Sed quoniam tripertitam diuisionem tractatus huius polliciti B sumus, unam aduersus gentiles, aliam aduersum ludaeos, tertiam apud ecclesiam, nunc contra Iudaeos uidetur esse tractandum. quid igitur nobis propositum sit recenseamus. titulus inquit psalmi Dauid intellectus, cum uenit ad eum Nathan propheta, cum intrauit ad Betsabee. C nempe historia haec et adulterum Dauid inducit et homicidam, et hunc uos, Iudaei, dicitis esse dei filium! sed deus uirtutum est, non criminum, et de hoc dicit deus pater: thronus eius sicut dies caeli. qui dolum fecerit peccata non uicerit: et quomodo scriptum est: nemo sine peccato nisi unus deus? si igitur non potest deus non esse qui dei filius est, utique dei filius arbiter iustitiae est, non obnoxius culpae. qua autem opinione uel Dauid dei filium iudicatis uel D Salomonem putatis? an quia scriptum est: deus, iudicium tuum regi da et iustitiam tuam filio regis et quia 12 Psalm. L 1 sq. 16 Psalm. LXXXVIII 30 18 Luc. 18, 19 22 Psalm. LXXI 1 1 uras T 3 exprobat N 5 numerum T 6 nec frugi TN sed frugi DB\' et frugi PM et frugis B (in quo deinde et) TP1 quod TN auget et praemio B\', in praemio owt. D 7 aduersum BDPM 8 tripartitam P 9 aduersus DT\'B\' 11 quid igitur TN aducrsum (aduersQs, s alt. eras. B, aduersus B\'P) iudaeos quod fquid B, qud B\') X aduersum iudacos igitur quid D quid aduersum iudcOH igitur M quid igitur P (qui om . tertiam ... tractandum) 13 natham M botsabee T bethsabee NT\'B\'P behtsabee D bersabeo tiel bersabee cet . 1A iudei uos JfP1 dei dicitis esse BT\' 17 sicut dies cacH om. TN, sicut om. B 18 nemo] non T 19 unus] solus P\' deus alt. om . X 20 est om. NBB\'P XXXII. Ambr. pars 2. 24 titulus psalmi in Salomonem psalmum septuagesimum primum dicit esse conpositum ? sed quem Salomonem dicat aduertite. Salomon enim pacificus est, hoc habet interpretatio. psalmus in eum dicitur, quem uere scimus esse pacis amatorem. quomodo autem Salomon pacificus ? non hoc Ioab sanguis ostendit, quem inter altaria templi iussit occidi, non Adoniae poena, E quem adfectatae adfinitatis regiae reum perculit nec matris obsecratione ab indignatione reuocatus. quomodo autem in Salomonem Dauid filium aestimas conuenire quod scriptum est quia permanebit cum sole et ante lunam in saecula saeculorum, cum ille breuis uitae adeptus usuram angustis terminis uiuendi spatium transegerit? quomodo autem de eo dicitur: dominabitur a mari usque ad mare, cum ille intra Syriam constitutus, hoc est intra unius regionis F prouinciam circumscriptos fines habuerit imperii, solus autem Christus usque in orbis totius terminos suum propagauerit imperium. solus enim iste est, de quo bene psalmi series prophetauit quia reges Arabum et Saba dona adducent et adorabunt eum omnes reges terrae, omnes gentes seruient ei. hunc enim nouimus gentibus uniuersis et nationibus imperantem incircumscripto imperio, interminata potestate. non ergo Salomon dei filius. sed qua ratione eum dei filium putauistis? an quia sapiens fuit? sed hic sapientiam postulauit, ut quam non habebat acciperet: Christus ipse 714 A sapientia est, naturaliter in uniuersum habens quod in rebus humanis Salomon accepit per gratiam. denique quod accipitur 8 Paralip. I 22, 9 5 Reg. III 2, 31 sqq. 6 Reg. III 1, 5; 2, 19 sqq. 10 Psalm. LXXI 5 11 L\'erg. Georg. IIII 206 13 Psalm. LXXI 8 18 Psalm. LXXI 10 sq. 23 Reg. III 3, 9 1 solomonem M 4 amatorem TN actorem B auctorem cet . 6 inter templum et altare templi B\'P\' adouiae (ad 8. u. m2) B 12 uidendi BDPM 14 siriam TB prouinciam DTP1 prouinciae cet . 15 habuit DlII 16 propagauerit scripst propagarit B\' propagauit cet . 18 sabam (m eras.) T 21 intennina PM 24 ut quam TDX ut quia B quam quia y quia PM aberet A habebat orauit ut x 25 in pr. om. TТ\'N ex tempore in tempore possidetur. Salomon enim sapientiam nec in principio sui habuit nec in fine possedit. neque enim habere se credidit quod poposcit et postea auersus a dei cultu non quasi sapiens, sed quasi insipiens lapsus est, ut offenderet. < et> offendit, ut etiam quod meruerat amitteret. B cur igitur hunc dei filium credidistis? an quia templum deo condidit? sed hinc dominum et deum non esse credere debuistis, quia scriptum est: nisi dominus aedificauerit sibi domum, in uanum laborauerunt qui aedificant eam. in uanum laborauit qui aedificauit id templum, quod subiectus ignis exussit. an quia ad Dauid patrem ipsius dictum est: non tu aedificabis mihi domum, sed cum tu dormieris, excitabo semen tuum post te. uerum ibi quoque templum non corporale, non materiale promittitur; C neque enim deus in manu factis habitat, sed templum est sancta ecclesia, quae utique non humana, sed caelesti uirtute fundatur. Nam si praestantioris licet, sed humanae tamen uirtutis opera miremur, multos huiuscemodi reperimus, quos cum Salomone conparare possumus. et ideo ubi operis aequalitas est, non est excellentia potestatis. nec plures possumus dicere dei filios, cum unum dei filium legerimus; sed non ex D beneficiis suis, quae in patres nostros contulit, facienda est iniuria dei filio. multi enim praeclari uiri, sed per unum Iesum Naue stet inquit sol contra Gabaon. uidetis eum ultra Dauid 8 Psalm. CXXVI 1 12 Reg. II 7, 12 15 Act. 17,24 25 Ios. 10,12 1 in TDN, om. cet . 3 ae 8. u. T se habere DB\'P1 6 et addidi, in tantum post offendit Gelenius 6 credidisti N deo om. D, dei B 9 sibi om. PP\'M laborant Т\'B\' 10 id om. PM. ante aedificauit collocat P\' 11 ad dauid patrem TN dauid patri cet . eius PM 13 post te add . et ipse aedificabit domum nomini meo D 15 deus om. N in (templis add. T\') manu factis deus X 16 scm T (sca corr.) NPM ecclesia (a ex e) T 19 miremur uirtutis opera B\'P\' 20 salomone T (in mg . f et) N salomone et dauid X dauid et salomone cet . 21 est om. N 23 parentes X 24 per unum (ex primum) T 25 stet TN stetit cet . gabao T gabaon B dauid 1\'N dauid regis cet . 24* processisse uirtutem; terrenis enim Dauid, non sideribus imperauit. uidetis etiam solem ministrum esse, non dominum, qui etiam uoci seruierit humanae. stetit tamen, quia in Iesu et typum futuri agnoscebat et nomen. neque enim in sua uirtute Iesus Naue, sed Christi mysterio caelestibus luminibus E imperabat; designabatur enim dei filium in hoc saeculum esse uenturum, qui mundani luminis occidentis et iam uergentis in tenebras uirtute diuina differret occasum, lucem redderet, inueheret claritatem. Enoch quoque raptus ad caelum est; sed tamen ille raptus est, hic regressus. raptus est ille, ne malitia mutaret cor eius; hic ipsam malitiam saeculi huius aboleuit. Helias curru atque equis ascendit ad caelum, Christus autem descendit e caelo nec curru nec F equis. ut ille conscendit, quia ille aliter nequiuisset, hic propria uirtute remeauit. Helisaeus in Iordane leprosum lauare praecepit, ut ab omni contagione mundaretur: hic in Iordane totum diluit mundum. Moyses ipse, cui creditus est ut transiret populus Iudaeorum, aquam diuisit. et ille quidem diuisit elementa, quia non diuisit potentiam trinitatis, separauit moles aquarum, quia patrem non separauit a filio. uidetis quanti uiri et qualium documenta operum reliquerint. 9 Gen. 5, 24 11 Sap. 4, 11 12 Reg. IIII 2, 11 13 Ioh. 8, 18 15 Reg. IIII 5, 14 Matth. 3, 6 et 16 17 Exod. 14, 21 * * 1 terrae X 3 uoci seruierit (a et b erasae esse uidentur) T in ilim TN iha (ex ihus lJI) PM (in quibus futuri et typum) 6 designabat X saeculum Erasmus saeculo libri 7 uergentem BB\'P\'PM 8 diuina uirtute X 9 enoc TM 10 est pr. om. N 11 hic post huius transponit X 13 e] de NB\' nec cnrru nec equis TN nec equis nec curru X nec curru et equis cet . 14 nequiuit X 15 propria ut T lauari X (ex leuari B) 16 contagio X mundaretur D mundaret cet . 17 creditus est ut transiret populus Iudaeorum. aquam diuisit scripsi creditus est ut transiret populorum aquam diuisit T crediti sunt populi iudaeorum aquam diuisit ut transiret DN et (Qm . ut transiret) B crediti sunt transire populi iudaeorum aquas diuisit lJ\' P.i.l1 crediti sunt trane fretum populus iudaeorum aquas (s 8. u.) diuisit T\' creditis ut transiretit populis iudaeorum aquas diuisit P\' 21 et om. N reliquerint TN dereliquerunt cet . quemadmodum igitur quos pares Dauid regi uel Salomoni uirtute\' 715 A cognoscitis condicione impares iudicatis, ut Salomonem Dauid filium putetis ad dei sedere dexteram, praesertim cum ipse Dauid euidenter de quo dictum esset expresserit? neque enim de suo filio diceret: dixit dominus domino meo: sede a dextris meis. quomodo enim filium suum dominum nominaret? lex prohibet, repugnat religio, abhorret fides, ut ad dexteram dei omnipotentis mortalem hominem loces. alius est ille qui sedet ad dexteram, qui corpus suscepit, non qui coepit a B corpore, qui ante luciferum genitus est, id est ante omnium luminum claritatem, quoniam ipse creauit uariorum luminum claritates; nam Salomon utique post luciferum est, Salomon sacerdos non fuit; et ideo dici ei a deo omnipotente non potuit: ex utero ante luciferum genui te; dici ei non potuit: tu es sacerdos in aeternum secundum ordinem Melchisedech, maxime cum illo in tempore, quo Salomon fuit, secundum ordinem Aaron, non secundum C Melchisedech fuerint sacerdotes. adhuc enim sacerdotes sanguinem hircorum atque taurorum pro peccatis plebis et erroribus offerebant; posteaquam uero aduenit qui semet ipsum pro salute obtulit mundi, ut quos taurorum sanguis lauare non poterat Christi sanguis ablueret, semet ipsos coeperunt offerre pro hostiis sacerdotes.