Narratio est rerum gestarum aut ut gestarum expo-
sitio. narrationum genera tria sunt: unum genus est,
in quo ipsa causa et omnis ratio controversiae con-
tinetur; alterum, in quo digressio aliqua extra causam
aut criminationis aut similitudinis aut delectationis non
alienae ab eo negotio, quo de agitur, aut amplificationis
causa interponitur. tertium genus est remotum a civi-
libus causis, quod delectationis causa non inutili cum
exercitatione dicitur et scribitur. eius partes sunt duae,
quarum altera in negotiis, altera in personis maxime
versatur. ea, quae in negotiorum expositione posita
est, tres habet partes: fabulam, historiam, argumen-
tum. fabula est, in qua nec verae nec veri similes res
continentur, cuiusmodi est: Angues ingentes alites,
iuncti iugo 
 historia est gesta res, ab aetatis nostrae 
memoria remota; quod genus: Appius indixit Cartha-
giniensibus bellum. argumentum est ficta res, quae
tamen fieri potuit. huiusmodi apud Terentium: Nam
is postquam excessit ex ephebis, Sosia 
 
 illa autem
narratio, quae versatur in personis, eiusmodi est, ut
in ea simul cum rebus ipsis personarum sermones et
animi perspici possint, hoc modo:
 Venit ad me saepe clam it ans: Quid agis, Micio?
 Cur perdis adulescentem nobis? cur amat?
 Cur potat? cur tu his rebus sumptum suggeris,
 Vestitu nimio indulges? nimium ineptus es.
 Nimium ipse est durus praeter aequumque et bonum.
 
hoc in genere narrationis multa debet inesse festivitas,
confecta ex rerum varietate, animorum dissimilitudine,
gravitate, lenitate, spe, metu, suspicione, desiderio,
dissimulatione, errore, misericordia, fortunae commu-
tatione, insperato incommodo, subita laetitia, iucundo
exitu rerum. verum haec ex iis, quae postea de elocu-
tione praecipientur, ornamenta sumentur.
 
Nunc de narratione ea, quae causae continet ex-
positionem, dicendum videtur. oportet igitur eam tres
habere res: ut brevis, ut aperta, ut probabilis sit. Brevis
erit, si, unde necesse est, inde initium sumetur et non
ab ultimo repetetur, et si, cuius rei satis erit summam
dixisse, eius partes non dicentur—nam saepe satis
est, quid factum sit, dicere, ut ne narres, quemadmo-
dum sit factum—, et si non longius, quam quo opus 
est, in narrando procedetur, et si nullam in rem aliam
transibitur; et si ita dicetur, ut nonnumquam ex eo,
quod dictum est, id, quod non est dictum, intellegatur;
et si non modo id, quod obest, verum etiam id, quod
nec obest nec adiuvat, praeteribitur; et si semel unum
quicque dicetur; et si non ab eo, quo in proxime desi-
tum erit, deinceps incipietur. ac multos imitatio brevi-
tatis decipit, ut, cum se breves putent esse, longissimi
sint; cum dent operam, ut res multas brevi dicant, non
ut omnino paucas res dicant et non plures, quam ne-
cesse sit. nam plerisque breviter videtur dicere, qui
ita dicit: Accessi ad aedes. puerum vocavi. respondit.
quaesivi dominum. domi negavit esse. hic, tametsi tot
res brevius non potuit dicere, tamen, quia satis fuit
dixisse: domi negavit esse , fit rerum multitudine
longus. quare hoc quoque in genere vitanda est bre-
vitatis imitatio et non minus rerum non necessaria-
rum quam verborum multitudine supersedendum est.