Materiam artis eam dicimus, in qua omnis ars et ea
facultas, quae conficitur ex arte, versatur. ut si medi-
cinae materiam dicamus morbos ac vulnera, quod in
his omnis medicina versetur, item, quibus in rebus ver-
satur ars et facultas oratoria, eas res materiam artis
rhetoricae nominamus. has autem res alii plures, alii
pauciores existimarunt. nam Gorgias Leontinus, anti-
quissimus fere rhetor, omnibus de rebus oratorem op-
time posse dicere existimavit; hic infinitam et inmensam 
huic artificio materiam subicere videtur. Aristoteles
autem, qui huic arti plurima adiumenta atque orna-
menta subministravit, tribus in generibus rerum ver-
sari rhetoris officium putavit, demonstrativo, delibera-
tivo, iudiciali. demonstrativum est, quod tribuitur in
alicuius certae personae laudem aut vituperationem;
deliberativum, quod positum in disceptatione civili ha-
bet in se sententiae dictionem; iudiciale, quod positum
in iudicio habet in se accusationem et defensionem aut
petitionem et recusationem. et, quemadmodum nostra
quidem fert opinio, oratoris ars et facultas in hac ma-
 
teria tripertita versari existimanda est. nam Herma-
goras quidem nec quid dicat attendere nec quid polli-
ceatur intellegere videtur, qui oratoris materiam in cau-
sam et in quaestionem dividat, causam esse dicat rem,
quae habeat in se controversiam in dicendo positam
cum personarum certarum interpositione; quam nos
quoque oratori dicimus esse adtributam (nam tres eas
partes, quas ante diximus, subponimus, iudicialem, de-
liberativam, demonstrativam). quaestionem autem eam
appellat, quae habeat in se controversiam in dicendo
positam sine certarum personarum interpositione, ad
hunc modum: ecquid sit bonum praeter honestatem? 
 verine sint sensus? 
 quae sit mundi forma? 
 quae sit
solis magnitudo? quas quaestiones procul ab oratoris
officio remotas facile omnes intellegere existimamus;
nam quibus in rebus summa ingenia philosophorum 
plurimo cum labore consumpta intellegimus, eas sicut
aliquas parvas res oratori adtribuere magna amentia
videtur. quodsi magnam in his Hermagoras habuisset
facultatem studio et disciplina comparatam, videretur
fretus sua scientia falsum quiddam constituisse de
oratoris artificio et non quid ars, sed quid ipse posset,
exposuisse. nunc vero ea vis est in homine, ut ei multo
rhetoricam citius quis ademerit, quam philosophiam
concesserit: neque eo, quo eius ars, quam edidit, mihi
mendosissime scripta videatur; nam satis in ea videtur
ex antiquis artibus ingeniose et diligenter electas res
collocasse et nonnihil ipse quoque novi protulisse; ve-
rum oratori minimum est de arte loqui, quod hic fecit,
multo maximum ex arte dicere, quod eum minime po-
tuisse omnes videmus.