Noe sancti adorimur uitam mores gesta, altitudinem quoque227 A mentis explanare, si possumus. nam cum ipsa philosophia B dixerit nihil difficilius quam hominis interiora comprehendere, quanto magis difficile iusti uiri mentem cognoscere? etenim quem dominus deus ad renouandum semen hominum reseruauit, ut esset iustitiae seminarium, dignum est ut nos quoque eum describamus ad imitationem omnium et requiescamus in eo ab omni istius mundi sollicitudine, quam cottidie diuersis exagitationibus sustinemus. pudet filiis superuiuere, taedet. C cum tot aduersa audiamus carissimorum, lucem hanc carpere: ipsarum ecclesiarum diuersos fluctus tempestatesque uel praesentes subire uel recipere animo quis tam fortis ut patienter ferat? et ideo nobis quoque adfectanda haec requies fuit, ut dum Noe sanctum maiore intentione consideramus, reficiamur et nos, sicut omne genus in illo requieuit ab operibus suis atque maestitia. unde et Noe dicitur, quod latine dicitur D iustus uel requies. denique et parentes eius dixerunt quia hic nos faciet requiescere ab operibus et a tristitia et a terra, cui maledixit dominus deus. quod utique si ad ea quae facta sunt referendum putes, cum diluuium sub eo factum sit, non requies homiuibus, sed interitus uideatur 4 Gen. 6, 9 16 Gen. 6, 9 Philo Legg. alleg. III 24 (I 102, 22 M.; I 129, 22 C.) 17 Gen. 5, 29 Philo Quaest. in -Gen. I 87 INCIPIT DE NOE LIBER PRIMUS BEATI AMBROSII EPI- SCOPI PT INCIPIT DE NOE ET ARCHA N INCIPIT LIBER BEATISSIMI AMBROSII MEDIOLANENSIS EPISCOPI DE PATRI- ARCHE NOE B. in T non est tnscripiio 2 Slosophia P phylosophia TT\'B 4 difficile om. N uiri iusti N 7 describamus eum N hominum T 8 cottidie P cotidiae (transpositum post sustinemus) T cotidie cet . 11 diuersos P (s alt. s. u.) 12 subire s. u. P animo recipere N 13 quoque nobis B 14 consideremus P (a s. ?) inlatus nec remissio malorum, sed cumulus miseriarum. uerum si iusti uiri mentem consideres, aduertes iustitiam solam esse, quae aliis potius nata quam sibi non quod sibi utile est 228 A quaerat, sed quod omnibus. haec nos requiescere facit ab operibus iniquitatis, haec reuocat a tristitia, quia dum ea quae iusta sunt gerimus, nihil timemus purae conscientiae securitate, non dolemus dolorem grauem; nihil enim est quod maioris doloris sit quam culpae reatus. requiescamus etiam ab omni cura terrenae conuersationis, quae corpus nostrum atque animam frequentibus uexat doloribus uitamque adterit. Huic uero tres filii nati, Sem Cham Iapheth. quae nomina B significant \'bonum\' et (malum) et (indifferens), ut et naturae c gratia bonitatem habuisse et malorum ei temptamenta nequaquam defuisse et indifferentibus, hoc est... uelut supellectili uirtutum abundasse uideatur. qua ratione autem malum in medio posuerit, ratio euidens est, quia naturae bonum omnibus inest nec quasi naufragos in lucem proicit, sed et suffulcit uiribus, ut non opprimantur temptamentis malitiae nec tamquam inualidi subcumbant, et munit et uestit uelut quibusdam integumentis indifferentibus, quae sunt salus, ualitudo bona, D pulchritudo, inpigritia, diuitiae, gloria, generis claritudo, ut ea dote muniti tueantur bonitatem naturae et malum illud includant, ne possit nocere, et quasi clausum strangulent. nonne cernimus uelut aciem quandam uirtutum ordinatam in proelium, ut inferiores in medio sint, dextra laeuaque uelut 11 Gcn. 6, 1 et 10 Philo Qnaest. I 88 17 cf. de excessu fratris II 29 1 remissio P (re ex se m3) 2 consideras T (e s. a) aduertas B et (corr . aduertes) T iustitia P (& ex ae) 3 nata est P (est s. M. ml) T\' (est exp.) cet . utile sibi W 4 faciat P (a alt. exp.) B facit it ex at) T\' 7 dolemus PTNB etiam T\' graui dolore N 11 huic ex huius P iapheth B iafeth cet . 13 temptamenta ei N 14 lacunam significuui; excidisse uidetur neque bonis neque malis uelut s. u. P 16 est postea add. P, fort. delendum 19 inualidi P (nu in ras) subcumbant P succumbant P corr. cet . et munit scripsi sed munit libri 20 tegumentis TXB 21 gloria om. N 25 dextera T NB in cornibus ualidiores, per quos tota acies robur accipiat? unde et quidam poeta Graecus ait: κακοὺς δ\' εἰς μέσσον ἔλασσεν , 229 A hoc est: malos autem in medium inseruit. ita ergo et natura quasi bonus dux imperante deo, quae nos ad huius mundi proelia generari nouerit, quae bona habet primo ordine constituit, quae officiant secundo, quae adiuuent tertio, ut tamquam in medio inclusus hostis geminatis quocumque se contulerit opprimatur uiribus, ne singula eorum uelut aequatis fatigaret proeliis et euadendi de angustiis naturalibus ac serendi latius facultatem haberet. B Sed quia ubi generantur, hic ordo est, ubi autem generant, Iapheth primo loco scribitur, tertio Cham, ideo ne quis contraria nos posterioribus dixisse arbitretur, etiam illius loci explananda ratio est. bonum quidem quod uelut in quadam naturae nobilitate est praecedit, malum autem sequitur. sunt enim mentis cogitationes contrariae, quae utique oriuntur postea. haec quamdiu uelut intus clausae sunt nec tamquam in herbis germinant, quodam sinu bonae mentis fouentur, ne c prodeant. nam quamdiu in uoluntate est malum, non in entelechia, hoc est in opere atque effectu, bonitas mentis gubernatoris uelut aurigae modo cohibet uel refrenat malitiam temptantem prorumpere, cum uero efferbuerit atque in ulcus eruperit, ne possit latius serpere et finitima contaminare, tunc iusta succedit prouidentia, ne illud indifferens, quod uulgo 2 Hom. H. IIII 299 11 Gen. 6. 1; cf. 10, 2 sqq. 1 tota P (ta in ras.) tort.. T (aa eras.), orn. B 2 kakwc BEIC (decc T deyc B) MECON (MECwN B) CAAACCEN (CAACCEN corr . CAAACCEN T\' CAAACCEy B) PT\'B kakoadereMeCONOABACTEN T kakwcdeicMNCtoNCadCCHN N 4 modi T 5 generari P ml T generare P m2 cet . 8 singula TT\' singulae PN singulare B 9 fatigarentar N euadendi P (e pr. s. u.) 12 iaphet B iafhet P iafet TN iafeth T 15 sunt autem B 16 cogitationes mentis N 17 clausa N 19 eatelechia libri (h s. u. T\'B) 20 affectu N 21 uelut aurigae TT\'B i: uel aupinge (ante p parua ras.) P (infra in mg . \': uelut aurigae) uel aurigae N uel TNB uelut P {ut eras.) T 22 cum uero in mg. ml P 24 uulgo om. N secundum bonum dicunt, uelut loco cedat, cum iam feruenti D malo non possit resistere. itaque ne latius fundat uirus noxium et plurimas inficiat generando corruptiones, illud primum bonum, quod natura bonum est, dum locum mutat, ordinem mutat, ut quasi laboranti cornui opem ferat et eam partem acie suscipiat, quae plus laborat; uirtus enim bellatoris difficilioribus locis est necessaria, sicut etiam boni custodis praesentia ibi frequentior, ubi muri fragiliores. ac ne qua pars sine defensore sit, dum illud bonum inclinatiora sustentat, E tunc illud indifferens superiorem locum suscipit uelut deputante sibi eam partem perfectiore bono; nihil enim uirtute perfectius. indifferentia autem non habent robur ualidae uirtutis, sed eius augent et diffundunt gratiam. unde Iapheth dictus est, quod \'latitudo\' significatur latine.