurus est: infidelem caelesti iudicio domini. locus sapphiri lapides eius. ordo: locus sapphiri, id est pretiosi et necessarii aedificio ciuitatis caelestis. et aggeres aurum ei: aurum ei non modicum est, sed aggeres. semitam quam non cognouit auis: humilitatem domini. nec uidit eam oculus uulturis: diaboli. non transiit super eam leo: per fortitudinem superbiens. in durissimo lapide extendit manum suam: potens est enim deus de lapidibus excitare filios Abrahae. et ripas fluminum disrupit: ut totum inrigaret. flumina enim dixit praedicatores uerbi. uoluerunt quippe ripis suis contineri, ut 1 Iob 28, 3 3 Iob 28, 3 8 Iob 28, 4 12 Iob 28, 4 14. 16 Iob 28, 5 17 Iob 28, 6 19 Iob 28, 6 20 Iob 28, 7 21 Iob 28, 7 Iob 28, 8 22 Iob 28, 9 24 cf. Matth. 3, 9 Iob 28, 10 3 lapides b umbrae Hier 5 hoc PC _6 ubi] unde d sapientes C 8 lapso T et facta est om. SHier fcs C 12 et—hominibus SHier aliter coniungunt 14 gressus S 16 subter eam uersus est quasi ignis SHier 17 dominus bd saphyri Tb saphiri PC sapiri S 19 et aurum eius agger est Hier 21 nec fin. Hier 22 transiuit CS transit bd super] per P 25 fluuium C dirupit Tb dicit d totum circumcisioni praedicarent. omne uero pretiosum uidit oculus meus: humanus per uerbum carnem factum. altitudines fluminum reuelauit: uirtutes tolerandi persecutiones in martyrio occultae et altae sunt in homine, donec tentatione persecutionis reuelentur. ostenditque uirtutem suam in lumine, in eis quibus dixit: uos estis lux mundi. per quos etiam pars Iudaeorum non parua conuersa est. abyssus dixit: non est in me: ideo in abysso constituti homines eam inuenire non potuerunt, quia in eo non est. non dabitur aurum inclusum pro ea: id est thesaurus. non erit deterior auro Ophir: tamquam si diceret: uel sic eam. quaerite, siquidem deterior non sit auro Ophir. non aequabitur ei aurum et uitrum: aut intellegendum aliquod uitrum speciosum aut quia sunt homines qui uitrum plus diligant quam sapientiam. et commutatio eius uasa aurea: "non sunt. subaudis. et excelsa et gabis non erunt in memoria: obliuioni erunt in comparatione eius: aut excelsa et gabis" tamquam superba quaeque non sint in memoria, ut per humilitatem trahas de absconditis sapientiam. sapientia unde inuenta est? dicit, quia non potuit eam inuenire homo nisi per gratiam, ideo ad deum conuertendum esse cor. latet ab oculis omnis hominis: quia non est insensibilibus. perditio et mors dixerunt: perditi et mortui, cum in deliciis uiuunt. dominus commendauit uiam eius: humilitatem, quae abscondita est uolucribus caeli. et ipse nouit locum eius: locus sapientiae quis nisi pater est? cum 1 lob 28, 10 3 lob 28, 11 5 lob 28, 11 6 Matth. 5, ]4 8 lob 28, 14 9 lob 28, 15 10 lob 28, 16 12 lob 28, 17 15 lob 28, 17 16 lob 28, 18 19 lob 28, 20 22 lob 28, 21 23 lob 28, 22 24 lob 28, 23 25 lob 28, 23 1 totum] tantum bd omni S 2 meus] eius Hier 3 altitudinem TPCbd fluuium C 5 persecutionis tentatione Pbd 7 non] si TC 9 poterunt bd ea bd 10 conclusum SHier pro ea inclusum Cb 12 opyr S 14 speciosum] preciosum P 16 gabisj grauis TPCb 17 memoriam S obliuione Tb 18 grauis TPCb 19 ut] at C 25 a uolucribus bd enim dicitur: ego in illo et ille in me, inuicem sibi quasi loca sunt. ipse enim omne quod est sub caelo perspicit: hoc modo ea nouit, quo fecit, et non sensibiliter. uentorum libramenta atque mensuras: tota creatura per partem significatur. et bene pondere, mensura et numero omnia dixit facta, in quibus intellegitur creator. quando fecit, sicut uidit, enumerauit: non extra uidit ut faceret, sed in semet ipso sicut artifex. et uiam tempestatum uocibus: tempestatum pro tentationum positum est; tentationum autem pro his qui tentantur, quomodo dicerentur uoces naufragii pro uocibus naufragorum. tunc uidit eam et exposuit eam: , in praedestinatione dominus uidit uiam, quo se conuerterent tentati. parauit et inuestigauit: in praedestinatione, non in actione. Quisnam me restituet in menses priorum dierum? haec ex persona dici uidentur ecclesiae simul cum capite Christo, tamquam totus ipse homo loquatur tempore abundantiae tribulationum et tentationum, tamquam his diebus, de quibus dominus dicit: uenient dies, quando optabitis uidere unum de diebus istis, et non uidebitis. eo enim tempore, quo dominus erat in terra, nulla erat sollicitudo, quamuis adhuc paruo populo christiano, qui constabat ex his qui in eum crediderant, ex quibus erant plus quam quingenti fratres, quibus etiam post resurrectionem adparere dignatus est, sicut apostolus dicit. nulla ergo erat tunc sollicitudo, ne aut a malis male gubernaretur ecclesia aut haeresum uel schismatum laniaretur insidiis. nam nec ipsas corporales 1 Ioh. 10, 38 2 Iob 28, 24 3 Iob 28, 25 5 cf. Sap. 11, 21 6 Iob 28, 26 8 Iob 28, 26 11 Iob 28. 27 13 Iob 28, 27 15 Iob 29, 2 19 Luc. 17, 22 23 cf. I Cor. 15, 6 4 atque] aquae SHier 6 quando] que S 7 numerauit b 8 uiam] uim TCPb tempestatis TCSHier 9 tentatione TCb tentationem T 10 quę T 11 naufragiorum Cb 12 qua bd conuertfit b 15 restituit S mensis S primorum C 16 uidetur C cum] in b 17 cum christo b 18 et om. b 19 dixit C optabis C 22 populo paruo Cbd cui Cb 25 tunc erat Pbd 26 haeresim C persecutiones passa est; non aliquas pertulit uel intrinsecus uel extrinsecus aduersitates. loquitur itaque Iob ex persona hominis, hoc est populi ad nouum testamentum pertinentis. desiderantis illos dies, sicut praedixerat dominus. et fortasse ideo menses appellauit, non annos. quia ex quo elegit dominus discipulos usque ad passionem non anni, sed menses fuerunt. cum lucebat lucerna eius super caput meum: uel carnem domini uisibiliter praesentem uel uerbum ex ore praesentis corporaliter. cum uerbum domini inspiceret domum meam: ad diligentiam custodiendi conuersationem. et circum me pueri mei: qui obsequebantur humiliter necessaria ministrantes. cum plueret per uias meas butyrum: per mores meos exultationem fidei et bonorum operum. cum montes mei abundarent lacte: prophetae bene paruulis exponerentur. cum exirem matutinus in ciuitate: aut cum iam claritas lucesceret transactis tenebris timoris aut in exordio ecclesiae ut non satis occultus, non satis manifestus. et in plateis ponebatur mihi sella: a turbis deferebatur mihi docendi auctoritas. uidentes me adulescentes abscondebantur: dediti concupiscentiis. senes autem adsurgebant: prudentes. et potentes cessauerunt loqui: superbientes de doctrinis suis. quia auris audiuit et beatificauit me: populus quem non cognoui seruiuit mihi, in obauditu auris oboediuit mihi. et oculus uidens me declinauit: Iudaeorum non credentium. et os uiduae benedixit me: eius animae quae diaboli coniugio 7 Iob 29, 3 9 Iob 29, 4 11 Iob 29, 5 12 Iob 29, 6 14 Iob 29. 6 15 Iob 29, 7 18 Iob 29, 7 19. 20 Iob 29, 8 21 Iob 29, 9 22 Iob 29, 11 24 Ps. 17, 45 Iob 29, 11 25. lob 29, 13 5 appellat b quia] qui C 7 lucernS S 9 uerbum om. SHier dominua SHier 12 administrantes d flueret SbdHier 13 putirum S 14 cum] et S montis S 18 platea S 20 aduliscentes S 21 omnes adsurgebant SHier 22 audiuit haec S 24 in obauditu scripsi: obauditu TP in auditu Cbd obaudiuit TP et-declinauit om. S 25 me] non C 26 mihi 6 renuntiauit. ecce ferebatur mortuus filius unicus matris suae, quae erat uidua. et uestiebar iudicio sicut chlamyde: in praeferendis spiritalibus carnalibus nesciat sinistra quid faciat dextera tua, id est, qua intentione operetur; operta enim sinistra dextra exerta est in uestitu chlamydis: quod facit. qui recte iudicat quo sit referendum quod operatur. iudicium quod non noueram exquisiui: ecce nos dimisimus omnia et secuti sumus te; quid nobis erit? dicit felicitatis suae fuisse, quod habuerit a quo quaereret de futuro iudicio. confregi molas iniquorum: ut iam non deuorarent plebem de cibo panis. aetas mea senescet