altior autem sensus 
 nominum interpretatione signatur. Cham enim \'calor\' est, 
 Chanaan \'turbatio eorum\'. qui enim calet continuo mouetur 
 et perturbatur, ideoque euidentissime declaratur non tam F 
 hominem patrem hominum fuisse, sed passionem malam improbae 
 passionis generatricem, quae esset a patris moribus, hoc 
 est ab usu uirtutis aliena. 
 Et coepit Noe homo agricola esse terrae. uidetur271 AB 

 7 Gen. 9, 18, cf. 6, 1 et 10 Philo Quaest. H 65 8 Gen. 9, 18 sq. 
 27 Gen. 9, 20 Philo Quaest. U 66 

 4 quod magia habeat N 7 iafeth P iafet C iaphet c<< . 9 chanaam M 
 13 est eius Jtf quod C qui P (ex $t«!d) T\'B quia cet . 15 improbam 
 meruit DNCM 16 ex eo (ow. Chanaan) B 17 a populo iusto oppreasi 
 DNCM 19 chauaam C 20 impius ow. B patri! T\' patre 
 cet. excessit B 21\' est OM. N 24 fuisses P (a tert. er<M.) 27 noe 
 homo DN homo noe cc< . 
 
 
 quidem prima specie Adae illi, qui de terra factus est, comparari 
 Noe uir iustus, quia et de illo scriptum est quod e 
 paradiso eiectus coeperit operari terram, de isto quoque quoniam 
 egressus ex arca factus sit agricola. et propemodum in 
 utroque praecesserat quaedam forma diluuii, quia et Noe post 
 diluuium et Adam post mundi constitutionem secundum 
 figmentum corporis. nam ut mundus fieret, congregata est c 
 aqua in unam congregationem, ut uideretur terra, quae ante 
 non poterat per aquarum confusionem uideri. ergo sicut ille 
 primigenes magister terram uidetur operatus, ita etiam egressus 
 ex arca Noe seminationis et culturae auctor est factus. 
 haec putantur similia: sed si uerba consideres, quae iam uim 
 sensus altioris exprimunt, aliud est operatorem terrae esse, 
 aliud agricolam; alius enim tamquam mercennarii, alius tamquam 
 patris familias loco fungitur. denique Cain, qui fratrem D 
 occidit, erat operarius terrae. et ut scias quod operari terram 
 magis seruile quam liberum sit, maledicto parricidalis eius 
 operatio conprehenditur. denique scriptum est: quoniam 
 operaberis terram et non augebit uirtutem suam 
 dare tibi. gemens et tremens eris super terram. 
 
 terra autem caro nostra est, quam improbus operatur, bonus 
 autem excolit, ille quasi mercedem quaerat e terra, iste quasi 
 bonae fructus capiat et gratiam disciplinae, ut magis E fructiferum 
 agrum faciat suum et qui domini possit respondere

 3 Gen. 3, 23 TGeQ.1,9 12 Phiiodeagricult. 1(1300, 16) 
 16 Gen. 4, 2 18 Gen. 4, 12 21 Philo de agri cult. 5 (303, 37) 
 24 Uerg. Georg. I 47 

 1 prima specie T\'B prima* specie P (s a. M. eras.) primum a (ab JV) 
 specie cet . 2 fort . ut de 5 praecesserat T\' (prae ex pro) processerat C 
 (w quo quaedam procesBerat) M< . 8 unam P (a ex u) 9 per] propter Jf 
 10 primigenes P (i alt. m2 ex ae) 12 putanms B conaideraea P 
 13 terrae om. B 15 patris (a s. u.) P 16 quod] quia J!f 17 sit om. B 
 parricidialis 2tf 18 eat ow. B 21 nostra caro B 22 autem om. C 
 ille ut P (ut 8. M.) 2B quaerit N e terra P (m2 &K terra) 
 eterna C\', OMt. M 23 bonae Pm1 CM bonus Pm2 T\' boni cet. capit 
 D (om . et) JV 
 
 
 culturis et indulgentiam cultoris ostendat operator autem 
 quid aliud nisi escam tantummodo corporis sui quaerit, uentris 
 magis usu studens atque id solum explicare contentus, quod 
 sibi prodesse possit ad uictum? ille uero alius fructuum utilitate 
 pascitur. quos fructus habeat iustus agnoscitis. fructus 
 autem spiritus caritas gaudium pax patientia bonitas. bonus F 
 ergo agricola habet continentiam, castitatem, ut si quae arbores 
 cito curuantur in terram et effusius germinant, eas uelut 
 quadam temperantiae suae falce. succidat, ut abiciant quod 
 infirmum est, germinent quod decorum. 
 
 Quid est quod iustus primum uineam plantat et non aut 
 triticum aut hordeum? unde autem uinea post diluuium corruptionemque 
 terrae? sed de hoc et supra diximus quia ueris 
 tempore etiam corruptarum radices uitium pullulare potuerunt. 272 A 
 unde illud maiore sollicitudine soluendum arbitror, quia iustus 
 prius quae uoluptaria quam quae necessaria sunt requirit. 
 necessarii enim fructus sunt tritici et hordei, sine quibus non 
 possumus uiuere, uinum autem uoluptarium, causa delectationis 
 datum. quod, quia iustus est, ideo magis sibi, hoc est quod 
 secundum erat quam quod primum est, uindicauit. necessaria 
 enim alimenta uiuendi deo detulit, quod erat ..... superfluum 
 autem uinum hominibus et non necessarium. sed fortasse dicas B 
 ita sine potu non posse homines uiuere, quemadmodum etiam 
 sine cibo. necessarius ergo est potus sicut cibus? non abnuo.

 11 Philo Quaest. H 67 13 cf. aectt. 68 et 74 

 2 tantummodo escam B corporis OMt. CM 3 asu C2!f uaui P 
 (i a. M. Ht2) ce< . 4 fructum N 5 agnoscitis P (i pr. ex e) DNC et 
 (ia ex ur) 7x agnoscitur B agnoscis M 9 succidat P (i ex e) 11 prima.m 
 B 12 hordeum F ordeum cet . 13 et JRBCJf, er<M. D, om. T\'N 
 16 sunt om. N 17 fructus e.cp . m2 P hordei P ordei ce< . 18 et 
 causa P (et s. u) cet . 19 sibi magis DN est alt. om. DN 
 20 eat om. B 21 post erat lacunam reete statuerunt Maurini, sed 
 quod suppleureunt primum non sufficit, immo plura sine dubio interciderunt, 
 fortasse haec fere <nulla in eoram progeneratione cooperatio;; 
 cf. Philo Quaest. II 67 22 forte DNB 23 quemammodum P 24 est 
 ergo B 
 
 
 siti utique necessarius a domino constitutus est? non repugno. 
 et ideo ad potum necessarium fontes et flumina conuenit deriuare, 
 quae non utique manu hominis effecta, sed domini dei 
 nostri iussu et operatione fluxerunt. ac ne quia diximus operationem 
 domini, ad illud retorqueas, quod operatio Cain uidetur c 
 maledictiones habuisse, considera non operationem maledicti 
 nomen accipere, sed quia scriptum est operari terram. qui 
 enim operatur terram mercennarius est; ille autem non mercennarius, 
 sed dominus qui ait: pater meus usque modo 
 operatur. et ego operor. quid operatur huius modi 
 operator audi: meus cibus est, ut faciam uoluntatem 
 patris mei, qui in caelis est.