Et praecepit dominus deus Adae dicens: ex F omni ligno quod est in paradiso ad escam edes, de ligno autem quod est scientiae boni et mali non edetis. qua die autem manducaueritis ex eo morte moriemini. qua ratione, ubi praecepit ex omni ligno edendum, singulariter dixerit: edes, ubi autem de ligno scientiae boni et mali, pluraliter non edetis dixerit, non 7 Psalm. CXXVI 1 14 Matth. 26, 41 18 Gen. 2, 16 sq. 22 Philo Legg. alleg. I 32 (64, 13; I 87, 22 C.); Quaest. I 15 1 inquit om. RV 2 erat] fuerat B V 3 nos om. RV 4 debito B 6 specialiter P (corr. ml et iterum m2) te psalmus M propheticus om. BC profeticus PM 7 aedificauerit sibi P4 8 post uanam ras. 10 litt. in Y laborant MV\' qui aedificant eam in mg. 8 10 uigilauerunt R (uigil in ras.) V laborauerunt PYBC uigilant M et (m2 ex uigilauerunt) SP1. verba nisi dominus custodierit... custodiunt eam om. C\' custodierunt B 11 operis PV operibnB cet . 12 perfecti om. PV, s . u. fill M 13 quasi iam (ex quia iam) P\' quibusdam BY\' 15 perrectae PV 16 peruigilauerit (per 8. u.) B 21 autem die M, autem om. B - 22 praecipit BC 24 non add. Uindob. 779, om. cet., cf. p. 283, u . 19, o5 ϕάγεσϑε Philo otiosa quaestio. uerum si diligenter intendas, scripturarum auctoritate absolui potest. quod enim bonum hoc et faciendum, quod autem bonum et faciendum consonans et adhaerens, quod uero turpe hoc dissonans, inconpositum atque 155 A discretum est. et ideo dominus unitatem semper intendens secundum unitatem praecepit. denique unitatem operatur qui fecit utraque unum, nec solum utraque, sed etiam omnes unum fecit; omnes enim unum corpus et unum spiritum esse nos iussit. per omnia autem primogenitus, cum sit in unitate cum patre, coniunctissimus patri semper est, quia uerbum erat apud deum. denique ait: ego et pater unum sumus, ut unitatem sibi maiestatis et diuinitatis cum patre B esse monstraret. sed et nos unum esse praecepit et suae naturae unitatisque similitudinem in nos gratiae adoptione transfudit dicens: pater, sicut ego et tu unum sumus, ita et isti in nobis unum sint. ergo ubi bonum praecipit, tamquam ad unum praecipit dicens: edes; unitas enim praeuaricari non potest. ubi uero de ligno scientiae boni et mali dicit non esse gustandum, quasi ad plures dicit: non edetis; quod enim prohibitorium est tamquam pluribus C imperatur. ego tamen aliud puto et quid futurum sit in ipso. iam dei sermone repperio. de omni ligno gustandum Adae soli praecepit, quem seruaturum sciebat, de ligno autem scientiae boni et mali non esse gustandum iam non singulariter, sed pluraliter dicit; sciebat enim praeuaricaturam mulierem et ideo per pluralitatem ostendit non seruaturos, quia plurium discreta sententia est. et quantum ad septuaginta uirorum 7 Ephes. 2, 14 8 Ephes. 4, 4 9 Coloss. 1, 15 10 Ioh. I, 1 11 Ioh. 10, 30 15 Ioh. 17, 22 1 scripturam C 2 auctoritatem RBP\'V\', om. C hoc om. C 3 quod... faciendum om. C 5 indiscretum P1 (in 8. u. m2) 7 nec solum] sed salomon RV utraque unum RV\' 14 gratiae suae C\' adoptionem SP1 16 praecipit PC praecepit cet . 17 praecipit C et (i pr. ex e) VP" praecipit cet . edes P\'P" non edes (non eras.) SC, P (edea in ras.) cet . 20 prohibiturum R prohibiturlls V\' prohibitorium M (i tert. s. u., corr . prohibiturum) 26 plurium] pluralium BSP\'Y\' 27 ad P (d s. u.) a V sententiam spectat, solutum est quod mouebat. sed quia D Symmachus utrumque singulariter dixit, intellegimus id secutum, quia in lege quoque cum populum adloquitur deus, singulariter loquitur, sicut habes : audi, Istrahel, dominus deus tuus dominus unus est et diliges dominum deum tuum. nec mihi praeiudicat Symmachi interpretatio, qui unitatem patris et fili uidere non potuit, etsi aliquotiens in sermone et Acylas et ipse confessi sint. nec quisquam de eo quod praeuaricaturum populum diuina mandata singulariter E adloquitur putet superiori nostro obuium esse sermoni quia populus Iudaeorum etiam singulariter data praescripta uiolauit. lex enim spiritalis est, et ideo alterum in sermone, alterum in praedestinatione diuino populum deus adloquebatur oraculo. denique ait: non quoques ouem in lacte matris suae. Facilis abhinc praeceptorum caelestium series uideretur, nisi quaestionem plurimi commouerent, quibus responderi F oportet a nobis, na simplices mentes malitiosa interpretatione transducant. plerique enim, quorum auctor Apelles, sicut habes; in tricesimo et octauo tomo eius, has quaestiones proponunt: quomodo lignum uitae plus operari uidetur ad uitam quam insufflatio dei ? deinde:. si hominem non perfectum fecit deus, unusquisque autem per industriam propriam perfectionem sibi uirtutis adsciscit, nonne uidetur plus sibi 4 Deut. 6, 4 5 Deut. 6, 5 14 Exod. 34, 26 2 dicit SBP\' 4 loquitur] adloquitur SBP* israhel PRP* isrf cet . 5 dominus PRVCY\', om. M, deus cet. . 7 filii R (i tert. post add.) cet . 8 et pr. 8. u. P1 et Acylas om. Y\' Acylas scripsi esaias R aquila S (post a pr. ras.) cet., cf. de Isaac 7, 58 et 63 sint P sunt (i s. u) C\' est M (in quo confessus) sunt cet . 10 putet et M (.:t erds.) P4 obuium PVMC obuiandum cet . sermonem MS sennonc C et (-ni corr. m2) CP1 11 perscripta R 12 spiritalia] scripta B o 14 eques (c ex q) VI coques RMBV\' agnum RV\' 15 facilius PVC uideretur M (re s. u.) uidetur BV\' 16 quaestiones M 17 simplicis mentis R et (-is bis ex es) V 18 transducat R apelles MSBCPx appellis R apeliis V appelles cet . 19 tricensimo M tricentesimo S et in R omnes ante has add. B quaestiones (-es ex -is m2) B homo adquirere quam ei deus contulit? tertium obiciunt: et si homo non gustauerat mortem, utique quam non 156 A. gustauerat scire non poterat. ergo si non gustauerat, nesciebat: si nesciebat, timere non poterat. frustra igitur deus mortem J ] pro terrore obiecit, quam homines non timebant. discamus igitur quia ubi lignum uitae ibi etiam lignum scientiae boni et mali produxerit deus. habes enim quia produxit lignum uitae < lv μέσψ to6 παραδείσου >, hoc est in medio paradiso. ait ............. enim intellegitur quod in medio produxerit. ergo in medio paradiso et uita erat et B causa mortis. intellege quia non homo fecit uitam, sed uel operando uel custodiendo mandata dei potuit inuenire. erat autem uita, sicut apostolus dixit, abscondita cum Christo in deo. homo ergo siue in umbra uitae erat propter figuram, quia umbra est haec quae nunc nostra est uita in terra, siue in quodam pignore uitae erat, quia habebat insufflationem dei, habebat ergo pignus inmortalitatis, sed in umbra uitae positus absconditam uitam cum Christo in deo C uulgari quodam tactu et aspectu uidere et capere non poterat 13 ColoBB. 3, 3 2 et om. N 3 nec sciebat M 4 post poterat add. M mortem utique qua fi gustauerat 5 non om, PY 6 quia SBP\' V quod M, om. eet . ubi] ibi MSBP\' ibi scripsi ubi libri 8 Jv μέσψ to5 itapa όι faoo add. Erasmus 8 paradiso P (i s . 0), paradisi C\', quod fort. praeferendum. post paradiso haee leguntur in libris: ait∗ reNDCAPOle- NTIS enim P (prima littera Graeca incerta, scd maxime similis Graeco r; C m2 mutauit in G ac simul inseruit illud i post 0) ait TENNTCA- POeHVS enim P\'4 (prima littera Graeca utrum r an T sit ambigas) ait jeNUCAPOeNUS enim V (prima littera post ait incerta) ait. leNU- CAPOCNUS apud nos enim C apoenos enim jR (ud m2 s . oe) P\' (in quo post intellegitur add . inamoenos) VI oenas (0 s. a) enim ι̣ n ̣ a ̣ m ̣ο̣ e ̣ n ̣ο̣ s ̣ M apud nos enim SB apoenos enim inamoenos p. ait ev μέσόυρόενύς Apud nos enim a. uerba post paradiso usque ad produxerit om. C\'. fort. in scriptura lacunosa latet tale quid ait ἐγέννησε πονηροῡ ; his enim; ceterum confer praefationem 11 causA. P 13 sicut et MSBP\'C 15 figuram Y figuram f ̣ι̣ g ̣ u ̣ r ̣ a ̣ m ̣ 22V figuram futuram cet . 19 ante tactu add . aspectu PVV\' tactu et om. JRM capereque (om . et) B etsi nondum peccator, non tamen incorruptae inuiolabilisque naturae, utpote qui postea peccato lapsus est, nequaquam autem adhuc peccator. denique in umbra uitae erat; qui autem peccatores sunt in umbra mortis sunt. peccatorum enim populus, sicut Esaias docet, sedebat in umbra mortis, cui lux orta per dei gratiam, non per suae uirtutis est meritum. ergo inter insufflationem dei et escam ligni uitae nulla D discretio, nec hominem quia potest dicere plus sibi posse adquirere quam diuina ei largitate conlatum est. utinam acceptum tenere possemus! labor etenim noster eo proficit, ut quae tributa sunt resumamus. tertium illud quod propositum est, quia qui mortem non gustauerat mortem timere non poterat, facile ex communis naturae usu absolutionem habet. est enim natura insitum omnibus animantibus, ut etiam quae E nondum sibi nocere experta sunt quasi noxia reformident. unde enim columbae in ipso ortu sui uisu terror accipitris? unde lupi ouibus formidabiles, pullis milui? quod si in his quae inrationabilia sunt animantia quidam de aduerso genere animantium naturalis est terror, ut etiam inrationabilia sensum fugiendae mortis accipiant, quanto magis in primo homine rationis utique plenissimo naturalis quaedam opinio mortis debuit esse uitandae! Rursus faciunt alias quaestiones hoc modo: non semper F malum est non oboedire praecepto. si enim bonum est 5 Esai. 9, 2 23 desumpta sunt haec ex Apelle, cf. Harnack Texte und Unt. VI 3, 116 2 ut puta SP4 3 qui] quod B 4 peccator enim Y peccatores enim (om . populus) B 5 enim] autem P VCC docet] dixit R V\' sedebat PC\' sedebant cet., recte puto 6 est s. u. M 7 Buffiationem RBV\' 8 quis diuina om. B 10 possimus RVMFV4 enim BBY\' 13 facilis est c. n. usus M communi R et (i ut uidetur ex i) V 16 ortu BCP\', ortus eet . uisu R (u alt. ex o) MSP" uisa P4 (a ex o) niso cet . terrorem RV\' accipitris est C accipitre S (m2 -ter) BP\'C" accipiunt BV\' 18 quedam (e ex i m2) R 19 etiam si inr. sunt animantia B 24 malum] bonum (om. dcinde non) B praecepto] praecepta PV praeceptum, honesta est oboeditio; quodsi inprobum praeceptum, non oboedire utile. ergo non semper malum est non oboedire praecepto, sed bono praecepto non oboedire inprobum est. bonum autem est operatorium cognitionis boni et mali 157 A lignum, quandoquidem et deus bonum et malum nouit. denique ait: ecce Adam factus est tamquam unus nostrum. si igitur bonum est scientiam habere boni et mali, bona autem est quam etiam deus habet, uidetur qui interdicit eam hominibus non recte interdicere, idque proponunt. sed si intellegant quid sit cognoscere, quam uim habeat hoc uerbum, si sic intellegant quemadmodum oportet: cognouit enim dominus qui sunt ipsius - cognouit utique eos qui unum B ex pluribus facti sunt, in quibus inhabitat et in quibus ambulat —, cognoscere utique non in sola et perfunctiora scientia sit, sed in eorum operatione quae oporteat fieri. oportuit autem hominem oboedire mandato, non oboediendo autem praeuaricatus est. igitur qui non oboediuit errauit, quia praeuaricatio peccatum est. uerum etiamsi extenuari uelint uim cognitionis, ut perfunctoriam scientiam boni et mali C interdictam putent, in eo quoque praeuaricationis est culpa non oboeditum esse mandato, quia etiam tumultuariam scientiam boni et mali dominus deus putauit inhibendam.