ἙΡΜΗΝΕΙΑ ΤΩΝ ΠΡΑΞΕΩΝ
TOY
ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ ΚΑΙ ἙΤΕΡΩΝ ΔΙΑΦΟΡΩΝ. ΑΝΤΙΟΧΕΥΣ ὑπάρχων τὸ γένος ὁ Λουκᾶς, ἰατρὸς τὴν ἐπιστήμην,
ὁ ὑπὸ Παύλου μαθητευθεὶς, δύο βίβλους συνεγράψατο, μίαν 
μὲν προτέραν τὴν τοῦ Εὐαγγελίου, δευτέραν δὲ ταύτην τὴν περὶ
τῶν Ἀποστολικῶν Πραξέων. Ἔστιν οὖν ὁ πᾶς λόγος τοῦδε τοῦ
τεύχους περὶ τῆς μετὰ τὴν ἀνάστασιν εἰς οὐρανοὺς ἀνόδου Χριστοῦ,
καὶ περὶ τῆς τοῦ Ἀγίου Πνεύματος εἰς τοὺς Ἀποστόλους
ἐπιφοιτήσεως· ὅπως καὶ ὅποι τὴν εἰς Χριστὸν εὐσέβειαν κατήγγειλαν 
οἱ μαθηταί· καὶ ὡς διὰ προσευχῆς καὶ τῆς εἰς Χριστὸν
πίστεως ἐθαυματούργησαν· καὶ περὶ τῆς οὐρανόθεν θείας παρακλήσεως
τοῦ Παύλου, ἀποστολῆς τε αὐτοῦ καὶ κηρύγματος εὐθαλοῦς·
καὶ συλλήβδην εἰπεῖν, περὶ ὧν ἔτλησαν οἱ Ἀπόστολοι διὰ
Χριστὸν, πολλῶν γὲ καὶ μεγίστων κινδύνων. ΚΕΦ. Α Περὶ τῆς ἐξ ἀναστάσεως διδασκαλίας Χριστοῦ καὶ ὀπτασίας πρὸς μαθητὰς,
καὶ περὶ ἐπαγγελίας τῆς τοῦ Ἁγίου Πνεύματος δωρεᾶς, θέας τε καὶ τρόπου
που τῆς ἀναλήψεως τοῦ Χριστοῦ, καὶ περὶ τῆς ἐνδόξου καὶ δευτέρας
αὐτοῦ παρουσίας. τὸν μὲν πρῶτον λόγον ἐποιησάμην περὶ πάντων,
ὦ Θεόφιλε, ὧν ἤρξατο ὁ Ἰησοῦς ποιεῖν τε καὶ διδά-
σκειν. Τοῦ Χρτσοστόμου. τίνος ἕνεκεν αὐτὸν ἀναμιμνήσκει τοῦ εὐαγγελίου;
ὥστε τὴν οἰκείαν ἀκρίβειαν ἐνδείξασθαι. καὶ γὰρ ἀρχόμενος 
τῆς πραγματείας ἐκείνης φησὶν, ἔδοξε κἀμοὶ, παρηκολουθηκότι
 a Tit. hujus primi Cap. ita evanidus est ut legi prorsus nequeat.
Suppl. e Cod. Coislin. 

 
“ἄνωθεν πᾶσιν ἀκριβῶς, καθεξῆς σοι γράψαι·’ καὶ οὐδὲ τῇ οἰκείᾳ
ἀρκεῖται μαρτυρίᾳ μόνον, ἀλλὰ ἀνάγει ἔτι τοὺς Ἀποστολους, τὸ
πᾶν λέγων “καθὼς καθὼς παρέδωκαν ἡμῖν οἱ ἀπ’ ἀρχῆς αὐτόπται καὶ
“ὑπηρέται γενόμενοι τοῦ λόγου· διὸ τὸν λόγον ἀξιόπιστον ἐκεῖ
ποίησας, οὐδεμιᾶς δεῖται ἐνταῦθα ἑτέρας συστάσεως, ἅπαξ τοῦ 
μαθητοῦ πεισθέντος, καὶ δι’ ἐκείνων τὸ ἀκριβὲς αὐτοῦ τῆς ἀληθείας
ἀναρτίσας. Ὁ γὰρ ἅπερ ἤκουσεν ἀξιόπιστος γενόμενος γράψαι,
καὶ πιστευθεὶς ὃ μὴ παρ’ ἑτέρων παρείληφεν, ἀλλὰ ὧν εἶδε καὶ
ἤκουσε, πιστευθῆναι δίκαιος ἃν ἦν. Εἰ γὰρ τὰ τοῦ Χριστοῦ
ἐδέξω, πολλῷ μᾶλλον τὰ τῶν Ἀποστόλων. Τί οὖν; ἱστορία μόνον 
τὸ πρᾶγμα ἐστὶ καὶ Πνεύματος ἄμοιρος ὁ λόγος; οὐδαμῶς· εἰ
γὰρ “οἱ ἀπ’ ἀρχῆς αὐτόπται καὶ ὑπηρέται γενόμενοι τοῦ λόγου
αὐτὰ παρέδοσαν, τὰ ἐκείνων λέγει. Καὶ μετ’ ὀλίγα—καὶ ὅρα αὐτοῦ
τὸ ἄτυφον· οὐ γὰρ λέγει τὸ μὲν πρῶτον εὐαγγέλιον ὃ εὐηγγελισάμην,
ἀλλὰ τὸν μὲν πρῶτον λόγον ὃν ἐποιησάμην.” μείζονα ἑαυτοῦ 
εἶναι νομίζων τὴν τοῦ εὐαγγελίου προσηγορίαν. Καίτοι γε ὁ
Απόστολος ἐντεῦθεν αὐτὸν κοσμεῖ λέγων· “οὑ ὁ ἔπαινος ἐν τῷ
“εὐαγγελίῳ.” ἀλλ’ αὐτὸς μετριάζει καὶ φησί· τὸν μὲν πρῶτον
λόγον ἐποιησάμην περὶ πάντων, ὦ Θεόφιλε, ὧν ἤρξατο ὁ
“ποιεῖν ποιεῖν τε καὶ διδάσκειν. οὐχ ἁπλῶς περὶ πάντων, ἀλλ’ ἀπ’ 
ἀρχῆς μέχρι τέλους· ἄχρι γὰρ τῆς ἡμέρας, φησιν,’ ἧς ἀνε-
“λήφθη.” καὶ μὴν Ἰωάννης φησὶν ὅτι οὐκ ἦν δύνατον πάντα
“γράψαι· εἰ γὰρ ἐγράφη, οὐκ ἃν τὸν κόσμον οἶμαι,“ φησὶ,“χωρῆσαι
“τὰ γραφόμενα βιβλία.” Πῶς οὖν οὗτος φησὶ “περὶ πάντων”;
οὐκ εἶπε πάντα· ὡς ἃν εἴποι τις ἁδρομερῶς καὶ παχυμερῶς περὶ 
πάντων τῶν συνεχόντων καὶ κατεπειγόντων· Ἄχρι ἧς ἡμέρας ἐντειλάμενος τοῖς Ἀποστόλοις διὰ
Πνεύματος Ἁγίου, οὓς ἐξελέξατο, ἀνελήφθη. Τοῦ Χρτσοστόμου. Διὰ Πνεύματος ἐντειλάμενος·” τουτέστι
πνευματικὰ πρὸς αὐτοὺς εἰπὼν ῥήματα, οὐδὲν ἀνθρώπινόν· ἣ τοῦτο, ἣ 
ὅτι διὰ Πνεύματος αὐτοῖς ἐνετείλατο. Καὶ μετ’ ὀλίγα—τί δὲ ἐνετείλατο;
“πορευθέντες μαθητεύσατε πάντα τὰ ἔθνη· βαπτίζοντες αὐ-
“ τοὺς εἰς τὸ ὄνομα τοῦ Πατρὸς, καὶ τοῦ Υἱοῦ, καὶ τοῦ Ἁγίου Πνεύ-
“ ματος.” καὶ τὰ ἑξῆς. Μέγα τῶν Ἀποστόλων τὸ ἐγκώμιον, ὅταν

 
τοιαῦτα ὦσιν ἐγκεχειρισμένοι· τῆς οἰκουμένης λέγω τὴν σωτηρίαν·
ῥήματα τοῦ Πνεύματος γέμοντα ἐντειλάμενος οὖν, φησὶν, ἀνελήφθη·
οὐκ εἰπε ἀνέβη· ἔτι ὡς περὶ ἀνθρώπου διαλέγεται· ἄρα καὶ μετὰ τὴν
ἀνάβασιν ἐδίδασκε τοὺς μαθητάς· ἀλλὰ τοῦ χρόνου τούτου οὐδεὶς
εἶπεν ἡμῖν μετὰ ἀκριβείας πάντα· ἀλλ’ ἐνχρονίζει μὲν αὐτῷ 
Ἰωάννης τῶν ἄλλων μᾶλλον καὶ οὗτος· πάντα δὲ σαφῶς οὐδεὶς
ἀπήγγειλε, πρὸς γὰρ ἕτερον ἠπείγετο· ἐμάθομεν δὲ αὐτὰ διὰ τῶν
Ἁποστόων· ἃ γὰρ ἤκουσαν εἶπον. Οἷς καὶ παρέστησεν ἑαυτὸν ζῶντα μετὰ τὸ παθεῖν
αὐτὸν, ἐν πολλοῖς τεκμηρίοις, δι’ ἡμερῶν τεσσαράκοντα 
ὀπτανόμενος αὐτοῖς, καὶ λέγων τὰ περὶ τῆς βασιλείας
 τοῦ Θεοῦ. καὶ συναλιζόμενος b. Τοῦ Αῦτοῦ. Εἰπὼν περὶ τῆς ἀναλήψεως πρότερον, λέγει καὶ
περὶ τῆς ἀναστάσεως· ἐπειδὴ γὰρ ἤκουσας ὅτι ἀνελήφθη, ἵνα μὴ
νομίσης ὑφ’ ἑτέρων αὐτὸν ἀνειλῆφθαι, ἐπήγαγεν· οἷς καὶ παρ- 
ἔστησεν ἑαυτὸν,” φησὶ, ζῶντα·” εἰ γὰρ ἐν τῷ μείζονι ἑαυτὸν
παρέστησε, πολλῷ μᾶλλον ἐν τῷ ἐλάττονι. Εἶδες πῶς λανθανόντως
ὑποσπείρει ταυτὶ τὰ δόγματα. Τοῦ αὐτοῦ. Οὐ γὰρ ὥσπερ πρὸ τῆς ἀναστάσεως ὡς ἀεὶ
αὐτῶν ἦν, οὕτω καὶ τότε· οὐ γὰρ εἶπε τεσσαράκοντα ἡμέρας, ἀλλὰ 
“δι’ ἡμερῶν τεσσαράκοντα·” ἐφίστατο γὰρ καὶ ἀφίστατο πάλιν·
ἀνοίγων αὐτῶν τὰς διανοίας, καὶ οὐκέτι συγχωρῶν ὁμοίως πρὸς αὐτὸν
διακεῖσθαι ὥσπερ καὶ ἔμπροσθεν· ἀλλ’ ἑκάτερα μετὰ ἀκριβείας
κατασκευάζων· καὶ τὸ πιστευθῆναι τὴν ἀνάστασιν, καὶ τὸ μεῖζον αὐτὸν
νομισθῆναι ἣ κατὰ ἄνθρωπον. τίνος δὲ ἕνεκεν οὐχὶ πᾶσιν ἀλλὰ 
τοῖς Ἀποστόλοις ἐφάνη; ὅτι φάντασμα ἃν ἔδοξεν εἶναι τοῖς πολλοις
οὐκ εἰδόσι τὸ ἀπόρρητον τοῦτο μυστήριον. Εἰ γὰρ αὐτοὶ οἱ
μαθηταὶ ἠπίστουν τὴν ἀρχὴν καὶ ἐθορυβοῦντο· καὶ ἁφῆς ἐδεήθησαν
τῆς διὰ χειρὸς καὶ τραπέζης, τί τοὺς πολλοὺς εἰκὸς ἦν παθεῖν;
διὰ τοῦτο ἐκ τῶν σημείων ἀναμφίβολον ποιεῖ τῆς ἀναστάσεως τὴν 
ἀπόδειξιν· ὥστε μὴ τοῖς τότε μόνον, ὅπερ ἐκ τῆς ὄψεως ἔμελλεν
 b συναυλιζόενος prim. m. scr. videtur postea autem υ erasum
et denuo restitutum. 

 
ἔσεσθαι, ἀλλὰ καὶ πᾶσι τοῖς μετὰ ταῦτα φανερὰν γενέσθαι τὴν
ἀνάστασιν. Διά τοι τοῦτο καὶ τοὺς ἀπίστους ἐντεῦθεν συλλογιζόμεθα·
εἰ γὰρ οὐκ ἀνέστη, ἀλλὰ μένει νεκρὸς, πῶς ἐν τῷ ὀνόματι
αὐτοῦ οἱ Ἀφπόστολοι σημεῖα ἐποίησαν; ἀλλ’ οὐκ ἐποίησαν σημεῖα·
πῶς οὖν συνέστη τὸ ἔθνος τὸ ἡμέτερον; οὐ γὰρ δὴ πρὸς τοῦτο 
ἀντιστήσονται· οὐδὲ τοῖς ὁρωμένους μαχήσονται· ὥστε ὅταν λέγωσι
μὴ γεγενῆσθαι σημεῖα, μειζόνως ἑαυτοὺς περιπείρουσι. τοῦτο
γὰρ μέγιστον σημεῖον, τὸ χωρὶς σημείων τὴν οἰκουμένην προδραμεῖν
ἅπασαν ὑπὸ δώδεκα πτωχῶν καὶ ἀγραμμάτων ἀνθρώπων
ἁλιευθεῖσαν. Οὐδὲ γὰρ πλούτῳ χρημάτων, οὐδὲ σοφίᾳ λόγων, 
οὐκ ἄλλῳ τινὶ τοιούτῳ περιεγίνοντο οἱ ἁλιεῖς· ὥστε καὶ ἄκοντες
ὁμολογήσωσι θείαν εἶναι ἐν ἑαυτοῖς δύναμιν· ἀμήχανον γὰρ
ἀνθρωπίνην ἰσχὺν δυνηθῆναι τοσαῦτα ποτέ. Διά τοι τοῦτο καὶ
τότε τεσσαράκοντα ἡμέρας ἔμεινεν ἐπὶ τῆς γῆς· ἔλεγχον διδοὺς ἐν
τῷ μακρῷ χρόνῳ τῆς ὄψεως τῆς οἰκείας, ἵνα μὴ φάντασμα εἶναι 
νομίσωσι τὸ ὁρώμενον. Καὶ οὐδὲ ἐν τούτῳ ἠρκέσθη· ἀλλὰ καὶ
τράπεζαν προσετίθει. Ὅπερ οὖν δηλῶν ἔλεγε καὶ συναλιζόμε-
νος c αὐτοῖς. καὶ τοῦτο ἀεὶ καὶ αὐτοὶ οἱ Ἀπόστολοι τεκμήριον
ἐποιοῦντο τῆς ἀναστάσεως, λέγοντες· οἵτινες συνεφάγομεν αὐτῷ
“καὶ συνεπίομεν. Τί δὲ ἐποίει τὰς τεσσαράκοντα ἡμέρας ὀπτανόμενος; 
διελέγετο γὰρ αὐτοῖς φησι περὶ τῆς βασιλείας τοῦ
“ Θεοῦ.” Ἐπειδὴ γὰρ καὶ πεπονηκότες ἦσαν καὶ τεταραγμένοι τοῖς
ἤδη γεγενημένοις, καὶ πρὸς μεγάλους μέλλοντες ἐξιέναι ἀγῶνας,
τοῖς περὶ τῶν μελλόντων αὐτοὺς ἀνεκτᾶτο λόγοις. Τοῦ Χργτσοστόμου. Ὅτι συναλιζόμενος” d ἦν, φησὶν, αὐτοῖς· 
τὸ δὲ πῶς οὐκ ἡμέτερον εἰπεῖν· τρόπῳ γάρ τινι παραδοξοτέρῳ ταῦτα
ἐγίνετο· οὐχ ὡς τῆς φύσεως δεομένης βρωμάτων λοιπὸν, ἀλλὰ συγκαταβάσεως
πρὸς ἀπόδειξιν τῆς ἀναστάσεως γενομένης. Πρῶτον
αὐτοὺς εἰς τὴν Γαλιλαίαν ἐξήγαγε, δεδοικότας ἔτι καὶ τρέμοντας, ἵνα
μετὰ ἀδείαν ἀκούσωσι τῶν λεγομένων· εἶτα ἐπειδὴ ἤκουσαν καὶ τεσσαράκοντα
συνδιέτριβον συνδιέτριβον, Βπαρήγγειλεν ἀπὸ Ἱεροσολύμων μὴ
“χωρίζεσθαι. τι δήποτε; καθάπερ τινας στρατιώτας μέλλοντας εἰς
 c Scr. erat συναυλιζόμενος sed postea erasum est τὸ υ. d Ibi etiam
scr, erat συναυλιζόμενος. 

 
πλῆθος ἐμπίπτειν οὐδεὶς ἀφίησιν ἐξελθεῖν, ἕως ἃν ὁπλίσωνται· οὐδὲ
ἵππους προπηδᾶν τῆς βαλβῖδος, ἕως ἃν τὸν ἡνίοχον λάβωσιν, οὕτω
δὴ καὶ αὐτοὺς πρὸ τῆς τοῦ Πνεύματος καθόδου φανῆναι ἐπὶ τῆς
παρατάξεως οὐκ ἠφίει, ὥστε γενέσθαι εὐχειρώτους καὶ ἁλωσίμους
τοῖς πολλοῖς· οὐ διὰ τοῦτο δὲ μόνον, ἀλλ’ ἐπειδὴ πολλοὶ ἦσαν οἱ 
μέλλοντες πιστεύειν αὐτόθι· καὶ πρὸς τούτοις πάλιν, ἵνα μὴ λέγωσί
τινες, ὅτι τοὺς γνωρίμους ἀφέντες παρὰ τοῖς ξένοις ἦλθον κομπάσαι.
τούτου χάριν παρ’ αὐτοῖς τοῖς πεφονευκόσι παρέχουσι τὰ
τεκμήρια τῆς ἀναστάσεως· παρ’ αὐτοῖς τοῖς ἐσταυρωκόσι· τοῖς
θάψασιν· ἐν αὐτῇ τῇ πόλει ἐν ᾖ τὸ παράνομον ἐτολμήθη πρᾶγμα· 
ὥστε καὶ τοὺς ἔξωθεν ἐπιστομωθῆναι ἅπαντας· ὅταν γὰρ οἱ ἐσταυρωκότες
αὐτοὶ φαίνωνται καὶ πεπιστευκότες, εὔδηλον ὅτι καὶ ὁ
σταυρὸς, καὶ τοῦ τολμήματος ἐδείκνυτο ἡ παρανομία, καὶ τῆς
ἀναστάσεως πολλὴ ἡ ἀπόδειξις. Παρήγγειλεν αὐτοῖς ἀπὸ Ἱεροσολύμων μὴ χωρίζεσθαι, 
ἀλλὰ περιμένειν τὴν ἐπαγγελίαν τοῦ Πατρὸς, ἢν
ἠκούσατέ μου. Εξ Ἀνεπιγρ;λφου. Εἶτα διὰ τοῦ εἰπεῖν ἀπὸ Ἱεροσολύμων μὴ
χωρίζεσθαι” ἔδειξεν ὅτι εἰς τὸ λιποτακτῆσαι ἦσαν ἕτοιμοι· διὰ δὲ
τοῦ εἰπεῖν ἀλλὰ περιμένειν τὴν ἐπαγγελίαν τοῦ Πατρὸς, ἣν ἠκού- 
“σατέ μου, ὅτι Ἰωάννης μὲν ἐβάπτισεν ὕδατι, ὑμεῖς δὲ βαπτιστή-
“ σεσθε ἐν Πνεύματι Ἁγίῳ οὐ μετὰ πολλὰς ταύτας ἡμέρας ἔδωκεν
αὐτοῖς ἐλπίδας, καὶ ἀνακεχηνέναι πεποίηκε τῷ ἀδήλῳ τῶν ἐπηρτημένων
ἐλπίδων, ὅπως καὶ αὐτῶν τὸν φόβον ἔξω βάλῃ, καὶ τῆς τριάδος
ἀδεῶς τὰ εὐκρινῆ πρόσωπα παραστήσῃ. Καὶ διὰ μὲν τοῦ εἰπεῖν, 
ἐντειλάμενος αὐτοῖς διὰ Πνεύματος Ἁγίου, δεῖξαι ὅτι οὔτε
ἐντελλόμενος δι’ αὐτοῦ μείζων αὐτοῦ ἐστιν· ὡς οὔτε ὁ Πατὴρ αὐτοῦ
ἐργαζόμενος ἐν ἑαυτῷ καὶ δι’ αὐτοῦ καὶ σὺν αὐτῷ μείζων αὐτοῦ
ἐστιν· οὔτε ἀναγεννώμενος δι’ αὐτοῦ ἥττων αὐτοῦ ἐστι· καὶ ὅτι
οὐκ ἔστιν ἐπὶ Θεοῦ μικρὸν ἣ μέγα φυσικῶς· καὶ ὅτι οὐ δι’ ἑαυτὸν 
ταῦτα οὕτως, ἀλλὰ διὰ τὸν λόγον τῆς οἰκονομίας λέγεται καὶ
ᾠκονόμηται. Τοῦ Χρυσοστόμου. Καὶ πότε ἤκουσαν φησὶν, ὅτε
“φέρει ὑμῖν ἵνα ἐγὼ ἀπέλθω· ἐὰν γὰρ ἐγὼ μὴ ἀπέλθω, ὁ Παράκλητος

 
“οὐκ εἰσελεύσεται πρὸς ὑμᾶς.“καὶ πάλιν, “ἐρωτήσω τὸν Πατέρα,
“καὶ ἄλλον Παράκλητον πέμψει ὑμῖν, ἵνα μένῃ μεθ’ ὑμῶν. Καὶ
τίνος ἕνεκεν οὐχὶ παρόντος αὐτοῦ οὐδὲ ἀπελθόντος εὐθέως παρεγένετο;
ἀλλ’ αὐτὸς μὲν τῇ τεσσαρακοστῇ ἡμέρᾳ ἀνῆλθε, τὸ δὲ Πνεῦμα
παρεγένετο ἐν τῷ συμπληροῦσθαι τὴν ἡμέραν τῆς πεντηκοστῆς. 
Καὶ πῶς εἰ μηδέπω παρεγεγόνει ἔλεγε “λάβετε Πνεῦμα Ἅγιον;
ἵνα δεκτικοὺς αὐτοὺς ποιήσῃ, καὶ ἀρκοῦντας πρὸς τὴν ὑποδοχήν.
Εἰ γὰρ ἄγγελον μέλλων ὁρᾶν ὁ Δανιὴλ διελύετο, πολλῷ μᾶλλον
οὗτοι μέλλοντες τοσαύτην δέχεσθαι χάριν. Καὶ μετ’ ὀλίγα—
τίνος ἕνεκεν οὐδέποτε παραγεγόνει; ἐν ἐπιθυμίᾳ αὐτοὺς ἔδει γενέσθαι 
τοῦ πράγματος, καὶ οὕτω δέξασθαι τὴν χάριν· διὰ τοῦτο
αὐτὸς ἀπέπτη· καὶ τότε ἦλθεν ἐκεῖνο· εἰ γὰρ παρῆν αὐτὸς, οὐκ
ἂν ἐν τοσαύτῃ ἐγένετο προσδοκίᾳ. Διὰ τοῦτο οὐδὲ εὐθέως ἀνελθόντος
αὐτοῦ παρεγένετο, ἀλλὰ μετὰ ὀκτὼ ἢ ἐννέα ἡμέρας. Καὶ
πρὸς τὸν Θεὸν δὲ τότε μάλιστα διεγειρόμεθα, ὅταν ἐν χρείᾳ καταστῶμεν· 
στῶμεν· διὰ τοῦτο καὶ Ἰωάννης τότε πέμπει τοὺς μαθητὰς πρὸς
τὸν Χριστὸν, ὅτε μάλιστα ἔμελλον ἐν χρείᾳ ἐλᾶι τοῦ Ἰησοῦ, τὸ
δεσμωτήριον οἰκοῦντος ἐκείνου· ἄλλως δὲ ἔδει ἐν οὐρανῷ φανῆναι
τὴν ἡμετέραν φύσιν καὶ τὰς καταλλαγὰς γενέσθαι ἀπηρτισμένας·
καὶ τότε ἐλθεῖν τὸ Πνεῦμα καὶ καθαρὰν γενέσθαι τὴν ἡδονήν· εἰ 
γὰρ παρόντος αὐτοῦ, ὁ μὲν ἀπῆλθεν, ὁ δὲ ἔμεινεν, οὐκ ἦν τοιαῦτα
τὰ τῆς παραμυθίας· εἰ δὲ ἔλαττον ἦν τὸ Πνεῦμα, οὐκ ἦν ἀρκοῦσα
ἡ παραμυθία. Πῶς δὲ ἔλεγε “συμφέρει ὑμῖν;” διὰ τοῦτο τὰ
μείζονα αὐτῷ τετήρηται τῆς διδασκαλίας, ἵνα μὴ ἔλαττον αὐτὸν
νομίσωσιν. Ὅτι Ἰωάννης μὲν ἐβάπτισεν ὕδατι. Τοῦ Αὐυοῦ. Δείκνυσι λοιπὸν τὸ μέσον αὐτοῦ καὶ Ἰωάννου φανερῶς·
οὐκέτι ὡς πρὸ τούτου συνεσκιασμένως. Καὶ γὰρ σφόδρα συνεσκίασε
τὸν λόγον, ὅτε ἔλεγεν· “ὁ δὲ μικρότερος ἐν τῇ βασιλείᾳ τῶν
“οὐρανῶν μείζων αὐτοῦ ἐστιν. ἀλλὰ νῦν φανερῶς φησὶν, Ἰωάννης 
“μὲν ἐβάπτισεν ὑμεῖς δὲ βαπτισθήσεσθε ἐν Πνεύματι Ἁγίῳ·
οὐκέτι κέχρηται τῇ μαρτυρίᾳ· ἀλλ’ ἀναμιμνήσκει τοῦ προσώπου
μόνον εἰς μνήμην τῶν παρ’ αὐτοῦ εἰρημένων ἐνάγων, καὶ δείκνυσιν
αὐτοὺς ἤδη μείζους γεγενημένους Ἰωάννου· εἴγε ἐν Πνεύματ’

 
ἔμελλον καὶ αὐτοὶ βαπτίζειν. Καὶ οὐκ εἶπεν, ὑμᾶς δὲ ἐγὼ βαπτίζω
ἐν Πνεύματι Ἁγίῳ, ἀλλὰ βαπτισθήσεσθε, διδάσκων ἡμᾶς
ταπεινοφρονεῖν· τοῦτο γὰρ ἀπὸ τῆς μαρτυρίας Ἰωάνου δῆλον λοιπὸν
ἦν· ὅτι οὗτος ἦν ὁ βαπτίζων· αὐτὸς γὰρ ὑμᾶς βαπτίσει ἐν
Πνεύματι Ἁγίῳ καὶ πυρί· διὸ καὶ Ἰωάννου ἐμνημόνευσε. Τὰ μὲν 
οὑν εὐαγγέλια, ἃ ὁ Χριστὸς ἐποίησε καὶ εἶπεν, ἱστορία τίς ἐστιν·
αἱ δὲ Πραξεῖς ὧν ὁ ἕτερος Παράκλητος καὶ εἶπε καὶ ἐποίησε. Καὶ
τότε μὲν γὰρ πολλὰ καὶ αὐτὸς ἐποίει· ὥσπερ οὖν καὶ νῦν ὁ Χριστὸς
ἐνεργεῖ καθάπερ καὶ τότε, ἀλλὰ διὰ τοῦ ναοῦ· νῦν δὲ διὰ τῶν
Ἀποστόλων· καὶ τότε μὲν εἰς παρθενικὴν ἦλθε μήτραν· καὶ ναὸν 
διέπλασε, νῦν δὲ εἰς ψυχὰς Ἀποστολικάς· καὶ τότε μὲν ἐν εἴδει
περιστερᾶς, νῦν δὲ καὶ ἐν εἴδει πυρός. Τί δήποτε; ἐκεῖ μὲν τὸ
πρᾶον τοῦ δεσπότου δηλῶν· ἐνταῦθα δὲ καὶ τὸ τιμωρητικόν· καὶ
τῆς κρίσεως λοιπὸν ἀναμιμνήσκει· ὅτε μὲν γὰρ ἁμαρτήματα συγχωρῆσαι
ἔδει, τῆς πραότητος· ἐπειδὴ δὲ ἐτύχομεν δωρεᾶς, λοιπὸν 
καὶ κρίσεως καῖρος· Ὑμεῖς δὲ βαπτισθήσεσθε ἐν Πνεύματι Ἁγίῳ. Τοῦ Χρυσοστόμου. Πῶς δὲ “βαπτισθήσεσθε”
οὐκ ὄντος ἐν τῷ ὑπερώῳ; ὅτι τὸ κυριώτερον Πνεῦμα ἐστὶ, δι’ οὗ
καὶ τὸ ὕδωρ ἐνεργεῖ· ὥσπερ οὖν καὶ αὐτὸς κεχρῖσθαι λέγεται οὐδαμοῦ 
χρισάμενος ἐλαίῳ, ἀλλὰ πνεῦμα δεξάμενος. Οὐ μετὰ πολλὰς ταύτας ἡμέρας. Τοῦ Αὐτοῦ. Οὐκ ἐδήλωσε πότε, ἵνα ἀεὶ γρηγορῶσιν·
μὲν ἐγγὺς ἔσται εἶπεν, ἵνα μὴ ἐκλυθῶσιν· πότε δὲ, οὐκέτι προσέθηκεν
ἵνα ἀεὶ νήφωσιν. Οἱ μὲν οὖν συνελθόντες ἐπηρώτων αὐτὸν, λέγοντες·
Κύριε, εἰ ἐν τῷ χρόνῳ τούτῳ ἀποκαθιστάνεις τὴν βασιλείαν
τῷ Ἰσραήλ; Ὅταν τι μέλλοωσιν e ἐρωτᾶν οἱ μαθηταὶ, ὁμοῦ προσέρχονται· ἵνα
τῷ πλήθει δυσωπήσωσιν· ᾔδεισαν γὰρ τὸ πρώην παρ’ αὐτοῦ εἰρήμενον, 
ὅτι οὐδεὶς οἶδε τὴν ἡμέραν· διακρουόμενον ἦν· ὅθεν πάλιν
προσέρχονται καὶ ἐρωτῶσιν· οὐ γὰρ ἃν εἴγε ὄντως ἦσαν πεπεισμένοι
ἠρώτησαν αὐτὸν· e μέλωσιν Cod. Εἶπε δὲ πρὸς αὐτούς· οὐχ ὑμῶν ἐστι γνῶναι χρόνους
ἣ καιροὺς, οὓς ὁ Πατὴρ ἔθετο ἐν τῇ ἰδίᾳ ἐξουσίᾳ. Τοῦ ἁγίου Ἀφανασίου. Οὐκέτι γὰρ
ἀποκρίνεσθαι ἀνερχόμενον εἰς τοὺς οὐρανοὺς, ἀλλὰ λοιπὸν θεικῶς
διδάξαι· “ὅτι οὐχ ὑμῶν ἐστι γνῶναι χρόνους καὶ καιροὺς, οὓς ὁ 
“Πατὴρ ἔθετο ἐν τῇ ἰδίᾳ ἐξουσίᾳ.” Κυρίλλου. Οὐ γὰρ περιεργάζεσθαι χρῆναι τὰ λίαν
καὶ ἐν Θεῷ κεκρυμμένα, καὶ διὰ τούτων ἐδίδασκεν· ἰέναι δὲ μᾶλλον
ἐθέλειν καὶ σφόδρα νεανικῶς ἐπὶ τὸ σφῖσι λυσιτελές· καὶ
πληροῦν ἐθέλειν τῆς ἀποστολῆς τὴν διακονίαν ἀνατεθεικότας Θεῷ 
τῶν ὅλων τὴν γνῶσιν. Τοῦ Χρυσοστόμου. Τί τοίνυν θαυμάζεις ὅτι τὴν
συντελείας οὐ λέγει· ὅπου γε ταύτην τὴν οὕτως ἐγγὺς οὖσαν οὐκ
ἠθέλησε ποιῆσαι κατάδηλον· καὶ μάλα εἰκότως, ἵνα ἀεὶ ἐγρηγορότες
ὦσι, καὶ ἐν προσδοκίᾳ καὶ μερίμνῃ· οὐ γάρ ἐστιν, οὐκ ἔστι 
χάριτος ἀπολαῦσαι τὸν μὴ νήφοντα. Ἀλλὰ λήψεσθε δύναμιν, ἐπελθόντος τοῦ Ἁγίου Πνεύματος
ἐφ’ ὑμᾶς· καὶ ἔσεσθέ μοι μάρτυρες ἔν τε Ἱερουσαλὴμ
καὶ ἐν πάσῃ τῆ Ἰουδαίᾳ καὶ Σαμαρείᾳ, καὶ ἕως
ἐσχάτου τῆς γῆς. Τοῦ Χρσοστόμου. Ὥσπερ γὰρ ἐκεῖ οὐ πρὸς ἃ ἠρώτησαν
ἀπεκρίνατο, διδασκάλου γάρ ἐστι τοῦτο, μὴ ἃ βούλεται ὁ μαθητὴς,
ἀλλ’ ἃ f συμφέρει μαθητὴν διδάσκειν, οὕτω καὶ νῦν ἃ ἔδει
μαθεῖν διὰ τοῦτο προλέγει, ἵνα μὴ ταραχθῶσιν. Ἄρα ἔτι ἀσθενεῖς
ἦσαν ὥστε παρρησιάζεσθαι· ἐπῆρεν αὐτῶν τὰς ψυχὰς, καὶ τὰ 
φορτικὰ συνεκάλυψε. Καὶ μεθ' ἕτερα—ἐπειδὴ γὰρ εἶπεν εἰς ὁδὸν
“ἐθνῶν μὴ ἀπέλθητε·” καὶ ὃ τότε οὐκ εἶπε ἐνταῦθα προσέθηκε· καὶ
“ἕως ἐσχάτου τῆς γῆς· καὶ τὸ πάντων φοβερώτερον ἐσίγησεν. Καὶ ταῦτα εἰπὼν, βλεπόντων αὐτῶν ἐπήρθη, καὶ νεφέλη.
ὑπέλαβεν αὐτὸν ἀπὸ τῶν ὀφθαλμῶν αὐτῶν. Τοῦ αὐυοῦ. Διατὶ δὲ νεφέλη ὑπέλαβεν αὐτόν; καὶ τοῦτο
τεκμήριον ὅτι εἰς τὸν οὐρανὸν ἀνῆλθεν· οὐ πῦρ ὡς ἐπὶ Ἠλιοῦ, οὐδὲ
ἅρμα πυρὸς, ἀλλὰ νεφέλη αὐτὸν ὑπέλαβεν, ὃ τοῦ οὐρανοῦ σύμβολον
 f ἀλλὰ Cod. 

 
ἦν, καθὼς ὁ Προφήτης φησὶν, “ὁ τιθεὶς νέφει τὴν ἐπίβασιν αὐτοῦ.
Περὶ τοῦ Πατρὸς αὐτοῦ εἴρηται τοῦτο· διὰ τοῦτο λέγει ἐπὶ νεφέλης·
ἐν τῷ συμβόλῳ φησὶ τῆς θείας δυνάμεως· οὐδαμοῦ γὰρ ἄλλη τις
δύναμις ἐπὶ νεφέλης φαίνεται. Ἄκουε πάλιν τί φησιν ὁ Προφήτης·
“ὁ Θεὴ κάθηται ἐπὶ νεφέλης κούφης·” προσεχόντων 
γὰρ αὐτῶν σφόδρα τοῖς λεγομένοις καίπερ ἀναγκαίας τῆς ἐρωτήσεως
οὔσης, καὶ ἐγηγερμένων καὶ οὐ νυσταζόντων τοῦτο γέ-
γονεν· Ἵνα μὴ πάλιν αὐτὸν ἐρωτῶσιν, εὐθέως ἀνελήφθη. Καὶ ὡς ἀτενίζοντες ἦσαν εἰς τὸν οὐρανὸν πορευομένου 
αὐτοῦ, καὶ ἰδοὺ ἄνδρες δύο παρειστήκεισαν αὐτοῖς
ἐν ἐσθῆτι λευκῇ. Εἰκότως, “ἐπὶ στόματος γὰρ δύο μαρτύρων σταθήσεται πᾶν
“ρημα.” Οἳ καὶ εἶπαν· ἄνδρες Γαλιλαῖοι, τί ἑστήκατε ἐμβλέποντες
εἰς τὸν οὐρανόν; οὗτος ὁ Ἰησοῦς ὁ ἀναληφθεὶς
ἀφ’ ὑμῶν εἰς τὸν οὐρανὸν, οὕτως ἐλεύσεται ὃν τρόπον
ἐθεάσασθε πορευόμενον εἰς τὸν οὐρανόν. Διατὶ εἶπεν “ἄνδρες;” ἀκριβῶς γὰρ ἑαυτοὺς ἀπετύπωσαν ὡς μὴ
πτοηθῆναι· καὶ εἶπον ἅμα, καὶ κολακευόντων ἦν τὰ ῥήματα· “τί 
“ἑστήκατε ἐμβλέποντες εἰς τὸν οὐρανόν;“οὐκέτι εἴασεν αὐτοὺς
αὐτὸν προσδοκᾶν· πάλιν οὗτοι τὸ μὲν μεῖζον λέγουσι, τὸ δὲ ἔλαττον
οὐκέτι· ὅτι “οὕτως ἐλεύσεταί,” φησι, καὶ ὡς ἐξ οὐρανοῦ αὐτὸν
προσδέχεσθε. λοιπὸν ἀπὸ τῆς θέας ἐκείνης ἐπέτρεψαν αὐτοὺς
αὐτὸν προσδοκᾶν, ἵνα μὴ διὰ τὸ δύνασθαι θεωρεῖν αὐτὸν νομίσωσιν 
αὐτὸν μὴ ἀνεληλυθέναι, ἀλλ’ ἐν ᾦ διαλέγονται φθάσῃ· εἰ γὰρ
πρὸ τούτου ἔλεγον ποῦ ὑπάγεις; πολλῷ μᾶλλον καὶ νῦν εἶπον—
Καὶ μετ’ ὀλίγα—Οὐκ εἶπεν ἀναλαμβανομένου αὐτοῦ οὐδὲ βασταζομένου·
πορεία γὰρ ἡ δι’ αὐτοῦ γινομένη· εἰ γὰρ πρὸ σταυροῦ
ἐπὶ τῶν ὑδάτων ἐφέρετο, παθητὸν ἔτι καὶ βαρὺ περικείμενος σῶμα, 
μηδεὶς ἀπορείτω, εἰ μετὰ τὸ ἄφθαρτον αὐτὸ λαβεῖν, τὸν ἀέρα
ἔτεμε. Τότε ὑπέστρεψαν εἰς Ἱερουσαλὴμ ἀπὸ ὄρους τοῦ

 
καλουμένου Ἐλαιῶνος, ὅ ἐστιν ἐγγὺς Ἱερουσαλὴμ σαββάτου
ἔχον ὁδόν. Τοῦ Χρυσοστόμου. Τότε, φησιν, ὑπέστρεψαν· τότε· πότε; ὅτε
ἤκουσαν· οὐ γὰρ ἀν’ ἀνέσχοντο, εἰ μὴ ἑτέραν αὐτοῖς παρουσίαν
ὑπέθετο. δοκεῖ δέ μοι καὶ σαββάτῳ γεγονέναι ταῦτα· οὐ γὰρ ἃν 
οὕτως τὸ διάστημα ἐδήλωσεν εἰπὼν, ἀπὸ ὄρους τοῦ καλουμέ-
“νου Ἐλαιῶνος, ὁ ἐστιν ἐγγὺς Ἱερουσαλὴμ σαββάτου ἔχον ὁδόν·”
εἰ μὴ ὡρισμένον τι μῆκος ὁδοιπορίας ἐβάδιζον ἐν τῇ ἡμέρᾳ τοῦ
σαββάτου. Ἀμμωνΐου. Ταχὰ ἑπτὰ σταδίους λέγει, ὅτι ἀπεῖχε τῆς πόλεως 
Ἱερουσαλὴμ τὸ ὅρος τῶν Ἐλαιῶν, οὐ μὴν ἑπτὰ ἡμερῶν ὁδὸν,
ὅπου σχεδὸν εἰς μίαν ὥραν δύναται τις ἀπὸ τοῦ ὅρους κατελθεῖν
εἰς Ἱερουσαλήμ. ἀπέχει οὖν ὡς μίλιον ἓν, ὃ ποιεῖ σταδίους
ἑπτά· ἤτοι τοσοῦτον ἀπεῖχεν ἔξω τῶν τειχῶν διάστημα, ὅσον
ἐξῆν Ἰουδαίῳ ἐν σαββάτῳ περιπατεῖν, πρὸς τὸ ἀδολεσχῆσαι ὡσανεὶ 
διακινοῦντα. Ἡ τοῦ σαββάτου ὁδὸς, ὡς φησὶν Ὠριγένης ἐν τῷ ε' Στρωματεῖ,
δισχιλίων πηχῶν ὑπῆρχε· καὶ μᾶλλον ἡ ἁγία σκηνὴ καὶ κιβωτὸς
τοσοῦτον διάστημα προελάμβανον τὴν παρεμβολήν· καὶ ἀπὸ
τοσούτου διαστήματος ἐσκήνου· ὃ διάστημα ἐξῆν τοῖς προσκυνοῦσι 
τὴν ἁγίαν σκηνὴν βαδίζειν ἐν σαββάτῳ. Καὶ ὅτε εἰσῆλθον, ἀνέβησαν εἰς τὸ ὑπερῶον οὗ ἦσαν
καταμένοντες. Τοῦ Αρτσοστόμου. Ὄρα λοιπὸν ἐν Ἱεροσολύμοις ἔμενον μετὰ τὴν
ἀνάστασιν· 
Οτε Πέτρος καὶ Ἰάκωβος καὶ Ἰωάννης, καὶ Ἀνδρέας,
Φίλιππος καὶ Θωμᾶς, Βαρθολομαῖος καὶ Ματθαῖος,
Ἰάκωβος Ἀλοφαίου, Σίμων ὁ Ζηλωτὴς, καὶ Ἰούδας Ἰα-
κώβου.
Τοῦ Χρυσοστόμου. Οὐκέτι μετὰ τοῦ ἀδελφοῦ μόνον
ἀριθμεῖται, ἀλλὰ μετὰ Πέτρου οἱ δύο· καλῶς ἐμνημόνευσε τῶν
μαθητῶν, ἐπειδὴ γὰρ ὁ μὲν προέδωκεν, ὁ δὲ ἠπίστησε, δείκνυσιν
ὅτι πλὴν ἐκείνου πάντες ἦσαν σῶοι. Οὖτοι πάντες ἦσαν προσκαρτεροῦντες ὁμοθυμαδὸν τῆ
προσευχῇ καὶ τῇ δεήσει, σὺν γυναιξὶ καὶ Μαρία τῇ
μητρὶ τοῦ Ἰησοῦ, καὶ σὺν τοῖς ἀδελφοῖς αὐτοῦ. Τοῦ αὐτοῦ. Μέγα γὰρ τοῦτο τὸ ὅπλον ἐν
καὶ τοῦτο ἦσαν παιδευθέντες καλῶ; ἄλλως δὲ καὶ ὁ παρὼν πειρασμὸς 
αὐτοὺς εἰς τοῦτο ἦγε· σφόδρα γὰρ ἐδεδοίκεισαν τοὺς Ἰουδαίους.
“σὺν ταῖς γυναιξί, γυναιφί” σησιν, γὰρ ὅτι ἠκολούθησαν
αὐτῷ “καὶ Μαριὰμ ἡ μητὴρ τοῦ Ἰησοῦ καὶ σὺν τοῖς ἀδελφοῖς
“αὐτοῦ·” καὶ οὗτοι ἀπιστοῦντες πρότερον ἦσαν. Σκόπει δέ μοι
πῶς, ὅταν εὔχηται τις, ὅταν προσκαρτερῇ τῇ δεήσει, ὅταν ἀγάπην 
ἔχῃ, τότε τὸ Πνεῦμα παραγίνεται. ΚΕΦ. Β. Πέτρου διάλογος πρὸς τοὺς μαθητευθέντας περὶ θανάτου καὶ ἀποβολῆς Ἰούδα
τοῦ προδότου. Καὶ ἐν ταῖς ἡμέραις ταύταις ἀναστὰς Πέτρος ἐν μέσῳ 
τῶν μαθητῶν εἶπεν· ἦν τε ὄχλος ὀνομάτων ἐπὶ τὸ αὐτὸ,
ὡς ἕκατον εἴκοσι. Τοῦ αὐτοῦ. Ὡς θερμὸς καὶ ὡς πιστευθεὶς παρὰ
ποίμνην, καὶ ὡς προτιμώμενος ἀεὶ ἄρχεται τοῦ λόγου. Ἄνδρες ἀδελφοὶ ἔδει πληρωθῆναι τὴν γραφὴν ταύτην, 
ἣν προεῖπε τὸ Πνεῦμα τὸ Ἅγιον διὰ στόματος
Δαβὶς, περὶ Ἰούδα τοῦ γενομένου ὁδηγοῦ τοῖς συλλαβοῦσι
τὸν Ἰησοῦν. Τοῦ ἀγίου εἰρηναίου. Τὴν ἀναπλήρωσιν
ἐκ τῶν ὑπὸ Δαβὶδ εἰρημένων ποιούμενος. Τοῦ Χρυσοστόμου. Εἰ γὰρ ὁ Χριστὸς ἀδελφοὺς
πολλῷ μᾶλλον οὗτος πάντων παρόντων· ἰδοὺ ἐκκλησίας εὐθέως ἀξίωμα
καὶ εὐαγγελικὴ κατάστασις, οὐδεὶς ἦν ἐκεῖ, οὔτε ἄρσεν οὔτε θῆλυ·
τοιαύτας βούλομαι τὰς ἐκκλησίας εἶναι καὶ νῦν· οὐδεὶς βιωτικόν
τι ἐφρόντιζεν, οὐδεὶς περὶ οἰκίας ἐμερίμνα· τοσοῦτον ἀγαθὸν οἱ πειρασμοί· 
τοιοῦτον αἱ θλίψεις· ἀεὶ παραμυθεῖται αὐτοὺς ἀπὸ τῆς
προρρήσεως· οὕτω καὶ ὁ Χριστὸς πανταχοῦ ποιεῖ· τὸν αὐτὸν τρόπον
καὶ οὗτος δείκνυσιν, ὅτι οὐδὲν ξένον γέγονε, ἀλλὰ τὸ ἤδη προ-

 
εἰρημένον· καὶ οὐ λέγει Δαβὶδ εἶπεν, ἀλλὰ τὸ Πνεῦμα δι’ αὐτοῦ.
Ορα εὐθέως ἐν προοιμίοις τοῦ βιβλίου ὁποίᾳ κέχρηται διδασκαλίᾳ·
ὄρα ὅτι οὐχ ἅπλως εἶπεν ἀρχόμενος τῆς συγγραφῆς, ὅτι τοῦ Πνεύματός
ἐστι πολιτεία τὸ βιβλίον τοῦτο. Ὅτι κατηριθμημένος ἦν σὺν ἡμῖν, καὶ ἔλαχε τὸν 
 κλῆρον τῆς διακονίας ταύτης. οὗτος μὲν οὖν ἐκτήσατο
χωρίον ἐκ μισθοῦ τῆς ἀδικίας. Τοῦ Χρυσοστόμου. Κλῆρον δὲ αὐτὸν πανταχοῦ καλεῖ·
τῆς τοῦ Θεοῦ χάριτος τὸ πᾶν ὂν καὶ τῆς ἐκλογῆς· καὶ ἀναμιμνήσκων
αὐτοὺς τῶν παλαιῶν, ὅτι ὁ Θεὸς αὐτὸν ἐκληρώσατο καθάπερ 
ἅπερ τοὺς Λευίτας· καὶ ἐνδιατρίβει τοῖς περὶ αὐτοῦ· ὅτι ὁ τῆς
προδοσίας μισθὸς αὐτὸς καὶ τῆς τιμωρίας γέγονε Κήρυξ· “ἐκτή-
“σατο γάρ, φησι, “χωρίον ἐκ μισθοῦ τῆς ἀδικίας.” Ὄρα πῶς
Θεοῦ οἰκονομία ἦν· “τῆς ἀδικίας φησὶ, πολλαὶ γὰρ ἀδικίαι·
ταύτης δὲ οὐδὲν ἀδικώτερον γέγονέ ποτε. Καὶ πρηνὴς γενόμενος ἐλάκησε μέσος. Τοῦ Αὐτοῦ. Καλῶς οὐκ ἐν τῷ ἁμαρτήματι ἀλλ’ ἐν
τὸν λόγον ἐπῆρεν. Ἀπολιναρίου g. Οὐκ ἐναπέθανε τῇ ἀγχόνῃ Ἰούδας, ἀλλ’ ἐπεβίω
καθαιρεθεὶς πρὸ τοῦ ἀποπνιγῆναι· καὶ τοῦτο δηλοῦσιν αἱ τῶν Ἀποστόλων 
Πραξεῖς· “ὅ πρηνὴς γενόμενος ἐλάκησε μέσος, καὶ ἐξε-
“χύθη τὰ σπλάγχνα αὐτοῦ·” τοῦτο δὲ σαφέστερον ἱστορεῖ Παπίας
ὁ Ἰωάννου μαθητὴς, λέγων οὕτως, ἐν τῷ δ' τῆς ἐξηγήσεως τῶν
Κυριακῶν λόγων· “μέγα δὲ ἀσεβείας ὑπόδειγμα ἐν τούτῳ τῷ
“κόσμῳ περιεπάτησεν ὁ Ἰούδας· πρησθεὶς ἐπιτοσοῦτον τὴν σάρκα,
“ὥστε μὴ δὲ ὁπόθεν ἅμαξα διέρχεται ῥαδίως ἐκεῖνον δύνασθαι
“διελθεῖν· ἀλλὰ μὴ δὲ αὐτὸν μόνον τὸν τῆς κεφαλῆς ὄγκον αὐτοῦ.
“τὰ μὲν γὰρ βλέφαρα τῶν ὀφθαλμῶν αὐτοῦ φασὶ τοσοῦτον ἐξοι-
“δῆσαι, ὡς αὐτὸν μὲν καθόλου τὸ φῶς μὴ βλέπειν· τοὺς ὀφθαλμοὺς
δὲ αὐτοῦ μὴ δὲ ὑπὸ ἰατροῦ διόπτρας ὀφθῆναι δύνασθαι· 
τοσοῦτον βάθος εἶχον ἀπὸ τῆς ἔξωθεν ἐπιφανείας h. τὸ δὲ αἰδοῖον
αὐτοῦ πάσης μὲν ἀσχημοσύνης ἀηδέστερον καὶ μεῖζον φαίνεσθαι·
 g ἄπ(??). Cod. h Desunt liic quaedam quse supplevinuis ex optimo
Cod. Coislin. XXV. 

 
“φέρεσθαι δὲ δι’ αὐτοῦ ἐκ παντὸς τοῦ σώματος συρρέοντας ἰχώ-
“ρας τε καὶ σκώληκας i εἰς ὕβριν· δι’ αὐτῶν μόνον τῶν ἀναγ-
“καίων· μετὰ πολλὰς δὲ βασάνους καὶ τιμωρίας, ἐν ἰδίῳ φασὶ
“χωρίῳ τελευτήσαντα· καὶ τοῦτο ἀπὸ τῆς ὁδοῦ ἔρημον καὶ ἀοί-
“κητον τὸ χωρίον μέχρι τῆς νῦν γενέσθαι· ἀλλ’ οὐδὲ μέχρι τῆς 
“σήμερον δύνασθαί τινα ἐκεῖνον τὸν τόπον παρελθεῖν, ἐὰν μὴ τὰς
“ῥῖνας ταῖς χερσὶν ἐπιφράξῃ· τοσαύτη διὰ τῆς σαρκὸς αὐτοῦ
“καὶ ἐπὶ γῆς κρίσις ἐχώρησεν.” Καὶ ἐξεχύθη πάντα τὰ σπλάγχνα αὐτοῦ. Τοῦ Χρυσοστόμου. τοῦτο παραμυθίαν ἐκείνοις ἔφερεν,
ἐξεχύθη τὰ ἔντερα Ἰούδα, οὕτω καὶ Ἀρείου τοῦ αἱρετικοῦ. Καὶ γνωστὸν ἐγένετο πᾶσι τοῖς κατοικοῦσιν Ἱερουσαλὴμ,
ὥστε κληθῆναι τὸ χωρίον ἐκεῖνο τῇ ἰδίᾳ διαλέκτῳ
αὐτῶν, Ἀκελδαμὰ, τουτέστι, χωρίον αἵματος. Τοῦτο περὶ τοῦ χωρίου καὶ τῆς οἰκίας. Γέγραπται γὰρ ἐν βίβλῳ ψαλμῶν· γενηθήτω ἡ
ἔπαυλις αὐτοῦ ἔρημος, καὶ μὴ ἔστω ὁ κατοικῶν ἐν αὐτῇ·
καὶ τὴν ἐπισκοπὴν αὐτοῦ λάβοι ἕτερος. Τοῦ Χρυσοστόμου. Τουτέστιν τὴν ἀρχὴν, τὴν
οὐκ ἐμὴ γνώμη τυγχάνει, ἀλλ’ ἐκείνου τοῦ ταῦτα προειρηκότος. 
ἵνα γὰρ μὴ δόξῃ μεγάλῳ πράγματι ἐπιχαίρειν, καὶ τοιούτῳ οἵῳ
ὁ Χριστὸς, ἐπήγαγε μάρτυρα τὸν προφήτην. Τὸν κλῆρον τῆς διακονίας, καὶ τὴν ἐπισκοπὴν αὐτοῦ λαβέτω
ἕτερος· ὅρα ὅτι καὶ διάκονοι ἐκαλοῦντο οἱ μαθηταὶ καὶ ἐπίσκοποι. Δεῖ οὖν τῶν συνελθόντων ἡμῖν ἀνδρῶν ἐν παντὶ 
χρόνῳ, ἐν ᾧ εἰσῆλθε καὶ ἐξῆλθεν ἐφ’ ἡμᾶς ὁ Κύριος
Ἰησοῦς. Τοῦ Χρτσοστόμου. Διατὶ κοινοῦται αὐτοῖς; ἵνα μὴ περιμάχητον
τὸ πρᾶγμα γένηται, καὶ εἰς φιλονεικίαν k ἐμπέσωσιν· εἰ γὰρ
αὐτοὶ τοῦτο ἔπαθον, πολλῷ μᾶλλον ἐκεῖνοι· καὶ ἀεὶ τοῦτο παραιτεῖται. 
διὰ τοῦτο ἀρχόμενος ἔλεγεν· “ἄνδρες ἀδελφοὶ,” δεῖ ἐκδέξασθαι
 i σκώλικας Cod. C. k φιλονικίαν Cod. C. 

 
ἀφ’ ὑμῶν· τῷ πλήθει τὴν κρίσιν ἐπιτρέπει, τουτέστι γινομένους
αἰδεσίμους ποιῶν· καὶ αὐτὸς ἀπαλλαττόμενος ἀπεχθείας τῆς k πρὸς
ἀλλήλους· μεγάλα γὰρ ἀεὶ τὰ τοιαῦτα ἐργάζεται κακά· καὶ ὅτι
μὲν δεῖ γενέσθαι, τὸν προφήτην παράγει μάρτυρα. ἐκ τίνων δὲ
δεῖ; ἐκ τῶν συνελθόντων ἡμῖν, φησὶν, ἐν παντὶ χρόνῳ. εἰ μὲν γὰρ 
εἶπεν τοὺς ἐπιεικεῖς ἔδει παρεῖναι, καὶ τοὺς ἄλλους ἃν ὕβρισαι,
τῷ χρόνῳ τὸ πρᾶγμα ἐπέτρεψεν· οὐχ ἁπλῶς συνελθόντων εἰπὼν,
ἀλλ’ ἐν παντὶ χρόνῳ. Τοῦ Χρυσοστόμου. Καλῶς γὰρ τὰ πρὸ τούτου
ἀλλὰ τότε Πνεύματι ἐμάνθανον. Ἀρξάμενος ἀπὸ τοῦ βαπτίσματος Ἰωάννου ἕως τῆς
ἡμέρας ἧς ἀνελήφθη ἀφ’ ἡμῶν, μάρτυρα τῆς ἀναστάσεως
αὐτοῦ γενέσθαι σὺν ἡμῖν ἕνα τούτων. Τοῦ Αὐτοῦ. Ἵνα μὴ ἠκροτηρισασμένος ὁ χορὸς ᾖ·
γένηται αὐτὸς ἑλέσθαι οὐκ ἐνῆν; ἵνα μὴ δόξῃ χαρίζεσθαι· ἄλλος 
δὲ καὶ νεύματος ἄμοιρος ἦν. Τοῦ Αὐυοὐ. Οὐκ εἶπεν τῶν ἄλλων μάρτυρα, ἀλλὰ τῆς ἀναστάσεως
μάρτυρα· καὶ γὰρ ἀξιοπιστότερος ἦν ὁ δυνάμενος εἰπεῖν 1
ὅτι ἐκεῖνος φαγὼν καὶ πιὼν ὁ σταυρωθεὶς αὐτὸς ἀνέστη· τὸ γὰρ
ζητούμενον τοῦτο ἦν, ἡ ἀνάστασις· ἐπεὶ ἐκεῖνα δῆλα ἦν καὶ ὡμολογημένα· 
αὕτη δὲ λάθρα γέγονεν, καὶ τούτοις μόνοις δήλη. Καὶ ἔστησαν δύο, Ἰωσὴφ τὸν καλούμενον Βαρσαβᾶν,
ὃς ἐπεκλήθη Ἰοῦστος, καὶ Ματθίαν. Οὐχὶ αὐτὸς αὐτοὺς ἔστησεν· ἀλλὰ τὴν γνώμην αὐτὸς εἰσηγήσατο,
δείξας οὐδὲ αὐτὴν αὐτοῦ οὖσαν· ἀλλ’ ἄνωθεν κατὰ προφητείαν, 
ὥστε ἐξηγητὴς γέγονεν οὐ διδάσκαλος. Καὶ προσευξάμενοι εἶπον· Σὺ Κύριε καρδιογνῶστα
πάντων, ἀνάδειξον ἐκ τούτων τῶν δύο ἕνα ὃν ἐξελέξω. Τοῦ Χρυσοστόμου. Σὺ μὴ ἡμεῖς· καὶ
καλοῦσιν· ἀπὸ γὰρ τούτου αἱρεῖσθαι ἐχρήν· οὕτως ἐθάρρουν, 
ὅτι πάντως ἕνα δεῖ γενέσθαι· οὐκ εἶπεν ἐκλέξαι, ἀλλ’ ἀνάδειξον
τὸν ἐκλεγέντα· εἰδότες πάντα προωρίσθαι τῷ Θεῷ. k τῆς τῆς Cod. C. 1 εἶπεν Cod. C. Λαβεῖν τὸν κλῆρον τῆς διακονίας ταύτης καὶ ἀποστολῆς,
ἐξ ἧς παρέβη Ἰούδας, πορευθῆναι εἰς τὸν τόπον
’τον ἴδιον. Τοῦ Aὐτοῦ. Καλῶς λέγουσιν ἐκείνου τὸ ἁμάρτημα,
ὅτι μάρτυρα ἀπαιτοῦσιν· οὐχὶ πλεονάζοντες τὸν ἀριθμὸν, ἀλλ’ ἐλαττωθῆναι 
οὐκ ἐῶντες m. Καὶ ἔδωκαν κλήρους αὐτῶν, καὶ ἔπεσεν ὁ κλῆρος ἐπὶ
Ματθ'αν, καὶ συγκατεψηφίσθη μετὰ τῶν ἕνδεκα Ἀπο-
στόλων. Ἐπειδὴ οὐδέπω πνεῦμα ἦν. οὔπω γὰρ ἑαυτοὺς ἀξίους εἶναι 
ἡγοῦντο τοῦ διάτινος σημείου μαθῆν n. ἄλλος δὲ εἰ ἔνθα οὔτε εὐχὴ,
οὔτε ἀξιόλογοι ἄνδρες, κλῆρος τοσοῦτον ἴσχυσεν διὰ τὸ ἐξ ἀρχῆς
γενέσθαι γνώμης ἐπὶ τοῦ Ἰωνᾶ· πολλῷ μᾶλλον ἐνταῦθα ἐπλήρωσε
τὸν χορὸν o, ἀπήρτησε τὴν τάξιν ὁ ἀναδεχθείς· ἀλλ’ ὁ ἕτερος οὐκ
ἤλγησεν, οὐ γὰρ ἃν ἀπέκρυψαν τὰ οἰκεῖα ἐλαττώματα οἱ Ἀπόστολοι· 
οιγε περὶ αὐτῶν τῶν κορυφαίων εἰπόντες, ὅτι ἠγανακτησαν
ἀλλαχοῦ, καὶ οὐχ ἅπαξ ἀλλὰ καὶ δὶς καὶ πολλάκις. Δεῖ
τοίνυν τὸν κληρωθέντα τόπον ἔχειν ὃν ἐκληρώθη, καὶ μήτε κατασκευάζειν
ἑαυτῷ, οὐ γὰρ ἂν εἴη κλῆρος τοῦτο, μήτε φεύγειν δοθέντα·
εἰ γὰρ τὰ τοῦ κλήρου κύρια, πολλῷ μᾶλλον τὰ τοῦ Θεοῦ. 
Οταν ὁ Θεὸς κληρώσῃ, δεῖ καὶ τὸν ποιοῦντα ἀπροσπαθῶς ποιεῖν·
τοῦτο γὰρ κλῆρος, μὴ ὃν βούληται αὐτὸς, ἀλλ’ ὃν ἡ χάρις δίδωσιν.
Ἕως μὲν οὖν Πνεύματος ἄμοιροι ἦσαν οἱ Ἀπόστολοι κλήρῳ
τὰ πράγματα ἐπέτρεπον· ὕστερον δὲ καὶ τῷ πλήθει καὶ τῇ οἰκείᾳ
χάριτι. ὁ κλῆρος πρᾶγμα ἄλυπον, οὐκ ἀφίησιν οὐδὲ ἐκείνους ἀλγεῖν 
ὡς ἀδικουμένους· ὁ κλῆρος συγγένειαν οὐκ οἶδεν· οὐδὲ φιλίαν
οὐδὲ χάριν, οὐδὲ ἀπέχθειαν ἐπειδὴ γὰρ πολλῶν ὄντων πάντας
κληροῦσθαι οὐκ ἔνι, εἰκότως ἐκ πολλῶν ὀλίγους ἐπιλεγόμεθα. ΚΕΦ. Γ. Περὶ θείας τοῦ Ἁγίου πνεύματος ἐπιφοιτήσεως ἐν ἡμέρᾳ Πεντηκοστῆς γενομένης 
εἰς τοὺς πιστεύσαντας. Καὶ ἐν τῷ συμπληροῦσθαι τὴν ἡμέραν τῆς Πεντηκοστῆς
ἦσαν ἅπαντες ὁμοθυμαδὸν ἐπὶ τὸ αὐτό. m εωμτ'. Cod. C. n Sic Cod. C. o Huc usque suppl. e Cod. Coisl. Τοῦ Αὐτοῦ. τουτέστι περὶ τῆς Πεντηκοστῆς· περὶ
εἰπεῖν· ἔδει γὰρ ἑορτῆς οὔσης πάλιν ταῦτα γίνεσθαι· ἵνα οἱ παρόντες
τῷ σταυρῷ τοῦ Χριστοῦ, οὗτοι καὶ ταῦτα ἴδωσιν. Σευήρου. Χριστὸς ὁ Θεὸς παθὼν τὸ ἑκούσιον πάθος σαρκὶ,
ἀναστὰς ἐκ νεκρῶν, συνανέστησεν ἑαυτῷ τοὺς τῇ ἁμαρτίᾳ νενεκρωμένους 
ἡμᾶς, καὶ τὸ τοῦ διαβόλου καὶ τῶν δαιμόνων κράτος κατέλυσε.
Διὰ τοῦτο μέχρι τῆς Πεντηκοστῆς εἰς γῆν οὐ κλινόμεθα προσευχόμενοι
καὶ κατὰ τῶν ἐχθρῶν ἡμῶν ψάλλοντες· αὐτοὶ συνεπο-
“δίσθησαν καὶ ἔπεσον· ἡμεῖς δὲ ἀνέστημεν καὶ ἀνορθώθημεν·” ἐν
δὲ πυρίναις γλώσσαις τοῦ Πνεύματος θεοπρεπῶς ἐπιφανέντος ἡμῖν, 
γόνυ κάμπτομεν, τὴν θέαν οὐ φέροντες, καὶ δηλοῦντες ὅτι διὰ τοῦ
Πνεύματος τὴν ἐν τριάδι τελείαν προσκύνησιν μεμαθήκαμεν·
“Πνεῦμα γὰρ ὁ Θεὸς, καὶ τοὺς προσκυνοῦντας αὐτὸν ἐν Πνεύ-
“ματι καὶ ἀληθείᾳ δεῖ προσκυνεῖν. Σευηριανοῦ p Γαβάλων. Ἐν τοίνυν ἡμέρᾳ τῆς Πεντηκοστῆς ἐδόθη 
νόμος, Θεοῦ φανέντος καὶ νομοθετήσαντος, καὶ Μωϋσεως τὰς πλάκας
δεξαμένου. Ἔδει οὖν καθ’ ἣν ἡμέραν ἐδόθη ὁ παλαιὸς νόμος, κατ’ αὐτὴν
δοθῆναι καὶ τὴν τοῦ Πνεύματος χάριν. ἵνα καὶ ἡ αὐθεντεία τοῦ
Πνεύματος δειχθῇ, καὶ Θεοῦ ἐπιφάνεια ἑρμηνευθῇ· καὶ δείχθη ἀδιαίρετος
ἡ φύσις τῆς θεικῆς ὑποστάσεως ἐν παλαίᾳ καὶ νέᾳ, καὶ διαφόροις 
χρόνοις μίαν ἐργαζομένη τὴν συμφωνίαν τῶν θείων λόγων. Ὥσπερ
γὰρ ὁ Σωτῆρ’ μέλλων ἐπιτελεῖν τὸ ἅγιον πάθος οὐκ ἠνέσχετο
ἄλλῳ καιρῷ ἑαυτὸν ἐκδοῦναι τῷ πάθει, ἀλλὰ καθ’ ὃν καιρὸν ἐθύετο
τὸ πρόβατον, ἵνα αὐτῷ τῷ τύπῳ συνάψῃ τὴν ἀλήθειαν· οὕτως καὶ
ἡ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος ἐπιφοίτησις οὐκ ἠνέσχετο ἄλλῳ καιρῷ 
δοθῆναι, ἣ καθ’ ὃν καιρὸν ἐδόθη νόμος· ἵνα δειχθῇ ὅτι τὸ Πνεῦμα
τὸ Ἅγιον καὶ τότε ἐνομοθέτησε, καὶ νῦν νομοθετεῖ. Καὶ ἐγένετο ἄφνω ἐκ τοῦ οὐρανοῦ ἦχος ὥσπερ φερομένης
πνοῆς βιαίας. Σευήρου ἐπισκόπου ἀπὸ λόγου MH.
ἵνα παραστήσῃ σαφῶς, ὡς οὐρανόθεν θεικῶς ἡ τοῦ Πνεύματος
κάθοδος γέγονε· πνοῆς δὲ ὥσπερ φερομένης βιαίας, ὅτι τοὺς ὑποδεξομένους
τῆς υἱοθεσίας τὴν χάριν βιαστὰς ἤμελλεν ἀποτελεῖν
 P Σευήρου Cod. 

 
τῆς βασιλείας τῶν οὐρανῶν· ἐπλήρου δὲ τὸν οἶκον ὅλον, ἱν ἡ δωρεὰ
δεδομένη δειχθῇ, μὴ μερικῶς τισὶν, ἀλλ’ ὅλῳ τῷ τῆς ἐκκλησίας
πληρώματι· γλῶσσαι ὑπῆρχον ὀφθεῖσαι πυρὸς, τοσοῦτον εἶναι
δηλοῦσαι τὸ μέσον τῆς παλαιᾶς νομοθεσίας καὶ τῆς καινῆς, ὅσον
ἐνάρθρου λόγου διὰ γλώττης ἐκφερομένου καὶ ἀσήμων σαλπίγγων 
ἠχοῦς. Καὶ ἐκεῖ μὲν ὡς ἐν ἀστραπῇ ἀεὶ τὸ πῦρ αὐτοὺς παρετρεχεν·
ἐνταῦθα δὲ αἱ τοῦ πυρὸς γλῶσσαι τοῖς Ἀποστόλοις ἐπεκαθέστησαν,
καὶ παραχρῆμα πλήρης ἦσαν τοῦ Πνεύματος, τὰ θεῖα
πλημμυροῦντες νάματα· καὶ ἐγκαθημένην ἔχοντες, οὐ παροδεύουσαν
τὴν φλόγα τῆς χάριτος καὶ τὰς γλώσσας αὐτῶν πρὸ πᾶν 
εἶδος διαλέκτου στομώσασας· οὐ σκότῳ καὶ γνόφῳ καλυπτομένην,
ἀλλ’ ὥρᾳ τρίτῃ τῆς ἡμέρας ἐκλάμπουσαν· καὶ τοῦτο εἰς ἔνδειξιν
τοῦ διὰ τῆς τοῦ Ἁγίου Πνεύματος ἐνδημίας πεφανερῶσθαι λαμπρῶς
ὡς ἐν ἡμέρᾳ τὸ τῆς τριάδος μυστήριον. Ἰσιώρου. Ὃν τρόπον τὰ τοῦ νόμου προοίμια φόβου ἐδεῖτο 
πρὸς φυλακὴν τῶν ἐντολῶν, ἐπιστρέφοντα τοὺς ἀκούοντας, καὶ ἐκ
μέσου τοῦ πυρὸς ὁ Θεὸς ἐχρημάτιζεν, οὕτω καὶ μετὰ τὴν τοῦ δεσπότου
καὶ Σωτῆρος ἡμῶν ἀνάστασιν ἐν πυρὶ τὸ Πνεῦμα τὸ Ἅγιον τοῖς
Ἀποστόλοις κατήρχετο, βιαίας πνοῆς προηγουμένης, ἵνα εἷς ὁ Θεὸς
ἐν ἀμφοτέραις ταῖς διαθήκαις γνωσθῇ· εἰ καὶ πολὺ τῆς δευτέρας τὸ 
πρὸς τὴν προτέραν διάφορον ἡ μὲν γὰρ τυπικοῖς ἐχρῆτο προστάγμασιν·
ἡ δὲ ταῖς ἀληθέσιν ἐλλάμψεσι θαύμασι τε καὶ δόγμασιν. Καὶ ἐπλήρωσεν ὅλον τὸν οἶκον, οὗ ἦσαν καθήμενοι. Ιωάννου. Πόλλην τὴν ῥύμην λέγει τοῦ Πνεύματος,
καὶ τοὺς παρόντας θεραπεῦσαι, καὶ οὕτως ἀξίους δειχθῆναι· καὶ 
οὐ τοῦτο μόνον, ἀλλὰ καὶ τὸ τούτου φρικωδέστερον, “καὶ ὤφθησαν
“αὐτοῖς,” φησὶ, “διαμεριζόμεναι γλῶσσαι ὡσεὶ πυρός.” Τοῦ Αὐτοῦ. Ἡ οἰκία τοῦ κόσμου σύμβολον ἧν. Καὶ ὤφθησαν αὐτοῖς διαμεριζόμεναι γλῶσσαι ὡσεὶ
πυρὸς. Τοῦ Χρυσοστόμου. “Ὡσεὶ πυρός,” φησι· καλῶς
ὡς, ἵνα μηδὲν αἰσθητὸν περὶ τοῦ νεύματος νομίσης· καὶ ὡσεὶ
πνοῆς q +K ἄρα ἄνεμος ἦν ὡσεὶ πυρός· ὅτε μὲν γὰρ Ἰωάννῃ τὸ
Πνεῦμα ἔδει γνωσθῆναι, ὡς ἐν εἴδει περιστερᾶς ἦλθεν ἐπὶ τὴν
 q Est hic parvus hiatus. 

 
κεφαλὴν τοῦ Χρίστου· νῦν δὲ ὅτε πλῆθος ὅλον ἐπιστραφῆναι
ἐχρῆν, ὡσεὶ πυρός—Καὶ μετ’ ὀλίγα—ἀνέμνησεν αὐτοῦ καὶ ἑτέρας
ὄψεως· ὥσπερ γὰρ ἐφάνη ἐν τῇ βάτῳ. Τοῦ Αὐτοῦ. Καὶ καλῶς εἶπε “διαμεριζόμεναι·” ἐκ μιᾶς
ῥίζης· ἵνα μάθῃς ὅτι ἐνέργειά ἐστιν ἀπὸ τοῦ Παρακλήτου πεμφθεῖσα. 
ὅρα δὲ καὶ ἐκείνους πρώτους δειχθέντας ἀξίους· καὶ τότε Πνεύματος
καταξιωθέντας· οἷον οἷον ὥσπερ δαβὶς, ἅπερ ἐν ταῖς ποίμναις εἰργάζετο,
ταῦτα καὶ μετὰ τὴν νίκην καὶ τὸ τρόπαιον, ἵνα δειχθῇ αὐτοῦ
γυμνὴ ἡ πίστις· καὶ πάλιν τὸν Μωσέα καταφρονοῦντα βασιλείων
καὶ πάντα ἀφιέντα, καὶ μετὰ τεσσαράκοντα ἔτη δημαγωγίας 
ἁπτόμενον· τὸν Σαμουὴλ ἐν τῷ ναῷ· τὸν Ἐλισσαῖον πάντα ἀφιέντα·
τὸν Ἰεζεκιὴλ πάλιν ἐκ τῶν μετὰ ταῦτα δῆλον· οὕτω δὴ καὶ
οὗτοι πάντα εἴασαν τὰ ἑαυτῶν. ΣχόΛ. Τοῦτο σημαίνει τὸν εὐκίνητον καὶ διάπυρον λόγον κατὰ
τὸ ἄργυρος πεπυρωμένος γλῶσσα δικαίου· πᾶς οὖν, ᾧ δέδοται 
λόγος σοφίας καὶ γνώσεως, τετύχηκε τοῦ προκειμένου χαρίσματος,
ὡς εὐχαρίστως εἰπεῖν· “Κύριος δίδωσί μοι γλῶσσαν παιδείας τοῦ
“γνῶναι ἡνίκα δεῖ εἰπεῖν.“ Κυρίλλου. Οἱ μὲν ταῖς γλωσσαῖς ἐλάλουν, καίτοι πρὶν οὐκ
αὐτάς· οἱ δὲ συνήσαν διερμηνεύοντες, καίτοι πάλαι τὸ οὖς οὐκ 
ἐντριβῆ τε καὶ ἐν ἔθει τῶν τοιούτων ἐχόντων τινῶν· δεδόσθαι γε μὴν ὁ
θεσπέσιος Παῦλος τοῖς τότε τὴν χάριν διισχυρίζεται τὸ γλώσσαις
λαλεῖν, οὐχ ὡς μοῖρα χαρίσματος, ἀλλ’ ὡς ἐν τάξει σημείου τοῖς πιστοῖς·
καὶ δὴ καὶ προτρεπτικὸν παρετίθει λόγιον οὕτως ἔχον· “ὅτι
“ἐν ἑτερογλώσσοις καὶ ἑτεροχείλεσι λαλήσω τῷ λαῷ n τούτῳ, 
“καὶ οὐδ’ οὕτως πιστεύσουσιν·” ἔνειμε διαφόρως τὸ Πνεῦμα τὴν
τῶν χαρισμάτων διανομήν· ἵνα ὥσπερ, φησὶ, τὸ παχὺ δὴ τοῦτο
καὶ ἀπὸ γῆς σῶμα συνέστηκεν ἐκ μορίων, οὕτω καὶ ὁ Χριστὸς,
ἤτοι τὸ σῶμα αὐτοῦ, τουτέστιν ἡ ἐκκλησία, διὰ πολλῆς ἁγίων
πληθύος εἰς ἑνότητα τὴν νοητὴν, τελειοτάτην ἔχει τὴν σύστασιν. 
Καὶ μετ’ ὀλίγα—ὅτε τοίνυν ἔμελλον οἱ τῆς ὑφ’ ἡλίῳ μυσταγωγοὶ
γλώσσῃ τε ἁπάσῃ καὶ ἔθνει παντὶ προσλαλεῖν τὸ εὐαγγελικὸν
δηλονότι καὶ σωτήριον κήρυγμα, σημεῖον ἐδίδου τὰς γλώσσας αὐτοῖς.
Ἄνδρες ὄντες Γαλιλαοι καὶ τεθραμμένοι κατὰ τὴν Ἰου
 n Verba a λαῷ usque ad διαφ. suppl. rec. m. in niargine. 

 
δαίαν, Ἑβραῖοι τὲ καὶ ἐξ Ἑβραίων, Μήδοις τὲ καὶ Πάρθοις,
καὶ μέντοι καὶ Ἐλαμίταις, καὶ τοῖς ἐκ μέσης οἰκούσης ποταμῶν,
Καππαδόκαις τὲ καὶ Αἰγυπτίοις, ταῖς αὐτῶν προσελάλουν γλώσσαις·
καὶ διεπεραίνετο μὲν τὸ χρῆμα αὐτοῖς τῆ τοῦ Πνεύματος
ἐνεργείᾳ καὶ χάριτι· γέγραπται γὰρ, ὡς ὤφθησαν αὐτοῖς διαμε- 
ριζόμεναι γλῶσσαι ὡσεὶ πυρὸς” καὶ τὰ ἑξῆς. ἀλλὰ τρόπος μὲν
οἰκονομίας τὸ δρώμενον ἦν· συνίσταν δὲ οὐ πάντες. ἐπειδὴ δὲ ἅπαξ
ταῖς ἑτέρων γλώσσαις ἐλάλουν, ἐπίδειξιν ὧσπέρ τινα τὴν διὰ τοῦ
Πνεύματος ποιούμενοι χάριν, καὶ φιλοκομπίας ἀφορμὴν δεχόμενοι
τὸ σημεῖον, ῥάθυμοι μὲν ἦσαν τὸ δεῖν τοῖς ὄχλοις τὰ ἐκ τῶν ἁγίων 
προφητῶν διαλέγεσθαι, καὶ τοῖς εὐαγγελικοῖς συναγορεύειν δόγμασιν·
ὡς ἄνωθέν τε καὶ ἐκ πολλοῦ προκεκηρυγμένου· ἀποσεμνυνόμενοι
δὲ ὡς ἐπὶ μόνῳ τῷ δύνασθαι γλώσσαις λαλεῖν, τούτου τε καὶ
μόνου μεταποιεῖσθαι δεῖν ᾤοντο· καὶ τὸ πρᾶγμα ἦν ἐν σπουδαῖς
ταῖς προυργιαιτάταις. Γρηγορίου τοῦ θεολόγου. Ἐν γλώσσαις δὲ, διὰ
λόγον οἰκείωσιν· πυρίναις δὲ, ζητῶ πότερον διὰ τὴν κάθαρσιν· οἶδε
γὰρ ὁ λόγος ἡμῶν καὶ πῦρ καθαρτήριον, ὡς πολλαχόθεν βουλομένοις
ὑπάρχει μαθεῖν ἢ o διὰ τὴν οὐσίαν· πῦρ γὰρ ὁ Θεὸς ἡμῶν, καὶ πῦρ
καταναλίσκον τὴν μοχθηρίαν· μεριζομέναις δὲ, διὰ τὸ τῶν χαρισμάτων 
διάφορον· καθεζομέναις δὲ, διὰ τὸ βασιλικὸν, καὶ τὴν ἐπὶ τοῖς
ἁγίοις ἀνάπαυσιν· ἐπεὶ καὶ Θεοῦ θρόνος τὰ χερουβίμ· ἐν ὑπερῴῳ δὲ,
εἰ μή τῳ περιεργότερος εἶναι δοκῶ τοῦ δέοντος, διὰ τὴν ἀνάβασιν τῶν
δεξομένων καὶ τὴν χαμόθεν ἔπαρσιν· ἐπεὶ καὶ ὕδασι θείοις ὑπερῷά
τινα στεγάζονται, δι’ ὧν ὑμνεῖται Θεός· καὶ Ἰησοῦς αὐτὸς ἐν ὑπερῴῳ 
τοῦ μυστηρίου κοινωνεῖ τοῖς τὰ ὑψηλότερα τελουμένοις· ἵν ἐκεῖ
παραδειχθῇ, ὅτι τὸ μέν τι καταβῆναι δεῖ Θεὸν πρὸς ἡμᾶς, ὃ καὶ
πρότερον ἐπὶ Μώσεως οἶδα γινόμενον· τὸ δὲ ἡμᾶς ἀναβῆναι, καὶ
οὕτω γενέσθαι κοινωνίαν Θεοῦ πρὸς ἀνθρώπους, τῆς ἀξίας συγκιρναμένης·
ἕως δ' ἃν ἑκάτερον ἐπὶ τῆς ἰδίας μένῃ, μὲν περιωπῆς, τὸ 
δὲ ταπεινώσεως ἄμικτος ἡ ἀγαθότης· καὶ τὸ φιλάνθρωπον ἀκοινώνητον·
καὶ χάσμα μέγα ἐν μέσῳ καὶ ἀδιάβατον· οὐ τὸν πλούσιον
τοῦ Λαζάρα μόνον καὶ τῶν ὀρεκτῶν Ἀβραὰμ κόλπων διεῖργον, τὴν
δὲ γενητὴν φύσιν καὶ ῥέουσαν, τῆς ἀγεννήτου καὶ ἑστηκυίας. ο Sic Cod. Τίμησον τὴν ἡμέραν τοῦ Πνεύματος· ἐπίσχες μικρὸν τὴν γλῶτταν
εἰ δύνατον, περὶ ἄλλων γλωσσῶν ὁ λόγος· ταύτας αἰδέσθητι ἣ
φοβήθητι μετὰ πυρὸς ὁρωμένας. Σεγήρου. Οὐκ εἶπε πυρὸς, ἀλλ’ “ὡσεὶ πυρὸς,” οὐ γὰρ
τὸ φαινόμενον· ἀλλὰ πῦρ ἐνομίζετο, ἢ ἐφαίνετο. διατὶ δὲ τὸ πῦρ 
τοῦ Πνεύματος πρόδρομον εἰς φόβον ἐγεῖρον τοὺς ἀποστόλους o; τὸ
πῦρ ἡ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος ἐπιφάνεια· καὶ ἵνα μὴ εἰς ὕβριν ἐκλάβοις
τότε τὴν ἁγίαν καὶ προσκυνητὴν φύσιν πυρὸς ὄψει φανεῖσαν,
ἑρμηνεύει τὰ νέα τὰ διὰ Μωϋσέως γινόμενα. λέγει Μωϋσῆς “καὶ
“ἦν τὸ ἕδος τοῦ Θεοῦ Ἰσρα(??)λ ἐν τῷ ὄρει Σινᾶ ὡς πῦρ καιόμενον.” 
ὅρα καὶ τὴν λέξιν συμφωνοῦσαν, ἐκείνη ἡ δόξα τοῦ Ἰσραὴλ ὡς
πῦρ· οὐκ εἰπεν πῦρ, ἀλλ’ ὡς πῦρ· καὶ ᾧδε ὤφθησαν γλῶσσαι, ὡσεὶ
πυρὸς διαμεριζόμεναι πρόσεχε, παρακαλῶ, τὸν τρόπον πῶς ἐγένετο
οὐκ ἐφάνησαν εὐθέως γλῶσσαι, ἁλλὰ πῦρ πολύ· εἶτα ὥσπερ κατεμένετο
τὸ πῦρ καὶ διεμερίζετο εἰς γλῶσσαν. τίνος μερίζοντος; 
τίνος μεριζομένου; οὐχ ἡ φύσις τοῦ Πνεύματος ἐμερίζετο, ἀλλ’
ἦν τὸ μερίζον τὸ Πνεῦμα, τὸ δὲ μεριζόμενον ἡ δωρεὰ τοῦ Πνεύματος·
τὸ γὰρ Πνεῦμα οὐ διαιρεῖται, ἀλλὰ διαιρεῖ. ὤφθησαν διαμε-
"ριζόμεναι ὡσεὶ πυρός· διατὶ γλῶσσαι; ἐπειδὴ κηρύγματος ἦν ἡ
σταύρωσις, ἵνα τὸ σχῆμα ἑρμηνεύσῃ τὴν ἐνέργειαν· ὅτι ὑπὲρ ἄλλου 
τινὸς οὐ δίδοται τὸ Πνεῦμα ἐν εἴδει γλωσσῶν, ἀλλ’ ὑπὲρ τοῦ τὸ
κήρυγμα ἀνθῇ οὖν τῆς ἀποστολικῆς διδασκαλίας· καὶ ἃ ἔλιπε τῆ
φύσει τῶν ἁλιέων διὰ τὴν ἀπαιδευσίαν, ταῦτα δοθῆναι δι’ αὐτῶν·
ἵνα παρ’ αὐτῶν λαλούμενα διαφόροις γλώσσαις, καὶ ὑπερβολὴν
δωρεᾶς ἔχοντα, φωτίζῃ τοὺς ἀκούοντας, Ἔδει δὲ καὶ πυρὸς ἔχειν 
δύναμιν, εἰς τὸ ἀναλῶσαι πᾶσαν τὴν ἐν τῷ κόσμῳ ὑλομανοῦσαν
ἁμαρτίαν· καὶ ὥσπερ τὸ πῦρ ἔχει τὴν φωτιστικὴν καὶ καυστικὴν
δύναμιν, οὕτως ὁ λόγος τῶν Ἀποστόλων καὶ ἐφώτιζε τοὺς πιστεύοντας
καὶ ἀνήλισκε τοὺς ἀντιλέγοντας. τοιαύτην εἶχεν γλῶσσαν
πυρὸς Παῦλος· ἦρ κατὰ τὸ αὐτὸ καὶ τὸν ἀνθύπατον ἐφώτισεν καὶ 
Ἐλύμων τὸν μάγον ἐτύφλωσεν· τῇ αὐτῇ δυνάμει κἀκεῖνον φωτίσας,
καὶ τοῦτον τυφλώσας. Σευήρου Ἀντιοκείασ. Μετὰ τὴν εἰς οὐρανοὺς ἄνοδον τοῦ
μεγάλου Θεοῦ καὶ Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, κατὰ τὴν ἐπ-
 ο Desunt duo fol. quae supplevimus e Cod. Coislin. XXV. P ἢ Cod. 

 
ἀγγελίαν τῆς ἀψευδοῦς ἐκείνης φωνῆς, ἐν πυρίναις γλώσσαις τοῖς
Ἀποστόλοις τὸ Πνεῦμα τὸ Ἅγιον ἐπεφοίτησεν· οἳ τοῖς ἁπάντων
τῶν ἐθνῶν γλώσσαις λαλοῦντες, καὶ τὴν τῶν οὐρανῶν βασιλείαν
κηρύττοντες, ἐδήλουν, ὡς ὁ πάλαι τὴν τῶν ἀνθρώπων φωνὴν μίαν
οὖσαν εἰς πολλὰς διελὼν, νῦν τὰς ἁπάντων γλώσσας εἰς μίαν 
νοῆν συνήρμοσεν· Τοῦ αὐτοῦ ἀπὸ λόγου ΚΕ. Καὶ
’ς ἐπιφοιτᾶ· διὰ μὲν τοῦ πυρὸς δεικνύον, ὡς ταὐτόν ἐστι
τὴν οὐσίαν καὶ τὴν δόξαν ἐκείνῳ τῷ ἐν πυρὶ καταβεβηκότι πρὸς
τὸ ὄρος Σινᾶ καὶ τὴν βάτον τὴν ἀκατάφλεκτον, καὶ τὸν Μωϋσέα 
μυσταγωγήσαντι· διὰ δὲ τῶν γλωσσῶν, ὡς q σύγγενές ἐστι καὶ οὐκ
ἀλλότριον τῆς τοῦ Υἱοῦ καὶ Λόγου θεότητος· γλῶσσα γὰρ καὶ
λόγος πολλὴν ἔχει πρὸς ἄλληλα τὴν ἐγγύτητα, καὶ τὰ τοῦ νοῦ
κινήματα διαγγέλλουσιν. Σκόλιον. Διὰ γλωσσῶν διεμέρισεν ἅπαν τὸ γένος, καὶ διὰ 
τοῦτο διὰ γλωσσῶν ἐπὶ τοῦ παρόντος πάλιν ἐπισυνήγαγε πάντας
ἔπι τὸ αὐτὸ. Σεγήρου ἐπισκόπου Ἀντιοκείας. Ἵνα τὰς ἀκάνθας καταφλέξωσιν.
ἃς ἡ παράβασις τοῦ Ἀδὰμ κατεφύτευσεν. Διδύμου. Ἀναλαμβανόμενος ἀπὸ τῶν μαθητῶν Ἰησοῦς εἶπεν, 
μετ’ οὐ πολλὰς ἡμέρας ἐπελεύσεσθαι ἐπ’ αὐτοὺς τὸ Πνεῦμα τὸ
Ἅγιον. μετὰ δέκα ἡμέρας τοῦ ταῦτα λεχθῆναι, συμπληρωθείσης
τῆς Πεντηκοστῆς ἡμέρας παρέσχεν δαψιλῶς αὐτοῖς τὸ Πνεῦμα· ὡς
πληθῆναι αὐτοῦ ἕκαστον τῶν Ἀποστόλων καὶ τῶν ὄντων μετ’ αὐτῶν
ἐν τῷ ὑπερῴῳ, ἔνθα ἦσαν κατιόντος τοῦ Πνεύματος· ὤφθησαν 
γλῶσσαι ὡσεὶ πυρὸς, αἳ καὶ ἐκάθισαν ἐπὶ ἕκαστον αὐτῶν· σημαίνει
δὲ ἡ γλῶσσα ἡ πυρίνη τὸν εὐκίνητον καὶ διάπυρον λόγον
κατὰ τὸ ἄργυρος πεπυρωμένος γλῶσσα δικαίου· πᾶς οὖν ᾧ δίδοται
λόγος σοφίας καὶ γνώσεως, τετύχηκε τοῦ προκειμένου χαρίσματος·
ὡς εὐχάριστος εἶπεν, “Κύριος δίδωσι μοι γλῶσσαν παιδείας, τοῦ 
“γνῶναι ἡνίκα δεῖ εἰπεῖν λόγον. Ἐκάθισέ τε ἐφ’ ἕνα ἕκαστον αὐτῶν. Τοῦ Χρυσοστόμου. τουτέστι παρέμενεν, ἐπαναπαύσατο· τὸ
γὰρ καθίσαι τοῦ ἑδραίου ἐπισημαντικὸν καὶ τοῦ μεῖναι· ἄρα ἐπὶ
 q ᾧ Cod. 

 
τοὺς δώδεκα ἦλθεν; οὐχί· ἀλλ’ ἐπὶ τοὺς (??) οὐ γὰρ ἃν
παρήγαγε τὴν μαρτυρίαν τοῦ προφήτου ὁ Πέτρος λέγων· “καὶ
“ἔσται ἐν ταῖς ἐσχάταις ἡμέραις, λέγει ὁ Θεὸς, ἐκχεῶ ἀπὸ τοῦ
“Πνεύματός μου ἐπὶ πᾶσαν σάρκα,” καὶ τὰ ἑξῆς. Σευηριανοῦ ἐπισκόπου γαβάλων. “Ἐκάθισεν
“ἕκαστον αὐτῶν·” ἦν ἰδεῖν ὑπὲρ κεφαλῆς πάντων τῶν ἁγίων
πῦρ οὐ καῖον, ἀλλ’ ἁγιάζον καὶ καταλάμπον. Διατὶ οὖν τὰς
γλώσσας οὐκ ἐπὶ τοῦ στόματος ἐδέξαντο, ἀλλ’ ἐπὶ τῆς κεφαλῆς;
εἰκότως οὖν εἰς τὴν γλῶσσαν, τουτέστιν εἰς τὸ τῆς φύσεως
ὄργανον, ἐδόθη τὸ Πνεῦμα· ἵνα μὴ νομίσωσιν ἐκ τῶν ἰδίων λαγόνων 
καὶ ἐκ τοῦ ἰδίου στόματος προφέρειν, ἃ μὴ εἶχον· ἀλλ’ ὥσπερ
εἰς οὐρανὸν τὰ ὕδατα λαμβανόμενα τὰς κορυφὰς τῶν ὀρέων
καταλαμβάνουσι, καὶ ἀπὸ τῶν ὑψωμάτων ἐπὶ τὰς φάραγγας καταφέρονται,
οὕτως τὴν κορυφὴν ὡς ὄρος καταλαμβάνουσα ἡ τοῦ
Πνεύματος χάρις, ἐπχωρήγησε λοιπὸν ἀπὸ τῆς κορυφῆς τῷ ἐγκεφάῳ· 
εἶτα τῷ στόματι καὶ τῇ καρδίᾳ, καὶ ὅλον δι’ ὅλου τὸν
ἄνθρωπον ἐπλήρωσεν ἀπὸ τῆς κεφαλῆς. Διατὶ δὲ πάλιν ἐπὶ τὴν
κεφαλήν; ἐπειδὴ οἱ Ἀπόστολοι ἐχειροτονοῦντο τῆς οἰκουμένης
διδάσκαλοι· χειροτονία δὲ ἄλλως οὐ γίνεται, εἰ μὴ ἐν τῇ κεφαλῇ·
ὑπὸ γὰρ τοῦ Σωτῆρος εἰ καὶ προεχειρίσθησαν Ἀπόστολοι, ἀλλ’ οὐ 
τῆς οἰκουμένης· τὴν Ἰουδαίαν δὲ μόνην ἐπιστεύθησαν· ὅθεν παρήγγειλεν
αὐτοῖς ὁ Σωτῆρ’· “εἰς ὁδὸν ἐθνῶν μὴ ἀπέλθητε καὶ εἰς
“πόλιν Σαμαρειτῶν μὴ εἰσέλθητε· πορεύεσθε δὲ μᾶλλον πρὸς τὰ
“πρόβατα τὰ ἀπολωλότα οἴκου Ἰσραήλ.” τὸ δὲ Πνεῦμα τὸ
Ἅγιον ἐπιδημῆσαν χειροτονεῖ αὐτοὺς Ἀποστόλους τῆς οἰκουμένης, 
πάντων τῶν ἐθνῶν· καὶ εἰ μὴ ἐδέξαντο τοῦ Πνεύματος τὴν χάριν,
οὐκ ἂν ἐνεχειρίσθησαν τὴν ἀποστολὴν τοῦ κόσμου. μαρτυρεῖ τούτοις
τοῖς ῥήμασιν αὐτὸς ὁ δεσπότης· “καὶ λήψεσθε δύναμιν ἐπελθόν-
“τος τοῦ Ἁγίου Πνεύματος ἐφ’ ὑμᾶς, καὶ ἔσεσθέ μοι μάρτυρες
“ἔν τε Ἱερουσαλὴμ καὶ ἐν πάσῃ τῇ Ἰουδαίᾳ καὶ Σαμαρείᾳ, καὶ 
“ἕως ἐσχάτου τῆς γῆς·” τὴν μὲν γὰρ ἀπαρχὴν παρὰ τοῦ Σωτῆρος
ἔλαβον, τὸ δὲ τέλος παρὰ τοῦ Πνεύματος· ἀνώτερον οὖν τὸ Πνεῦμα
τοῦ Υἱοῦ; οὐ· ἀλλ’ ὥσπερ ὁ Πατὴρ τὰ μείζονα τῷ Υἱῷ δεδωκὼς,
ἑαυτὸν οὐκ ἐλαττοῖ· οὕτω καὶ ὁ Υἱὸς τῷ Πνεύματι παραχωρῶν τὰ
μείζονα, τὴν ἑαυτοῦ δόξαν οὐκ ἐλαττοῖ· τοῦ Ἁγίου Πνεύματος ἐπι- 

 
φοιτήσαντος προεχειρίσθησαν οἱ Ἀπόστολοι τῆς οἰκουμένης· τὸ
γὰρ τὰς γλώσσας ἐπὶ τῶν κεφαλῶν φανῆναι, δείκνυσι χειροτονίας
σχῆμα· πῶς ὑπὲρ κεφαλῆς τίθεται ἡ χειροτονία διὰ τὴν τῶν
ἀναγκαίων καὶ ἐκκλησιαστικῶν πραγμάτων p ἀκολουθίαν. ὅρα γὰρ
ὅτι ἐντεῦθεν καὶ ἕως νῦν ἐκράτησε τὸ πρᾶγμα. ἐπειδὴ γὰρ ἀόρατος 
ἡ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος ἐπιφοίτησις, ἀπὸ τῆς τοῦ Ἁγίου Πνεύματος
διδασκαλίας ὁ νόμος εὕρηται τοῦ εὐαγγελίου· ἐπιτίθεται τῇ κεφαλῇ
τοῦ μέλλοντος χειροτονεῖσθαι τὸ εὐαγγέλιον· καὶ ὅτ’ ἂν ἐπιτεθῇ,
οὐδὲν ἄλλο ἔστιν ἰδεῖν ἢ γλῶσσαν πυρὸς ἐπικειμένην τῇ κεφαλῇ·
γλῶσσαν, διὰ τὸ κήρυγμα· πυρὸς, διὰ τὸν λέγοντα· “πῦρ ἦλθον 
“βαλεῖν q ἐπὶ τὴν γῆν, καὶ τί ἤθελον, εἰ ἤδη ἀνήφθη;““ἐκάθισεν
“ἐφ' ἕνα ἕκαστον αὐτῶν·” οὐκ εἶπεν ἐδράσθη· οὐκ εἶπεν κατήντησεν,
ἀλλ’ ἐκάθισεν· ἵνα δείξῃ ὅτι πᾶς ἀνὴρ δουλεύων Θεῷ καὶ δεχόμενος
λειτουργίαν, θρόνος ἐστιν Θεοῦ. οὐκ εἶπεν ἐπεπόλευσεν ἑκάστῳ,
ἀλλ’ ἐκάθισεν ἐπάνω· καὶ ἦν Πέτρου ἡ κεφαλὴ θρόνος τοῦ Ἁγίου 
Πνεύματος, καὶ Ἀνδρέου καὶ ἑκάστου αὐτῶν· ὁμοίως ἦν ἰδεῖν ἐπικαθήμενον
αὐτοῖς τὸ πῦρ· καὶ ἐννοῆσαι φύσιν, ὄψει μὲν ἕτερα
δεικνύουσαν, τῇ δὲ ἐνεργείᾳ ἄλλα παριστῶσαν. Καὶ ἐπλήσθησαν ἅπαντες Πνεύματος Ἁγίου. Τοῦ Χργσοστόμου. Οὐ λαμβάνουσιν ἕτερον σημεῖον,
τοῦτο πρῶτον· ξένον γὰρ ἦν· καὶ οὐ χρεία ἦν ἑτέρου σημείου·
ἐκάθισεν φησὶν “εφ ἕνα ἕκαστον αὐτῶν ὅρα μοι πῶς οὐκέτι άλγεῖ
ἐκεῖνος ὁ μὴ αἰρεθεὶς r ὡς ὁ Ματθίας, καὶ “ἐπλήσθησαν ἅπαντες”
φησίν· οὐχ ἁπλῶς ἔλαβον τοῦ Πνεύματος τὴν χάριν, ἀλλ’ “ ἐπλή-
“σθησαν.” Κυρίλλου ἐκ τῆσ Ἰωὴλ ἑρμηνείασ τόμου Β. Ἀπεφθέγγοντο
δὲ προφητεύοντες, ἤγουν συνιέντες τε καὶ λέγοντες τὰ διὰ
τῶν ἁγίων προφητῶν ἐπὶ Χριστῷ μαρτύρια, καὶ τὰ δι’ ὧν ἦν
εἰκὸς ἑτοίμως εἰσιέναι πρὸς εὐπείθειαν ἀναπεπεισμένους εὖ μάλα
τοὺς ἀκροωμένους, ὡς ἐνέστηκε λοιπὸν ὁ τῆς εὐδοκίας καιρός· καὶ 
τὰ πάλαι διὰ νόμου καὶ προφητῶν ἐπὶ Χριστῷ προαπηγγελμένα
πρὸς πέρας ἥκει λοιπόν· οὐκ οὖν προεφήτευον ἁπάσῃ γλώσσῃ
 P In marg. γρ. προσταγμάτων. q ἦλθεν βαλὴν Cod. r ἐρεθείς
Cod. 

 
λαλοῦντες· προαναφωνοῦντος Θεοῦ διὰ φωνῆς ἁγίων καὶ τοῦτο·
γέγραπται γὰρ “ὅτι ἐν ἑτερογλώσσοις καὶ ἐν χείλεσιν ἑτέροις
“λαλήσω τῶ λαὼ τούτω, καὶ οὐδ’ οὕτως πιστεύσωσιν.” τοῦτό σοι
συνεὶς καὶ ὁ θεσπέσιος Παῦλος εἰς σημεῖον δεδόσθαι τοῖς Ἰουδαίοις
ἐφ’ ἑκάστην πολυγλωσσίαν τὴν ἀπαρχὴν ἤτοι τὸ γένος. Σευηριανοῦ Γαβάλων. “Καὶ ἐπλήσθησαν ἅπαντες Πνεύ-
“ματος Ἁγίου.” ἐδείχθη πρῶτον ὅτι ἐκάθισεν μὲν ἐπὶ τῇ
ἀπὸ δὲ τῆς κεφαλῆς ἐπληρώθη ὁ ἄνθρωπος· “ἐπλήσθησαν Πνεύ-
“μάτος καὶ ἤρξαντο λαλεῖν, καθὼς τὸ Πνεῦμα ἐδίδου αὐτοῖς·”
αὐτὸ διαιρεῖ· αὐτὸ δίδωσι λαλεῖν t καὶ τῷ κηρύττοντι καὶ τῷ 
λαλοῦντι· οὔτε μαρτυρῆσαι ἔστιν ἀνδρὶ, μὴ ὑπὸ Πνεύματος Ἁγίου
χωρηγουένῳ· “καθὼς τὸ Πνεῦμα ἐδίδου αὐτοῖς ἀποφθέγγεσθαι·”
οὐ γὰρ ἐξ ἑαυτῶν ἐφθέγγετο, ἀλλ’ ἀπὸ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος.
λοιπὸν ἡ τοῦ Θεοῦ χάρις ᾠκονόμησεν ἀπαρχῆς τοῖς Ἀποστόλοις
ἔμπρακτον εἶναι τὸν λόγον· τίς γὰρ χρεία ἠν κηρύκων, τῶν ἀκουόντων 
οὐκ ὄντων; τίς γὰρ χρεία σπόρου, τῆς γῆς μὴ ἀνανεωθείσης;
ἐπεὶ οὖν ἐχρῆν τὴν ἀπαρχὴν τῶν ἐθνῶν ἐξ αὐτῶν τῶν προοιμίων
τάξιν λαβεῖν, ἐπάγει ὁ συγγραφεὺς “καὶ ἤρξαντο λαλεῖν
καὶ τὰ ἑξῆς. Καὶ ἤρξαντο λαλεῖν ἑτέραις γλώσσαις, καθὼς τὸ 
Πνεῦμα ἐδίδου αὐτοῖς ἀποφθέγγεσθαι. Τοῦ+ Χρυσοστόμου. τίνος ἕνεκεν πρὸ τῶν
τὸ τῶν γλωσσῶν ἔλαβον οἱ Ἀπόστολοι; ἐπειδὴ πανταχοῦ διέρχεσθαι
ἤμελλον· καὶ ὥσπερ ἐν καιρῷ τῆς πυργοποιῑας ἡ μία
γλῶττα εἰς πολλὰς διετέμνετο, οὕτω τότε αἱ πολλαὶ γλῶσσαι 
πολλάκις εἰς ἕνα ἄνθρωπον ἤεσαν· καὶ ὁ αὐτὸς καὶ τῇ Περσῶν
καὶ τῇ Ῥωμαίων καὶ τῇ Ἰνδῶν καὶ ταῖς πολλαῖς διελέγετο γλωσσαῖς,
τοῦ Πνεύματος ἐνηχοῦντος αὐτῷ· καὶ τὸ χάρισμα ἐκαλεῖτο u
χάρισμα γλωσσῶν, ἐπειδὴ πολλαῖς ἀθρόον ἠδύνατο λαλεῖν φω-
ναῖς. Ἦσαν δὲ ἐν Ἱερουσαλὴμ κατοικοῦντες Ἰουδαῖοι ἄνδρες
εὐλαβεῖς, ἀπὸ παντὸς ἔθνους τῶν ὑπὸ τὸν οὐρανόν. s Est vacuum spatium in Cod. t λαλῖν Cod. u Hinc denuo
descr. Cod. N.C. Οὐκ ἃν εἶπε παντὸς καὶ τῶν Ἀποστόλων ὄντων ἐκεῖ· εἰ μὴ καὶ
οἱ ἄλλοι μετέσχον· οὐ γὰρ ἃν αὐτοὺς ἄνω καὶ κατ’ ἰδίαν προειπὼν
καὶ ὀνομαστὶ, νῦν συνῆψεν ἐν τοιούτῳ πράγματι· εἰ γὰρ ὅπου είπεῖν
ἦν, ὅτι παρῆσαν, κατ᾿ ἰδίαν τῶν Ἀποστόλων μνημονεύει, πολλῷ
μᾶλλον ἐνταῦθα. Τοῦ Χργσοστόμου. Τὸ κατοικεῖν εὐλαβείας ἦν
τοσούτων ἐθνῶν πατρίδας ἀφέντες καὶ οἰκίαν καὶ συγγενεῖς, ἐκεῖ
οἰκεῖν. Ἀντὶ τοῦ ἀπὸ πολλῶν ἐθνῶν· τὸ γὰρ παντὸς ἐπὶ πολλῶν ἐκλαμβάνει
ἡ γραφὴ ὑπερβολικῶς χρωμένη· οὕτως εἴρηται καὶ τὸ “ἐκ- 
“χεῶ ἀπὸ τοῦ Πνεύματός μου ἐπὶ πᾶσαν σάρκα·” καὶ τὸ “οἱ πάν-
“τες τὰ ἑαυτῶν ζητοῦσιν, οὐ τὰ Ἰησοῦ Χριστῦ.” καὶ τὸ, “οὐκ
“ἔστι δίκαιος οὐδὲ εἷς·” ἀπὸ τοῦ καθόλου τοὺς πολλοὺς σημαίνουσα. Ἵνα δείξῃ αὐτοὺς κατὰ τὸν νόμον τρὶς τοῦ ἐνιαυτοῦ φαίνεσθαι
ἐν τῶ ναῶ· ἐκεῖ ὤκουν οἱ ἀπὸ πάντων τῶν ἐθνῶν. Διδύμου. Τὸ ἀπὸ παντὸς ἔθνους ἁπλούστερον ἐκληπτέον·
δυνάμενον τῷ ἀπὸ πολλῶν· μᾶλλον δέ τις βιαιότερον ἐπιχειρήσει
λέγων ἐπὶ τοὺς εὐλαβεῖς Ἰουδαίους τοὺς κατοικοῦντας Ἱερουσαλὴμ
φησὶ, τὸ ἀπὸ παντὸς ἔθνους δηλοῖ τῶν ἐν Ἱερουσαλὴμ ὄντων· οἷον,
λόγου χάριν ἤτωσαν τὰ πάντα ἔθνη ἑβδομήκοντα· ἀπὸ τούτων τῶν 
ἑβδομήκοντα, τινὰ ἔθνη ἐτύγχανεν ἐν τῇ Ἱερουσαλήμ· φέρε ἀπὸ
τούτων εἴκοσιν οἱ ὄντες εὐλαβεῖς Ἰουδαῖοι ἐν τῇ Ἱερουσαλὴμ ελάλουν
τὰ μεγαλεῖα τοῦ Θεοῦ· ὡς τὸ ἀπὸ παντὸς ἔθνους μὴ καθάπαξ
εἰρῆσθαι, ἀλλὰ τοῦ ὄντος ἐν τῇ Ἱερουσαλήμ. ἐὰν δὲ ἔθνη εἴκοσιν
ὑποθώμεθα ἐν τῇ Ἱερουσαλὴμ εἶναι, μὴ νομιζέτω τις ἐξ ὁλοκλήρου 
τὰ εἴκοσιν ἔθνη εἶναι ἐν τῇ Ἱερουσαλήμ· ἀλλ’ ἀπὸ τούτων τινὰς
ἀνθρώπους· συμφώνως τούτους νοῆσαι σπουδαστέον, καὶ τὴν προφητείαν
τοῦ Ἰωὴλ τὴν ἐκ προσώπου τοῦ Θεοῦ λέγουσαν “ἐκχεῶ
“ἀπὸ τοῦ πνεύματός μου ἐπὶ πᾶσαν σάρκα,” ἀλλὰ τὴν παρεακευασμένην
δέξασθαι τὸ Πνεῦμα δίδοσθαι αὐτὸ ῥητέον. Γενομένης δὲ τῆς φωνῆς ταύτης, συνῆλθε τὸ πλῆθος. Τοῦ Χρυσοστόμου. Ἐπειδὴ γὰρ ἐν οἰκίᾳ ἐγένετο
εἰκότως ἔξωθεν συνέδραμον. Τοῦ αὐτοῦ. Διὰ τὴν τῶν ἐθνῶν δωρεὰν αἱ γλῶσσαι·
τὴν ἀπαρχὴν τῶν ἐθνῶν ἐκεῖθεν λαβεῖν τὸ σημεῖον. ἐγένετο ἄφνων 

 
ἐκ τοῦ οὐρανοῦ φωνὴ, ἵνα καὶ ἐκ τοῦ γενομένου συναχθῇ τὸ πλῆθος·
οἶδας δὲ τῶν ἀνθρώπων τὸ φιλοπράγον u, ὅτι οὐκ ἀνέχεται ὁ
ἄνθρωπος μὴ ἐρωτῆσαι· σεισμός ἐστιν; ἄνεμός ἐστι; Θεὸς ᾠκονόμησε
τοῦτο· εἶτα λέγουσιν οὐ. ἀλλ’ οἱ μαθηταὶ τοῦ σταυρωθέντος
Πνεῦμα Ἄγ’ ἴον ἔλαβον· ἤρξαντο πάντες οὐχ ὡς φίλοι τέως, 
ἀλλ’ ὡς θεωροὶ τοῦ ξένου θεάματος ἑστάναι· “ γενομένης
“τῆς φωνῆς ταύτης συνῆλθε τὸ πλῆθος, καὶ συνεχύθη” διὰ τὸν φόβον·
καὶ ἵνα δείξῃ ὅτι τὴν σύγχυσιν εἰργάσατο ὁ φόβος, καὶ τὸ ξένον
τοῦ θεάματος, λέγει, συνεχύθησαν τῷ φόβῳ· ἔστιν οὖν σύγχυσις
κατάστασιν ἐργαζομένη· ὅταν συγχέῃ σε φόβος Θεοῦ, εἰς κατάνυξιν 
φέρει· συνεχύθης διὰ τὴν συνείδησιν τῶν ἁμαρτημάτων·
κατέστης διὰ τὴν ἐλπίδα τῆς μετανοίας. Καὶ συνεχύθη, ὅτι ἤκουσεν εἷς ἕκαστος τῆ ἰδίᾳ διαλέκτω
λαλούντων αὐτῶν. Τοῦ Χρυσοστόμου. Εἰκότως· ἐνόμιζον γὰρ αὐτῶν τέλος
τὸ πρᾶγμα διὰ τὴν γενομένην τόλμαν κατὰ τοῦ Χριστοῦ· καὶ τὸ
συνειδὸς κατέσειεν αὐτῶν τὰς ψυχὰς, ἐν χερσὶν ἔτι οὔσης τῆς
σφαγῆς· καὶ πάντα αὐτοὺς ἐπτόει. Ἐξίσταντο δὲ πάντες καὶ ἐθαύμαζον. Τοῦ αὐτοῦ. Ἐξίσταντο καὶ ἐθαύμαζον λέγοντες· “οὐκ
“πάντες οὗτοι·” πρὸς τοὺς Ἀποστόλους ἑώρων; ὁρᾶς ἐξ ἀνατολῶν εἰς
δυσμὰς αὐτοὺς τρέχοντας· “ἕτεροι διαχλευάζοντες ἔλεγον, ὅτι γλεύ-
“ κους μεμεστωμένοι εἰσίν·” ὦ τῆς ἀνοίας· ὦ τῆς κακίας τῆς πολλῆς·
καίτοι οὐδὲ καιρὸς ἦν· τὸ δεινότερον, ὅτι ἐκείνων ὁμολογούντων,
Ἰουδαίων ὄντων, τῶν σταυρωσάντων· ἴσως ἐκεῖνοι μετὰ τὸ 
εἰπεῖν τοσαῦτα λέγουσιν “ὅτι γλεύκους μεμεστωμένοι εἰσίν.”
“οὐκ ἰδού,” φησι, “πάντες οὗτοί εἰσιν οἱ λαλοῦντες Γαλιλαῖοι.” καὶ
γὰρ τοῦτο ὡμολόγητο· οὕτως αὐτοὺς ἐποίησεν ὁ ἦχος· τὸ γὰρ πλέον
τῆς οἰκουμένης κατέλαβε· τοῦτο ἐνεύρου τοὺς Ἀποστόλους. Τοῦ ἁγίου Σευηριανοῦ Ἐπισκόπου Γαβάαων. Ἐνενόουν 
πρὸς ἀλλήλους λέγοντες πάντες οἱ ἐξ ἐθνῶν· “οὐκ ἰδοὺ πάντες οἱ
“λαλοῦντες εἰσὶ Γαλιλαῖοι;” ἐγνωρίζοντο γὰρ καὶ ἀπὸ τοῦ Σωτῆρος
καὶ ἀπὸ τῆς λαλιᾶς τῆς πρώτης. Καὶ μετ’ ὀλίγα—δεκάπεντε
 u φιλοπράγμονον Cod. 

 
δὲ γλωσσῶν ἔλαβον τέως χαρίσματα, ὅσον πρὸς τοὺς παρόντας·
τίς γὰρ ἢν χρεία Περσικῆς γλώττης, μὴ παρόντων Περσῶν; ἀλλ’
ὥσπερ ἐν τοῖς πολέμοις πᾶσα μηχανὴ κατασκευάζεται καὶ πᾶσα
μαγγανεία, ἕκαστον δὲ τούτων ἐνεργεῖ πρὸς τὴν χρείαν καὶ τὴν
ἀναγκὴν τὴν καταλαβοῦσαν, οὕτως τοσαῦται γλῶσσαι ἐφάνησαν 
τότε, ὅσαι ἦσαν καὶ τῶν ἐθνῶν ἀπαρχαί. Διατὶ δὲ δεκαπέντε γλωσσῶν
ἀπαρχαί; ἵνα καὶ ἡ ἐνέργεια τῆς τριάδος φανῇ· καὶ ὑπηρέται
οἱ δώδεκα· καὶ πρόσεχε, παρακαλῶ, ἐν τῇ τῶν θαυμάτων φανερώσει
συνεισῆγον οἱ Ἀπόστολοι, καὶ τὸ κήρυγμα τὸ εὐτελὲς τοῦ
σταυροῦ· ἵνα ἀπὸ τοῦ φαινομένου ἐνδόξου ἀναιρεθῇ μὲν τὰ τῆς 
εὐτελοῦς ὑπονοίας, ὑποφαίνηται δὲ κατὰ μέρος καὶ οἰκονομῆται
ἡ τοῦ σταυροῦ χάρις· καὶ τὰ γινόμενα ἀντιμαρτυρήσῃ ταῖς τῶν
πολλῶν ὑπονοίαις· ὅτι ἄλλο τὸ νομιζόμενον, καὶ ἄλλο τὸ ἐνεργοῦν·
οἷον ἐλάλουν οἱ Ἀπόστολοι ταύτην τὴν χάριν, ἣν ἐλάβομεν διὰ τὸν
παθόντα τὸν σταυρωθέντα, τὸν οὐρανοῦ δεσπότην· καὶ οὐκ ἐδόκουν 
ἐναντία λέγειν· αὕτη γὰρ ἡ γλῶσσα παροῦσα, ἔλυε τὴν ὑποψίαν
καὶ ἐβεβαίου τὸ κήρυγμα. Ἐλάλουν οὖν τὰ μεγαλεῖα τοῦ Θεοῦ·
ἢν ἰδεῖν τὸν Γαλιλαῖον Πέτρον Ῥωμαϊστὶ λαλοῦντα, γλῶσσαν
οὐκ ἔμαθεν· ἵνα πληρωθῇ καὶ τὸ ἀρχαῖον ἐν τῷ ἐξελθεῖν αὐτὸν ἐκ
γῆς Αἰγύπτου, “γλῶσσαν, ἣν οὐκ ἔγνω, ἤκουσεν. οἰκονομεῖ δὲ τὸ 
Πνεῦμα τὸ Ἅγιον, ἵνα μὴ ᾖ στάσις ἐν τοῖς Ἀποστόλοις, τὸ ποῦ
δεῖ ἕκαστον ἀπελθεῖν· καὶ δίδοται ἑκάστῳ γλῶσσα καθάπερ κανών·
ΡωμαΪστὶ λαλεῖς, ἄπελθε εἰς τὴν Ῥώμην· Περσιστὶ λαλεῖς, ἄπελθε
εἰς τὴν Πέρσιδα. καὶ ὥσπερ ἡ χειροτονία ἡ ἱερατικὴ μηνύει
τῳ χειροτονουμένῳ τὸ ἀξίωμα, εἶτε διάκονος, εἴτε πρεσβύτερος, 
εἴτε Ἐπίσκοπος· καὶ οὐ δύναται ἐκφωνηθεῖσαν αὐτῷ κήρυξιν ἁρπάσαι
ἑαυτῷ ἄλλο ἀξίωμα, οὕτως καὶ οἱ Ἀπόστολοι ἐκ τῆς γλώσσης
ἔλαβον τὸν κανόνα. ἀλλ’ ἐπειδὴ πάλιν ἐχρῆν αὐτοὺς ἐν ὅσῳ
ἀπήεσαν ἐς τὴν Ῥώμην, διέρχεσθαι διὰ πολλῶν ἐθνῶν, ἐλάμβανον
ὥσπερ x βοηθοὺς ἄλλας γλώσσας· τὴν πρώτην ἀπὸ χειροτονίας 
ἔχοντες. Εὑρίσκεται γὰρ ἕκαστος τῶν Ἀποστόλων καὶ
γλώσσαις λαλῶν· ἐπειδὴ καὶ διὰ πολλῶν παρῄεσαν ἐθνῶν, ὡς λέγει
Παῦλος· “εὐχαριστῶ τῷ Θεῷ πάντων ὑμῶν γλώσσαις λαλῶ·
ἐλάλησε Ῥωμαϊστὶ Πέτρος, καὶ ἐκηρύττετο αὐτῷ ἡ τῶν Ῥωμαίων
x Sic Cod. corr. rec. m. in marg. ὡς παραβοηθούς.

 
ἀρχή· καὶ ἦν κανὼν καὶ ὅρος, ὅτι σοι ἀφώρισται· οὗτος ἐξέλθοι εἰς
τὴν ἀνατολήν· οὗτος εἰς τὴν δύσιν, καὶ καταλαμπέτω τὰ ἑσπέρια
μέρη· οὗτος τὰ βόρεια· οὗτος τὰ νότια· καὶ ἐσκορπίζοντο οἱ κήρυκες
ὡς ἀστραπαὶ ἀθρόως πηδῶσαι, καθὼς εἴρηται περὶ αὐτῶν διὰ
τῆς προφητικῆς γλώσσης· “ἔφαναν αἱ ἀστραπαὶ σου τῇ αὐτῶν- 
“μένῃ· εἰδε καὶ ἐσαλεύθη ἡ γῆ·” καὶ μὴν ἀστραπὴ οὐ σαλεύει
γῆν, ἀλλὰ σεισμός· ἀλλ’ ἐπειδὴ τὸ κήρυγμα τῶν Ἀποστόλων ἠλευθέρωσε
τὰ ἔθνη ὡς πρὸς καινοτομίαν ἀγανακτοῦντα· “εἶδε καὶ
“ἐσαλεύθη ἡ γῆ·” καὶ πῶς ἐσαλεύετο; ὅτε εἰσῆλθε Παῦλος εἰς
Μακεδονίαν, ἐσαλεύθη ἡ γῆ· ἤρξαντο γὰρ οἱ Ἕλληνες λέγειν, ὅτι 
“οἱ τὴν οἰκουμένην ἀναστατώσαντες, οὗτοι καὶ ἐνθάδε πάρεισι·
ταῦτα δὲ τύπος ἡμῖν ἐγένετο· ἵνα μηδέποτε ἀκούων ὕβρεως λόγον
λυπηθῇς· οὐδὲν γὰρ λέγεται ξένον, οἱ οἰκοφθόροι, οἱ Χριστιανοὶ, οἱ
ἀνασεισταί· ταῦτα περὶ τῶν φωστήρων ἐκείνων ἐλέχθη· γλεύκους
“μεμεστωμένοι εἰσίν·” οὐ λείπει φθόνος τῇ ἀρετῇ· οὐ λείπει τῇ 
τοῦ Θεοῦ διδασκαλία ἡ τῶν κακῶν βάσανος. Λέγοντες πρὸς ἀλλήλους· οὐκ ἰδοὺ ἅπαντες οὗτοί
 εἰσιν οἱ λαλοῦντες Γαλιλαῖοι; καὶ πῶς ἡμεῖς ἀκούομεν
 ἕκαστος τῆ ἰδίᾳ διαλέκτῳ ἡμῶν ἐν ἧ ἐγεννήθημεν· Πάρθοι
καὶ Μῆδοι καὶ Ἐλαμῖται, καὶ οἱ κατοικοῦντες τὴν 
Μεσοποταμίαν, Ἰουδαίαν τε καὶ Καππαδοκίαν, Πόντον
 καὶ τὴν Ἀσίαν, Φρυγίαν τε καὶ Παμφυλίαν, Αἴγυπτον
καὶ τὰ μέρη τῆς Λιβύης τῆς κατὰ Κυρήνην, καὶ οἱ ἐπιδημοῦντες
 Ῥωμαῖοι, τε καὶ προσήλυτοι, κρῆτες
καὶ Ἄραβες, ἀκούομεν λαλούντων αὐτῶν ταῖς ἡμετέραις 
 γλώσσαις τὰ μεγαλεῖα τοῦ Θεοῦ; ἐξίσταντο δὲ
πάντες καὶ διηπόρουν, ἄλλος πρὸς ἄλλον λέγοντες· τί
τοῦτο θέλει εἶναι; Τοῦ Χρυσοστόμου. Οὐ γὰρ ἁπλῶς ἐλάλουν, ἀλλὰ τινὰ θαυμαστὰ
ἔλεγον. εἰκότως τοίνυν ἠπόρουν· οὐδέποτε γὰρ γέγονέ τι 
τοιοῦτον· ὅρα εὐγνωμοσύνην ἀνθρώπων. Ἕτεροι δὲ διαχλευάζοντες ἔλεγον, ὅτι γλεύκους μεμεστωμένοι
εἰσίν. Τοῦ αὐτοῦ. Ὤ τῆς ἀναισχυντίας· καὶ τί θαυμαστόν; ὅπου
γε καὶ αὐτὸν τὸν δεσπότην δαίμονας ἐλαύνοντα, δαίμονα ἔχειν
λέγουσιν· ἔνθα γὰρ ἃν ᾖ ἰταμότης, ζητεῖ μόνον εἰπεῖν ὅτι δήποτε.
οὐχ ὅπως ὅτι λόγῳ πρᾶγμα ἐχόμενον εἴποι, ἀλλ’ ὅπως εἴποι ὅτι
δήποτε. ΕΞ ἀνεπιγράφου. Ἀρξαμένους δὲ τοῦ τοιοῦδε ἐν τῷ
“γλεύκους μεμεστωμένοι εἰσὶ” παραχρῆμα ὁ Πέτρος ἄλλος ἐξ
ἄλλου γενόμενος, πνευματικώτερός τε καὶ ἐξουσιαστικώτερος ἣ τὸ
πρίν, τῇ ἐφιζήσει τοῦ κληρωθέντος αὐτῷ χαρίσματος τοῦ Πνεύματος·
καὶ τὴν ὥραν θεωρῶν συνερχομένην εἰς συνηγορίαν αὐτῷ 
οὐσαν τρίτην τῆς ἡμέρας, τῶν τε τολμημένων εἰς τὸν ἐσταυρώμενον·
ὧν ἕνεκεν ἐτόλμησεν ἃν οὐδαμῶς εἰς μέσον τι προσθεῖναι τοῖς
διαχειρισαμένοις τὸν Κύριον, εἰ μὴ τὴν ἐξουσίαν εἰλήφει τοῦ φανερωθέντος
Πνεύματος κατὰ τὴν ἐπαγγελίαν τοῦ Χριστοῦ, ἐπαγγειλαμένου
αὐτοῖς ἐρωτήσασι τὰ περὶ τῆς βασιλείας τοῦ Ἰσραὴν, ὅτι 
“λήψεσθε δύναμιν, ἐπελθόντος τοῦ Ἁγίου Πνεύματος ἐφ’ ὑμᾶς·” διὸ
παρρησιέστερον ἀρξάμενος αὐτοὺς καλεῖ ἵστορας τῶν τετολμημένων. Σευηριανοῦ. Θεὸς ἐνήργει, καὶ τῇ μέθῃ ἐπέγραφον·
ἐνομίσθη καρπὸς, ὁ τοῦ Ἄγ’ ἴου Πνεύματος καρπός. Ὄρα τὴν κακίαν
καὶ ἀπὸ τοῦ χρόνου καὶ ἀπὸ τῆς ὥρας ἐλεγχομένην· ἐν τῇ 
Πεντηκοστῇ πόθεν γλεῦκος; γλεῦκος γὰρ λέγεται ὁ νέος οἶνος·
ἀλλὰ τὸ ψεῦδος ἐστὶ τυφλὸν, οὐκ οἶδε πῶς ψεύδεται· εἶτα μέθη
διαφόρους γλώσσας δίδωσιν; ἣ καὶ τὴν οὖσαν ἀφανίζει. Ὅρα δὲ
τι κατασκευάζει Θεός· ἀφίει τὴν ἀρετὴν ὑπονοηθῆναι εἰς χλεύην·
ἵνα πρῶτον συνέλθῃ τὸ πλῆθος τῶν χλευαζόντων, καὶ τότε λάμψει 
ἡ δύναμις τῶν ἁγίων· καὶ οὕτως ἡ ἐνέργεια δειχθῇ πολιορκοῦσα τὸ
ψεῦδος· ἣ οὐκ ὅτι ὅτι πολλοὶ πολλάκις συνειδότες τισὶν
ἣ λόγου, ἣ τρόπου, ἣ βίου, ὀκνοῦσι καὶ παραβάλλειν αὐτοῦ τῇ ὄψει,
ἵνα μὴ πλήττωνται αὐτῷ τῷ προσώπῳ ἐλεγχόμενοι. εἰ μὴ ὑπενόηθη
χλεύη, παρῃτοῦντο Ἰουδαῖοι εἰσελθεῖν καὶ ἀκοῦσαι· συνεχώρησεν 
οὖν ὁ Θεὸς, ἵνα ἡ χλεύη πολλοὺς συναγάγῃ. Σεγήρου ἐπισκόπου ἀντιοκείασ. Τῶν Ἀποστόλων
εὐαγγελικὴν διδασκαλίαν προφερόντων ἐν καινότητι Πνεύματος καὶ
οὐ παλαιότητι γράμματος καὶ τούτου σημεῖον παρεχομένων τὸ
λαλεῖν παντὶ γένει γλωσσῶν· οἱ ἐν ταῖς ἁμαρτίαις καταγηράσαν- 

 
τες Ἰουδαῖοι τὸ ἀληθὲς καὶ ἄκοντες ἔλεγον· ὅτι γλεύκους μεμε-
“στωμένοι εἰσίν·” οἶνος γὰρ νέος ἦν, ἡ τελεία τοῦ Πνεύματος
χάρις, ἧς οἱ Ἀπόστολοι ταῖς πυρίναις γλώσσαις καθαρθέντες
πλήρεις ἐγίνοντο. x Πέτρου Κατήχησις. Σταθεὶς δὲ Πέτρος σὺν τοῖς ἕνδεκα ἐπῆρε τὴν φωνὴν
αὐτοῦ, καὶ ἀπεφθέγξατο αὐτοῖς. Τοῦ χργσοστόμου. Ὅτι οὐ μεθύουσιν, εὐθέως ἀπὸ τῆς φωνῆς
ἐδήλωσεν· ὅτι οὐκ ἐξεστήκασι καθάπερ οἱ μάντεις· καὶ τοῦτο οὐκ
ἀνάγκῃ κατείχοντο· τι δέ ἐστι σὺν τοῖς ἕνδεκα; κοινὴν προεβάλλοντο 
φωνὴν, καὶ πάντων αὐτὸς ἦν τὸ στόμα· παρεστήκασι δὲ οἱ
ἕνδεκα μαρτυροῦντες τοῖς λεγομένοις· “ἐπῆρε τὴν φωνὴν αὐτοῦ,”
φησιν, τουτέστι μετὰ πολλῆς τῆς παρρησίας· ἵνα μάθωσι τοῦ
Πνεύματος τὴν χάριν. Ὁ γὰρ μὴ ἐνεγκὼν ἐρώτησιν κορασίου
εὐτελοῦς, οὗτος ἐν μέσῳ δήμῳ φωνούντων μετὰ τοσαύτης διαλέγεται 
παρρησίας, ὡς ἀναμφισ βήτητον τῆς ἀναστάσεως τοῦτο
γενέσθαι τεκμήριον· μεταξὺ γελώντων ἀνθρώπων καὶ τὰ τοιαῦτα
διαχλευαζόντων· πόσης εἶναι νομίζεις ἰταμότητος τοῦτο; πόσης
ἀσεβείας; πόσης ἀναισχυντίας; ἔνθα γὰρ ἃν παραγένηται τὸ
Πνεῦμα τὸ Ἅγιον, χρυσοῦς ἀντὶ πηλίνων ποιεῖ. Ὅρα μοι λοιπὸν 
Πέτρον· καὶ ἐξέταζε τὸν δειλόν· σκόπει δὲ τῶν Ἀποστόλων τὴν
ὁμόνοιαν· αὐτοὶ παρεχώρουν αὐτῷ τῆς δημηγορίας y, οὐ γὰρ ἔδει
πάντας φθέγγεσθαι. Σευηριανοῦ. Μάθε λοιπὸν τι ἐνεργεῖ Πνεῦμά Ἅγιον·
τίς ἦν Πέτρος πρὸ τῆς χάριτος· καὶ τίς ἐγένετο μετὰ τὴν χάριν· 
πρὶν δέξεται τὰς γλώσσας τοῦ πυρὸς, ὑπὸ μιᾶς παιδίσκης οἰκτρᾶς
ἐρωτώμενος ἐφοβήθη, καὶ λέγει, “οὐκ οἶδα τὸν ἄνθρωπον.” ἐκεῖ
μία παιδίσκη, καὶ δειλία πολλή· ὧδε πλῆθος ἄπειρον, καὶ φωνὴ
εὐπαρρησίαστος· διατί; “οὐ γὰρ ὑμεῖς ἐστὲ οἱ λαλοῦντες, ἀλλὰ
“τὸ Πνεῦμα τοῦ Πατρὸς ὑμῶν τὸ λαλοῦν ἐν ὑμῖν.” “Σταθεὶς ὁ 
“ Πέτρος σὺν τοῖς ἕνδεκα ἐπῆρε τὴν φωνὴν αὐτοῦ.” ἐπαρρησιάσατο·
οὐκ εἶπεν ἐφθέγξατο, ἀλλ’ “ἀπεφθέγξατο·” πρὸς οἷς ἐλάλησεν
ἐν γλώσσῃ, ἐπεφθέγξατο τῇ διδασκαλίᾳ. x Asteriscus quo hæc Cap. sectio notari debuerat excidit e Cod.
y δημιγορίας Cod. Ἄνδρες Ἰουδαῖοι, καὶ οἱ κατοικοῦντες Ἱερουσαλὴμ
ἄπαντες. Τοῦ Χργσοστόμου. Οὓς ξένους εἶπεν ἀνωτέρω,
ἐκείνους τείνει τὸν λόγον τοὺς διαχλευάζοντας· καὶ δοκεῖ μὲν ἐκείνοις
διαλέγεσθαι· ὀρθοῖ z δὲ τούτους· καὶ γὰρ ᾠκονομήθη τινὰς διαχλευάσαι, 
ἱν ἀρχὴν τῆς ἀπολογίας λάβῃ, καὶ ἀπολογούμενος
διδάξῃ· μέγα ἄρα ἐγκώμιον ἡγοῦντο καὶ τὸ ἐν Ἱεροσολύμοις οἱ-
κειν. Τοῦτο γνωστὸν ὑμῖν ἔστω, καὶ ἐνωτίσασθε τὰ ῥήματά
μου· οὐ γὰρ, ὡς ὑμεῖς ὑπολαμβάνετε, οὗτοι μεθύ- 
οὖσιν. Σευηριανοῦ. Ἐννόησον τὸν τότε φοβηθέντα, νῦν
τὸν τότε δειλὸν, νῦν ἀνδρεῖον. Τοῦ Χρυσοστόμου. Προσεκτικωτέρους τέως
Τοῦ Αὐτοῦ. Τὸ ἐν τρίτῃ ὥρᾳ ταῦτα γενέσθαι οὐχ
τότε γὰρ τὸ λαμπρὸν τοῦ πυρὸς δείκνυται, ὅτι περὶ ἔργα ἔχουσιν
οἱ ἄνθρωποι· ὅτε περὶ ἄριστον· ὅτε λαμπρὰ ἡ ἡμέρα· ὅτε πάντες
εἰσιν ἐπ’ ἀγορᾶς· ὁρᾶς ἐλευθερίας τὸν λόγον γέμοντα. Ἔστι γὰρ ὥρα τρίτη τῆς ἡμέρας. Σευηριανοῦ. Οὐδὲ ἡ ὥρα, φησὶν, ἐνέτρεψεν ὑμᾶς; ὥρᾳ τρίτῃ 
μεθύουσιν οἱ τοῦ λόγου τὸν δρόμον πιστευθέντες; οἱ τὴν κοινὴν τοῦ
κόσμου πραγματείαν ἐπανειλημμένοι; αἰδοῦνται τὴν εὔκαιρον μετάληψιν
τοῦ οἴνου· καὶ ἡμεῖς οἱ κήρυκες τοῦ νόμου, οἱ τὴν οὐρανίον
διδασκαλίαν ἐγχειρισθέντες, ἡμεῖς μὲν ἀπὸ τοῦ καιροῦ τῶν
καρπῶν ἐδείξαμεν τὸ ψεῦδος, ὁ δὲ Πέτρος καὶ ἀπὸ τῆς ὥρας. Ἀλλὰ τοῦτό ἐστι τὸ εἰρημένον διὰ τοῦ Προφήτου
Ἰωήλ. Τοῦ ἁγίου Εἰρηναίου ἐκ τῶν Οὐαλέντοσ καὶ Μαρκίωνοσ.
Ὁ οὖν διὰ τοῦ Προφήτου ἐπαγγειλάμενος Θεὸς πέμψειν τὸ Πνεῦμα
αὐτοῦ ἐπὶ τὴν ἀνθρωπότητα, οὗτος καὶ ἔπεμψε, καὶ Θεὸς ὑπὸ 
Πέτρου καταγγέλλεται τὴν ἰδίαν ἐπαγγελίαν πεπληρωκώς. Τοῦ Χρτσοστόμου. Οὐδαμοῦ τέως ὄνομα τοῦ Χριστοῦ, οὐδὲ
ἐπαγγελία αὐτοῦ, ἀλλὰ τοῦ Πατρὸς ἡ ἐπαγγελία· ὅρα σύνεσιν·
 z ὀρθοὶ Cod. 

 
ὅρα συγκατάβασιν· οὐ παρῆλθε καὶ εἶπεν εὐθέως τὰ κατὰ τὸν
Χριστὸν, ὅτι ἐκεῖνος ἐπηγγείλατο ταῦτα μετὰ τὸ σταυρωθῆναι· ἢ
γὰρ ἂν πάντα ἀνέτρεψεν οὕτως εἰπών· καίτοι ἱκανὰ ἦν δεῖξαι αὐτοῦ
τὴν θεότητα, ἀλλὰ πιστευόμενα· τὸ δὲ ζητούμενον πιστευθῆναι ἢν·
μὴ πιστευόμενα δὲ ἂν καταλευσθῆναι αὐτοὺς ἐποίησεν. Σευηριανοῦ. Ὁρᾶς ὅτι τὰς ἀπορίας ἄλλο οὐ λύει ἣ
προφητική· τοῦτο δὲ λέγω, ἵνα ὅτε κινεῖ αἱρετικὸς πρὸς ὀρθόδοξον,
καὶ ἀνακύπτει τι τῶν ἀπόρων ζητημάτων, μὴ καταφύγῃς ἐπὶ
τοὺς λογισμούς· ἐνθυμήσεις γὰρ λογισμῶν καὶ λέγονται καὶ ἀνατρέπονται,
καὶ συνίστανται καὶ ἀποσυνίστανται· Θεοῦ δὲ φωνὴν 
τίς λύει; λογισμὸς λύεται· γραφὴ οὐ λύεται. Ἀπορούντων ἐκείνων
λέγει ὁ Πέτρος· τοῦτό ἐστι τὸ εἰρημένον διὰ τοῦ Προφήτου
Ιωήλ z. ἐκχεῶ ἀπὸ Πνεύματός μου ἐπὶ πᾶσαν σάρκα·” οὐκ
εἶπεν, ἐκχεῶ τὸ Πνεῦμά μου, ἀλλ’ “ἀπὸ τοῦ Πνεύματος·” οὐ τὸ
Πνεῦμα ἐκχεῖται, ἀλλ’ ἡ δωρεὰ τοῦ Πνεύματος· καὶ προφητεύ- 
“σουσι” καὶ τὰ ἑξῆς. Ὅρα πῶς διάφορος ἡ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος
ἀποκάλυψις· ὁ μὲν προφητεύει ἔχων τοῦ Πνεύματος τὴν χάριν·
ἄλλος ἀτονῶν πρὸς τὸ ὑπηρετήσασθαι τοιούτῳ πράγματι, λαμβάνει
τὸ τῶν ὁράσεων· ὡς ἔιδεν ἕκτῃ ὥρᾳ τὴν εἰκόνα ὁ Πέτρος· ὡς ὁ
Κορνήλιος ἐνάτῃ ὥρᾳ ἔδε τὸν ἄγγελον· ἐκεῖνο τὸ ἐν τῇ καρδίᾳ οὐ 
λέγεται ὅραμα, ἀλλ’ ὅρασις· ἄλλως βλέπει τις ὅρασιν, ὡς φησὶν,
ὁρῶν βάδιζε· ἄλλως δὲ ὁ τῇ ὄψει μόνον ὁρῶν τὸ θεώρημα· ἄλλως
τὸ ἐνύπνιον τῇ φαντασία παιδεύεται. ἔστι δὲ τὸ μὲν πρῶτον προφητεία,
τὸ δὲ δεύτερον ὅραμα· τὸ δὲ τρίτον ἐνύπνιον· οἱ πρεσβύ-
“τεροι ἐνύπνια ἐνυπνιασθήσονται, ἐπειδὴ τὸ γῆρας ἄτονον πρὸς τὴν 
ὑπηρεσίαν· εἰ καὶ οὐ δύναται διακονεῖσθαι, ἀλλὰ διὰ τὴν ἀρετὴν
μὴ ὑβριζέσθω. Καὶ ἔσται ἐν ταῖς ἐσχάταις ἡμέραις, λέγει ὁ Θεὸς,
ἐκχεῶ ἀπὸ τοῦ Πνεύματός μου ἐπὶ πᾶσαν σάρκα. Τοῦ Χρυσοστόμου. Δίδωσι καὶ αὐτοὺς ἐλπίδας χρηστὰς 
ἔχειν· καὶ τέως οὐκ ἀφίησιν αὐτῶν εἶναι τὸ πλεονέκτημα· τὸ γὰρ
αὐτῶν μόνων εἶναι, βασκανίαν ποιεῖ· ταύτῃ τὸν φθόνον ὑποτεμνό-
μενος. z Cod. τί ἐν ἰωὴλ κυρίου Θεοῦ. sed hæ voces signantur ut interpolatæ,
et in marg. scr. ἐκχεῶ sec. manu. Τοῦ Άγίογ Κυρίλλου ἐκ τῆε τὸν προφήτην Ἰωήλ.
Καταγγέλλετε σαφῶς τὴν διὰ τοῦ Πνεύματος ἐπιφάνειαν, ἣν καὶ
ἀπαρχὴν ὥσπερ καὶ τοῖς ἁγίοις Ἀποστόλοις κατέπεμψεν· ἤρξαντο
“ γάρ,” φησι, λαλεῖν ἑτέραις γλώσσαις, καθὼς τὸ Πνεῦμα ἐδίδου
“ αὐτοῖς ἀποφθέγγεσθαι·” ἀπεφθέγγοντο δὲ προφητεύοντες, ἤγουν 
συνιέντες τε καὶ λέγοντες τὰ διὰ τῶν ἁγίων προφητῶν ἐπὶ Χριστῷ
μαρτύρια· τὸ δὲ καὶ θυγατέρας προφητεύειν εἰπεῖν, τοῦτο ἦν δηλοῦντος
τὸ τῆς χάριτος ἀμφιλαφές· τοὺς πρεσβυτέρους γε μὴν
ἐνυπνίοις ἐνυπνιάζεσθαι, φησὶν, ὄψεσθαι δὲ καὶ ὁράσεις τοὺς νεα-
νίσκους· πρεσβυτικὴν ἡλικίαν λέγων τὴν ὡς ἐν ποσότητι τῆς ἀρετῆς 
προύχουσάν τε καὶ ὑπερκειμένην, καὶ οἷον λαμπροῖς πεπολιω-
μένην κατορθώμασι· νεότητα δὲ τὴν ἐν πίστει ἰσχὺν καὶ ἀκμάζουσαν
εἰς τὸ ἀγαθὸν γνώμην. ἀπόδειξις τοῦ μὲν προτέρου ὁ μακάριος
Παῦλος, καθ’ ὕπνον ἑωρακὼς τὸν Μακεδόνα λέγοντα, “ διαβὰς εἰς
“Μακεδνίαν βοήθησον ἡμῖν·” ἦν γὰρ πρεσβύτης τὸν νοῦν· τὸ δὲ
δεύτερον Ἀνανίας, πρὸς ὃν ἐν ὁράματι λελάληκεν ὁ Θεὸς περὶ τοῦ
μακαρίου Παύλου· ἦν γὰρ τὴν πίστιν εὔτονος. Θεολότου Ἀγκύρασ a. Ἀλλὰ μὴν οὐκ εἶπεν ἰδικῶς τὸν καιρόν·
ἤρκει γὰρ ἡ τοῦ Πνεύματος ἐνέργεια καὶ ἡ παρακολουθοῦσα θεία
δύναμις δηλῶσαι τὸν σημαινόμενον καιρόν· ὃς δι’ αὐτῶν τῶν 
πραγμάτων ἐδείχθη, ὁ ἐπὶ τῶν Ἀποστόλων ὑπάρχων. δείκνυται
ἅ διὰ πάντων ἐκεῖνον εἶναι τὸν παρὰ τοῦ προφήτου εἰρημένον
καιρόν· οὐ γὰρ δύνανται κἂν ἀναισχύντως ἱν ἀντειπεῖν τούτῳ οἱ
Ιουδαῖοι· οὐ γὰρ ἔχουσιν ἕτερον ἐπιδεῖξαι καιρὸν παρ’ ἐκεῖνον, ἐφ’
ᾧτ’ ταῦτα ἐξέβη. Καὶ προφητεύσουσιν οἱ υἱοὶ ὑμῶν, καὶ αἱ θυγατέρες
ὑμῶν. Τοῦ Χρτσοστόμου. Οὔτε ὑμῶν τὸ κατόρθωμα τοῦτο, οὔτε
ἐγκώμιον· εἰς τὰ παιδία τὰ ὑμέτερα διέβη ἡ χάρις· υἱοὺς αὐτοὺς
αὐτῶν καλεῖ καὶ τοὺς πατέρας ἐκείνους. Καὶ οἱ νεανίσκοι ὑμῶν ὁράσεις ὄψονται καὶ οἱ πρεσβύτεροι
 ὑμῶν ἐνύπνια ἐνυπνιασθήσονται, καί γε ἐπὶ
 a Θεοδώρου Cod., sed vid. Fabr. B. Gr. t. ΙΧ. Ρ. 269. 


 
τοὺς δούλους μου καὶ ἐπὶ τὰς δούλας μου ἐν ταῖς ἡμέραις
ἐκείναις ἐκχεῶ ἀπὸ τοῦ Πνεύματός μου, καὶ προφη-
τευσουσιν. Τοῦ Αὐυοῦ. Τέως δείκνυσιν αὐτοὺς εὐδοκιμηκότας, ἅτε
ἐκείνους δὲ οὐχὶ, ἅτε σταυρώσαντας. οὕτω καὶ ὁ 
Κύριος βουλόμενος αὐτῶν μαλάξαι τὸν θυμὸν, ἔλεγεν· “οἱ υἱοὶ
“ὑμῶν ἐν τίνι ἐκβάλλουσι τὰ δαιμόνια;” οὐκ εἶπεν οἱ μαθηταί
μου· καὶ γὰρ ἐδόκει κολακείας εἶναι· οὕτω καὶ αὐτὸς οὐκ εἶπεν
ὅτι οὐ μεθύουσιν, ἀλλ’ ὅτι Πνεύματι φθέγγονται· ἀλλ’ ἐπὶ τὸν
προφήτην κατέφυγε, καὶ αὐτὸν ὑποδὺς, οὕτω λέγει· τῆς μὲν γὰρ 
κατηγορίας αὐτοὺς ἀπαλλάξας δι’ ἑαυτοῦ· τῆς δὲ χάριτος ἐκεῖνον
παράγει μάρτυρα· “ἐκχεῶ,” φησὶν, “ἀπὸ τοῦ Πνεύματός μου
“ἐπὶ πᾶσαν σάρκα·” τοῖς μὲν γὰρ δι’ ὀνείρων, τοῖς δὲ καὶ ἐμφανῶς
ἡ χάρις ἐξεχεῖτο· καὶ γὰρ δι’ ὀνείρων εἶδον οἱ προφῆται, καὶ
ἀποκαλύψεις ἐδέξαντο. Καὶ δώσω τέρατα ἐν τῷ οὐρανῷ ἄνω, καὶ σημεῖα ἐπὶ
τῆς γῆς κάτω. Τοῦ Αὐτοὐ. ταῦτα καὶ περὶ τῆς μελλούσης κρίσεως, καὶ περὶ
τῶν Ἱεροσολύμων φησὶ, καὶ περὶ τῆς αἰχμαλωσίας. Τοῦ Ἁγίου Κυρίλλου. Τὰ ἐπὶ τῷ σταυρῷ τοῦ Χριστοῦ γενησόμενα 
προδιδάσκει σαφῶς· καὶ τὰ δι’ αὐτὸν τοῖς Ἰουδαίοις συμβαίνοντα
διὰ τοῦ Ῥωμαίων πολέμου· τὴν δὲ Χριστοῦ ἡμέραν “τὴν
“μεγάλην καὶ ἐπιφανῆ,” τὴν τῆς ἀναστάσεως φησίν. Σετηριανοῦ. Καὶ πρώην ἡμῖν εἴρηται· ὅτε τὸν περὶ τοῦ σταυροῦ
ῥοῦ ἀνελάβομεν λόγον, καὶ τὸ ἅγιον πάθος, καθὼς οἷόν τε ἢν, ἀνεπτύξαμεν 
τῇ θεωρίᾳ· ὅτι ἐδόθη δύο ξένα· αἷμα καὶ πῦρ· πῦρ, ἡ
τοῦ Ἁγίου Πνεύματος ἐπιφοίτησις· αἷμα, ἡ ἐκ τῆς πλευρᾶς προελθοῦσα
χάρις· ἀδύνατον γὰρ ἀπὸ νεκροῦ σώματος προελθεῖν αἷμα·
πήγνυται γὰρ διὰ τοῦτο, καὶ ἐν σημείοις αὐτὸ τίθησιν ὁ Θεός. Διαύμου. Ὅταν οἱ φοροῦντες τὴν εἰκόνα τοῦ ἐπουρανίου, τοῦ 
φωτὸς τοῦ ἀληθινοῦ μετειληφότες, λέγουσιν, “ἐσημειώθη ἐφ’ ἡμᾶς
‘τὸ φῶς τοῦ προσώπου σου Κύριε· δίδοται δὲ καὶ ἐπὶ γῆς τέρατα
πάντων ἐθνῶν ἀναχωρούντων τῶν πατρῴων ἐθῶν τὲ καὶ θεῶν, ἐπὶ
τῷ δέξασθαι τὴν ἔκχυσιν τοῦ Πνεύματος· πρὸς τούτοις ἐρεῖ, καὶ τὰ

 
δοθέντα διὰ τοῦ Πνεύματος καὶ κατὰ τὸ Πνεῦμα, θεῖα χαρίσματα
τοῖς ἐπὶ γῆς ἀνθρώποις εἶναι τὰ τέρατα· κληθείη δὲ ταῦτα ἀπὸ
ἑτέρας ἀρχῆς οὕτως, ἐπεὶ ἑξῆς εἴρηται· “αἷμα καὶ πῦρ καὶ ἀτμίδα
“καπνοῦ.” Νικολάου πρεσβττέρου Ἀγκύρασ εἰσ τὸν προφήτην 
ἸΩΉΛ. Ταῦτα ἔσται κατὰ τὸν καιρὸν καθ’ ὃν τὰ ἐν οὐρανῷ τεράστια
καὶ τὰ ἐπὶ τῆς γῆς φοβερὰ γενήσεται· αἵματος μὲν ὑπὸ
Ῥωμαίων ἐκχεομένου πλείστου κατὰ τὴν Ἰουδαίαν· καπνοῦ δὲ
ἐγγινομένου τῶν πόλεων καὶ τῶν κωμῶν ἐμπιπραμένων· δίκην τινόντων
τῶν Ἰουδαίων τῆς εἰς Χριστὸν παροινίας· ἣν οὐδὲ αὐτὸς ὁ 
ἥλιος βλέπειν ἀνασχόμενος, μονονουχὶ τὸν ἴδιον ὀφθαλμὸν τὴν
φωτιστικὴν αὐτοῦ δύναμιν συνέστελλε, καὶ σκότος τοῖς ἐσκοτισμένοις
τὴν διάνοιαν ἔδειξεν· ἀλλ’ οὐδὲ, φησὶν, ἡ σελήνη μεμένηκεν
ἀπαθής· θυμουμένη δὲ ὡς εἰπεῖν κατὰ τῶν κυριοκτόνων, εἰς
ἐρύθημα τὴν ἀργυροειδῆ μετέβαλεν ἑαυτῆς ἰδέαν. Αἷμα καὶ πῦρ καὶ ἀτμίδα καπνοῦ. Τοῦ Χρτσοστόμου. Ὁρᾶς πῶς τὴν ἅλωσιν ὑπέγραψεν. Σετηριανοῦ. Πολλοὶ ἐνόμισαν ὅτι αἷμα περὶ τῆς σελήνης
εἶπε, καὶ οὐ περὶ τῆς πλευρᾶς· αἷμα δὲ λέγω, ὃ ἐξέχεαν οἱ Ἰουδαῖοι,
καὶ καθ’ ἑαυτῶν ἐπεσπάσαντο λέγοντες, “τὸ αἷμα αὐτοῦ ἐφ’ 
“ἡμᾶς καὶ τὰ τέκνα ἡμῶν· καὶ μετὰ τὸ ἀνελεῖν ἀρνοῦνται· ἀεὶ
γὰρ ἡ κακία καθ’ ἑαυτῆς ὁρίζουσα μετανοεῖ, καὶ ἀνακαλεῖται τὰς
ἰδίας φωνάς· οἱ εἰπόντες “τὸ αἷμα αὐτοῦ ἐφ’ ἡμᾶς,” λέγουσι τοῖς
Ἀποστόλοις “τί βούλεσθε ἐφ’ ἡμᾶς ἐπαγαγεῖν τὸ αἷμα τοῦ ἀν-
“θρώπου τούτον;” Ὁ ἥλιος μεταστραφήσεται εἰς σκότος, καὶ ἡ σελήνη
εἰς αἷμα. Τοῦ Χρτσοστόμου.Ἁπὸ τῆς διαθέσεως τῶν πασχόντων τοῦτο
γίνεται· λέγεται μὲν οὖν καὶ πολλὰ τοιαῦτα γεγενῆσθαι ἐν οὐρανῷ,
καθὼς Ἰώσηπος μαρτυρεῖ· ἅμα δὲ καὶ αὐτοὺς τοῦ σκότους 
ἀναμνήσας τοῦ γεγενημένου, καὶ ποιῶν προσδοκᾶν τὰ μέλλοντα. Κτρίλλου. Ἑπὶ ταῖς τῶν Ἰουδαίων δυσσεβείαις, ταῖς εἰς
Χριστὸν δηλονότι γεγενημέναις, καὶ αὐτὴ τῶν στοιχείων δεδυσφό-

 
ρηκεν ἡ φύσις· κατωλοφύρατο δὲ ὡσπερ ἡ κτίσις, ὑβρισμένον
ὁρῶσα τὸν ἑαυτῆς δεσπότην· καὶ ὁ μὲν θεῖος ναὸς μονονουχὶ καὶ
ἀσχάλλων τοῖς πενθοῦσιν ἐν ἴσῳ, περιερρήγνυτο· γέγραπται γὰρ
ὅτι τὸ καταπέτασμα τοῦ ναοῦ ἐσχίσθη ἀπὸ ἄνωθεν ἕως κάτω·
ἥλιος δὲ τὸ οἰκεῖον ἀνάπτων σέλας, καὶ τὴν ἀκτῖνα συνενεγκὼν, οὐκ 
ἠξίου φαίνειν ἔτι τοῖς ἐπὶ τῆς γῆς· ἐποίει γὰρ σκότος ἀπὸ ὥρας
ἕκτης ἕως ὥρας ἐνάτης· ἐσχίζοντο δὲ καὶ αἱ πέτραι· τάχα δέ που
καὶ περὶ τὸν τῆς σελήνης κύκλον ἐπράττετό τι τῶν ἀσυνήθων, ὡς
δοκεῖν εἰς αἷμα μεταπεποιῆσθαι καὶ αὐτήν. Σεσίγηται μὲν οὖν τὸ
τοιόνδε παρὰ τοῖς ἁγίοις Εὐαγγελιστῖς· ἀξιόχρεως γε μὴν ἡ 
πίστις ἐκ προφητείας, ὅτι τοῖς τοῦ δημιουργοῦ νεύμασιν οὐκ ἐν
ἡλίῳ μόνῳ τὰ σημεῖα γέγονεν, ἀλλ’ οἷον ὅλη πρὸς τὸ ἀκαλλὲς
καὶ ἀσύνηθες αὐτῇ μετακεχώρηκεν ἡ κτίσις, σαφὲς ἃν γένοιτο διὰ
φωνῆς λέγοντος Ἡσαῒου· “Καὶ ἐνδύσω τὸν οὐρανὸν σκότος, καὶ
“θήσω ὡς σάκκον τὸ περιβόλαιον αὐτοῦ· οὐρανὸν δὲ ὅταν λέγῃ, 
πάντα που πάντως φησιν τὰ ἐν οὐρανῷ καὶ οἷον σάκκῳ τῷ σκοτεινῷ
καταμφιέσαι φησὶ, πενθοῦντά τε καὶ κατηλγηκότα· καὶ
αὐτῷ δὴ τούτῳ διακεκραγότα τῷ σχήματι. Σημεῖα μὲν οὖν ἤτοι
τέρατα, τὰ ἐν οὐρανῷ ταυτὶ φαίην ἄν· τὰ δέ γε εἰς γῆν “αἷμά
“τε καὶ πῦρ καὶ ἀτμίδα καπνοῦ,’ καταδήλως εἶεν ἃν οἶμαι που 
τὰς τῶν Ἰουδαίων συμφορὰς, ἃς ὁ παγχάλεπος αὐτοῖς ἐπεσώρευσε
πόλεμος, ὁ διὰ τῆς Ῥωμαίων χειρός· αἵματι μὲν γὰρ ἡ πᾶσα
μὲν αὐτοῖς κατερραίνετο χώρα· ἔμελλε δὲ ὅμου ταῖς πόλεσι κατα-
πίμπρασθαι καὶ αὐτὸς ὁ διαβόητος νεώς· οἶκοί τε καπνίζεσθαι
κατασεσεισμένοι· ὅτι δὲ καὶ πρὸ τῆς ἡμέρας τῆς μεγάλης καὶ ἐπιφανοῦς, 
καθ᾿ ἣν ἅπασι τὸ θεῖον προκείσεται βῆμα Χριστοῦ
τος ἑκάστῳ κατὰ τὰ ἔργα αὐτοῦ, τὰ τοιάδε τοῖς Ἰουδαίοις συμβήσεται,
διαμεμήνυκεν εἰπὼν, “πρὶν ἐλθεῖν τὴν ἡμέραν Κυρίου τὴν
“ μεγάλην καὶ ἐπιφανῆ. Τοῦ ἁγίου Βασιλείου ἐκ τῆσ ἑξαημέρου ὁμιλίασ ς. 
Ηδη δὲ καὶ τῆς τοῦ παντὸς διαλύσεως ἐν ἡλίῳ καὶ σελήνῃ καὶ
ἄστροις σημεῖα φανήσεσθαι ὁ Κύριος προηγόρευσεν· “ὁ ἥλιος
μεταστραφήσεται εἰς αἷμα, καὶ ἡ σελήνη οὐ δώσει τὸ φέγγος
αὐτῆς· ταῦτα σημεῖα τῆς συμπληρώσεως καὶ τῆς τοῦ παντὸς
διαλύσεως. Σετηριανοῦ. Ἐπειδὴ γὰρ ἡ πρώτη ἦν εὐτελὴς ἡ ἐν σαρκὶ, ἡ
διδακτική· ἡ δὲ δευτέρα ἔνδοξος, τοῦ ἁγίου σώματος ἐκείνου οὐκέτι
ἄλλως φαινομένου, ἀλλ’ αὐγὰς φωτὸς ἀστράπτοντος, διὰ τοῦτο
λέγει “τὴν ἡμέραν Κυρίου τὴν μεγάλην· εἴρηται πολλάκις ἡμῖν,
ὅτι Θεός ἐστιν ὁ λέγων “ἐκχεῶ ἀπὸ τοῦ Πνεύματός μου πρὶν ἐλθεῖν 
’ ἡμέραν Κυρίου εἰπὲ τῷ Ἰουδαίῳ, εἰ ἓν πρόσωπόν ἐστι, καὶ ἓν
θεικόν ἐστιν ὄνομα, καὶ αὐτὸς λαλεῖ περὶ ἑαυτοῦ, διατὶ μὴ εἶπε
πρὶν ἐλθεῖν τὴν ἡμέραν τὴν ἐμήν. Πρὶν ἢ ἐλθεῖν τὴν ἡμέραν Κυρίου τὴν μεγάλην καὶ
ἐπιφανῆ. Τοῦ Χρυσοστόμου. Μῆ γὰρ ἐπειδὴ νῦν ἁμαρτάνετε, ἁμαρτάνετε,
φησὶ, θαρσήσετε· ταῦτα γὰρ προοιμ́ιά ἐστι μεγάλης τινὸς ἡμέρας
καὶ χαλεπῆς· ὅρα πῶς αὐτῶν κατέσεισε τὴν ψυχὴν καὶ διέλυσε·
καὶ τὸν γέλωτα μετέστρεψεν εἰς ἀπολογίαν· εἰ γὰρ ταῦτα πρὸ
οίμια τῆς ἡμέρας ἐκείνης, ἀνάγκη παρὰ τῶν ἐσχάτων τὸν κίνδυνον 
ἐπηρτῆσθαι. Νικολάου Ἀγκύρασ. Συμβήσεται δὲ ταῦτα πρὸ τῆς τοῦ
Κυρίου πάλιν ἐνδόξου καὶ φοβερᾶς ἐλεύσεως, καθ’ ἣν μέλλει κρίνειν
ζῶντας τε καὶ νεκρούς· τουτέστιν, ἀδύνατον παρελθεῖν τουτονὶ
τὸν αἰῶνα, μὴ πάντων τῶν εἰρημένων εἰς πέρας ἐλθόντων. Καὶ ἔσται πᾶς ὃς ἐὰν ἐπικαλέσηται τὸ ὄνομα Κυρίου
σωθήσεται. Τοῦ Χρυσοστόμου. “Ἐπικαλέσηται“ οὐχ ἁπλῶς· οὐ γάρ,
φησιν, ὁ λέγων μοι Κύριε, Κύριε, ἀλλὰ μετὰ διαθέσεως, μετὰ βίου
ἀρίστου, μετὰ παρρησίας τῆς προσηκούσης τέως δὲ κοῦφον ποιεῖ 
τὸν λόγον, τὸ τῆς πίστεως εἰσάγων, καὶ φοβερὸν τὸ τῆς κολάσεως,
ὅτι ἐν ἐπικλήσει ἡ σωτηρία. Τοῦ άγίου Κυρίλλου ἐκ τῆσ εἰσ τὸν Ἰωὴα.
Εσονται μέν, φησιν, ἐν οὐρανῷ τε καὶ γῇ σημεῖα ἐπὶ τοῖς γινο-
μένοις κατὰ Χριστοῦ δυσσεβήμασιν· ὅμως προκείσεται αὐτοῖς τὰ 
ἐξ ἡμερότητος, εἰ τὴν ἐν Χριστῷ δικαίωσιν ἀγαπήσαντες, ἕλοιντο
Κύριον αὐτὸν ὁμολογεῖν· τὸ δὲ, οὓς Κύριος προκέκληται, τοῦτό
ἐστιν, ὃ καὶ Παῦλος ἔφη· ὅτι “οὐχ ἑαυτῷ τις λαμβάνει τὴν τι-
“μὴν, ἀλλὰ καλούμενος ὑπὸ τοῦ Θεοῦ.” Διαύμου. Ὡς ἀληθεύεται τὸ πᾶς ὁ αἰτῶν λαμβάνει,” μὴ
ἀριθμουμένων εἰς πάντας τοὺς αἰτουμένους τῶν κακῶς αἰτούντων· ὁ
γὰρ κακῶς αἰτῶν οὐκ αἰτεῖται· οὕτως ἀληθές ἐστι τὸ πᾶς, ὃς ἃν
“ἐπικαλέσηται τὸ ὄνομα Κυρίου, σωθήσεται·” οὐ συμπεριλαμβανομένων
τῶν ἄνευ τοῦ ποιεῖν τὸ θέλημα τοῦ Πατρὸς λεγόντων τὸν 
Ἰησοῦν Κύριον, Καὶ διὰ τοῦτο δοκούντων ἐπικαλεῖσθαι τὸ ὄνομα
αὐτοῦ. καὶ ἑτέρως· οὐ ταὐτὸν τὸ ἐπικαλεῖσθαι τὸ ὄνομα Κυρίου,
καὶ λέγειν αὐτό· ὁ μὲν γὰρ εὐχόμενος, καὶ τυχεῖν τινὸς ἀγα-
θοῦ βουλόμενος ἐπικαλεῖται· ᾧ ἀκολούθως γίνεται σωτηρία· ὁ
δὲ προσποιούμενος εἶναι δοῦλος, λέγει, Κύριε, Κύριε τῷ Ἰησοῦ, οὐ 
πράττων τὰ δούλου· ὅθεν πρὸς τοὺς τοιούτους φησί· “τι με λέγετε
“Κύριε, Κύριε, καὶ οὐ ποιεῖτε ἃ λέγω.” παραπλησίως ἐκδέξῃ τὸ
“πᾶς ὃς ἃν ἐπικαλέσηται τὸ ὄνομα Κυρίου, σωθήσεται· τῷ “οὐδεὶς
“λέγει Κύριος Ἰησοῦς, εἰ μὴ ἐν Πνεύματι ‘Αγίῳ·“ Κύριον, τοῦ
ἔργῳ καὶ διαθέσει δουλεύοντος αὐτῷ, ἀλλ’ οὐ μόνῃ ψιλῇ προφορᾷ 
λέγοντος τὸν Ἰησοῦν Κύριον. Νικολάου Ἀγκύρασ. Οὐκ Ἰουδαῖος μόνον, ἀλλὰ καὶ Ἕλλην
καὶ βάρβαρος καὶ Σκύθης, καὶ ἁπλῶς εἰπεῖν πάντων τῶν εἰς Χριστὸν
πιστευόντων ἡ ὁμήγυρις, ἡ ἐν Σιῶν καὶ ἐν ‘Ιερυσαλὴμ ἐπὶ
τῶν Ἀποστόλων γενομένη, τῶν ἐκ τοῦ καταλείμματος τοῦ ’Ισραὴλ 
πρὸς τὸ εὐαγγελικὸν κληθέντων κήρυγμα. b Περὶ πόθους καὶ ἀναστάσεως καὶ ἀναλήψεως Χριστοῦ, δωρεάς τε τοῦ Ἁγίου
Πνεύματος. Ἅνδρες Ἰσραηλῖται, ἀκούσατε τοὺς λόγους τούτους. Τοῦ Χρτσοστόμου. Οὐκ ἔστι κολακείας τὰ ῥήματα, ἀλλ’ 
ἐπειδὴ καθήψατο αὐτῶν σφόδρα, ἀνίησιν αὐτοὺς καὶ ἀναμιμνήσκει
τοῦ προπάτορος, καὶ πάλιν ἀπὸ προοιμίου ἄρχεται, ἵνα μὴ θορυβη-
θῶσιν προφήτου ἀκούοντες· τὸ δὲ ὄνομα τοῦ ’Ιησοῦ εὐθέως ἃν αὐτοῖνγ
προέστη· καὶ οὐκ εἶπε πείσθητε, ἀλλ’ ἀκούσατε, ὅπερ ἢν
ἀνεπαχθές. Σκόλ. Ἰσραηλίτας αὐτοὺς καλεῖ διὰ τοὺς προπάτορας· προ-
τρεπόμενος αὐτοὺς τούτων μεμνῆσθαι τὴν πίστιν. Ἰησοῦν τὸν Ναζωραῖον, ἄνδρα ἀπὸ τοῦ Θεοῦ ἀποδε-
δειγμένον εἰς ὑμᾶς. b Et haee sectio asterisco notari debuit. Τοῦ άγίου Ἀθανασίου. Ἆρ’ ἐπειδὴ τοῖς ῥήμασι τούτοις ἐχρή-
σαντο, μόνον τὸν ἄνθρωπον ᾔδεισαν τὸν χριστὸν οἱ Ἀπόστολοι, καὶ
πλέον οὐδέν; μὴ γένοιτο· οὐκ ἔστιν οὐδ’ εἰς νοῦν τοῦτο λαβεῖν
ποτέ· ἀλλὰ καὶ τοῦτο ὡς ἀρχιτέκτονες σοφοὶ καὶ οἰκονόμοι μυστηρίων
Θεοῦ πεποιήκασι· καὶ τὴν αἰτίαν ἔχουσιν εὔλογον. Ἐπειδὴ 
γὰρ οἱ τότε ’Ιουδαῖοι πλανηθέντες καὶ πλανήσαντες Ἓλληνας,
ἐνόμιζον τὸν Χριστὸν ψιλὸν ἄνθρωπον μόνον ἐκ σπέρματος Δαβὶδ
ἔρχεσθαι, καθ’ ὁμοιότητα τῶν ἐκ τοῦ Δαβὶδ ἄλλων γενομένων
τέκνων οὔτε γὰρ Θεὸν αὐτὸν, οὐδ’ ὅτι ο Λόγος σάρξ ἐγένετο, επιστευον·
τούτου ἕνεκα μετὰ πολλῆς τῆς συνέσεως οἱ μακάριοι Ἀπόσολοι 
τὰ ἀνθρώπινα τοῦ Σωτῆρος ἐξηγοῦντο τοῖς Ἰουδαίοις· ἵν
ὅλως πείσαντες αὐτοὺς ἐκ τῶν φαινομένων καὶ γενομένων σημείων
ἐληλυθέναι τὸν Χριστὸν, λοιπὸν καὶ εἰς τὴν περὶ τῆς θειότητος
πίστιν αὐτοὺς ἀγάγωσι· δεικνύντες ὅτι τὰ γενόμενα ἔργα οὐκ
ἔστιν ἀνθρώπου, ἀλλὰ Θεοῦ· ἀμέλει Πέτρος ὁ λέγων ἄνδρα παθητὸν 
Χριστὸν, εὐθὺς συνῆπτεν, οὗτος “ἀρχηγὸς τῆς ζωῆς ἐστιν·
ἐν δὲ τῷ Εὐαγγελίῳ ὁμολογεῖ· σὺ εἶ ὁ Χριστὸς ὁ Υἱὸς τοῦ Θεοῦ
“τοῦ ζῶντος·” ἐν δὲ τῇ Ἐπιστολῇ φησὶν αὐτὸν ”ἐπίσκοπον ψυ-
“χῶν·” καὶ κύριον ἑαυτοῦ τὲ καὶ τῶν Ἀγγέλων καὶ δυνάμεων εἶναι·
πάλιν τὲ ὁ Παῦλος, ὁ λέγων ἄνδρα ἐκ σπέρματος Δαβὶδ εἶναι τὸν 
Υἱὸν, οὗτος ἐπέστελλεν Ἑβραίοις μὲν, ὃς ὢν ἀπαύγασμα τῆς
“δόξης, καὶ χαρακτὴρ τῆς ὑποστάσεως αὐτοῦ·” Φιλιππησίοις δὲ,
“ ὃς ἐν μορφῇ Θεοῦ ὑπάρχων, οὐχ ἁρπαγμὸν ἡγήσατο τὸ εἶναι ἴσα
“ Θεῷ. τὸ δὲ λέγειν ἀρχηγὸν ζωῆς, καὶ Υἱὸν τοῦ Θεοῦ, καὶ ἀπαύγασμα
καὶ χαρακτῆρα, καὶ ἴσα Θεῷ, καὶ Κύριον, καὶ Ἐπίσκοπον 
ψυχῶν, τι ἃν εἴη ἕτερον ἢ ὅτι ἐν σώματι Λόγος ἦν Θεοῦ, δι’ οὗ
τὰ πάντα ἐγένετο· καὶ ἔστιν ἀδιαίρετος τοῦ Πατρὸς, ὡς ἔστι τὸ
ἀπαύγασμα πρὸς τὸ φῶς; Τοῦ Χρυσοστόμου. Ὄρα πῶς οὐδὲν λέγει τῶν ὑψηλῶν, ἀλλ’
ἀπὸ τῶν σφόδρα ταπεινῶν ἄρχεται· καὶ εὐθέως τὴν πατρίδα λέγει, 
ἥπερ ἐδόκει εὐτελὴς εἶναι· καὶ οὐδὲν μέγα λέγει περὶ αὐτοῦ· οὐδὲ
οἱον ἄν τις εἴποι περὶ προφήτου τέως· “’Ιησοῦν,” φησὶ, “τὸν
“Ναζωραῖον, ἄνδρα ἀποδεδειγμένον ἀπὸ τοῦ Θεοῦ εἰς ὑμᾶς.”
Ορα ποῖον ἦν μέγα τὸ εἰπεῖν, ὅτι παρὰ τοῦ Θεοῦ ἀπεστάλη· τοῦτο
γὰρ ἄνω καὶ κάτω, καὶ αὐτὸς ἐσπούδαζε, καὶ Ἰωάννης καὶ οἱ 

 
Ἀπόστολοι, δεῖξαι· ἄκουε γὰρ Ἰωάννου λέγοντος· “ἐκεῖνός μοι εἶπεν,
“ἐφ’ ὃν ἃν ἴδῃς τὸ Πνεῦμα καταβαῖνον καὶ μένον ἐπ’ αὐτὸν, οὗ.
“τος ἐστιν.” αὐτὸς δὲ ὁ Χριστὸς καὶ μεθ’ ὑπερβολῆς τοῦτο
ποιεῖ λέγων· “ἀπ’ ἐμαυτοῦ οὐχ ἥκω· ἐκεῖνος με ἔπεμψε,” καὶ
πανταχοῦ τῶν γραφῶν τοῦτο μάλιστά ἐστι τὸ σπουδαζόμενον. Ἐξ ἀνεπιγράφου. τοῦτό φησιν· ἐπυδὴ Θεοῦ υἱὸς ὣν, καὶ
Θεὸς Λόγος, γέγονεν ἄνθρωπος, λαβὼν δούλου μορφήν· ὡς εἶναι τὸν
ἐπιδημήσαντα Χριστὸν ἄνθρωπον ἅμα καὶ Θεόν. ὥσπερ οὖν ὅταν ὁ
Χριστὸς λέγηται “Θεοῦ δύναμις καὶ Θεοῦ σοφία,” περὶ τῆς θεύτητος
αὐτοῦ τὰ λεγόμενα ἐκλαμβάνομεν, ἧς ἔλαβεν ἐκ τῆς παρθένου 
Ὄρα γὰρ ποτὲ μὲν λέγοντα αὐτὸν, “ζητεῖτέ ζητεῖτέ με ἀποκτεῖθένου.
“ναι ἄνθρωπον, ὃς τὴν ἀλήθειαν ὑμῖν λελάληκα· ποτὲ δὲ “ἐγὼ
καὶ ὁ Πατὴρ ἕν ἐσμεν. Τοῦ ἁγίου Σετήρου ἐπισκόπου Ἀντιοκείασ ἐκ τῆσ πρὸσ
Εὐπράξιον κουβικουαάριον ἀποκρίσεωσ. Ὄρα σαφῶς ὡς 
οἶδεν αὐτὸν καὶ ἄνθρωπον ἀληθῶς καὶ Θεὸν ἀπαθῆ, μὴ δυνάμενον
κρατεῖσθαι θανάτῳ. εἰ μὴ γὰρ ἦν ὁ αὐτὸς κατὰ φύσιν ἀθάνατος,
εἰ καὶ θνητὸς, καθ’ ὃ γέγονε σὰρξ, οὐκ ἂν εἶπε· “καθότι οὐκ ἦν
“δύνατον δύνατον κρατεῖσθαι αὐτὸν ὑπ’ αὐτοῦ. καὶ πάλιν Ἰουδαίοις
ἔλεγεν ἀλλαχοῦ· “τὸν τὸν ἀρχηγὸν τῆς ζωῆς ἀπεκτείνατε· οὕτως ὁ 
αὐτός ἐστι παθητὸς σαρκὶ, καὶ θεότητι πάθους ἀνώτερος· καὶ καθὸ
μὲν ἄνθρωπος, ἐξηγέρθαι λεγόμενος ὑπὸ τοῦ Πατρός· καθὸ δὲ Θεὸς,
οὐχ οἱος τε ὢν κρατεῖσθαι θανάτῳ· οὕτω καὶ Παῦλος ’Ρωμαίοις
ἐπιστέλλων· ἐξ Ἰουδαίων εἶναί, φησι, “ τὸ κατὰ σάρκα Χριστὸν,”
τὸν αὐτὸν δὲ “Θεὸν εὐλογητὸν εἰς τοὺς αἰῶνας· ἀμήν· γράφει 
δὲ καὶ ἐν τῇ προτέρᾳ πρὸς Κορινθίους Ἐπιστολῇ “εἷς Κύριος Ἰη-
“σοῦς Χριστὸς, δι’ οὗ τὰ πάντα, καὶ ἡμεῖς δι’ αὐτοῦ· καὶ πάλιν
ἐν τῇ πρὸς ‘Εβραίους· “’Ιησοῦς Ἰησοῦς Χριστὸς χθὲς καὶ σήμερον ὁ αὐτὸς,
κα εἰς τοὺς αἰῶνας. Διδύμου. Εἰ καὶ μανέντες ἀπὸ Ἀρτεμᾶ, οἷς ἠκολούθησαν καὶ 
οἱ ἀπὸ Σαμοσάτων, οἴονται ψιλὸν ἄνθρωπον τὸν Ἰησοῦν διὰ τὴν
προκειμένην λέξιν, ἴστωσαν ὅτι τοῦ Θεοῦ Υἱὸς, Θεὸς Λόγος ὢν,
ἄνθρωπος γέγονε, δεξάμενος δούλου μορφήν· ὡς εἶναι τὸν ἐπιδημήσαντα
Χριστὸν, ἄνθρωπον ἅμα καὶ Θεόν· ὥσπερ οὖν ὅταν ὁ Χριστὸς
λέγηται “Θεοῦ δύναμις καὶ Θεοῦ σοφία, περὶ τῆς θεότητος, 

 
ἀλλ’ οὐ περὶ τοῦ ἀνθρωπείου αὐτὸ ἐκλαμβάνομεν· οὕτω πάλιν ἐὰν
λέγηται Χριστὸς τεθνάναι καὶ τεθάφθαι κατὰ τὰς γραφὰς, περὶ
τοῦ σώματος αὐτοῦ, οὐχὶ δὲ περὶ τῆς θεότητος ἐκδεχόμεθα· καὶ
ἔστι γε μυρία τοιαῦτα ἐν ταῖς γραφαῖς εὑρεῖν· ὅθεν ἐὰν “ ἄνδρα
λέγῃ “’Ιησοῦν ἀποδεδειγμένον ἀπὸ τοῦ Θεοῦ σημείοις καὶ τέρασιν, 
ἀκολούθως αὐτὸ νοοῦμεν τῷ “νῦν με ζητεῖτε ἀποκτεῖναι ἄνθρωπον,
“ ὃς τὴν ἀλήθειαν ὑμῖν λελάληκα, καὶ τὸ “ ἄνθρωπος ἐν πληγῇ ὣν,
“ καὶ εἰδὼς φέρειν μαλακίαν.” Καὶ γὰρ ἀκούοντες αὐτοῦ τούτου
ἀνδρὸς τοῦ ἀποδεδειγμένου ἀπὸ Θεοῦ λέγοντος, “ οὕτω γὰρ ἠγάπη-
“ σεν ὁ Θεὸς τὸν κόσμον, ὥστε τὸν Υἱὸν αὐτοῦ τὸν μονογενῆ ἔδωκε· 
καὶ “ ἐγώ εἰμι τὸ φῶς τοῦ κόσμου· καὶ “ ἐγὼ ἐν τῷ Πατρὶ,
“ καὶ ὁ Πατὴρ ἐν ἐμοὶ,” οὐκ ἠλίθιοι ἐσμὲν ὡς περὶ ψιλοῦ ἀνθρώ-
που ταῦτα λελέχθαι νομίζειν. Εἰπάτωσαν δὲ ἡμῖν οἱ τῆς γνώμης
ταύτης, πῶς ἀκούουσιν· “ οὐδεὶς ἀναβέβηκεν εἰς τὸν οὐρανὸν, εἰ
“ μὴ ὁ ἐκ τοῦ οὐρανοῦ καταβὰς, ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου· καὶ τὸ 
“ ἐὰν θεωρῆτε τὸν υἱὸν τοῦ ἀνθρώπου ἀναβαίνοντα, ὅπου ἦν τὸ πρό-
“ τερον.” οὐ γάρ τι τούτων νοῆσαι εὐσεβῶς δυνήσονται, ἀρνούμενοι
τὴν θεότητα τοῦ Ἰησοῦ· πῶς ὁ ἐκ τῆς Μάριας, ὃν ὑπονοοῦσι
ψιλὸν ἄνθρωπον εἶναι, ἐκ τοῦ οὐρανοῦ καταβέβηκε, καὶ ἀναβαίνει
ὅπου ἢν τὸ πρότερον, οὐχ ἕξουσιν εἰπεῖν. Ἐλεγκτέον ἐκ τῆς προκειμένης 
λέξεως καὶ τοὺς οἰομένους σάρκα μόνον γεγενῆσθαι τὸν
Σωτῆρα· οὐ γὰρ κατὰ μόνης σαρκὸς οἰκείως λεχθήσεται ἡ “ ἀνὴρ”
φωνή. Πρὸς ταύτην τὴν διάνοιαν τείνοι καὶ τὸ εἰρημένον ἐν τῇ πρὸς
Ρωαίους Ἐπιστολῇ Παύλῳ τῷ Ἀποστόλῳ· “τοῦ ὁρισθέντος 
“ Υἱοῦ Θεοῦ ἐν δυνάμει·’ τουτέστι τοῦ διὰ τῶν ἔργων ἀποδειχθέντος
καὶ τῆς δυνάμεως τῶν θαυμάτων· ὡς ἔστιν ἀληθῶς Υἱὸς τοῦ
Πατρός· κατ’ οὐδὲν διαφέρει τὸ εἰπεῖνc, ὁρισθῆναι αὐτὸν υἱὸν Θεοῦ
ἐν δυνάμει, καὶ τὸ εἰπεῖν, ἀποδειχθῆναι αὐτὸν δυνάμεσι καὶ τέρασι
καὶ σημείοις, οἷς ἐποίησεν ὁ Θεὸς δι’ αὐτοῦ καθάπερ δι’ Υἱοῦ· δι’ 
αὐτοῦ γὰρ θεοπρεπῶς καὶ τοὺς αἰῶνας ἐποίησεν. Δυνάμεσι καὶ τέρασι καὶ σημείοις, οἷς ἐποίησε δι’
αὐτοῦ ὁ Θεὸς ἐν μέσῳ ὑμῶν, καθὼς αὐτοὶ οἴδατε. C εἶπεν Cod. Ἐξ ἀνεπιγράφου. Πάλιν διὰ τοῦ εἰπεῖν “δυνάμεσι καὶ
τέρασι καὶ σημείοις, οἷς ἐποίησεν ὁ Θεὸς δι’ αὐτοῦ ἐν μέσῳ ὑμῶν,
ἐμφαντικώτατα ἔδειξε Θεὸν τὸ Πνεῦμα, καὶ ὅτι Θεὸς τὸ Πνεῦμα
ἐστὶ, δι’ οὗ καὶ μεθ’ οὗ ταῦτα ἐθαυματούργει· οὐχ ὁ μείζων ἐλάττων,
ἀλλ’ ὡς Υἱὸς ἐπιφανεὶς καὶ ἐμφανίζων, οὐχ ἑαυτὸν μόνον, ἀλλὰ 
καὶ Πατέρα τὸν γεννήσαντα καὶ συμπληρωτικὸν τῆς οὐσίας αὐτοῦ·
Θεὸν τὸ Πνεῦμα, ὡς Πνεῦμα Θεοῦ καὶ Θεόν· τοῖς δὲ θεο-
μάχοις Ἰουδαίοις εἰποῦσιν αὐτῷ “ ὅτι ἐν Βεελζεβοῦλ ἐκβάλλεις
“ τὰ δαιμόνια, ἀποκριθεὶς εἶπεν· “ οὐκ ἐν Βεελζεβοῦλ ἀλλ’ ἐν
“ Πνεύματι Θεοῦ· σαφῶς καὶ ἑαυτὸν Θεὸν ἔδειξε· καὶ τὸ 
Πνεῦμα Πνεῦμα αὐτοῦ καὶ Θεόν· οὐδὲν γὰρ τερατωδέστερον ἣ
δυνατώτερον ἐν τοῖς σημείοις τοῦ δαίμονας ἀπελαύνειν· ἐξέβαλε
δὲ αὐτὸς ὡς Θεός· ἔλεγε δὲ ἐν Πνεύματι Θεοῦ ἐκβάλλειν τὰ δαιμόνια·
ἵνα δείξῃ πρόσωπον τοῦ ἐν ᾧ, καὶ μεθ’ οὗ ἐκβάλλειν ἐνυπό-
στατον οὐσιωδῶς συμπληροῦντος τὴν τριαδικὴν ὁμότιμον καθέδραν 
αὐτῷ καὶ τῷ Πατρί· ἵνα δεικνυμένου αὐτοῦ καὶ τοῦ Πνεύματος
αὐτοῦ ἐν δυσὶ προσώποις, μίαν ὁμοτίμων φύσιν τὲ καὶ ἀξίαν, ἕνα
δείξῃ Θεὸν τῇ φύσει τὴν ἀσυγχύτως εὐκρινῆ καὶ ἀδιαίρετον ἐν
προσώποις τριάδα. Ἀμφιλεκτείτω δὲ μηδεὶς μικρότερον τοῦ ἑτέρου
ἢ μεῖζον, ἢ αἴτιον ἢ αἰτιατὸν νοεῖν ἢ λέγειν ἐν τῇ ὁμοτίμῳ 
τριάδι· διὰ τὸ οἰκονομικῶς καὶ διὰ συστατικῶν λόγων λέγεσθαι
τὸν μὲν δι’ οὗ καὶ ἐξ οὗ, συνεκτικῇ ἀσυγχύτῳ ὁμοτιμίᾳ ἐργάζεσθαί
τε καὶ θαυματουργεῖν τὰ ἀνθρώπινα καὶ τὰ ὑπὲρ ἄνθρωπον,
καὶ τὰ ἐπέκεινα τῶν ὑπὲρ ἄνθρωπον· τὰς δυνάμεις καὶ τὰ τέρατα,
σημεῖα τε καὶ παράδοξα· ἀλλ’ ἐκλαμβανέτω ἐν Υἱῷ τὸν Πατέρα 
καὶ τὸ Πνεῦμα, καὶ ἐκ Πατρὸς τὸν Υἱὸν ἐνυποστάτῳ γεννήσει,
καὶ τὸ Πνεῦμα ἐνυποστάτῳ οὐσιώδει ὑπάρξει· ἐκδεχέσθω δὲ καὶ
τὸν Πατέρα ἐν Υἱῷ ἅμα τῷ Πνεύματι· αἱ καὶ ἐν μέσῳ ἑστάναι
ἐκείνου τοῦ λαοῦ, μᾶλλον δὲ καὶ ἡμῶν· καὶ τὸν Υἱὸν ἐν τῷ Πατρὶ,
ἔχοντα ἐν ἑαυτῷ καὶ σὺν αὐτῷ τὸν Πατέρα· ἐμφανίζοντα ἐν ἑν ἑαυτῷ 
τὸ ἐξ αὐτοῦ καὶ σὺν αὐτῷ Πνεῦμα Θεοῦ καὶ Θεὸν, ἐν ᾧ ἐκβάλλει
τὰ δαιμόνια· ἵνα ἀκούοντες τὸ “ἐγὼ ἐν τῷ Πατρὶ καὶ ὁ Πατὴρ
“ ἐν ἐμοὶ,” καὶ τὸ “ ἐγὼ ἐν Πνεύματι Θεοῦ ἐκβάλλω τὰ δαι-
μόνια, ἐκδεχώμεθα τὸ ἐν τῳ Πνεύματι ὥς τε ἐγὼ ἐν τῶ
“ Πατρὶ, καὶ ὁ Πατὴρ ἐν ἐμοί· καὶ “ ἐγὼ ἐν τῷ Πνεύματι ἐκ- 

 
“βάλλω τὰ δαιμόνια,” ἓν εἶναι τὸ ὁμόφωνον διὰ τὸ ὁμοούσιον· εἰ
γὰρ καὶ ὁ Πατὴρ Θεὸς, ἀλλὰ λέγεται καὶ Πνεῦμα ὁμωνύμως, τοῦ
Πνεύματος μὴ ἀποβάλλων τὸ εἰναι· καὶ Πατὴρ καὶ Πνεῦμα,
μὴ γινομένου τοῦ Πνεύματος Πατὴρ, ἀλλὰ μένοντος Πνεῦμα καὶ
Θεός. Τοῦτον τῇ ὡρισμένῃ βουλῆ καὶ προγνώσει τοῦ Θεοῦ
ἔκδοτον λαβόντες, διὰ χειρῶν ἀνόμων προσπήξαντες
ἀνείλετε. Τοῦ Χρυσοστόμου. Εἰτα ἐν μέσῳ θεὶς τὸ τόλμημα αὐτῶν τὸ
ἐναγὲς ἐκεῖνο, ὅρα πῶς πειρᾶται αὐτοὺς ἀπαλλάξαι τοῦ ἐγκλήματος· 
εἰ γὰρ καὶ ὡρισμένον ἦν, φησὶν, ὅμως ἀνδροφόνοι ἦσαν. Καὶ
μετ’ ὀλίγα—μονονουχὶ τὰ αὐτὰ τῷ Ἰωσὴφ λέγων ῥήματα, καθάπερ
κἀκεῖνος ἔλεγε πρὸς τοὺς ἀδελφοὺς, “ μὴ ὀργίζεσθε πρὸς
“ ἀλλήλους· ὁ Θεός με ἀπέστειλεν ἐνταῦθα· τοῦ Θεοῦ τὸ ἔργον
“ γέγονε·” τι οὖν καλῶς ἐποιήσαμεν φησιν; ἵνα μὴ τοῦτο εἴπωσι, 
διὰ τοῦτο προσέθηκε “ διὰ χειρῶν ἀνόμων προσπήξαντες ἀνείλετε·
ἐνταῦθα τὸν ‘Ιούδαν αἰνίττεται, ἅμα δὲ αὐτοῖς δείκνυσιν· ὅτι οὐ
τῆς αὐτῶν ἰσχύος ἦν, εἰ μὴ αὐτὸς συνεχώρησεν· ἢ διὰ χειρῶν
ἀνόμων, τῶν στρατιωτῶν φησίν. Τοῦ αὐτοὐ. Εἰ καὶ νῦν γέγονεν, ἀλλὰ παλαιόν ἐστι· καὶ 
ἄνωθεν ταῦτα ὁ Θεὸς ἐβούλετο, καὶ οὕτω διετύπωτο. Ὅν ὁ Θεὸς ἀνέστησεν ἐκ νεκρῶν. Τοῦ άγίου Σετήρου ἐπισκόπου Ἀντιοκείασ. Τὸ ἐγηγέρθαι
αὐτὸν ὑπὸ τοῦ Πατρὸς λέγεσθαι, διὰ τὸ τῶν ἀκουόντων ἀσθενὲς,
εὐπαράδεκτον τὸν λόγον ταύτῃ κατασκευάζοντες. Καὶ μετ’ 
ὀλίγα—ἐν τίνι γὰρ ὁ Πατὴρ ἐνεργεῖ; ἐν τῇ οἰκείᾳ δυνάμει δηλονότι.
τίς δέ ἐστιν ἡ αὐτοῦ δύναμις τοῦ Πατρός; οὐδεὶς ἄλλος
ἣ ὁ Χριστός· “ Χριστὸς γὰρ Θεοῦ δύναμις καὶ Θεοῦ σοφία·
οὐκοῦν ἑαυτὸν ἀνέστησεν ὁ Χριστὸς, καὶ ὑπὸ τοῦ Πατρὸς ἐγηγέρθαι
λεγόμενος. Λύσας τὰς ὠδῖνας τοῦ θανάτου. Ἐξ ἀνεπιγράφου. Ἵνα εἴπῃ ἔρρηξε καὶ ἀνέρρηξε τὴν ἔγκυον
καὶ ὠγκωμένην καὶ ὠδίνουσαν γαστέρα τοῦ θανάτου· ὃν οὐ μόνον
ἐφαλλόμενος οὐ κατέπιεν, ἀλλὰ καὶ κατεπόθη ἐπιπηδήσας· καὶ

 
οὓς οὓς ἐξήμεσεν· οὐ μόνον αὐτὸν οὐ πατέπιεν, ἀλλὰ καὶ οὓς
εἶχεν ἐξέτρωσε, λύσας τὰς ὠδῖνας τοῦ θανάτου· λύειν λέγων τῶν
ὠδίνων τοῦ θανάτου τὴν σάρκωσιν τοῦ Θεοῦ Λόγου. Σετήρου Ἀντιοκείασ ἐκ τοῦ πρὸσ Ἀλικαρνασέα c Συντάγματοσ. τὴν ἀνάστασιν προσηγόρευσεν, ὥσπερ ἐκ κοιλίας τινὸς 
ὠδινούσης, φημὶ δὴ τῶν τοῦ θανάτου δεσμῶν, καὶ τῶν τοῦ ᾅδου
μυχῶν, ἀναδύντος τοῦ Σωτῆρος Χριστοῦ καὶ παρελθόντος ὡς ἐκ
τοκετοῦ ξένου τῆς ἀναστάσεως. ταύτῃ τοι καὶ ὠνόμασται “ πρω-
“ τοτόκος ἐκ νεκρῶν.” νας θανάτου ἡ παλαιὰ κίνδυνον φησὶ καὶ συμφοράν. Ὁ ὠδίνων οὐ κατέχει τὸ κατεχόμενον, ἀλλὰ πάσχει καὶ ῥίψαι
σπεύδει. Τοῦ Χρτσοστόμου. Οὕτως ἀνέστης ὡς μηκέτι πάλιν ἀποθανεῖν·
τὸ γὰρ εἰπεῖν, “ καθότι οὐκ ἦν δυνατὸν κρατεῖσθαι αὐτὸν ὑπ’
“ αὐτοῦ,” τοῦτό ἐστιν, ὅτι οὐ κοινὴ τοῖς ἄλλοις γέγονεν ἡ ἀνάστασις. Καθότι οὐκ ἦν δυνατὸν κρατεῖσθαι αὐτὸν ὑπ᾿ αὐτοῦ. Ἐξ ἀνεπιγράφου. Οἱ ἀθληταὶ ἀλειφόμενοι ἄληπτοί εἰσὶ τοῖς
ἀντιπάλοις, καὶ οἱ ἐπαοιδοὶ ἠλειμμένοι, ἄθικτοι γίνονται καὶ ἀπροσπέλαστοι
τοῖς ὀδοῦσι τοῦ ὄφεως· τῷ δὲ Χριστῷ εἰλημμένῳd μυστικῶς
τῷ ἑαυτοῦ Πνεύματι διὰ τὴν ὑπὲρ ἡμῶν ἐνανθρώπησιν, καὶ 
συμπλακέντι τῷ θανάτῳ, καὶ ὑποτάξαντι τὸν ἀλάστορα, προσελθὼν
ὁ ἀντίπαλος κατεάγη, κείμενος ἡμῖν εἰς συριγμόν· ἐξ ἐκείνου γὰρ
ἔχομεν “ ἐξουσίαν πατεῖν ἐπάνω ὄφεων καὶ σκορπίων καὶ ἐπὶ πᾶσαν
“ τὴν δύναμιν τοῦ ἐχθροῦ·” τὸ δὲ “ καθότι·” καθότι μὲν εὑρηθῆναι αὐτὂν
Θεὸν ἐκ Θεοῦ γεγενημένον· καὶ τὴν αὐτὴν τῷ γεγεννηκότι κεκτημένον 
μένον φυσικῶς ἀνεπίδεκτον φύσιν τε καὶ ὑπόστασιν πάσης τροπῆς
ἣ ἀλλοιώσεως ἣ προσθήκης, ἢ ἐπιβολῆς, ἣ συστολῆς, ἣ τῶν ὅσα
εἰς ἀλλοίωσιν φυσικὴν ἣ παραφύσιν· καὶ ἀναλλοίωτον ἐν τῇ σαρκώσει,
ὁποῖον καὶ τὸν ἄσαρκον Πατέρα, καὶ τὸ ἀσώματον Πνεῦμα
τὸ Ἅγιον καὶ ἀναμάρτητον. Σετήρου ἐκ τοῦ εἰσ τὸ Ἅγιοσ ὁ Θεὸσ συντ άγματοσ. Οὗτος
καὶ σαρκὶ συμπλακεὶς τῷ θανάτῳ, καὶ φθάσας μεχρὶ αὐτῶν
ᾅδου πυλῶν, ἀνέστη τῇ τρίτῃ ἡμέρᾳ “λύσας τὰς ὠδῖνας τοῦ θα-
 c Sic Cod. d Leg. ἠλειμμένῳ. 

 
“ νάτου, καθότι οὐκ ἦν δυνατὸν,” καθὼς ὁ Ἀπόστολος Πέτρος,
“ κρατεῖσθαι αὐτὸν ὑπ’ αὐτοῦ· ἦν γὰρ κατὰ φύσιν ἀθάνατος, εἰ καὶ
τῷ πεφυκότι θνήσκειν σώματι τὸ παθεῖν κατεδέξατο, ἐπείπερ οὐδὲ
ἄλλως e προσπελάσαι τὸν θάνατον· ὃν τοίνυν ἐπὶ τῆς πείρας εἴδομεν
ἀθανάτως ἐν θανάτῳ γινόμενον, τοῦτον ἀνυμνοῦντες λέγομεν τὸ 
“ Ἅγιος ἀθάνατος.” Τοῦ Αὐυοῦ ἐκ τοῦ πρὸσ Ἰουλιανὸν Ἁλικαρνασέα συντάγματοσ.
Οὐχὶ τὸ μὴ πάντη αὐτὸν γεύσασθαι θανάτου σαρκὶ,
καὶ ὑπὸ τὸν ἐκείνου γίνεσθαι ζυγὸν, ἀλλὰ τὸ διαρρῆξαι τοῦτον διὰ
τῆς τριταίας ἐκ νεκρῶν ἀναστάσεως, καὶ τῆς παντελοῦς μὴ ἀνασχέσθαι 
φθορᾶς τὲ καὶ διαλύσεως. Δαβὶδ γὰρ λέγει εἰς αὐτὸν, προορώμην τὸν Κύριον
ἐνώπιόν μοῦ διὰ παντός. Τοῦ ἁγίου Γρηφορίου Νύσησ ἐκ τοῦ κατὰ
Εὐνομίου λόγου. Ἀλλὰ καὶ ὁ προφήτης Δαβὶδ κατὰ τὴν ἑρμηνείαν 
τοῦ μεγάλου Πέτρου εἰς αὐτὸν προορώμενος εἶπεν· ὅτι
“ οὐ κἐγκαταλείψεις ψυχήν μου εἰς ᾅδην, οὐδὲ δώσεις τὸν ὅσιον
“ σου ἰδεῖν διαφθοράν·” οὕτω τοῦ Ἀποστόλου Πέτρου τὸ ῥητὸν
ἑρμηνεύσαντος, ὅτι οὔτε ἡ ψυχὴ αὐτοῦ κατελείφθη εἰς τὸν ᾅδην,
οὔτε ἡ σὰρξ αὐτοῦ εἶδε διαφθοράν· ἡ γὰρ θεότης, καὶ πρὸ τῆς 
σαρκὸς καὶ ἐν τῇ σαρκὶ, καὶ μετὰ τὸ πάθος, ἀεὶ ὡσαύτως ἔχει, ὃ
ἦν τῇ φύσει, πάντοτε οὖσα καὶ εἰσαεὶ διαμένουσα· ἐν δὲ τῷ παθητῷ
τῆς ἀνθρωπίνης φύσεως τὴν ὑπὲρ ἡμῶν οἰκονομίαν ἐπλήρωσε,
διαζεύξασα πρὸς καιρὸν τὴν ψυχὴν ἐκ τοῦ σώματος, χωρισθεῖσα
δὲ οὐδετέρου ᾦ ἅπαξ ἡνώθη· καὶ πάλιν τὰ διεστῶτα συνάψασα, 
ὥστε ἀκολουθίαν καὶ ἀρχὴν δοῦναι πάσῃ τῇ ἀνθρωπίνη φύσει τῆς
ἐκ νεκρῶν ἀναστάσεως· “ ἵνα τὸ φθαρτὸν ἅπαν ἐνδύσηται τὴν
“ ἀφθαρσίαν, καὶ τὸ θνητὸν τὴν ἀθανασίαν, τῆς ἀπ’ ἀρχῆς ἡμῶν
διὰ τῆς πρὸς τὸν Θεὸν ἀνακράσεως, εἰς θείαν φύσιν μεταποιη-
θείσης. Ὅτι ἐκ δεξιῶν μου ἐστὶν, ἵνα μὴ σαλευθῶ· διὰ τοῦτο
εὐφράνθη ἡ καρδία μου, καὶ ἠγαλλιάσατο ἡ γλῶσσα
μου. c Superscr. m. s. ἦν δυνατόν. Ἐξ Ἀνεπιγράφου. Τὸ ἐκ δεξιῶν ἑστάναι τὸν Πατέρα λε’
γέσθαι τοῦ Υἱοῦ νῦν· ποτὲ δὲ πάλιν ἐκ δεξ,ιῶν τοῦ Πατρὸς κάθεσθαι
τὸν Υἱὸν, οὐδὲν ἕτερον ἢ τὴν ἰσότητα ἡμῖν σημαίνει· Κύριον
δὲ αὐτοῦ τὸν Πατέρα καλεῖ, διά γε τὸ λαβεῖν αὐτὸν δούλου
μορφήν. Διδύμου. Οἱ μὴ ἔχοντες περὶ Θεοῦ ἐννοίας διηρθρωμένας τοπικῶς
ἐκλαμβάνουσιν ἐκ δεξιῶν εἶναι τοῦ Πατρὸς τὸν Υἱὸν, διὰ
τὸ “ Κάθου ἐκ δεξιῶν μου·” ἢ κεκαθικέναι τὸν Σωτῆρα μετὰ ἀνά-
ληψιν ἐκ δεξιῶν τῆς μεγαλωσύνης· οἷς δυνατόν τι εἰπεῖν· εἰ γὰρ
ἐκ δεξιῶν τοῦ Πατρὸς ὁ Υἱὸς τοπικὼς ὡς οἴονται· ἀδύνατον ἐκ 
δεξιῶν τοῦ Υἱοῦ τὸν Πατέρα εἶναι κατ’ αὐτὸ τοῦτο τὸ σημαινόμενον·
ἀλλὰ λέγει ὁ Υἱὸς, “προωρώμην τὸν Κύριον ἐκ δεξιῶν
“μου·” ὅθεν ἑτέρως ἢ κατὰ τόπον ἐκληπτέον τὸν Υἱὸν δεξιὸν τοῦ
Πατρὸς, καὶ τὸν Πατέρα τοῦ Υἱοῦ· ὡσαύτως τὸ “ ἐγὼ ἐν τῷ
“Πατρὶ, καὶ ὁ Πατὴρ ἐν ἐμοί ἐστιν·” ἔτι δὲ “ καὶ ἡ σάρξ μου 
“ κατασκηνώσει ἐπ’ ἐλπίδι. ἐπεὶ Ἰησοῦς, καθὸ ἀνεδέξατο θάνατον,
ἀπέθετο ἣν κατ’ οἰκονομίαν ἔλαβε σάρκα, ἐπὶ τῷ πάλιν ἀναστῆσαι
αὐτὴν ἀπὸ τοῦ θανάτου τῇ τρίτῃ ἡμέρᾳ· εἰκότως τὴν σάρκα ταύτην
οὖσαν ἑαυτοῦ ἐπ’ ἐλπίδι κατεσκηνωκέναι φησὶ, διὰ τὴν προσδοκίαν
τῆς ἀναστάσεως. Εἰ δέ τις ἐκ προσώπου τοῦ Δαβὶδ εἰρῆσθαι 
αὐτὸ ἐκλαμβάνει, παυσάσθω κατατρέχων τῆς περὶ ἀναστάσεως
δόξης τῶν ἁπλουστέρων· εἰ γὰρ καὶ μὴ οἷοι τέ εἰσι παρίστασθαι
ὃ φρονοῦσιν· ἀλλ’ οὖν εὐσεβῶς διάκεινται φάσκοντες
τὴν σάρκα ἀνίστασθαι ἐπὶ τὸ εἶναι ἄφθαρτον καὶ πνευματικὸν
σῶμα· ὡς γὰρ ὁ ἐγειρόμενος νεκρὸς μετὰ ἀνάστασιν ζῶν καὶ οὐ 
νεκρός ἐστιν, οὕτως ἡ ἐγειρομένη σὰρξ μετὰ τὴν ἔγερσιν πνευματικὸν
τικὸν καὶ ἄφθαρτον σῶμά ἐστι. Ἔτι δὲ καὶ ἡ σάρξ μου κατασκηνώσει ἐπ’ ἐλπίδι. Κυρίλλου. Τριήμερος γὰρ ἀνεβίω, καθότι οὐκ ἦν δυνατὸν ζωὴν
ὄντα κατὰ φύσιν αὐτὸν τοῖς τοῦ θανάτου κρατεῖσθαι δεσμοῖς. 
Καὶ πάλιν—Οὐ γάρ τι θέμις εἰπεῖν φθορᾶ μὲν δύνασθαι κρατεξῖσθαι
ποτὲ τὴν ἑνωθεῖσαν τῷ Λόγῳ σάρκα· κάτοχον δὲ αὐταῖς
ᾅδου πύλαις τὴν θείαν γενέσθαι ψυχήν· οὐκ ἐγκατελείφθη γὰρ εἰς
ᾅδου, καθὰ καὶ ὁ θεσπέσιος ἔφη Πέτρος. Ὅτι οὐκ ἐγκαταλείψεις τὴν ψυχήν μου εἰς ᾅδην, οὐδὲ
δώσεις τὸν ὅσιόν σου ἰδεῖν διαφθοράν. Κυρίλλου. ’Ανεβίω γὰρ σκυλεύσας τὸν ᾅδην, καὶ τοῖς ἐν
δεσμοῖς εἰπὼν, ἐξέλθετε, καὶ τοῖς ἐν τῷ σκότει, ἀνακαλύφθητε. Σευήρου Ἀντιοκείασ ἐκ τοῦ πρὸσ Εὺπράξιον γραφέντοσ. 
καὶ θανάτου λέγεται γεγεῦσθαι δι’ ἡμᾶς, τῷ τὴν αὐτοῦ ψυχὴν
χωρισθῆναι τοῦ σώματος, οὐ τῷ θεότητος ἔρημον τὴν ψυχὴν ἣ τὸ
σῶμα γενέσθαι· αὐτὸς γὰρ ἑαυτὸν ἀμφοτέρων ἀχώριστον ἔδειξεν·
οὔτε γὰρ ἡ ψυχὴ αὐτοῦ ἐγκατελείφθη εἰς ᾅδην, οὔτε ἡ σὰρξ
αὐτοῦ εἶδε διαφθοράν· καθὼς ὁ ψάλλων φησίν· ἀλλὰ τοῦ μὲν 
σώματος οὐ κεχώριστο θαπτομένου, καταργῶν τὴν φθοράν· οὐ γὰρ
ἦν, ἀπολειπομένης τῆς ἀφθαρσίας τε καὶ ζωῆς, μὴ πάντως αὐτῷ
καὶ πειραθῆναι διαφθορᾶς· τῇ δὲ ψυχῇ συγκάτεισιν εἰς ᾅδου· ὅλος
ὣν ἐν αὐτῇ, καὶ ὅλος ὣν ἐν τῷ σώματι· ἀδιαίρετος γὰρ ὡς ἀσώματος,
καὶ πάντα πληροῦν δυνάμενος ὡς ἀπερίγραπτος. Ἡσυκίου. Ὥσπερ αἱ ψυχαὶ τῶν δικαίων μετὰ τοῦ Σωτῆρος ἐκ
τῶν κάτω χωρίων ἔτριψαν ἀναβαίνουσαι. Ἐγνώρισάς μοι ὁδοὺς ζωῆς. Κυρίλλου Ἀλεξανδρείασ. Ἐκεῖνο διδάσκων ὅτι τὸ τῆς αὐθρωπότητος
ἔχων πρόσωπον ὁ καθ’ ἡμᾶς γεγονὼς, τοὺς ἡμῖν μᾶλλον 
καὶ οὐκ αὐτῷ πρέποντας, καθὸ νοεῖται Θεὸς, ἀνίησι λόγους, ὡς ἐφ’
ἑαυτῷ καὶ πρώτῳ καλῶν· ἐφ’ ἡμᾶς τὴν τῶν οὐρανίων μέθεξιν αὐγαθῶν·
ὡς γὰρ ἑαυτῷ δεδόσθαι φησὶ, τῇ τοῦ ἀνθρώπου φύσει προσ-
νέμει· ἐπεὶ πῶς τῇ τοῦ ἀνθρώπου πτωχείᾳ πεπλουτήκαμεν. Πληρώσεις με εὐφροσύνης μετὰ τοῦ προσώπου σου. Του Αγíου Σευηρου ’Αντιοκεíασ. Πρόσωπον Κυρίου νοητέον
τὴν θεοπρεπεστάτην θεοφάνειαν καὶ τὴν ἡμετέραν ἐπισκοπὴν, ἣν
ἡμᾶς τότε τελειωτέρον ἐπισκέψεται. Ἄνδρες ἀδελφοὶ ἐξὸν εἰπεῖν μετὰ παρρησίας πρὸς
ὑμᾶς περὶ τοῦ πατριάρχου Δαβὶδ, ὅτι καὶ ἐτελεύτησε 
καὶ ἐτάφη, καὶ τὸ μνῆμα αὐτοῦ ἐστὶν ἐν ἡμῖν ἄχρι τῆς
ἡμέρας ταύτης· Του κρυσοστΌμου. Ὅταν μέλλῃ τι λέγειν μέγα, τούτῳ

 
κέχρηται τῷ προοιμίῳ διεγείρων αὐτοὺς καὶ οἰκειούμενος. Καὶ
μετ’ ὀλίγα—πολλὴ ἡ ταπεινοφροσύνη ἔνθα οὐδὲν ἔβλαπτεν, οὐδ’
ἃν ὠργίσθησαν· οὐ γὰρ εἶπε ταῦτα. οὐ περὶ τοῦ Δαβὶδ εἴρηται
ἀλλὰ περὶ τοῦ Χριστοῦ· ἀλλ’ ἑτέρως· τῇ πολλῇ περὶ τὸν μακάριον
Δαβὶδ τιμῇ ἐνέτριψεν αὐτοὺς περὶ τοὺς ὡμολογημένους, ὡς 
πρὸς τολμηροὺς φθεγγόμενος καὶ παραιτούμενος αὐτούς· καὶ ἐνταῦθα
οὐκ ἔτι περὶ τοῦ Δαβὶδ φησὶν ἁπλῶς, ἀλλὰ καὶ περὶ τοῦ
Πατριάρχου· ὅτι καὶ ἐτελεύτησε καὶ ἐτάφη· καὶ οὐκέτι λέγει,
καὶ οὐκ ἀνέστη, ἀλλ’ ἑτέρως· καίτοι οὐδὲ τοῦτο μέγα ἢν· “καὶ τὸ
“μνῆμα αὐτοῦ ἐστὶν ἐν ἡμῖν ἄχρι τῆς ἡμέρας ταύτης·” εἰς τὸ αὐτὸ 
ἦλθε, καὶ οὐδὲ οὕτως ἦλθεν ἐπὶ τὸν Χριστόν· ἀλλὰ τί; μετ’
ἐγκωμίων τῶν τοῦ Δαβίδ. Προφήτης οὖν ὑπάρχων, καὶ εἰδὼς ὅτι ὅρκῳ ὤμοσεν
αὐτῶ ὁ Θεός. Ταῦτα λέγει, ἵνα κἂν διὰ τὴν εἰς ἐκεῖνον τιμὴν καὶ τὸ γένος, 
δέξωνται τὸν περὶ τῆς ἀναστάσεως λόγον· ὡς καὶ τῆς προφητείας
βλαπτομένης, εἰ μὴ τοῦτο εἴη καὶ τῆς εἰς αὐτὸν τιμῆς. Ἐκ καρποῦ τῆς ὀσφύος αὐτοῦ τὸ κατὰ σάρκα ἀναστῆσαι
 τὸν Χριστὸν, καθίσαι ἐπὶ τὸν θρόνον αὐτοῦ, προιδὼν
ἐλάλησε περὶ τῆς ἀναστάσεως Χριστοῦ. Εξ ανεπιγραφου. Ἐν πολλοῖς τόποις τῆς θείας γραφῆς, ἀντὶ
βασιλείας, θρόνος ὀνομάζεται· ὡς καὶ ἐν τῷ προκειμένῳ, καὶ ἐν τῷ
“ὁ θρόνος σου ὁ Θεὸς εἰς τὸν αἰῶνα. ἐβασίλευσε γὰρ ὁ Χριστὸς
ἐπὶ τὸν νοητὸν Ἰσραήλ.
Οτι οὔτε ἐγκατελείφθη ἡ ψυχὴ αὐτοῦ εἰς ᾅδην. Τοῦ Χρυσοστόμου. Τοῦτο πάλιν θαυμαστὸν δείκνυσιν, ὅτι οὐχ
ὁμοία τοῖς ἄλλοις ἦν ἡ ἀνάστασις· κατέσχε μὲν γὰρ αὐτὸν, οὐκ
εἰργάσατο δὲ τὸ αὐτοῦ τότε ὁ θάνατος. Καὶ μετ’ ὀλίγα—πάντα
τοίνυν ἀνατίθησι τῷ Πατρὶ, ἵνα δέξωνται τὰ λεγόμενα.
Οὔτε ἡ σὰρξ αὐτοῦ εἶδε διαφθοράν. Διδυμου. Τὸ μὴ ἰδεῖν τὴν σάρκα Ἰησοῦ διαφθορὰν, δηλοῖ, οὐ
τὸ μὴ τεθνάναι· τέθνηκε γὰρ, καὶ ἐν μνήματι ἐτέθη· ἀλλὰ τὸ μὴ
διαλελύσθαι· τρίτῃ γὰρ ἡμέρᾳ ἀνέστη· ἔπρεπε γὰρ οὕτω τὴν

 
ἀνάστασιν γενέσθαι· εἰ γὰρ ἦν ἡ σὰρξ αὐτοῦ διαλυθεῖσα κατὰ
τοὺς νεκροὺς, δισταγμὸν ἔφερεν ἀναστὰς, ἀμφιβαλλομένου εἰ
αὐτὸ εἴη τὸ τοῦ Ἰησοῦ σῶμα τὸ ἀναστᾶν· ἠκολούθει δὲ καὶ τὸ μὴ
τρίτῃ ἡμέρᾳ, ἀλλ’ ἔτι μετ’ ἐκείνην τὴν ἀνάστασιν γεγονέναι· ὅπως
οὖν πᾶς ὁ περιελκυσμὸς λυθῇ, καὶ τριήμερος ἀνέστη ἀδιάφθορος 
ἔτι οὖσα, καὶ ἐν μνήματι κενῷ, ἔνθα οὐδεὶς πρότερον τέθειτο, ἐτάφη·
ἵνα μὴ ὑποληφθῇ ἕτερος ἀνθ’ ἑτέρου ἐγηγέρθαι. Τοῦτον τὸν Ἰησοῦν ἀνέστησεν ὁ Θεός· οὗ πάντες
ἡμεῖς ἐσμὲν μάρτυρες. Του Αγíου Ειπηναíου Επισκοπου Λουγλουνων. Οὐκ ἄλλον 
Θεὸν κατήγγελλον οἱ Ἀπόστολοι, οὐδὲ ἄλλον μὲν παθόντα καὶ ἐγερθέντα
Χριστὸν, ἄλλον δὲ τὸν ἀναστήσαντα καὶ ἀπαθῆ διαμεμενηκότα·
ἀλλ’ ἕνα τὸν αὐτὸν Θεὸν καὶ Σωτῆρα καὶ Χριστὸν Ἰησοῦν,
τὸν ἐκ νεκρῶν ἐγερθέντα· καὶ τὴν εἰς αὐτὸν πίστιν ἐκήρυσσον τοῖς
μὴ πιστεύουσιν εἰς τὸν Υἱὸν τοῦ Θεοῦ, καὶ ἐκ τῶν προφητῶν συνεβίαζον 
αὐτοὺς, ὅτι ὃν ἐπεγγείλατο ὁ Θεὸς πέμψειν Χριστὸν,
ἔπεμψε τὸν Ἰησοῦν, ὃν αὐτοὶ ἐσταύρωσαν καὶ Θεὸς ἤγειρεν. Πἀλιν ἐπὶ τὸν Πατέρα καταφεύγει· καίτοιγε ἤρκει εἰπεῖν τὸ
πρότερον, ἀλλ’ οἶδε σῶον τοῦτό ἐστιν, ἐνταῦθα καὶ περὶ τῆς ἀνα-
λήψεως ἠνίξατο, καὶ ὅτι ἐν τοῖς οὐρανοῖς ἐστιν· ἀλλ’ οὐδὲ αὐτὸ 
φανερῶς λέγει. Σευηρου λογου οζ. Οἱ Ἀπόστολοι κηρύττοντες τὸ Εὐαγγέ-
λιον ἔλεγον τὸν Χριστὸν ἐγηγέρθαι ὑπὸ τοῦ Πατρὸς διὰ τὸ τῶν
ἀκουόντων ἀσθενὲς, εὐπαράδεκτον τὸν λόγον ταύτῃ κατασκευάζον·
τες. Καὶ μετ’ ὀλίγα—Καὶ τὸ ἐγηγέρθαι δὲ αὐτὸν ὑπὸ τοῦ Πατρ[ος 
τρὸς λέγεσθαι, τῶν μὲν ἀκουόντων ᾠκονόμει τὸ ἀσθενές· τὸν δὲ
αὐτὸν ἔχει νοῦν τὸ ἠγέρθη, οὐκ ἔστιν ὧδε, καὶ οὐχ ἕτερον ἐν τινι
γὰρ ὁ Πατὴρ ἐνεργεῖ; ἐν τῇ οἰκείᾳ δυνάμει δηλονότι. τίς δέ ἐστι
δύναμις τοῦ Πατρός ; οὐδεὶς ἄλλος ἢ Χριστός· “Χριστὸς γὰρ
“Θεοῦ δύναμις καὶ Θεοῦ σοφία.” οὐκοῦν ἑαυτὸν ἀνέστησεν ὁ 
Χριστὸς καὶ ὑπὸ τοῦ Πατρὸς ἐγηγέρθαι λεγόμενος. Εξ ανεπιγραφου. Πρέπον ἐνταῦθα τῷ ἐκ Πατρὸς ἐκφύντι
Λόγῳ διὰ τὰ τῆς κενώσεως μέτρα· ὅτι δὲ καὶ μετὰ τὴν ἐνανθρώπησιν
τῆς τοῦ Πατρὸς ἰσοτιμίας οὐκ ἔμεινεν ἐκτὸς, ἄκουσον

 
λέγοντος τοῦ Δαβίδ· “Εἶπεν ὁ Κύριος τῷ Κυρίῳ μου, Κάθου ἐκ
“ δεξιῶν μου·” καὶ πάλιν ὁ Παῦλος· “ ἀπεκδεχόμενοι τὴν μακα-
“ρίαν ἐλπίδα καὶ ἐπιφάνειαν τῆς δόξης τοῦ μεγάλου Θεοῦ καὶ
“ Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ· καὶ πάλιν· “ ἐν τῷ ὀνόματι
“ Χριστοῦ πᾶν γόνυ κάμψει ἐπουρανίων καὶ ἐπιγείων καὶ 
“ νίων· καὶ πᾶσα γλῶσσα ἐξομολογήσεται ὅτι Κύριος Ἰησοῦς
“ Χριστὸς εἰς δόξαν Θεοῦ Πατρός.” “ Ἐμμανουήλ, ὅ ἐστι μεθερμηνευόμενον, μεθ’ ἡμῶν ὁ Θεός.”
ὅταν ἀκούσωμεν λέγοντος τοῦ θεσπεσίου Πέτρου· “τοῦτον τὸν ’Ιη-
“ σοῦν ἀνέστησεν ὁ Θεός·” κ’ἂν τὸν ὁρώμενον λέγῃς καὶ προσλωθέντα 
θέντα τῷ ξύλῳ, τὸν ταῖς τοῦ Θωμᾶ ψηλαφηθέντα f χερσὶν, οὐδὲν
ἧττον ἡμεῖς σεσαρκωμένον νοοῦμεν τὸν ἐκ Θεοῦ Πατρὸς Λόγον·
ἕνα τε καὶ τὸν αὐτὸν ὁμολογοῦμεν Υἱόν. Τῇ δεξιᾷ οὖν τοῦ Θεοῦ ὑψωθεὶς, τήν τε ἐπαγγελίαν
τοῦ Πνεύματος τοῦ Ἁγίου λαβὼν παρὰ τοῦ Πατρὸς, 
ἐξέχεε τοῦτο ὃ ὑμεῖς βλέπετε καὶ ἀκούετε. Του χπυσοστομου. “ Ἐξέχεε,” φησὶν, οὐκ ἀξίωμα ζητῶν· καὶ
οὐχ ἁπλῶς ἀλλὰ μετὰ δαψιλείας. Οὐ γὰρ Δαβὶδ ἀνέβη εἰς τοὺς οὐρανοὺς, λέγει δὲ
αὐτὸς. Τοῦ Αὐτοῦa. Θαρρούντως λοιπὸν μετὰ τὴν τοῦ Πνεύματος
δόσιν, καὶ περὶ τῆς εἰς οὐρανὸν ἀναλήψεως διαλέγεται· καὶ οὐχ
ἁπλῶς, ἀλλὰ πάλιν τὸν μάρτυρα παράγων καὶ ἐκείνους ἀναμιμνήσκων
περὶ οὗ καὶ ὁ Χριστὸς εἶπεν· “ οὐ γὰρ Δαβὶδ ἀνέβη εἰς οὐ-
“ρανούς·” οὐκέτι ἐνταῦθα μεθ’ ὑποστολῆς λέγει, ἔχων τὸ ἀπὸ τῶν 
εἰρημένων θάρσος· οὐ λέγει ἐξὸν εἰπεῖν, οὐ δὲ ὅσα τοιαῦτα· λέγει
δὲ αὐτὸς εἶπεν ὁ Κύριος τῷ Κυρίῳ μου, καὶ τὰ ἑξῆς. Εἶπεν ὁ Κύριος τῷ Κυρίῳ μου, Κάθου ἐκ δεξιῶν μου. Σευηρου αρκιεπισκΌπου αντιοκεiας απο λογου ρκγ. Τὸ
ἰσότιμον Υἱοῦ καὶ Πατρὸς διὰ τούτου νοοῦμεν· ἐπὶ γὰρ τῆς ἀσωμάτου 
οὐσίας οὐ δυνατὸν νοῆσαι δεξιὸν ἢ ἀριστερόν. Ἕως ἂν θῶ τοὺς ἐχθρούς σου ὑποπόδιον τῶν ποδῶν
σου. f ψηλαφιθέντα Cod. Του Αγíου ’Αθανασíου Απκιεπισκοπου ’Αλεξανκρεíας. Καὶ
τίνες ἃν εἶεν οἱ ἐχθροὶ, ὁ Ἀπόστολος δηλοῖ βοῶν· “ὅταν καταρ-
γήσῃ τὰς ἀρχὰς καὶ τὰς ἐξουσίας καὶ τοὺς κοσμοκράτορας,
ἔσχατος ἐχθρὸς καταργεῖται ὁ Θάνατος.” Ἐνταῦθα καὶ φόβον ἐπέστησε μέγαν, ὥσπερ ἐν τῇ ἀρχῇ. Ἀσφαλῶς οὖν γινωσκέτω πᾶς οἶκος Ἰσραὴλ, ὅτι
Κύριον αὐτὸν καὶ Χριστὸν ὁ Θεὸς ἐποίησε, τοῦτον τὸν
Ἰησοῦν ὃν ὑμεῖς ἐσταυρώσατε.
Καλῶς ἐνταῦθα ἔληξε διασείων αὐτῶν τὴν διάνοιαν· ἐπειδὴ γὰρ
ἔδειξεν ἡλίκον ἐστὶ, τότε λοιπὸν καὶ τὸ τόλμημα ἐγύμνωσεν, ὥστε 
μείζονα δεῖξαι καὶ τῷ φόβω αὐτοὺς ἑλεῖν. Τοῦ Χρυσοστόμου εκ του κατα ’ιωαννην υπομνΉματος.
ταύτην γὰρ πρώτην πρὸς Ἰουδαίους ἐδημηγόρει δημηγορίαν· οὐδὲν
οὖν περὶ τῆς θεότητος αὐτοῦ μαθεῖν σαφὲς ἴσχυον· διὰ τοῦτο τοῖς
περὶ τὴν οἰκονομίαν ἐνδιατρίβει λόγοις· ἵνα τούτοις ἡ ἀκοὴ γυμανσθεῖσα, 
τῇ λοιπῇ προοδοποιήσῃ διδασκαλίᾳ· καὶ εἰ ἕλοιτό τις τὴν
δημηγορίαν πᾶσαν ἄνωθεν διελθεῖν, εὑρήσει τοῦτο ὃ λέγω· καὶ
γὰρ ἄνδρα αὐτὸν καλεῖ καὶ αὐτὸς, καὶ τοῖς τῆς οἰκονομίας ἐνδιατρίβει
λόγοις. g Περὶ πίστεως τῶν παρόντων διὰ τοῦ βαπτίσματος αὐτῶν σωτηρίας. Ἀκούοντες δὲ κατενύγησαν τὴν καρδίαν· εἶπον τὲ
πρὸς τὸν Πέτρον καὶ τοὺς λοιποὺς ’Αποστόλους· τί
ποιήσωμεν ἄνδρες ἀδελφοί; Τοῦ Χρυσοστόμου. Οὓς πλάνους ἐκάλουν, ἀδελφοὺς καλοῦ-
σιν· οὐχὶ τοσοῦτον ἑαυτοὺς παρεξισάζοντες, ὅσον εἰς φιλοστοργίαν 
ἐπισπώμενοι καὶ κηδεμονίαν· πάντων δὲ ἐρωτηθέντων ὁ Πέτρος
ἀποκρίνεται. Πέτρος δὲ ἔφη πρὸς αὐτούς· μετανοήσατε, καὶ βα-
πτισθήτω ἕκαστος ὑμῶν ἐπὶ τῷ ὀνόματι Ἰησοῦ Χριστοῦ
εἰς ἄφεσιν τῶν ἁμαρτιῶν. Τπυ Αυτου. Καὶ μὴν ἕτερος τῶν ἐνταῦθα δικαστηρίων ὁ νόμος·
 g Asteriscus deest. 

 
ἐπὶ δὲ τοῦ κηρύγματος, ὅταν ὁ ἡμαρτηκὼς ὁμολογήσῃ, τότε σό-
ζεται. Εξ Ανεπιγραφου. βαλανεῖον γάρ ἐστι πνευματικὸν ἡ ἐκκλησία,
σία, οὐ ῥύπον σώματος, ἀλλὰ ψυχῆς ἀποσμῆχον κηλέδα τοῖς πολλοῖς
τῆς μετανοίας τρόποις. Εξ Ανεπιγραφου. Εἴτις νομίζει τοῦτο ἐκείνῳ μάχεσθαι, τῷ
“βαπτίζοντες αὐτοὺς εἰς τὸ ὄνομα τοῦ Πατρὸς καὶ τοῦ Υἱοῦ καὶ
“τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, γινωσκέτω ὡς ἡ Ἐκκλησία διαίρετον
νοοῦσα τὴν Ἀγίαν τριάδα, τίθεται τὸν Πατέρα Υἱοῦ εἶναι καὶ τὸν
Υἱὸν Πατρὸς, καὶ τὸ Ἅγιον Πνεῦμα Πατρὸς καὶ Υἱοῦ τυγχάνειν· 
ὡς διὰ τὴν ἕνωσιν τὴν ὁμοούσιον ἐν τρισὶν ὑποστάσεσι, τὸν βαπτιζόμενον
εἰς ὄνομα Χριστοῦ, εἰς τὴν τριάδα βαπτίζεσθαι, οὐκ ἄπο.
μεριζομένου τοῦ Πατρὸς καὶ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Τοῦ Αὐτοῦ. Καίτοι εἰ μὴ ἦν τὸ ὄνομα τοῦ Πατρὸς, Θεός· καὶ
τοῦ Υἱοῦ, Θεός· καὶ τοῦ Ἄγ’ ἴου Πνεύματος, Θεός· ἐχρῆν νομοθετῆσαι 
εἰς τὸ ὄνομα Θεοῦ Ἰησοῦ, ἣ εἰς τὸν Ἰησοῦν μόνον· ἀλλ’ “εἰς
“ τὸ ὄνομα Ἰησοῦ Χριστοῦ εἰς ἄφεσιν ἅμαρτ’ ἰῶν· εἰδὼς ὅτι τὸ ὄνομα
Ἰησοῦ ὁ Θεός ἐστιν, ὥσπερ καὶ τοῦ Πατρὸς καὶ τοῦ Πνεύματος·
καὶ φησὶ, “λήψεσθε τὴν δωρεὰν τοῦ Ἁγίου Πνεύματος· ὁρᾶς πῶς
μίαν δωρεὰν ἀνέδειξε τοῦ Χριστοῦ καὶ τοῦ Πνεύματος· ὡς μιᾶς 
οὔσης τῆς ἀξίας. Διδυμου. Τοῦ Σωτῆρος προστάξαντος τοὺς τετελειωμένους
βαπτίζεσθαι εἰς ὄνομα Πατρὸς καὶ Υἱοῦ καὶ Ἁγίου Πνεύματος,
οὐ φρονίμως τινὲς ἐντυγχάνοντες τοῖς γεγραμμένοις, ἀκούοντες τῆς
προτροπῆς Πέτρου παραινοῦντος βαπτισθῆναι ἕκαστον ἐν τῷ ὀνόματι 
Ἰησοῦ Χριστοῦ, οἷον τὴν ἰσοδύναμον τὴν μίαν ταῖς τρισὶ
προσηγορίαις τοῦ σαβελλίου τρωθέντες γνώμῃ· ἡ μέντοιγε Ἐκκλησία
ἀδιαίρετον καὶ ἄσχιστον νοοῦσα τὴν τριάδα, τίθεται τὸν
Πατέρα Πατέρα καὶ τὸν Υἱὸν Πατρὸς εἶναι· καὶ τὸ Ἅγιον Πνεῦμα
Πατρὸς καὶ Υἱοῦ τυγχάνειν· ὡς διὰ τὴν ἕνωσιν ταύτην, τὸν βαπτιζόμενον 
εἰς ὄνομα Χριστοῦ, κατὰ τὴν τριάδα βαπτίζεσθαι· οὐκ
ἀπομεριζομένου τοῦ Θεοῦ περιγραφαῖς καὶ διαστάσεσι Πατρὸς
καὶ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Καὶ λήψεσθε τὴν δωρεὰν τοῦ Ἁγίου Πνεύματος·
 ὑμῖν γάρ ἐστιν ἡ ἐπαγγελία καὶ τοῖς τέκνοις ὑμῶν. Τοῦ Χρυσοστόμου. Ἀξιόπιστος ὁ λόγος, ἐξ ὧν αὐτοὶ ἔλαβον·
τέως τὸ εὔκολον λέγει καὶ πολλὴν ἔχον δωρεὰν, καὶ τότε ἐπὶ τὸν
βίον ἄγει· ὑπόθεσις γὰρ αὐτοῖς ἔσται σπουδῆς τὸ ἤδη γεύσασθαι
τῶν τοσούτων ἀγαθῶν· ἐπειδὴ δὲ ἐπόθει ἀκοῦσαι ὁ ἀκροατὴς τι ἦν
τὸ τῶν πλειόνων λόγων κεφάλαιον· τοῦτό ἐστι, φησὶν, ἡ δωρεὰ τοῦ 
Ἁγίου Πνεύματος· ἐπῄνεσαν τὰ λεχθέντα καίτοι φόβου γέμοντα,
καὶ μετὰ τὴν συγκατάθεσιν τότε ἐπὶ τὸ βάπτισμα ἐξέρχονται. Καὶ πᾶσι τοῖς εἰς μακρὰν, ὅσους ἂν προσκαλέσηται
Κύριος ὁ Θεὸς ἡμῶν. Τοῦ Αὐτοῦ. Πολλῷ μᾶλλον ὑμῖν τοῖς ἐγγύς. Ἑτέροις τε λόγοις πλείοσι διεμαρτύρατο καὶ παρεκά-
λει αὐτοὺς λέγων, σώθητε ἀπὸ τῆς γενεᾶς τῆς σκολιᾶς
ταύτης. Ορα αὐτὸν πανταχοῦ ἐπιτέμνοντα καὶ οὐ φιλοτιμούμενον, οὐδὲ
δεικτιῶντα· “διεμαρτύρατό,” φησι, “καὶ παρεκάλει λέγων·” ἀπηρτισμένη 
αὕτη ἡ διδασκαλία, τὸ μὲν φόβον, τὸ δὲ ἀγάπην ἔχουσα. Οἱ μὲν οὖν ἀσμένως δεξάμενοι τὸν λόγον αὐτοῦ,
ἐβαπτίσθησαν. Πῶς οἴη h τοῦτο τοὺς Ἀποστόλους ἀνεκτήσατο; μᾶλλον τοῦ
σημείου· Καὶ προσετέθησαν ἐν τῆ ἡμέρᾳ ἐκείνη ψυχαὶ ὡσεὶ
τρισχίλιαι. Ενταῦθα πληροῦται ἡ προφητεία τοῦ θεσπεσίου Ἡσαιοῦ λέγουσα.
“ τίς ἤκουσε τοιοῦτον, καὶ τίς ἑώρακεν οὕτως; εἰ ὤδινε γῆ
ἐν μιᾷ ἡμέρᾳ, εἰ καὶ ἐτέχθη ἔθνος εἰς ἅπαξ ὅτι ὤδινε καὶ 
“ ἔτεκε Σιῶν τὰ παιδία αὐτῆς ἐγὼ δὲ ἔδωκα τὴν προσδοκίαν
“ ταύτην· εὐφράνθητι ’Ιερουσαλὴμ, καὶ πανηγυρίσατε πάντες οἱ
“ ἀγαπῶντες αὐτήν.” Καὶ ἃ διὰ λόγων ὁ προφήτης ἐδίδαξεν, ἐν-
ταῦθα ἡ πείρα δείκνυσιν ἐναργῶς. Κατὰ τὴν θείαν πίστιν καὶ ὁ ἀριθμὸς τῶν ἀρξαμένων πιστεύειν 
τῷ θείῳ βαπτίσματι· τρεῖς χιλιάδες ὁμοουσίων εἰς τριάδα ὁμοούσιον
ἐβαπτίσθησαν. h Sic Cod. Περὶ ὁμονοίας κοινωφελοῦς καὶ προσθήκης τῶν πιστῶν. Ἦσαν δὲ προσκαρτεροῦντες ὁμοθυμαδὸν τῆ διδαχῇ
τῶν Ἀποστόλων καὶ τῆ κοινωνίᾳ καὶ τῆ κλάσει τοῦ
ἄρτου καὶ ταῖς προσευχαῖς. Τοῦ Χρυσοστόμου. Δύο ἀρεταὶ καὶ τὸ προσκαρτερεῖν καὶ τὸ 
“ ὁμοθυμαδὸν τῇ διδαχῇ φησὶν “ τῶν Ἀποστόλων·” πάλιν γὰρ αὐτοὺς
ἐδίδασκον, “ καὶ τῇ κοινωνίᾳ καὶ τῇ κλάσει τοῦ ἄρτου, καὶ
“ τῇ προσευχῇ·” πάντα κοινά· πάντα μετὰ καρτερίας· οὐ γὰρ
μίαν ἡμέραν, οὐ δύο καὶ τρεῖς, ἀλλ’ ἐπὶ πολλὰς ἐδιδάσκοντο, ἅτε
ἐφ’ ἕτερον μεταστάντες βίον. Ἐγένετο δὲ πάσῃ ψυχῇ φόβος· πολλά τε τέρατα
καὶ σημεῖα διὰ τῶν Ἀποστόλων ἐγίνετο εἰς Ἰερουσαλήμ·
φόβος τὲ ἦν μέγας ἐπὶ πάντας αὐτούς. Τοῦ Αὐτοῦ. Οὐ γὰρ ὡς τῶν τυχόντων κατεφρόνουν· οὐδὲ τοῖς
ὁρωμένοις προσεῖχον· ἄρα πεπύρωτο αὐτῶν ἡ διάνοια· ἐπειδὴ γὰρ 
ἄνωθεν ἦν πολὺς ῥέων ὁ Πέτρος, καὶ ἐδείκνυ τὰς ἐπαγγελίας καὶ
τὰ μέλλοντα, εἰκότως ἐξέστησαν τῷ φόβῳ· καὶ διεμαρτύρει τοῖς
λεγομένοις τὰ θαύματα· καθάπερ ἐπὶ τοῦ Χριστοῦ πρότερον σημεῖα·
εἶτα διδασκαλία· εἶτα θαύματα· οὕτω καὶ νῦν. Τοῦ Αὐτοῦ. Καὶ τῶν οὐ πιστευσάντων δηλονότι, τοσαύτην 
μεταβολὴν ἀθρόον ἰδόντων, καὶ ἀπὸ τῶν σημείων. Καὶ πάντες δὲ οἱ πιστεύσαντες ἦσαν ἐπὶ τὸ αὐτὸ, καὶ
εἶχον ἅπαντα κοινά. Τοῦ Αὐτοῦ. Ὁρᾶς εὐθέως ὅση ἦν ἐπίδοσις, οὐ γὰρ ἐν ταῖς
εὐχαῖς μόνον ἡ κοινωνία, οὐδὲ ἐν τῇ διδασκαλίᾳ, ἀλλὰ καὶ ἐν τῇ 
πολιτεία. Καὶ τὰ κτήματα καὶ τὰς ὑπάρξεις ἐπίπρασκον, καὶ
διεμέριζον αὐτὰ πᾶσι, καθότι ἄν τις χρείαν εἶχε. Αμμωνíoy πρεσβυτερου. Σημειωτέον ὅτι ὡς ἐπὶ μιᾶς ψυχῆς
καὶ ἐπὶ ἑνὸς σώματος οὕτω δεῖ φρονεῖν περὶ παντὸς πιστοῦ· καὶ 
ὁ τῆς Ἐκκλησίας θεσμὸς κοινὸν βίον θέλει ἔχειν ἅπαντας μεθ’
ἑαυτῶν. Τοῦ Χρυσοστόμου. Οὐχ ἁπλῶς καθάπερ οἱ παρ’ Ἕλλησι

 
σοφοὶ, οἱ μὲν ἀνῆκαν τὴν γῆν, οἱ δὲ εἰς θάλασσαν ἔρριψαν πολὺ
χρυσίον· τοῦτο δὲ οὐχ ὑπεροψίᾳ χρημάτων, ἀλλὰ μωρίᾳ καὶ
ἀνοίᾳ. ἐσπούδασε γὰρ ὁ Διάβολος ἀεὶ τοῦ Θεοῦ τὰ κτίσματα
διαβάλλειν, ὡς οὐκ ἐνὸν καλῶς χρήσασθαι χρήμασιν· ἐνταῦθα δὲ
οὐδεὶς ἕτερος ἑτέρου πλεῖον εἶχε, καὶ ταχέως ἦλθεν ἐπὶ τὸ αὐτὸ 
ἐπὶ τὸ πᾶσι μεταδοῦναι· τοῦτο πολιτεία ἀγγελικὴ, μηδὲν αὐτῶν
λέγειν ἴδιον τ’ εὐθέως ἡ ῥίζα τῶν κακῶν ἐξεκόπη· δι’ ὧν ἔπραττον
ἔδειξαν ἃ ἤκουσαν· τοῦτο ἦν ὃ ἔλεγε, “ σώθητε ἀπὸ τῆς γενεᾶς
“ τῆς σκολιᾶς ταύτης. Πλούσιοι ὄντες ἡδέως ἐπτώχευον, μεμνημένοι τοῦ δι’ αὐτοὺς 
πτωχεύσαντος πλουσίου Θεοῦ. Καθ’ ἡμέραν τὲ προσκαρτεροῦντες ὁμοθυμαδὸν ἐν τῷ
ἱερῷ. Τοῦ Χρυσοστόμου. Τῆς διδασκαλίας ἀπήλαυον· σκόπει πῶς
μὲν οὐδὲν ἕτερον ἐποίουν Ἰουδαῖοι, οὐ μικρὸν, οὐ μέγα, ἀλλὰ τῷ 
ἱερῷ προσήδρευον· ἅτε γὰρ σπουδαιότεροι γεγενημένοι καὶ περὶ
τὸν τόπον πλείονα εὐλάβειαν εἶχον· οὐ γὰρ ἀπέσπων αὐτοὺς οἱ
Ἀπόστολοι τέως ὥστε μὴ βλάψαι. Τοῦ Αὐτοῦ. τουτέστι μία ψυχή· καὶ οὐδὲ ἐνταῦθα λέγει τὴν
διδασκαλίαν, ἐπιτέμνων τὸν λόγον· ἅτε γὰρ νέους παῖδας ἔτρεφον 
τῇ τροφῇ τῇ πνευματικῇ· ἄγγελοι γεγόνασιν ἐξαίφνης ἅπαντες,
εὐχῇ καὶ ἀκροάσει προσκαρτεροῦντες· εἶδον ὅτι τὰ πνευματικὰ
κοινὰ, καὶ οὐδεὶς ἕτερος ἑτέρου πλεῖον ἔχει, καὶ ταχέως ἦλθον ἐπὶ
τοῦτο ἐπὶ τὸ πᾶσι μεταδοῦναι. Καὶ μετ’ ὀλίγα—Ἐπειδὴ τρισχίλιοι
γεγόνασιν, ἐξάγαγον αὐτοὺς λοιπὸν ἔξω· ἅμα δὲ τῆς τοῦ 
Πνεύματος παρρησίας πολλῆς οὔσης, καθημέραν τε ὥσπερ εἰς
ἱερὸν ἀνήεσαν τόπον· ἐπεὶ καὶ Πέτρος καὶ Ἰωάννης μικρὸν ὕστερον
τοῦτο ποιοῦσιν· οὐδὲν γὰρ τέως παρεκίνουν τῶν ’Ιουδαϊκῶν. Καὶ
αὐτὴ δὲ ἡ τιμὴ εἰς τὸν τόπον διέβαινε τὸ ἐν τῷ οἴκῳ ἐσθίειν· ποίῳ
οἴκῳ; ἐν τῷ ἱερῷ· καὶ ὅρα εὐλαβείας ἐπίδοσιν· χρήματα ἔρριψαν 
καὶ ἔχαιρον· καὶ πολλὴ ἦν ἡ εὐφροσύνη· μείζονα γὰρ ἦν ἃ ἐλάμβανον
ἄπονα· οὐδεὶς ὠνείδιζεν, οὐδεὶς ἐφθόνει, οὐδεὶς ἐβάσκαινεν· οὐκ
ἦν τῦφος, οὐκ ἦν ἐξουδένωσις· καθάπερ παιδία ἐνόμιζον ὄντως παι-
δεύεσθαι· ὡς ἀρτίτοκοι οὕτω διέκειντο· καὶ τί λέγω ὡς ἐν ἀμυδρᾷ
εἰκόνι; εἰ μέμνησθε ὅτε τὴν πόλιν ἡμῖν ἔσεισεν ὁ Θεὸς, καὶ πάντες 

 
ἦσαν συνεσταλμένοι, οὕτω τότε ἐκεῖνοι διέκειντο· οὐδεὶς πονηρὸς,
οὐδεὶς ὕπουλος ἦν· καὶ γὰρ τοιοῦτον ὁ φόβος, τοιοῦτον αἱ θλίψεις·
οὐκ ἦν τὸ ἐμὸν καὶ τὸ σόν· διὰ τοῦτο ἀγαλλίασις ἦν ἐπὶ τῆς τραπέζης·
οὐδεὶς ὡς ἐξ ἰδίων ἐσθίων διέκειτο, οὐδεὶς ὡς ἐξ ἀλλοτρίων·
καίτοι δοκεῖ αἴνιγμα εἶναι· οὔτε ἀλλότρια ἐνόμιζον εἶναι τὰ τῶν 
ἀδελφῶν, δεσποτικὰ γὰρ ἦν· οὔτε ἴδια, ἀλλὰ τῶν ἀδελφῶν· οὔτε ὁ
πένης ᾐσχύνετο, οὔτε ὁ πλούσιος ἐτυφοῦτο· τοῦτό ἐστιν ἀγαλλίασις·
κἀκεῖνος ὡς εὐεργετούμενος διέκειτο, καὶ εὖ πάσχων μᾶλλον· καὶ
οὗτοι ὡς δοξαζόμενοι· ταύτῃ καὶ πάνυ πρὸς αὐτοὺς ἦσαν συνδεδεμένοι.
Καὶ μετ’ λίγα—Ὅρα πόσα αὐτοῖς προμαρτυρεῖ· πίστιν 
γνησίαν· βίον ὀρθόν· τὴν ἐν ἀκροάσει καρτερίαν· τὴν ἐν εὐχαῖς·
τὴν ἐν ἀσφαλείᾳ· τὴν ἐν εὐφροσύνῃ· δύο ἦν ἱκανὰ καλεῖν αὐτοὺς
εἰς ἀθυμίαν· ἥτε νηστεία καὶ τὰ χρήματα ἀπόλλυσθαι· ἀλλὰ διά
τε ἀμφότερα ἔχαιρον· τίς γὰρ τοὺς οὕτω διακειμένους οὐκ ἃν ἠγάπησεν
ὡς πατέρας κοινούς· οὐδὲν ἔτικτον πονηρὸν κατ’ ἀλλήλων· 
τὸ πᾶν ἐπέτρεπον τῇ χάριτι τοῦ Θεοῦ. Κλῶντές τε κατ’ οἶκον ἄρτον, μετελάμβανον τροφῆς
 ἐν ἀγαλλιάσει καὶ ἀφελότητι καρδίας· αἰνοῦντες τὸν
Θεὸν καὶ ἔχοντες χάριν πρὸς ὅλον τὸν λαόν. Ὁ δὲ
Κύριος προσετίθει τοῖς σωζομένοις καθ’ ἡμέραν τῇ 
ἐκκλησίᾳ. Τοῦ Χρυσοστόμου. τὸν ἄρτον δοκεῖ μοι λέγων, καὶ νηστείαν
ἐνταῦθα σημαίνειν καὶ σκληρὸν βίον· τροφῆς γὰρ οὐ τρυφῆς
μετελάμβανον. Toῦ Αὐτοῦ. Ὁρᾶς ὅτι οὐχ ἡ τρυφὴ ἀλλ’ ἡ τροφὴ τὴν ἀπόλαυσιν 
ἐποίει· οἱ μὲν γὰρ τρυφῶντες ἐν κολάσει καὶ λύπῃ, οὗτοι
δὲ οὐχί. Ὁρᾶς ὅτι οἱ Πέτρου λόγοι καὶ τοῦτον εἶχον τὸν τοῦ
βίου σωφρονισμόν· οὐ γὰρ ἔνι γενέσθαι ἀγαλλίασιν, μὴ ἀφελείας
οὔσης. Τοῦ Αὐτοῦ. Πῶς εἶχον χάριν πρὸς ὅλον τὸν λαόν; δι’ ὧν 
ἐποίουν, διὰ τῆς ἐλεημοσύνης· μὴ γάρ μοι ὅτι i οἱ ἀρχιερεῖς ἐπέστησαν
αὐτοῖς ὑπὸ φθόνου καὶ βασκανίας τοῦτο ἴδης, ἀλλ’ ὅτι
πρὸς τὸν λαὸν χάριν εἰχον. i Lacunam indic. rec. m. Τοῦ Αὐτοῦ. Πάλιν ὁμόνοια· ἡ ἀγάπη τὸ πάντων αἴτιον τῶν
ἀγαθῶν· οὐκ ἤρκει τὰ λεχθέντα· ἐκεῖνα μὲν γὰρ ὥστε ἐπάγεσθαι
πρὸς τὴν πίστιν ἦν ἱκανά· ταῦτα δὲ, τίνα χρὴ τὸν πιστὸν ποιεῖν. Ἐξ ανεπιγραφου. Ὁ συνεργῶν Κύριος τοῖς προαιρουμένοις
τὸ ἀγαθὸν τοὺς σπουδάζοντας συγκαταριθμηθῆναι, μᾶλλον δὲ 
ἑνωθῆναι τοῖς προλαβοῦσι, τὴν πίστιν προσετίθει καθ’ ἑκάστην τῇ
Ἐκκλησίᾳ ἐπὶ τὸ αὐτό· νοήσεις δὲ τὸ λεγόμενον ἐκ τοῦ εἰρημένου
ἐν Εὐαγγελίῳ· “Πᾶν’ ὃ δίδωσι μοι ὁ Πατήρ μου, πρὸς ἐμὲ ἥξει·”
τὸν γὰρ ἐρχόμενον πρὸς τὸν Υἰὸν, δίδωσιν αὐτῷ ὁ Πατήρ δηλοῖ δὲ
τὸ ἔρχεσθαι προαιρετικὴν ὁρμὴν, τὸ δὲ δεδόσθαι ὑπὸ τοῦ Πατρὸς 
συνεργίαν τελειοῦσαν τὴν ὁρμὴν τοῦ παρ’ ἰδίαν βούλησιν ἐρχομένου·
ὅθεν οἰχέσθω ὁ μῦθος τῶν τὰς φύσεις εἰσαγόντων· τοὺς γὰρ
οὕτως ἔχοντας ἡ φύσις αὐτῶν προστίθησιν αὐτοὺς τοῖς πιστοῖς,
ἀλλ’ οὐχ ὁ Κύριος. ΚΕΦ. Δ. Περὶ τῆς ἐν Χριστῷ θεραπείας τοῦ ἐκ γενετῆς χωλοῦ· Πέτρου τὲ κατηχήσεως
ἐκλεκτῆς1 συμπαθητικῆς, συμβουλευτικῆς πρὸς σωτηρίαν αὐτῶν. Ἐπὶ τὸ αὐτὸ δὲ Πέτρος καὶ Ἰωάννης ἀνέβαινον εἰς
 τὸ ἱερὸν ἐπὶ τὴν ὥραν τῆς προσευχῆς τὴν ἐννάτην· καί
τις ἀνὴρ χωλὸς ἐκ κοιλίας τῆς μητρὸς αὐτοῦ ὑπάρχων 
ἐβαστάζετο· ὃν ἐτίθουν καθ’ ἡμέραν πρὸς τὴν θύραν τοῦ
ἱεροῦ τὴν λεγομένην ὡραίαν, τοῦ αἰτεῖν ἐλεημοσύνην
παρὰ τῶν εἰσπορευομένων εἰς τὸ ἱερόν. Τοῦ Χρυσοστόμου. Πανταχοῦ φαίνονται οὗτοι βεβαίαν ἔχοντες
τὴν ὁμόνοιαν· τούτῳ νεύει ὁ Πέτρος· ὁμοῦ εἰς τὸν τάφον 
ἀπῆλθον· περὶ αὐτοῦ φησὶ τῷ Χριστῷ, “οὗτος τί;” τὰ μὲν οὖν
ἄλλα σημεῖα παρεῖδεν ὁ τὸ βιβλίον συγγράφων· λέγει δὲ σημεῖον
ἀφ’ οὗ πάντας ἐκίνησε. Καὶ Καὶ πάλιν αὐτοὺς, οὐ προη-
γουμένως ἐπ’ αὐτὰ ἐρχομένους· οὕτω φιλοτίμως ἦσαν καθαροί.
καὶ μετ’ ὀλίγα—φυσικὸν τὸ πάθος ἦν· κρεῖττον τεχνῆς ἰατρικῆς· 
τεσσαράκοντα ἦν ἔτη πεποιηκὼς ἐν τῇ Γαλιλαίᾳ καθὼς προιὼν
φησίν· οὐδεὶς αὐτὸν ἐν παντὶ τῷ χρόνῳ ἐθεράπευσε· ταῦτα γὰρ
μάλιστα δύσκολά ἐστιν ἅπερ ἃν ἐκ γενατῆς m ᾖ· καὶ ἐπίσημος δὲ
ὁ ἀνὴρ ἦν, ἀπό τε τοῦ τόπου, ἀπό τε τοῦ πάθους. k γεννητς Cod. 1 ἐκλεκτῆς om. Cod. N.C. m γεννητὴς Cod. Σευηρου Αρκιεπισκοπου ’Αντιοκεíας. Δοκεῖ γὰρ ὁ χωλὸς
οὕτος τύπον ἐπέχειν πάσης τῆς ἀνθρωπότητος, ἤγουν τῆς ἐκ τῶν
ἀθέων καὶ ἐλπίδα μὴ ἐχόντων ἐθνῶν συλλεγείσης Ἐκκλησίας καὶ
περιποιηθείσης, ὡς γέγραπται· ἥντινα νενεκρωμένην μὲν ἐζωοποίησεν
ὁ Χριστὸς τῷ οἰκείῳ θανάτῳ, παρειμένην δὲ πρὸς τὰ τῆς 
δικαιοσύνης ἔργα καὶ βαίνειν τὸ παράπαν οὐ δυναμένην, ἀλλ’ ἔξω
κειμένην τοῦ ἱεροῦ, τὴν χεῖρα τῆς διδασκαλίας ὀρέξαντες, ἀνέστησαν
οἱ Ἀπόστολοι· ἀργύριον μὲν καὶ χρυσίον οὐ δόντες, εἰ
καὶ περὶ ταῦτα ἐκεχήνει, καὶ περὶ τὴν ὑλικὴν φαντασίαν ἐπτόητο·
τὴν δὲ ὡραίαν αὐτῇ θύραν ὅλην ἀνοίξαντες· ἥτις ἐστὶν Ἰησοῦς, 
“ ὁ ὡραῖος μὲν κάλλει παρὰ τοὺς υἱοὺς τῶν ἀνθρώπων, ὡς ὁ Προφήτης
φησὶν, εἰσάγων δὲ τοὺς πιστεύοντας πρὸς τὴν ἑαυτοῦ γνῶ-
σιν καὶ τοῦ Πατρὸς οἷα δὴ θύρα· καὶ ἐν Εὐαγγελίοις βοᾷ· “ ἐγώ
εἰμι η θύρα. Ὃς ἰδὼν Πέτρον καὶ Ἰωάννην μέλλοντας εἰσιέναι 
 τὸ ἱερὸν, ἠρώτα ἐλεημοσύνην λαβεῖν· ἀτενίσας δὲ Πέτρος
εἰς αὐτὸν σὺν τῷ Ἰωάννη, εἶπε· βλέψον εἰς ἡμᾶς·
 ὁ δὲ ἐπεῖχεν αὐτοῖς, προσδοκῶν τι παρ’ αὐτῶν λαβεῖν. Σευηρου Απο Λογου Οδ. Διὰ τοῦτο ὡς ἔοικεν ὁ χωλὸς καὶ
Πέτρον ᾔτει καὶ Ἰωάννην τὴν τοιαύτην εἰσφορὰν εἰσφέρειν αὐτῷ, 
δεικνὺς ὡς καὶ τοῖς κατ’ ἐκείνου τὴν ἀρετὴν εἰς προσευχὴν πορευομένοις
ἀναγκαῖος ὁ περὶ τοὺς ἐνδεεῖς οἶκτος καὶ ἔλεος. Τοῦ Χρυσοστόμου. Καὶ οὐδὲ οὕτως ἀνέστη αὐτοῦ ἡ διάνοια,
ἀλλ’ ἐπέμενεν ἐνοχλῶν· τοιοῦτον γὰρ ἡ πενία· καὶ εὐρώστους ἀπαγορεύοντας
ἐπιμένειν ἀναγκάζει· αἰσχυνθῶμεν οἱ ἐν ταῖς εὐχαῖς 
ἀποπηδῶντες. Ὄρα δέ μοι τὴν ἐπιείκειαν τοῦ Πέτρου· “ εἶπέ,“
φησι, “βλέψον εἰς ἡμᾶς· οὕτως αὐτῶν τὸ σχῆμα αὐτόθεν ἐδείκνυ
’τον τρόπον. Εἶπε δὲ Πέτρος· ἀργύριον καὶ χρυσίον οὐχ ὑπάρχει
μοι· ὃ δὲ ἔχω, τοῦτό σοι δίδωμι· ἐν τῷ ὀνόματι Ἰησοῦ 
 Χριστοῦ τοῦ Ναζωραίου, ἔγειρε καὶ περιπάτει. καὶ πιάσας
αὐτὸν τῆς δεξιᾶς χειρὸς ἤγειρεν αὐτόν. Σευηρου Αντιοκεíας. Ἀρέσκει σοι, φησὶν, εἰς διδασκαλίαν,
καὶ τὴν ἐκ ταύτης ὑγείαν καὶ ἐπανόρθωσιν, τὸ μόνον ἰδεῖν ἡμᾶς·

 
ἔασον οὖν τὸ ἀργύριον καὶ τὸ χρυσίον, τὰ ξόανα καὶ σεβάσματα
τῶν ἐθνῶν· τὰ γὰρ εἴδωλα τῶν ἐθνῶν ἀργύριον καὶ χρυσίον, ἃ καθάπερ
σὺ πόδας ἔχεις καὶ οὐ περιπατεῖς. Τοῦ Χρυσοστόμου. Οὕτως οὐδὲν εἶχον, καὶ ὅμως πάντα κατεῖχον·
εῖχον· τί ταύτης σεμνότερον τῆς φωνῆς; τί μακαριώτερον; ἕτεροι 
μὲν γὰρ ἐπὶ τοῖς ἐναντίοις ἁβρύνονται, λέγοντες, ἔχω τόσα καὶ
τόσα χρυσίου τάλαντα, καὶ πλέθρα γῆς ἄπειρα, καὶ οἰκίας καὶ
ἀνδράποδα· οὗτος δὲ ἐπὶ τὸ πάντων εἶναι γυμνόν· καὶ οὐ καταδύεται
δύεται τῇ πενίᾳ, ὅπερ πάσχουσιν οἱ ἀνόητοι· ἀλλ’ οὐδὲ ἐγκαλύ-
πτονται καὶ καλλωπίζονται. Καὶ μετ’ ὀλίγα—Ἥκουσα τῆς Πέτου 
τροῦ φωνῆς τῆς ἐπιδεικνυμένης πενίαν πλούτου μητέρα τῆς οὐδὲν
ἐχούσης καὶ τῶν τὰ διαδήματα περικειμένων εὐπορωτέρας· αὕτη
γὰρ μηδὲν ἔχουσα, καὶ νεκροὺς ἀνίστη, καὶ χωλοὺς διώρθου, καὶ
δαίμονας ἤλαυνε· καὶ τοιαῦτα ἐχαρίζετο, ἅπερ οἱ τὴν ἁλουργίδα
περιβεβλημένοι, καὶ τὰ μεγάλα καὶ φοβερὰ στρατόπεδα ἄγοντες, 
οὐδέποτε ἴσχυσαν χαρίσασθαι. Σευηρου Απο Λογου Οδ. Διδάσκων ὡς χρὴ μᾶλλον οὗ ἔχει
τις, τούτου μεταδιδόναι τοῖς ἐνδεέσιν, εἴτε ἐν λόγῳ, εἴτε ἐν ἔργῳ
τυγχάνει, καὶ μὴ ἴδιον ἀλλὰ κοινὸν τὸ κτῆμα λογίζεσθαι· καὶ
τὸν δεδωκότα ἐννοεῖν καὶ ἑαυτοῦ κατεπᾴδειν καὶ λέγειν· τι ἔχεις 
ὃ οὐκ ἔλαβες; Καὶ μετ’ ὀλίγα—Ἀλλ᾿ ἴδωμεν πῶς ἐν τύπῳ τοῦ
χωλοῦ τὴν Ἐκκλησίαν διανέστησε Πέτρος καὶ Ἰωάννης καὶ οἱ
λοιποὶ τῶν Ἀποστόλων, ὁμοίως πρὸς τὴν θεογνωσίαν πάλαι χωλεύουσαν,
καὶ ἐκ κοιλίας μητρὸς αὐτῆς ἁμαρτίᾳ παρειμένην διὰ τὴν
τοῦ Ἀδὰμ καὶ τῆς Εὐας παράβασιν. Καὶ μετ’ ὀλίγα—"Ἐν τῷ 
“ ὀνόματι Ἰησοῦ Χριστοῦ τοῦ Ναζωραίου, ἔγειρε καὶ περιπάτει· καὶ
ταῦτα εἰπόντες καὶ λαμβανόμενοι τῆς δεξιᾶς χειρὸς αὐτοῦ1 ἤγειραν·
οὐ γὰρ ἃν δεξιάν τινα καὶ εἰς ἀρετὴν φέρουσαν πρᾶξιν ἐνεργῆσαι
ἴσχυσεν, εἰ μὴ τὴν δεξιὰν καὶ τὴν φυσικὴν αὐτῆς δύναμιν
τοῖς διδάγμασιν ἐπέρρωσαν οἱ Ἀπόστολοι, χειρὶ χεῖρα ἀνάψαντες· 
καὶ παραχρῆμα ἐστερεώθησαν αἱ βάσεις αὐτοῦm καὶ τὰ σφυρά·”
ἔστησε γὰρ τοὺς πόδας εἰς τὴν πέτραν τῆς πίστεως. Παραχρῆμα δὲ ἐστερεώθησαν αὐτοῦ αἱ βάσεις καὶ
τὰ σφυρά. 1 αὐτῆς Cod. m αὐτῆς Cod. Τοῆ χρυσοστΌμου. Οὕτω καὶ ὁ Χριστὸς ἐποίησε· πολλάκις
λόγῳ ἐθεράπευσε, πολλάκις ἔργῳ, πολλάκις καὶ τὴν χεῖρα προήγαγεν,
ὅπου ἦσαν ἀσθενέστεροι κατὰ τὴν πίστιν· ἵνα μὴ δόξῃ
ἀπὸ ταὐτομάτου γενέσθαι· “ καὶ πιάσας αὐτοῦ τῆς δεξιᾶς χειρὸς
“ἤγειρε” φησί· τοῦτο ἐποίησε δήλην τὴν ἀνάστασιν· ἀναστάσεως 
γὰρ η εἴκων. Καὶ ἐξαλλόμενος ἔστη καὶ περιεπάτει. Τοῆ Αὐτοῦ Ἀλλὰ καὶ ἐπήδα, καὶ ἅλμασιν
τοῖς θείοις διανοήμασιν. Τοῦ Αὐτοῦ Πειράζων ἴσως ἑαυτόν· καὶ πλείονα τὴν βάσανον 
ἐποιεῖτο· μὴ γὰρ ἃν ἁπλῶς ἐστὶ τὸ γεγονός· ἀσθενεῖς ἦσαν αὐτοῦ
οἱ πόδες οὐ κεκομμένοι· τινὲς δὲ φασὶν ὅτι καὶ ἠγνόει περιπατεῖν. Καὶ εἰσῆλθε σὺν αὐτοῖς εἰς τὸ ἱερὸν, περιπατῶν καὶ
ἁλλόμενος καὶ αἰνῶν τὸν Θεόν· καὶ εἶδε πᾶς ὁ λαὸς
αὐτὸν περιπατοῦντα καὶ αἰνοῦντα τὸν Θεόν. Τοῦ Αὐτοῦ Ὄντως θαύματος ἄξιον· οὐκ αὐτοὶ αὐτὸν ἐπάγονται,
ἀλλ’ αὐτὸς ἀκολουθεῖ, διὰ τῆς ἀκολουθήσεως τοὺς εὐεργέτας
δεικνύς· “καὶ ἁλλόμενός,” φησι, “ καὶ αἰνῶν τὸν Θεόν·” οὐκ ἐκείνους
θαυμάζων, ἀλλὰ τὸν Θεὸν δι’ αὐτῶν ἐνεργήσαντα. εὐχάριστος ἦν
ὁ ἀνήρ. Τοῦ Αὐτοῦ τῶν ἱερῶν καὶ τοῖς λοιποῖς ἀψαύστων θεωρημάτων
ἐμφιλοχωροῦσα τοῖς βάθεσι, καὶ αὐτὴ λοιπὸν τοὐναντίον κρατοῦσα
τοὺς Ἀποστόλους, καὶ δυσαποσπάστως ἔχουσα, καὶ οὐχ ὑπ’ αὐτῶν
κρατουμένη· Ἐπεγίνωσκον δὲ αὐτὸν, ὅτι αὐτὸς ἦν ὁ πρὸς τὴν ἐλεημοσύνην 
καθήμενος ἐπὶ τῇ ὡραίᾳ πύλῃ τοῦ ἱεροῦ. Καλῶς Καλῶς “ ἐπεγίνωσκον,“ ὡς καὶ ἀγνοουμένου λοιπὸν ἀπὸ τοῦ
πράγματος· ταύτῃ γὰρ τῇ λέξει κεχρήμεθα ἐπὶ τῶν μόλις γνωριζομένων.
ἔδει πιστευθῆναι ὅτι ἀφίησι τὰ ἁμαρτήματα τὸ ὄνομα
τοῦ Χριστοῦ, ὅπουγε καὶ τοιαῦτα ἐργάζεται. Καὶ ἐπλήσθησαν θάμβους καὶ ἐκστάσεως ἐπὶ τῷ
 συμβεβηκότι αὐτῷ· κρατοῦντος δὲ αὐτοῦ τὸν Πέτρον

 
καὶ τὸν Ἰωάννην, συνέδραμε πᾶς ὁ λαὸς πρὸς αὐτοὺς
ἐπὶ τῇ στοᾷ τῇ καλουμένῃ Σολομῶντος, ἔκθαμβοι. Ἀπὸ τῆς εὐνοίας τῆς εἰς αὐτοὺς καὶ τῆς φιλίας, οὐκ ἐχωρίζετο
αὐτῶν, ἴσως εὐχαριστῶν αὐτοῖς καὶ ἐπαινῶν. Αὕτη μὲν ἡ στοὰ ἵστατο ἀπὸ τῆς κατασκευῆς Σολομῶντος· 
ἐνέπρησε γὰρ τὸ ἱερὸν ὁ Ναβουχοδονόσορ, καὶ ᾠκοδόμησε Κῦρος
ὁ Πέρσης. Ἰδῶν δὲ ὁ Πέτρος ἀπεκρίνατο πρὸς τὸν λαόν· Ἄνδρεσ
Ἰσραηλῖται, τί θαυμάζετε ἐπὶ τούτῳ, ἢ ἡμῖν τί ἀτενίζετε,
ὡς ἰδ’ ἰδίᾳ δυνάμει ἢ εὐσεβείᾳ πεποιηκόσι τοῦ 
περιπατεῖν αὐτόν; Τοῦ ἁγίου Εἰρηναίου ἐπισκόπου Λουγδούνων. Λουγδούνων.
κήρυγμα ὁ Πέτρος σὺν Ἰωάννη ἐκήρυσσεν αὐτοῖς, τὴν ὑπόσχεσιν
ἣν ἐποιήσατο ὁ Θεὸς τοῖς πατράσιν Ἰησοῦ πεπληρῶσθαι εὐαγελιζόμενος·
ἀλλ’ οὐκ ἄλλον Θεὸν καταγγέλλων, ἀλλὰ τὸν Υἱὸν τοῦ 
Θεοῦ, τὸν καὶ ἄνθρωπον γεγονότα καὶ παθόντα· εἰς ἐπίγνωσιν ἄγων
τὸν Ἰσραὴλ, καὶ ἐν Ἰησοῦ τὴν ἀνάστασιν τῶν νεκρῶν κηρύσσων,
καὶ σημαίνων ὅτι ὅσα οἱ προφῆται κατήγγειλαν περὶ τοῦ πάθους
τοῦ Χριστοῦ, ταῦτα ἐπλήρωσεν ὁ Θεός. Τοῦ χρυσοστΌμου. Οὐδὲ τοῦτο· οὐ γὰρ ἐπειδὴ ἄξιοι ἐσμὲν 
ἐπεσπασόμεθα τοῦ Θεοῦ τὴν ῥοπήν· “ὁ Θεὸς Ἀβραδάτα, καὶ ὁ Θεὸς
“ Ἰσαὰκ, καὶ ὁ Θεὸς Ἰακὼβ, ὁ Θεὸς τῶν πατέρων ἡμῶν. ” Ὄρα πῶς
αὐτὸν εἰσωθεῖ συνεχῶς εἰς τοὺς προγόνους· ἵνα μὴ δόξῃ καινόν τι
εἰσάγειν δόγμα· καὶ ἐκεῖ τοῦ Πατριάρχου Δαβὶδ ἐμνημόνευσε,
καὶ ἐνταῦθα τῶν περὶ τῶν Ἀβραάμ. Τοῦ Αὐτοῦ Οὐ τοῦτο ὑμᾶς ταράττει καὶ θορύβει· μάθετε τίς
ὁ ποίησας, καὶ μὴ ἐκπλήττεσθε. καὶ ὅρα πανταχοῦ ὅταν ἐπὶ τὸν
Θεὸν καταφεύγῃ, καὶ εἴπῃ παρ’ αὐτοῦ γίνεσθαι πάντα, τότε
ἀδεῶς αὐτοῖς ἐπιπλήττει, ὡς καὶ ἀνωτέρω ἔλεγεν, “ἄνδρα ἀποδε-
“δειγμένον ἀπὸ τοῦ Θεοῦ εἰς ἡμᾶς·” καὶ πανταχοῦ ἀναμιμνήσκει 
αὐτοὺς τοῦ τολμήματος, ἵνα καὶ ἡ ἀνάστασις κυρωθῇ. Ἀμμωνiου. Σημειωτέον ὅτι κἂν σημεῖα τις ποιῇ, οὐκ ὀφείλει
ἐπαίρεσθαι. Ὁ Θεὸς Ἀβραὰμ, καὶ ὁ Θεὸς Ἰσαὰκ, καὶ ὁ Θεὸς

 
Ἰακὼβ, ὁ Θεὸς τῶν πατέρων ἡμῶν ἐδόξασε τὸν παῖδα
αὐτοῦ Ἰησοῦν· ὃν ὑμεῖς μὲν παρεδώκατε καὶ ἠρνήσασθε
κατὰ πρόσωπον Πιλάτου, κρίναντος ἐκείνου ἀπολύειν. Τοῦ χρυσοστΌμου. Πἀλιν ταπεινῶς καθὼς ἐν προοιμίῳ· εἰτα
λοιπὸν ἐνδιατρίβει τῷ τολμήματι καὶ ἐπαίρει τὸ γεγενημένον. 
Καὶ μετ’ ὀλίγα—Δύο τὰ ἐγκλήματα· ὅτι ὁ Πιλάτος ἤθελεν
ἀπολύειν· καὶ ὅτι ὑμεῖς ἐκείνου θελήσαντος οὐκ ἠθελήσατε. Ἐξ ἀνεπιγράφου. Τί φὴς Πέτρε; ὃν οὖν καταγγέλλεις
σοῦν, οὐκ ἔστι Θεὸς Ἀβραὰμ, καὶ Θεὸς Ἰσαὰκ, καὶ Θεὸς Ἰακώβ;
καὶ ἀλλαχοῦ· “ ἐγὼ πρῶτος καὶ ἐγὼ μετὰ ταῦτα, καὶ πλὴν ἐμοῦ 
“ οὐκ ἔστι·” καὶ ἐν τοῖς Εὐαγγελίοις πάλιν τοῖς θεομάχοις Ἰουδοἱοις·
ἀμὴν ἀμὴν λέγω ὑμῖν, ὅτι πρὸ Ἀβραὰμ εἰμὶ ἐγώ. ὃ δὲ
λέγει τοιοῦτόν ἐστιν· ὃν ὑμεῖς ὡς ἀντίθεον καὶ παραβάτην ἐσταυ-
ρώσατε, καὶ ὡς ἀντιπολιτευόμενον τῷ νόμῳ, Θεός ἐστι καὶ Θεοῦ
Υἱὸς, ὃς τὸν νόμον δέδωκε καὶ τοὺς προφήτας ἀπέστειλε. Καὶ 
μετ’ ὀλίγα—Μῆ τοίνυν θαυμάζετε ἐπὶ τούτῳ, καὶ ἡμῖν τι ἀτενί-
ζετε, ὡς ἰδίᾳ δυνάμει πεποιηκόσι τοῦ περιπατεῖν αὐτόν· ὁ Θεὸς γὰρ
ἐξαποστείλας τὸν ἑαυτοῦ Υἱὸν, τὴν ἰδίαν δύναμιν δι’ οὗ τὰς ἀρχὰς
καὶ μεθ’ οὗ τοὺς θρόνους ὑπεστήσατο· δι’ οὗ καὶ μεθ’ οὗ τὰς κυριό-
τητας διετάξατο, καὶ τὴν ἄνω διετυπώσατο Ἰερουσαλήμ δι’ οὗ 
καὶ μεθ’ οὗ τοὺς οὐρανοὺς ἐκαμάρωσε, καὶ τὴν γῆν ἥδρασε, καὶ
τὴν θάλασσαν ἐθεμελίωσε, καὶ τὸν ἄνθρωπον κατ’ εἰκόνα ἐποίησε
καὶ ὁμοίωσιν τὴν αὐτοῦ· δι᾿ αὐτοῦ νῦν καὶ τοῦτον ἐποίησε περιπατεῖν
ἐνωπίον ὑμῶν· μὴ τοίνυν ἡμῖν ἀτενίζετε, ἀλλ’ ἐκεῖνον ἐπίγνωτε,
ὃν ὁ Πατὴρ ἐδόξασεν, ὃν ὁ Πατὴρ ἐγνώρισεν ἡμῖν, ὃν ὁ 
Πατὴρ ἐφανέρωσε, καὶ τὸ Πνεῦμα ἐμαρτύρησε, ὃν ὁ Πατὴρ ὑμῖν
ἐχαρίσατο· ἐκεῖνον προσκυνήσατε, ἐκεῖνον δέξασθε καὶ δοξάσατε·
ἐκείνῳ προσέλθετε, καὶ παρ’ αὐτῷ φωτίσθητε· ὃν ὁ Πατὴρ φῶς
ἀπέστειλεν εἰς τὸν κόσμον, ὃν ὑμεῖς ἐσταυρώσατε. Ὑμεῖς δὲ τὸν Ἅγιον καὶ Δίκαιον ἠρνήσασθε, καὶ 
ᾐτήσασθε ἄνδρα φονέα χαρισθῆναι ὑμῖν. Τοῦ χρυσοστΌμου. Ὅτι ἀντ’ αὐτοῦ, φησὶ, λῃστὴν ᾐτήσασθε·
σφόδρα ἐδείνωσε τὸ πρᾶγμα· ἐπειδὴ γὰρ εἶχεν αὐτοὺς ὑπὸ τὴν
χεῖρα, πλήττει λοιπὸν σφοδρῶς. Τοῦ Αὐτοῦ Κρίναντος Πιλάτου ἀπολύειν ἐκωλύσατε· τὸν μὲν
ἑτέρους ἀνελόντα ᾐτήσατε ἀπολυθῆναι· τὸν δὲ τοὺς ἀνῃρημένους
ζωοποιοῦντα, οὐκ ἠθελήσατε. Καὶ ἵνα μὴ λέγωσι πάλιν, πῶς νῦν
αὐτὸν δοξάζει ὁ Θεὸς, ὁ τότε μὴ βοηθήσας; παράγουσι τοὺς προφήτας
μαρτυροῦντας, ὅτι οὕτω ἔδει γενέσθαι. Καὶ μετ’ ὀλίγα— 
Καθάπερ γὰρ τοῖς μὲν μεθύουσιν οὐδὲν λέγομεν, ὅταν δὲ νήψωσι
καὶ ἀνενέγκωσιν ἐκ τῆς μέθης, τότε ἐπιπλήττομεν· οὕτω δὴ καὶ
Πέτρος, ὅτε ἠδύναντο συνιέναι τῶν λεγομένων, τότε τὴν γλῶτταν
ἠκόνησε· πολλά τε ἐγκλήματα ἐπάγων· ὅτι ὃν ὁ Θεὸς ἐδόξασεν
οὗτοι παρέδωκαν· ὅτι ὃν ὁ Πιλάτος ἀπέλυσε· καὶ ὅτι ἠρνήσαντο 
κατὰ πρόσωπον ἐκείνου· ὅτι προετίμησαν τὸν λῃστήν. Τὸν δὲ ἀρχηγὸν τῆς ζωῆς ἀπεκτείνατε· ὃν ὁ Θεὸς
 ἤγειρεν ἐκ νεκρῶν· οὗ ἡμεῖς μάρτυρες ἐσμέν· καὶ ἐπὶ
τῇ πίστει τοῦ ὀνόματος αὐτοῦ, τοῦτον ὃν θεωρεῖτε καὶ
οἴδατε, ἐστερέωσε τὸ ὄνομα αὐτοῦ. Τοῦ Χρυσοστόμου. Ἐνταῦθα τὴν πίστιν τῆς ἀναστάσεως
κατασκευάζει· “ὃν ὁ Θεὸς ἤγειρεν ἐκ νεκρῶν·” πόθεν τοῦτο; οὐκ
ἔτι εἰς προφήτας καταφεύγει, ἀλλ’ εἰς ἑαυτὸν, ἐπειδὴ λοιπὸν
ἀξιόπιστος ἦν· τότε μὲν γὰρ εἰπὼν ὅτι ἀνέστη, ἐπηγάγετο μάρ-
τυρα· νῦν δὲ εἰπὼν, ἐπεισήγαγε τὸν χορὸν τὸν Ἀποστολικόν· “ οὗ 
“ἡμεῖς,” φησὶν, ἐσμὲν μάρτυρες, καὶ τὰ ἑξῆς· ζητῶν
πρᾶγμα εἰπεῖν, καὶ πρὶν ἤ τι εἰπεῖν εὐθέως τὸ σημεῖον παράγει·
ἐνώπιον, φησὶ, πάντων ὑμῶν· ἐπειδὴ σφόδρα αὐτῶν καθήψατο, καὶ
ἔδειξεν ἀναστάντα τὸν σταυρωθέντα, πάλιν ἀνίησι, διδοὺς αὐτοῖς
ἐξουσίαν μετανοίας· καὶ νῦν φησὶν, “ἀδελφοὶ, οἶδα ὅτι κατ’ ἄγνοιαν 
ἐπράξατε, Kai τὰ ἐξῆς. Τοῦ Αὐτοῦ Οὐκ ἄρα παρ’ ἑτέρου ἔσχε τὸ ζῆν· ὁ ἀρχηγὸς τῆς
κακίας τίς ἃν εἴη; ὁ τὴν κακίαν τεκών· ὁ ἀρχηγὸς τοῦ φόνου·
ὁ τὸν φόνον τεκών· οὕτω καὶ ὁ ἀρχηγὸς τῆς ζωῆς, ὁ παρ’ ἑαυτοῦ
τὴν ζωὴν ἔχων· ὅτι μὲν οὖν ἀθῷον ἀνῃρεῖτε, ἤδητε, ὅτι δὲ ἀρχηγὸν 
τῆς ζωῆς, ἴσως ἠγνοεῖτε. Ἐξ ἀνεπιγράφου. Ἴνα εἴπῃ, δι’ οὗ ἐγενόμεθα καὶ ζῶμεν
ἐσμὲν, τὸν αἴτιον τοῦ ἡμετέρου φυράματος, τὸν σύμβουλον καὶ
βούλησιν τοῦ Πατρὸς τοῦτον μετὰ τοῦ Πατρὸς δοξάζετε· τοῦτον

 
ἀπὸ τοῦ Πατρὸς ἐληλυθότα λάβετε· ταύταις ταῖς θεοσημείαις μὴ
ἡμῖν ἀτενίζετε. ΦεοδΌτου ἐπισκόπου Ἀγκύρας. Καὶ μὴν ὁ τῆς ζωῆς
ἀρχηγὸς ἐστὶν ἀθάνατος, ἀλλ’ ἑνωθεὶς τῷ θνητῷ ἀπεκτάνθη, φησίν·
ἡ γὰρ πρὸς Θεὸν ἕνωσις οὐκ ἀφίησιν εἰς ἄνθρωπον μόνον περιγράφεσθαι 
τὰ παθήματα· διὰ τοῦτο δὴ τὸν μονογενῆ Υἱὸν τοῦ Θεοῦ
καλεῖ Ἰησοῦν· τὴν προσηγορίαν τὴν ἐκ τῆς Μάριας τεθεῖσαν τῷ
βρέφει, ἐκείνου γεγονέναι δηλῶν· καὶ τὸν αὐτὸν πάλιν ἄνθρωπον
καλεῖ καὶ ἀρχηγὸν προσαγορεύει ζωῆς· τὸν αὐτὸν ποιητήν τε ὁμοῦ
τῶν ἁπάντων δεικνὺς καὶ ἄνθρωπον θανάτου γευσάμενον. Καὶ ἡ πίστις ἡ δι’ αὐτοῦ ἔδωκεν αὐτῷ τὴν ὁλοκληριαν
ταύτην ἀπέναντι πάντων ὑμῶν. Ἀμμωνίου. “Καὶ ἡ πίστις ἡ δι’ αὐτοῦ·” ὅτι διὰ πίστεως
εἰς Χριστὸν ὑγιάζεται τις· δεῖ οὖν ἀμφοτέρων τὴν πίστιν συν-
δραμεῖν, καὶ τοῦ ὑγιαζομένου καὶ τοῦ ὑπερευχομένου· ὅμοιον ἐπὶ 
τοῦ παραλύτου καὶ τῆς αἱμορροούσης. Τοῦ χρυσοστΌμου. Μία αὕτη ἀπολογία· δευτέρα ἑτέρα·
ὥσπερ ὁ Ἰωσὴφ τοῖς ἀδελφοῖς λέγει, ὅτι ὁ Θεός με ἀπέστειλεν
“ ἔμπροσθεν ὑμῶν·” ὅπερ ἐκεῖ συνεσταλμένως ἔλεγε, τῇ ὡρισμένῃ
βουλῇ καὶ προγνώσει τοῦ Θεοῦ ἔκδοτον λαβόντες, τοῦτο πλα- 
τύνει ἐνταῦθα. Καὶ τὰ νῦν, ἀδελφοὶ, οἶδα ὅτι κατὰ ἄγνοιαν ἐπράξατε,
ὥσπερ καὶ οἱ ἄρχοντες ὑμῶν. Τοῦ Αὐτοῦ Ἅμα δεικνὺς ὅτι οὐκ ἐκείνων ἐστὶν, ἐὰν τοῦτο
δειχθῇ, ὅτι κατὰ Θεοῦ βουλὴν γέγονε· τὰ ῥήματα δὲ ἃ ἐπὶ τοῦ 
σταυροῦ ὠνείδιζον αἰνίττεται, “εἰ θέλει αὐτὸν σωσάτω αὐτὸν φησίν·
“ εἶπεν ὅτι Θεοῦ υἱός εἰμί· εἰ πέποιθεν ἐπ’ αὐτὸν, καταβήτω ἀπὸ
“τοῦ σταυροῦ· λῆρος ἦν, ὦ ἀνόητοι, ταῦτα, οὕτω γὰρ ἔδει γενέσθαι·
καὶ μαρτυροῦσιν οἱ προφῆται, ὥστε οὐ παρὰ οἰκείαν ἀσθένειαν οὐ
κατέβη· ἀλλ’ οὐδὲ παρὰ δύναμιν· καὶ τίθησιν αὐτὸ ἐν τάξει ἀπολουίας 
τῆς ὑπὲρ Ἰουδαίων, ἵνα καὶ δέξωνται· ἐπλήρωσε φησὶν
οὕτως· ὁρᾶς πῶς νῦν αὐτὸν δοξάζει ὁ τότε μὴ βοηθήσας. παρά-
γουσι τοὺς προφήτας μαρτυροῦντας ὅτι οὕτως ἔδει γενέσθαι. Ὁ δὲ Θεὸς ἃ προκατήγγειλε διὰ στόματος πάντων

 
τῶν προφητῶν αὐτοῦ, παθεῖν τὸν Χριστὸν αὐτοῦ, ἐπλήρωσεν
 οὕτως· μετανοήσατε οὖν καὶ ἐπιστρέψατε εἰς τὸ
ἐξαλειφθῆναι ὑμῶν τὰς ἁμαρτίας. Τοῦ Αὐτοῦ Ἐνταῦθα τὸν περὶ τῆς οἰκονομίας κινεῖ λόγον· ἐν
βραχεῖ ῥήματι πέλαγος ἄφατον ἀνοίξας· ὁ γὰρ ἀνέκφραστος καὶ 
ἀπερινόητος, ἀόρατος, ἀκατάληπτος, ὁ δόξαν ἔχων ἄφατον, ὁ φῶς
οἰκῶν ἀπρόσιτον, μεγαλωσύνην ἀπέραντον· τοῦτο γάρ ἐστι, πλού-
σιος ὣν ἐπτώχευσεν· ἄνθρωπος ἐγένετο, κατεδικάσθη, ἐσταυρώθη,
τὰ μύρια ἔπαθεν. Εξ ἀνεπιγράφου. τινὲς τῶν προφητῶν προεκήρυξαν τὴν ἐπιδημίαν 
τοῦ Κυρίου, καὶ τὰ πάθη ἃ ὑπὲρ ἀνθρώπων ἔμελλεν ἀνα-
δέξασθαι· τὰς περὶ τούτων οὖν προφητείας ἐκβεβηκυίας ἐν τῷ
σταυρωθῆναι Χριστὸν, ἐπλήρωσεν ὁ Θεός· ὅθεν ὅταν λέγῃ πάντων
τῶν προφητῶν πεπληρῶσθαι τοὺς λόγους, τοῦ Σωτῆρος παθόντος, οὐ
καθάπαξ πάντας τοὺς προφήτας ἐκλαμβάνομεν, ἀλλὰ πάντας 
τοὺς προαναφωνήσαντας τὰ τοῦ Χριστοῦ παθήματα, ἄχρι καιρῶν
ἀποκαταστάσεως. Οπως ἃν ἔλθωσι καιροὶ ἀναψύξεως ἀπὸ προσώπου
 Κυρίου, καὶ ἀποστείλῃ τὸν προκεχειρισμένον ὑμῖν Ἰησοῦν
 σοῦν Χριστὸν, ὃν δεῖ οὐρανὸν δέξασθαι. Διδύου. Ὁ προσέχων τῇ ἀναγνώσει πολλὰ εἴδη προφητείας
εὕροι δηλούμενα ἐν ταῖς γραφαῖς· ὧν ἐστιν ἡ τῶν μελλόντων προ-
αναφώνησις. τούτῳ τῷ εἴδει τῆς προφητείας κοσμηθέντες θεόθεν
ἄνδρες τινὲς προεθέσπισαν τὴν ἐπιδημίαν τοῦ Χριστοῦ καὶ τὰ
πάθη, ἃ ὑπὲρ ἀνθρώπων ἔμελλεν ἀναδέξασθαι· τὰς περὶ τούτων 
προφητείας ἐκβεβηκυίας ἐν τῷ σταυρωθῆναι τὸν Ἰησοῦν, ἐπλήρω-
σεν ὁ Θεός· ὅθεν ἐὰν γράφηται ἐντεῦθεν πάντων τῶν προφητῶν
πεπληρῶσθαι τοὺς λόγους, τοῦ Σωτῆρος παθόντος, οὐ καθάπαξ πάντασ
τοὺς προφήτας ἐκλαμβάνομεν, ἀλλὰ πάντας τοὺς προαναφω-
νήσαντας τὰ Χριστοῦ παθήματα. Τοῦ Χρυσοστόμου. Δείκνυσιν ἐνταῦθα ταλαιπωρηθέντας αὐτοῦς
καὶ πολλοὺς κατεργαθέντας πλλέμοις· πρὸς γὰρ τὸν καυσούμενον
καὶ παραμυθίαν ἐπιζητοῦντα, οὗτος ἃν ἁρμόσειεν ὁ λόγος.
ὅρα πῶς ὁδῷ προβαίνει· ἐν μὲν τῇ πρώτῃ δημηγορίᾳ ἠρέμα τὴν

 
ἀνάστασιν καὶ τὴν ἐν οὐρανῷ κάθισιν ἠνίξατο· ἐνταῦθα δὲ καὶ τὴν
ἐμφανῆ παρουσίαν. Τοῦ Αὐτοῦ Ἐνταῦθα περὶ τῆς ἀναστάσεως διαλέγεται ἀμυ-
δρῶς· ὄντως γὰρ ἐκεῖνοι “ἀναψύξεως καιροὶ,” οὓς ἐπεζήτει Παῦλος
λέγων, “καὶ ἡμεῖς οἱ ὄντες ἐν τῷ σκήνει στενάζομεν 
“μένοι·” Ἀχρὶ χρόνων ἀποκαταστάσεως πάντων, ὧν ἐλάλησεν
ὁ Θεὸς διὰ στόματος πάντων τῶν ἁγίων τῶν ἀπ’ αἰῶ-
νος αὐτοῦ προφητῶν. Σκόλιον. Τὸ ἄχρι καὶ τὸ ἕως παρὰ τῇ θειᾷ γραφῇ οὐ χρόνων 
ἐστὶ σημαντικόν· ἐπεὶ πῶς νοητέον τὸ εἰρημένον πρὸς Θεόν; “ἕως
“ τοῦ αἰῶνος σὺ εἶ· ἔστιν οὖν ὁ νοῦς οὗτος τοῦ προκειμένου·
πολλὰ, φησὶν, εἶπον οἱ προφῆται γίνεσθαι, ἃ οὔπω πάντα πεπλή-
ρωται· ἀλλ’ ἔτι γίνονται καὶ γενήσονται ἕως τῆς συντελείας τοῦ
κόσμου· ἀναστὰς οὖν, φησὶν, ὁ Σωτῆρ’ ἐκ νεκρῶν, ἀνελήφθη εἰς 
οὐρανόν· ἀλλὰ καὶ μένει ἐκεῖ, ἕως τῆς τοῦ κοσμοῦ συντελείας,
ἐλευσόμενος τότε μετὰ δυνάμεως καὶ δόξης θεοπρεποῦς κρῖναι ζῶν-
τας καὶ νέκρους. Διδύμου. Ἑπόμενος τίς τῇ συνηθείᾳ τῆς γραφῆς, τὸ
καὶ τὸ ἕως ἐκλήψεται οὐ πάντως χρονικὰς περιγραφὰς σημαίνοντα· 
ὡς ἑτέρου τινος σημαίνοντος παρὰ τὸ πρότερον μετὰ τὴν
χρονικὴν περιγραφήν· τὸ γὰρ ὑπὸ Θεοῦ λεγόμενον πρός τινας·
εγω εἰμι ο Θεος ὑμῶν καὶ ἕως ἃν καταγηράσητε ἐγὼ εἰμι
οὐ δηλοῖ, ὅτι μετὰ τὸ γηράσαι τοὺς πρὸς οὓς ὁ λόγος, οὐκ ἔτι Θεός
ἐστιν, ἀθάνατος γὰρ καὶ ἀίδιος ὑπάρχει· τούτῳ μυρία συνάδει τῷ 
αὐτῷ τρόπῳ φερόμενα ἐν τῇ θειᾷ παιδεύσει, ἃς αὐτῷ τις ἐκλέξασθαι
δύναται· εἰ τοίνυν οὕτως ἡ προκειμένη φωνὴ λέγει, δεῖν
δέξασθαι τὸν οὐρανὸν τὸν Κύριον “ἄχρι χρόνων ἀποκαταστάσεως,”
καὶ τὰ ἑξῆς· ἡγητέον ὡς Χριστὸς ἀναληφθεὶς εἰς οὐρανοὺς μένει
ἐκεῖ, ἕως τῆς τοῦ κόσμου συντελείας· ἐλευσόμενος τότε μετὰ 
δυνάμεως, ἀποκαταστάντων πάντων λοιπὸν ὧν προεθέσπισαν οἱ προ-
φῆται· ἤτοι ὅταν τὸ τέλος ἐνστῇ καὶ παύσεται τὰ αἰσθητὰ, τότε
ὁ Χριστὸς ἔσται τῶν οὐρανῶν ὑψηλότερος· οὐ μὴν ἐν οὐρανῷ ἀπο-
κατασταθεὶς, ἀλλ’ ὑπὲρ οὐρανὸν, “εἰς ἣν δόξαν εἶχε παρὰ τῷ Πατρὶ

 
“πρὸ τοῦ τὸν κόσμον εἶναι· ὑπεράνω οὖν γεγονὼς πάσης ὁρωμένης
κτίσεως, τέλος ἐπιτίθησι τὸ εἶναι ἐν οὐρανῷ. Μωυσῆς μὲν πρὸς τοὺς πατέρας εἶπεν, ὅτι προφήτην
ὑμῖν ἀναστήσει Κύριος ὁ Θεὸς ὑμῶν ἐκ τῶν ἀδελφῶν
ὑμῶν, ὡς ἐμέ. Τοῦ ἁγίου Κυρíλλου ἐκ Τοῦ πρὸσ Ῥωμαίογσ τόμου B.
Προφήτης ὠνόμασται διὰ τὸ ἀνθρώπινον ὁ Ἐμμανουήλ, ὁ ὡς ἐν
τάξει Μώσεως μεσίτης Θεοῦ καὶ ἀνθρώπων, καὶ διαπορθμεύων εἰς
ἡμᾶς τοῦ ἰδίου Πατρὸς τὴν ἀπόρρητον βούλησιν. Οὐ τῇ οὐσίᾳ ἀλλὰ τοῖς πράγμασιν· εἰ γὰρ τῇ οὐσίᾳ ἔφη, 
“ὡς ἐμὲ” οὐχ εἷς ἀνέστη ἀλλὰ πολλοὶ μέχρι τῆς δεῦρο. Τοῦ χρυσοστΌμου. Τὸ “ὡς ἐμὲ οὐκ ἐπὶ τῆς φύσεως ἀλλ’
ἐπὶ τῆς πράξεως ἐκληπτέον· ἐδήλου γὰρ ὡς οὐ μόνον προφήτης
ἀλλὰ καὶ νομοθέτης ὁ παραγενόμενος ἔσται· οὐ μόνον δὲ Μωϋσῆς
ἀλλὰ καὶ οἱ προφῆται τὴν εἰς ἀνθρώπους αὐτοῦ κατήγελλον παρουσιαν῾ 
κατεσήμαναν γὰρ καὶ ’τον τρόπον τῆς γεννήσεως, ὅτι ἐκ
παρθένου· καὶ τὸν τόπον, ὅτι ἐκ Βηθλεέμ· καὶ τὸν χρόνον, τὴν ἑβδο-
μήκοντα ἑβδομάδων προθεσμίαν μηνύοντες· καὶ ὅσα διαπράξεται·
ὀφθαλμοὺς λέγοντες αὐτὸν ἀνοίγειν τυφλῶν, καὶ τὰς ἄλλας ἁπάσας
εὐεργεσίας καὶ οὐ μόνον ταῦτα, ἀλλὰ καὶ ὅσα πείσεται ὑπὸ 
τῶν δυσσεβῶν· καὶ τὸν θάνατον αὐτοῦ, καὶ τὴν ἀνάστασιν, καὶ τὴν
ἀνάληψιν· ὀψὲ δέ ποτε μετὰ τὴν εἰς οὐρανοὺς τοῦ Κυρίου ἄνοδον
ὁ Παράκλητος ἐλθὼν, ἐδίδαξε τοὺς Ἀποστόλους καὶ Εὐαυυελιστὰς
τὴν ἀκριβῆ τοῦ μυστηρίου οἰκονομίαν. Αὐτοῦ ἀκούσεσθε κατὰ πάντα ὅσα ἂν λαλήσῃ πρὸς 
ὑμὰς. Εσ ἀνεπιγράφου. Τί δέ ἐστιν “ὡς ἐμέ;” Μωϋσῆς
γεννᾶται ἐν Αἰγύπτῳ, φονευομένων τῶν νηπίων ὑπὸ Φαραὼ τῶν
ἀρρένων τῶν Ἐβραίων· ὃν λαβοῦσα ἡ μήτηρ καὶ προσποιησαμένη
μὴ εἶναι αὐτοῦ μητέρα ἀλλὰ ξένην, “κιβώτιον θήβην λεγομένην 
“ κατασκευάσασα καὶ χρίσασα πίσσῃ, ῥίπτει παρὰ τὴν ὄχθην τοῦ
“ ποταμοῦ, καὶ τὰ ἑξῆς. Καὶ μετ’ ὀλίγα.—Ὁ Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς
ὁ Χριστὸς ὁ δεύτερος οὐράνιος Μωϋσῆς, φαίην γὰρ αὐτὸν ἃν καὶ
Μωϋσέα· Μωϋσῇ ἐν παραβολῇ συγκρινόμενον, τῇ σκιᾷ, τῷ δούλῳ·

 
ὁ δεσπότης τῷ κτίσματι, ὁ κτίστης τῷ γηγενεῖ, ὁ ἄναρχος· τούτῳ ὁ
Μωυσῆς , οὐχ ἑαυτὸν τῷ δεσπότῃ ὁ δοῦλος, οὐ τῷ ποιητῇ τὸ ποίημα,
οὐ τῷ πλάστῃ τὸ πλάσμα, οὐ τῷ τεχνίτῃ ὁ πηλὸς, ἀλλὰ καιρὸν
συγκρίνων καιρῷ, καὶ ἀλήθειαν ἐν σκιᾷ διαγράφων, καὶ ἐπιτηδεύματα
ἀνθρώπων προκατασκευαζομένη ἀνθρώποις οἰκονομία, καὶ σχήματα 
δράμασι Θεοῦ, εὐπορίας, καὶ τρόπον τρόπῳ. Γεννᾶται ἐν Βηθλεὲμ
ὁ Χριστὸς, ὡς καὶ Μωυσῆς ἐν Αἰγύπτῳ· Ισραηλίτης ἐκεῖνος, οὗτος
τὸ κατὰ σάρκα ὡς ἐκ γένους ἱερατικοῦ, ὡς οὗτος ἐκ Δαβὶδ διὰ τὴν
παρθένου· Φαραὼ ἐπ’ ἐκείνου, Hρώδης ἐπὶ τούτῳ· βρέφη ἐκεῖνος
ἀναιρεῖ, βρέφη φονεύει οὗτος· ἀρρενικὰ ἐκεῖνος, ἀρρενικὰ οὗτος· ἐν 
λάρνακι ἐκεῖνος, καὶ παρὰ ποταμὸν ἐν λύκῳ οὗτος, τῇ παρὰ τὸν αὐ-
τὸν ποταμὸν Αἰγυπτίᾳ πόλει· ὑπὸ ἀλλοφύλου ἐκεῖνος τῆς Φαραω-·
νίτιδος ἐτρέφετο, ὑπὸ πόλεως καὶ οὗτος Φαραωνίτιδος ἐτρέφετο. Σετήρου Ἀντιοχείασ ἐκ τοῦ κατὰ τῆσ τοῦ Ἁλικαρνασσέωσ Ἀπολογίαασ συντάγματοσ. Καὶ τὸ δὲ *“ὡς ἐμὲ” τὸ σχῆμα 
τῆς νομοθεσίας δηλοῖ, τὸ μόνον ἐκβεβηκὸς εἰς Χριστὸν, καὶ οὐκ εἰς
ἕτερόν προφήτην τινά· πρόδηλον γὰρ ὡς διὰ Μώσεως ὁ νόμος
ἐδόθη, ὃν καὶ κατὰ τὸ Δευτερονόμιον ἐκ θείας ἐπιπνοίας ἐπλάτυνε,
καἰ νομοθέτου δόξαν ἐκαρποῦτο καὶ ὄνομα· πρωτοτυπῶν τὸν ἀληθῆ
νομοθέτην Χριστὸν, τὸν καὶ τὸν νόμον λαλήσαντα· δι’ αὐτοῦ γὰρ 
καὶ ἐν νόμῳ καὶ προφήταις πολυμερῶς καὶ πολυτρόπως, ὡς διὰ
ἰδίου Λόγου μονογενοῦς καὶ ἐνυποστάτου καὶ ὁμοουσίου, λελάληκεν
ὁ Θεὸς καὶ Πατήρ· τοσοῦτον γὰρ ἀξίωμα νομοθέτου καὶ δόξαν
εἶχεν ὁ Μώσης, τῇ δόσει τῶν νομικῶν ὑπουργήσας πλακῶν, ὅτι δὴ
καὶ αὐτὸν τὸν νόμον Μωυσέα καλεῖν ἔθος τῇ θείᾳ γραφῇ. Καὶ 
μετ’ ὀλίγα — Ἐπεὶ οὖν ἐν σχήματι νομοθέτου μόνος ἐν προφήταις
ὁ Μωυσῆς, διὰ τοῦτο καὶ μοναδικῶς πρὸς τὸν Χριστὸν ἀποβλέπων
ἔλεγε, “π ῥοφητὴν ἀναστήσει Κύριος ὁ Θεὸς ἡμῶν, ἐκ τῶν ἀδελ-
*’ φῶν ὑμῶν, ὡς ἐμέ. καὶ γὰρ ὥσπερ αὐτὸς τὴν νομικὴν εἰσήγαγε
πολιτείαν, οὕτως ὁ Χριστὸς τὴν εὐαηελικὴν, κατὰ τὸ τῆς ἑκουσίου 
κενώσεως μέτρον· μεσίτης ἀνθρωπίνως τῆς καινῆς διαθήκης καὶ
τῆς ἐν Πνεύματι λατρείας γενόμενος· καθὸ γὰρ ὑπῆρχε Θεὸς, αὐ-
τὸς ἦν ἑκατέρας πολιτείας καὶ πρυτάνις καὶ δότης· τοῦτον ᾔτει
τὸν νομοθέτην δοθῆναι πᾶσι τοῖς ἔθνεσι, καὶ οὐ καθὰ πάλαι μόνῳ
τῷ Ἰσραὴλ παρὰ τοῦ Θεοῦ καὶ Πατρὸς, μελῳδῶν ὧδε πῶς ὁ 

 
φήτης Δαβίδ· “Κατάστησον Κύριε νομοθέτην ἐπ’ αὐτούς· γνώ-
“τωσαν ἔθνη, ὅτι ἄνθρωποι εἰσί·” τοιγαροῦν καὶ δεξάμενα τὰ ἔθνη
τὸν νομοθέτην, τὸν ἐν σαρκὶ φανερωθέντα Θεὸν, ἔγνωσαν ἀληθῶς ὅτι
ἄνθρωποί εἰσὶ, διὰ τῆς εὐαγγελικῆς νομοθεσίας παιδευθέντες τι
τὸ οἰκεῖον ἀξίωμα· καὶ ὅτι χρὴ τὴν μὲν ψυχὴν ἀνακαθαίρειν τῶν 
τῆς ἀλογίας παθῶν, ὡς κατ’ εἰκόνα καὶ ὁμοίωσιν γινομένην· τῶν δὲ
τῆς σαρκὸς ἡδονῶν ἀμελεῖν, ἵνα καὶ αὐτῇ τῆς ἐν τῇ καταστάσει
δόξης κληρονομήσειεν. Ἔσται δὲ, πᾶσα ψυχὴ ἥτις ἂν μὴ ἀκούση τοῦ προφήτου
 ἐκείνου, ἐξολοθρευσήτεται ἐκ τοῦ λαοῦ· καὶ πάντες 
δὲ οἱ προφῆται ἀπὸ Σαμουὴλ καὶ τῶν καθεξῆς ὅσοι
ἐλάλησαν, καὶ κατήγγειλαν τὰς ἡμέρας ταύτας. Τοῦ χρυσοστΌμου. Ἐνταῦθα καλῶς τὸν ὄλεθρον· ὅταν γάρ
τι λέγῃ μέγα, ἐπὶ τοὺς πρώτους καταφεύγει, καὶ μαρτυρίαν εὗρεν
ἀμφότερα ἔχουσαν ὥσπερ εἰπεν· “ἕως ἂν θῇ τοὺς ἐχθροὺς ὑπὸ τοὺς 
“ πόδας αὐτοῦ·” τὸ γὰρ θαυμαστὸν, ὅτι ὁμοῦ τὰ δύο καὶ ὑπετάγη,
καὶ παρακοὴ καὶ η τιμωρία. Σχολιον. Ἀθάνατος οὖσα τοῦ ἀνθρώπου ἡ ψυχὴ, οὐ καθάπαξ
ἐξολοθρεύεται, ἀλλ’ ἐκ τινὸς τάγματος ἀγαθοῦ, ὀποῦ ἦν τεταγμένος
πρότερον· οὕτω καὶ Ἰούδας ἐξολοθρεύθη ἐκ τοῦ χοροῦ τῶν Ἀπο- 
στόλων. Διδύμου. Ἐπειδὴ ἀθάνατός ἐστιν ἡ ψυχὴ, ἐξολόθρευσιν
νοοῦμεν, τὸ ἔξω γενέσθαι τῶν ἀγαθῶν ὧν ἤμελλεν ἀπολαύειν, εἴγε
θεοσεβῶς ἐπολιτεύσατο. Ὑμεῖς δὲ ἐστὲ οἱ υἱοὶ τῶν προφητῶν καὶ τῆς διαθήκης, 
ἧς διέθετο ὁ Θεὸς πρὸς τοὺς πατέρας ἡμῶν, λέγων πρὸς
Ἀβραὰμ, καὶ ἐν τῷ σπέρματί σου ἐνευλογηθήσονται
πᾶσαι αἱ πατριαὶ τῆς γῆς. Τοῦ χρυσοστΌμου. “ Ὑμεῖς ἐστὲ υἱοὶ τῶν προφητῶν, ὥστε ὑμῖν
ἔλεγον, καὶ δι’ ὑμᾶς πάντα γέγονεν· ἐπειδὴ γὰρ διὰ τὸ τόλμημα 
ἐνόμιζον ἑαυτοὺς ἠλλοτριῶσθαι, καὶ οὐκ ἔχει λόγον, τὸν αὐτὸν νῦν
μὲν σταυροῦσθαι, νῦν δὲ ὡς οἰκείους θεραπεύειν, δεικνὺς ὅτι καὶ
ἐκεῖνο διὰ προφητείαν καὶ τοῦτο· “ καὶ τῆς διαθήκης ἧς διέθετο ὁ
“Θεός” τῆς διαθήκης, φησὶν, υἱοὶ, τουτέστι κληρονόμοι· ἵνα γὰρ μὴ

 
δόξωσιν ὡς ἀπὸ χάριτος Πέτρου ταῦτα λαμβάνειν, δείκνυσιν ὅτι
ἄνωθεν αὐτοῖς ὠφείλετο, ἵνα μᾶλλον πιστεύσωσιν ὅτι καὶ τῶ Θεῶ
τοῦτο δοκεῖ· καὶ ἐπάγει Μωσέα λέγοντα ὅτι πάντα ἔσται, ἃ εἶπεν
ὁ Χριστός· εἰτα καὶ ἑτέρωθεν μετ’ ἐγκωμίου· ὥστε καὶ διὰ τοῦτο
πείθεσθαι ὀφείλετε φησίν· “ υἱοὶ τῶν προφητῶν καὶ τῆς διαθήκης·” 
τι ἐστιν υἱοί; τουτέστι κληρονόμοι· τι οὖν ὡς περὶ ἀλλότρια διά.
κεῖσθε τὰ ὑμέτερα; ἄρα κατηγορίας μὲν ἄξια ἐπράξατε, δυνήσεσθε
συγγνώμης τυχεῖν. Ὑμῖν πρῶτον ἀναστήσας ὁ Θεὸς τὸν παῖδα αὑτοῦ
Ἰησοῦν, ἀπέστειλεν αὐτὸν εὐλογοῦντα ὑμᾶς, ἐν τῷ ἀποστρέφειν 
στρέφειν ἕκαστον ἀπὸ τῶν πονηριῶν ὑμῶν. “Ὑμῖν πρῶτον, φησὶν, “ὁ Θεὸς ἀναστήσας τὸν παῖδα αὐτοῦ
“ ἀπέστειλεν· ἄρα καὶ ἑτέροις· ἀλλὰ καὶ ὑμῖν πρῶτον τοῖς σταυ-
ρώσασιν· “ εὐλογοῦντα ὑμᾶς,” φησὶν, “ἐν τῷ ἀποστρέφειν ἕκα-
“ ’στὸν ἀπὸ τῶν πονηριῶν. Καὶ μετ’ ὀλίγα — Οὐκ εἰπεν, ὑμῖν 
ἁπλῶς ἀπέστειλε τὸν παῖδα αὐτοῦ, ἀλλὰ καὶ μετὰ τὴν ἀνάστα-
σιν· καὶ ὅτι ἐσταυρώθη· ἵνα γὰρ μὴ νομίσωσιν ὅτι αὐτὸς ὣν ταῦτα
ἐχαρίζετο, ὁ δὲ πατὴρ οὐχὶ, διὰ τοῦτο φησὶ “ εὐλογοῦντα ὑμᾶς·’
εἰ γὰρ ἀδελφὸς ὑμῶν αὐτὸς, καὶ εὐλογεῖ ἡμᾶς, ὑπόσχεσις τὸ
πρᾶγμα ἐστί· τουτέστι, τοσοῦτον ἀπέχετε μὴ κοινωνεῖν τούτοις, 
ὅτι καὶ τοῖς ἄλλοις ὑμᾶς αἰτίους καὶ ἀρχηγοὺς οὐ βούλεται
γενέσθαι· καὶ γὰρ ὡς ἀπεριμμένοι διάκεισθε. Λαλούντων δὲ αὐτῶν πρὸς τὸν λαὸν, ἐπέστησαν αὐ-
τοῖς οἱ ἱερεῖς καὶ ὁ στρατηγὸς τοῦ ἱεροῦ.
Τοῦ ΧΡΥΣΟΣΤΌΜΟΥ. Σὺ δέ μοι θέα πῶς ἐπὶ τοῦ Χριστοῦ τὸν 
παραδώσοντα ζητοῦντες, ἐνταῦθα λοιπὸν αὐτοὶ ἐπιβάλλουσι τὰς
χεῖρας, θρασύτεροι γεγονότες καὶ ἀναισχυντότεροι μέτα ’τον σταυ-
ρόν· ἡ γὰρ ἁμαρτία, ἕως μὲν ἂν ὠδίνηται, ἔχει τινὰ αἰσχύνην·
ἐπὰν δὲ τελεσθῇ, τότε ἀναισχυντοτέρους ποιεῖ τοὺς ἐργαζομένους
αὐτήν· “ καὶ ὁ στρατηγὸς,’ φησὶ, “ τοῦ ἱεροῦ,” ἵνα πάλιν δημόσιον 
ἔγκλημα περιθῶσι τοῖς γινομένοις, καὶ μὴ ὡς ἰδιωτικὸν ἐκδικῶσιν,
ὅπερ πανταχοῦ σπουδάζουσι ποιεῖν. Καὶ οἱ Σαδδουκαῖοι, διαπονούμενοι διὰ τὸ διδάσκειν
αὐτοὺς τὸν λαόν. Τοῦ Αὐτοῦ. Οὐ μόνον ὅτι ἐδίδασκον, ἀλλ’ ὅτι οὐκ αὐτὸν μόνον
ἔλεγον ἐγηγέρθαι, ἀλλὰ καὶ ἡμᾶς δι’ ἐκεῖνον ἀνίστασθαι. Καὶ καταγγέλλειν ἐν τῷ Ἰησοῦ τὴν ἀνάστασιν τὴν
 ἐκ νεκρῶν· καὶ ἐπέβαλον αὐτοῖς τὰς χεῖρας. Τοῦ Αὐτοῦ. Οὕτως ἰσχυρὰ ἐγένετο ἡ ἀνάστασις, ὡς καὶ ἑτέροις m 
ροισ m αὐτὸν αἴτιον γενέσθαι ἀναστάσεως. Καὶ ἔθεντο αὐτοὺς εἰς τήρησιν εἰς τὴν αὔριον· ἦν
γὰρ ἑσπέρα ἤδη. Τοῦ Αὐτοῦ. Ὢ τῆς ἀναισχυντίας· οὐκ ἔδεισαν τὸ πλῆθος· διὰ
τοῦτο καὶ ὁ στρατηγὸς τοῦ ἱεροῦ σὺν αὐτοῖς ἦν· ἔτι τῶν προτέρων 
αἱμάτων γεμούσας τὰς χεῖρας εἶχον. Τοῦ Αὐτοῦ. Οὐκέτι ἄγουσιν αὐτοὺς πρὸς Πιλάτον, αἰσχυνόμενοι
καὶ ἐρυθριῶντες τὰ προτέρα, μὴ καὶ ὑπὲρ ἐκείνων ἐγκλη-
θῶσιν.
 Πολλοὶ δὲ τῶν ἀκουσάντων τὸν λόγον ἐπίστευσαν, 
καὶ ἐγενήθη ὁ ἀριθμὸς τῶν ἀνδρῶν ὡσεὶ χιλιάδες
πέντε.
Τοῦ Αὐτοῦ. Τί τοῦτο; μὴ γὰρ εὐδοκιμήσαντας εἶδον, οὐχὶ
δεθέντας ἐθεάσαντο. πῶς οὖν ἐπίστευσαν; ὁρᾶς ἐνέργειαν φανεράν·
καὶ μὴν καὶ τοὺς ἤδη πιστεύσαντας ἔδει ἀσθενεστέρους γενέσθαι· 
ἀλλ’ οὐκ ἔστι τοῦτο· ἡ γὰρ Πέτρου δημηγορία εἰς τὸ βάθος τὸ
σπέρμα κατέβαλε, καὶ τῆς διανοίας καθήψατο· καὶ διὰ τοῦτο ὠργίζοντο,
ὅτι οὐδὲν αὐτοὺς ἐδεδίεσαν, ὅτι οὐδὲν τὰ παρόντα δεινὰ
ἡγοῦντο· εἰ γὰρ ὁ σταυρωθεὶς, φησὶ, τοιαῦτα ἐργάζεται, οὐ φοβούμεθα
οὐδὲ τούτους· τὸν χωλὸν ἔστησαν· καὶ τοῦτο τῆς τοῦ Θεοῦ 
οἰκονομίας γέγονε· πλείους γὰρ ἤσαν οἱ νῦν πιστεύσαντες τῶν
πρώτων· διὰ τοῦτο ἐκείνων ὁρώντων ἔδησαν τοὺς Ἀποστόλους, ἵνα
καὶ αὐτοὺς δειλοτέρουςn ἐργάσωνται· τὸ δὲ ἐναντίον ἐγένετο· καὶ
οὐκ ἐπ’ αὐτῶν αὐτοὺς ἐξετάζουσιν, ἀλλὰ κατ’ ἰδίαν· ἵνα μὴ ἀπὸ
τῆς παρρησίας οἱ ἀκούσαντες κερδάνωσιν. Τοῦ Αὐτοῦ. τοῦτο γὰρ ἦν τὸ πολλοῖς ἐκπλήξεως γέμον· ὅτι
κατέχοντες αὐτοὺς οἱ ἐχθροὶ, καὶ εἰς δεσμωτήριον ἐμβάλλοντες
καὶ δεσμοὺς, οὐ μόνον αὐτῶν οὐ περιεγένοντο, ἀλλὰ καὶ αὐτοὶ
 m ἑτέρο ς Cod. n δ + οτέρους Cod. 

 
μετὰ ταῦτα αὐτοῖς ὑπέκυπτον· οἱ μαστίζοντες τοῖς μαστιζομέ-
μαστιζομένοις οἱ δεσμοῦντες τοῖς δεδεμένοις· οἱ διώκοντες, τοῖς ἐλαυνω-
μενοις. Διὰ τοῦτο προέλεγεν ἐπὶ τῶν πεντακισχιλίων “δότε αὐτοῖς
“ὑμεῖς φαγεῖν· τουτέστι, πεντακισχιλίους κορέσετε πίστεως καὶ 
ὑμεῖς μετὰ ταῦτα. Ἐγένετο δὲ ἐπὶ τὴν αὔριον συναχθῆναι αὐτῶν τοὺς
ἄρχοντας καὶ τοὺς πρεσβυτέρους καὶ τοὺς γραμματεῖς
6ε’ν Ἰερουσαλήμ· καὶ Ἄνναν τὸν ἀρχιερέα καὶ Καϊάφαν
καὶ Ἰωάννην καὶ Ἀλέξανδρον, καὶ ὅσοι ἦσαν ἐκ γένους ^°
ἀρχιερατικοῦ. Τοῦ Χρυσοστόμου. Οὐκέτι γὰρ μετὰ τῶν ἄλλων κακῶν τὰ
τοῦ νόμου ἐφυλάττετο· καὶ πάλιν δικαστηρίου σχῆμα τῷ πράγματι
περιτιθέασιν, ἵνα ὑπεύθυνοι τῇ ἀδίκῳ γένωνται κρίσει. Καὶ στήσαντες αὐτοὺς ἐν τῷ μέσῳ, ἐπυνθάνοντο, ἐν 
ποίᾳ δυνάμει, ἢ ἐν ποίῳ ὀνόματι ἐποιήσατε τοῦτο ὑμεῖς ; Toῦ Αὐυοῦ. Καὶ μὴν ᾔδεσαν· διαπονούμενοι γὰρ ἐν τῷ κατ-
αγγέλλειν ἐν τῷ Ἰησοῦ τὴν ἀνάστασιν, κατέσχον αὐτούς· τίνος
οὖν ἕνεκεν ἐρωτῶσι ; προσδοκῶντες αὐτοὺς διὰ τὸ πλῆθος ἐξάρνους
γενέσθαι, καὶ τὸ πᾶν διὰ τούτου νομίζοντες κατορθωκέναι· ὅρα 
τί φασί· καὶ ” ἐν ποίῳ ὀνόματι ποιήσατε τοῦτο ὑμεῖς ; Τοῦ Αὐτοῦ. Τοῦτο ποῖον ’, διατί μὴ λέγεις, ἀλλὰ συσκιάζεις ;
“ἐν ποίῳ ὀνόματι ἐποιήσατε τοῦτο ὑμεῖς ; Τότε Πέτρος πλησθεὶς Πνεύματος Ἁγίου, εἶπε πρὸς
αὐτοὺς. Τοῦ αὐτοῦ. Ἀναμνήσθητ’ ι τοίνυν τοῦ Χριστοῦ λέγοντος, “ὅταν
** δὲ ἄγωσιν ὑμᾶς εἰς τὰς συναγωγὰς, μὴ μεριμνήσητε πῶς ἢ τι
“λαλήσητε· τὸ γὰρ Πνεῦμα τοῦ Πατρὸς ὑμῶν ἐστι τὸ λαλοῦν
** ἐν ὑμι-ν·” . ὥστε ἐνεργείας πολλῆς ἀπήλαυον. Ἄρχοντες τοῦ λαοῦ καὶ πρεσβύτεροι τοῦ 
 ἀκούσατε· εἰ ἡμεῖς σήμερον ἀνακρινόμεθα ἐπὶ εὐεργεσίᾳ
ἀνθρώπου ἀσθενοῦς, ἐν τίνι οὗτος σέσωσται. Τοῦ αὐτοῦ. Ὄρα φιλοσοφίαν ἀνδρὸς πόσης γέμουσαν παρρη-

 
σίας· οὐδὲν ὑβριστικὸν φθέγγεται· ἀλλὰ μετὰ τιμῆς σφόδρα
αὐτῶν γενναίως καθήψατο· ἀπὸ τοῦ προοιμίου διεκωμῴδησεν αὐτοὺς,
καὶ ἀνέμνησε τῶν προτέρων, ὅτι ἐπ’ εὐεργεσίας αὐτοὺς κρίνουσιν·
ὡσανεὶ ἔλεγε, μάλιστα μὲν ἐχρῆν στεφανοῦσθαι ἡμᾶς
ἐπὶ τούτοις, καὶ ὡς εὐεργέτας ἀνακηρύττεσθαι, ἐπεὶ δὲ καὶ κρινόμεθα 
ἐπὶ εὐεργεσίᾳ ἀνθρώπου ἀσθενοῦς, οὐχὶ πλουσίου, οὐχὶ δυνατοῦ,
οὐχὶ ἐνδόξου· καίτοι ἐν τούτῳ τίς ἂν ἐβάσκηνε; πολλῆς
βαρύτητος ἡ ἐπαγγελία γέμει· καὶ δείκνυσιν ὅτι αὐτοὶ ἑαυτοὺς
περιπείρουσιν. Γνωστὸν ἔστω πᾶσιν ὑμῖν καὶ παντὶ τῷ λαῷ Ἰσραήλ. Τοῦ Αὐτοῦ. Ὅ μάλιστα αὐτοὺς ἐλύπει· τοῦτο γὰρ ἐστὶν ὃ
ἔλεγεν αὐτοῖς ὁ Χριστὸς, “ὃ ἠκούσατε εἰς τὸ οὖς, κηρύξατε ἐπὶ
“ τῶν δωμάτων.” Οτι ἐν τῷ ὀνόματι Ἰησοῦ Χριστοῦ τοῦ Ναζωραίου. Τοῦ Αὐτοῦ. Μῆ νομίσητε, φησὶν, ὅτι κρύπτομεν ἣ τὴν πατρίδα 
ἣ τὸ πάθος· “ὃν ὑμεῖς ἐσταυρώσατε· ὃν ὁ Θεὸς ἤγειρεν ἐκ
“ νεκρῶν· ἐν τούτῳ οὗτος παρέστηκεν ἐνώπιον ὑμῶν ὑγιής· πάλιν
τὸ πάθος· πάλιν ἡ ἀνάστασις. Ὃν ὑμεῖς ἐσταυρώσατε· ὃν ὁ Θεὸς ἤγειρεν ἐκ νεκρῶν,
ἐν τούτῳ οὗτος παρέστηκεν ἐνώπιον ὑμῶν ὑγιὴς· Τοῦ Αὐτοῦ. Ὣ τῆς πολλῆς παρρησίας· “ὃν ὑμεῖς ἐσταυρώσατε
φησὶν, αὐτὸν ὁ Θεὸς ἤγειρε· τοῦτο μείζονος παρρησίας· μὴ νομί-
σητε ὅτι τὰ αἰσχρὰ κρύπτομεν· μονονουχὶ ὀνειδίζων αὐτοῖς ταῦτα
φησί· καὶ οὐχ ἁπλῶς, ἀλλ’ ἐνδιατρίβει τῷ λόγῳ. Κυρίλλου. Ὅτι δὲ ὁ Πατὴρ ἐκ νεκρῶν ἀναστῆσαι λέγεται τὸν 
κύριον ἡμῶν Ἰησοῦν Χριστὸν, ἐνεργουμένου δηλονότι περὶ τὴν
σάρκα αὐτοῦ τοῦ πράγματος, οὐκ ἂν ἐνδοιάσειέ τις· αὐτός τε
ὑπάρχων ἡ ζωοποιός τε καὶ ἐνεργὴς δύναμις τοῦ Πατρὸς, τὸν ἴδιον
ἐζωοποίει ναὸν, κατὰ τὸ, “λύσατε τὸν ναὸν τοῦτον, καὶ ἐν τρισὶν
“ ἡμέραις ἐγερῶ αὐτόν. ἦν ἄρα τὸ ζωοποιούμενον οὐκ ἀλλότριον, 
οὕτε μὴν ἑνὸς τῶν καθ’ ἡμᾶς ἀνθρώπων, ἀλλ’ ἴδιον αὐτοῦ τοῦ Λόγου
σῶμα. Οὗτός ἐστιν ὁ λίθος ὁ ἐξουθενηθεὶς ἀφ’ ὑμῶν τῶν
οἰκοδόμων. Τοῦ ἀγίου Εἰρηναίου ἐπισκόπου
Ἀπόστολοι οὐ τὸν Θεὸν ἤλασσον, ἀλλὰ τὸν Χριστὸν κατήγγελλον
τῷ λαῷ εἶναι τὸν Ἰησοῦν τὸν ἐσταυρωμένον· ὃν ὁ Θεὸς, ὁ τοὺς προ-
φήτας πέμψας, αὐτὸς Θεὸς ὢν, ἤγειρε, καὶ τὴν σωτηρίαν ἐν αὐτῷ
ἔδωκε τοῖς ἀνθρώποις. Τοῦ ΧρυσοστΌμου. Ἀνέμνησεν αὐτοὺς καὶ ῥήματος ἱκανοῦ
φοβῆσαι· “ καὶ ὁ πεσὼν γάρ,” φησιν, “ ἐπὶ τὸν λίθον τοῦτον συν-
“θλασθήσεται, ἐφ’ ὃν δ’ ἂν πέσῃ λικμήσει αὐτόν. Ο γενόμενος εἰς κεφαλὴν γωνίας. Τοῦ Αὐτοῦ. Τουτέστιν, ὅτι σφόδρα δόκιμός ἐστι· πολλὴν εἶχον 
ἀπὸ τοῦ σημείου τὴν παρρησίαν τὸ λοιπόν· καὶ ὅτε μὲν διδά-
ξαι ἐχρῆν, ὅρα πῶς λέγουσι καὶ προφητείας παράγουσι πολλάς·
ὅτε δὲ παρρησιάσασθαι, μόνον ἀποφαίνονται· “οὐδὲ γὰρ ὄνομα ἕτε-
‘ρόν εστι ἐστι φησὶ, καὶ τὰ ἑξῆς. Καὶ οὐκ ἔστιν οὐδενὶ ἄλλῳ ἡ σωτηρία. Τοῦ Αὐτοῦ. Ποίας οἴει πληγὰς αὐτοὺς λαμβάνειν ἐκ τούτων
τῶν ῥημάτων. Διδύμου. Τῆς σωτηρίας βεβαιουμένης μετουσίᾳ τριάδος,
Χριστὸν τὸν ἐπιδημήσαντα προσηκάμενος, πιστεύσας δὲ ἐν τῷ
ὀνόματι, σώζεται· δοθέντος ἐν τῇ ὑπ’ οὐρανὸν τῆς Υἱοῦ προσηγορίας, 
ἀπὸ τοῦ τῆς ἐπιδημίας χρόνου, ἐν ᾗ ὁ πιστεύων μεθέξει διὰ
Υἱοῦ τοῦ Πατρὸς καὶ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος ἀποσταλέντος Παρακλήτου·
ὅθεν ὁ σωζόμενος ἐν τῷ ὀνόματι τοῦ Σωτῆρος ἐκ τῆς
τριάδος ἔχει τὴν σωτηρίαν. Οὐδὲ γὰρ ἕτερον ὄνομά ἐστιν ὑπὸ τὸν οὐρανὸν, τὸ 
δεδομένον ἐν ἀνθρώποις ἐν ᾧ δεῖ σωθῆναι ἡμᾶς. Τοῦ ΧρυσοστΌμου. Ἐνταῦθα καὶ ὑψηλὰ φθέγγεται· ὅταν
γὰρ μὴ ᾖ τι κατορθῶσαι, ἀλλὰ παρρησίαν ἐπιδείξασθαι μόνον, οὐ
φείδεται· οὐδὲ γὰρ ἐδεδοίκει μὴ πλήξῃ· καὶ οὐκ εἶπεν ἁπλῶς δι
ἄλλου· ἀλλ’ οὐκ ἔστιν ἐν ἄλλῳ οὐδενὶ ἡ σωτηρία· τουτέστιν, οὗτος 
ἡμᾶς σῶσαι δύναται. ταύτῃ τὸν φόβον αὐτῶν κατέστειλεν. Ἐξ ἀνεπιγράφου. Ὠσπερ ἐπὶ τοῦ ἁγίου βαπτίσματος
ὅτι ὁ βαπτιζόμενος ἐπὶ τῷ ὀνόματι Ἰησοῦ, καὶ εἰς Πατέρα
καὶ εἰς τὸ Ἅγιον Πνεῦμα βαπτίζεται, ἀδιαιρέτου οὔσης τῆς Ἀγίας

 
Τριάδος, οὕτω καὶ ἐνταῦθα λέγομεν, ὅτι ὁ σωζόμενος ἐν τῷ ὀνόματι
Ἰησοῦ, ἐκ τῆς Ἀγίας τριάδος ἔχει τὴν σωτηρίαν. Θεωροῦντες δὲ τὴν τοῦ Πέτρου παρρησίαν καὶ Ἰω-
αννου. Τοῦ ΧρυσοστΌμου. Οἱ δύο ἀγράμματοι κατερητόρευσαν αὐτῶν 
καὶ τῶν ἀρχιερέων· οὐ γὰρ αὐτοὶ ἐφθέγγοντο, ἀλλ’ ἡ τοῦ
Πνεύματος χάρις.
Καὶ καταλαβόμενοι ὅτι ἄνθρωποι ἀγράμματοί εἰσι
καὶ ἰδιῶται, ἐθαύμαζον· ἐπεγίνωσκον δὲ αὐτοὺς ὅτι σὺν
τῷ Ἰησοῦ ἦσαν. 
Οὐκ ἔστι μόνον θαυμαστὸν, ὅτι ἁλιεῖς, ὅτι ἰδιῶται ἦσαν οἱ
κήρυκες, ἀλλ’ ὅτι καὶ ἕτερα κωλύματα φύσει ἦν· καὶ πλεῖον
γέγονεν ἡ ἐπίδοσις· οὐ μόνον οὐδὲν ἐκώλυσεν ἡ ἰδιωτία, ἀλλὰ καὶ
αὐτὸ τοῦτο φανερωθῆναι ἐποίησε τὸ κήρυγμα. Τοῦ ΧρυσοστΌμου. Οὐχ ἁπλῶς τοῦτο ἔθηκε τὸ χωρίον ὁ 
Εὐαγγελιστὴς, ἀλλ’ ὅτι ἐπεγίνωσκον αὐτούς, φησιν, ὅτι σὺν τῷ
Ἰησοῦ ἦσαν ἐν τῷ πάθει· οὗτοι γὰρ μόνοι ἦσαν τότε· ἑώρων αὐ-
τοὺς ταπεινοὺς, συνεσταλμένους· καὶ τοῦτο μάλιστα αὐτοὺς ἐξέ-
νιζεν, ἡ πολλὴ μεταβολή· καὶ γὰρ ἐκεῖ ἤσαν οἱ περὶ Ἄνναν, καὶ
παρεστήκεσαν αὐτῷ καὶ οὗτοι· καὶ ἐξέπληττεν αὐτοὺς ἡ παρρησια 
καὶ μετ’ ὀλίγα—ἐπεγίνωσκον τε αὐτοὺς, φησιν, ὅτι σὺν
“τῷ Ἰησοῦ ἦσαν·” ὅπερ αὐτοὺς ἐποίει πιστεύειν, ὅτι πη ἐκείνου
ταῦτα ᾔδεσαν, καὶ ὡς ἐκείνου μαθηταὶ πάντα ἔπραττον.
 τὸν δὲ ἄνθρωπον βλέποντες σὺν αὐτοῖς ἑστῶτα τὸν
τεθεραπευμένον, οὐδὲν εἶχον ἀντειπεῖν. Τοῦ Αὐτοῦ. Πολλὴ ἡ τοῦ ἀνθρώπου παρρησία, καὶ ἐν αὐτῷ
τῷ δικαστηρίῳ μὴ ἐγκαταλελοιπότος αὐτούς· εἰ γὰρ εἶπον ὅτι οὐχ
οὕτως ἔχει, ἐκεῖνος ἀν’ κατηγόρησεν.