ΚΕΦ. Ε. Περὶ ἀπlστων’ Ἀρχιερέων προσταττόντων n ὡς οὐ δεῖ παρρησιάζεσθαι ἐπὶ τῷ ο 
ὀνόματι τοῦ Χριστοῦ· κοὶ ἀνανεώσεως τῶν Ἀποστόλων. Κελεύσαντες δὲ αὐτοὺς ἔξω τοῦ συνεδρίου ἀπελθεῖν,
 συνέβαλον πρὸς ἀλλήλους λέγοντες· τί ποιήσωμεν τοῖς
 n προστ. om. C.N.C. o τὸ Cod, 

 
ἀνθρώποις τούτοις; ὅτι μὲν γὰρ γνωστὸν σημεῖον γέγονε
δι’ αὐτῶν πᾶσι τοῖς κατοικοῦσιν Ἰερουσαλὴμ φανερὸν,
καὶ οὐ δυνάμεθα ἀρνήσασθαι. Τοῦ Αὐτοῦ. Ὄρα ἐν ἀπορίᾳ ὄντας, καὶ πάλιν τὸν φόβον τὸν
ἀνθρώπινον πάντα ἐργαζόμενον· ὥσπερ ἐπὶ τοῦ Χριστοῦ ἀνάτρεψαι, 
φησὶν, τὸ γινόμενον οὐκ ἔνι, οὐδὲ συσκιάσαι, ἀλλὰ κωλυόντων
αὐτὸν μᾶλλον ἐπεδίδου τὰ τῆς πίστεως, οὕτω καὶ νῦν γίνεται. Tοῦ αυτου εκ της προς Ῥωμαíους Ἐπιστολης. “Τί ποιή-
“ σωμεν τοῖς ἀνθρώποις τούτοις;“τὸ γὰρ δὴ θαυμαστὸν τοῦτό
ἐστιν, ὅτι κατέχοντες αὐτοὺς καὶ ὑπευθύνους ἔχοντες, καὶ δεσμοῦντες 
καὶ κόπτοντες, ἠπόρουν καὶ ἐν ἀμηχανίᾳ ἦσαν, δι’ αὐτῶν τούτων
ἡττώμενοι δι’ ὧν προσεδόκων νικᾶν· καὶ οὔτε τύραννοι οὔτε δῆμοι,
οὔτε δαιμόνων φάλαγγες, οὔτε αὐτὸς ὁ διάβολος περιγενέσθαι
αὐτῶν ἴσχυσεν, ἀλλ’ ἐκ πολλῆς ἡττῶντο τῆς περιουσίας· ἅπερ κατ’
αὐτῶν ἐμηχανῶντο παντᾶ ὑπὲρ αὐτῶν ὁρῶντες γινόμενα· διὸ καὶ 
ἔλεγεν ὁ Ἀπόστολος Παῦλος· “ ὑπερνικῶμεν· καινὸς γὰρ οὗτος τῆς
νίκης ὁ νόμος ἦν· τὸ διὰ τῶν ἐναντίων κρατεῖν, καὶ μηδέποτε ἡτ-
τᾶσθαι· ἀλλ’ ὡς αὐτοὺς ὄντας κυρίους τοῦ τέλους, οὕτως ἐπὶ τοὺς
ἀγῶνας ἐξιέναι τούτους. Τοῦ Αὐτοῦ. ἐκ Τοῦ Κατα Ματφαῖον Εὐαγγελίου. “Τί ποίη- 
“ σωμεν τοῖς ἀνθρώποις τούτοις;” ὁρᾶς ἐν ἀπορίᾳ ὄντας, οὐ τοὺς
ὑποχειρίους καὶ δεδεμένους, ἀλλὰ τοὺς κατέχοντας καὶ δεσμοῦντας·
οὗ τι γένοιτ’ ἃν καινότερον; σὺ κατέχεις καὶ δυσφορεῖς;
καὶ μάλα εἰκότως· ἐπειδὴ γὰρ ἐπὶ τῆς ψάμμου πάντα ᾠκοδόμησαν·
διὰ τοῦτο καὶ ἀσθενέστεροι πάντων ἦσαν. Ἀλλ’ ἵνα μὴ ἐπὶ πλεῖον διανεμηθῇ εἰς τὸν λαὸν,
ἀπειλῇ ἀπειλησόμεθα αὐτοῖς μηκέτι λαλεῖν ἐπὶ τῷ ὀνόματι
 τούτῳ μηδενὶ ἀνθρώπων. καὶ καλέσαντες αὐτοὺς
παρηγγείλαντο τὸ καθόλου μὴ φθέγγεσθαι μηδὲ διδάσκειν
 ἐπὶ τῷ ὀνόματι Ἰησοῦ. Ὁ δὲ Πέτρος καὶ Ἰωάννης 
ἀποκριθέντες εἶπον πρὸς αὐτούς· εἰ δίκαιόν ἐστιν ἐνώπιον
τοῦ Θεοῦ ὑμῶν ἀκούειν μᾶλλον ἢ τοῦ Θεοῦ, κρίνατε. Τοῦ ΧΡΥΣΟΣΤΌΜΟΥ. Ὄρα καὶ τούτων τὴν ἀναισχυντίαν καὶ
τῶν Ἀποστόλων τὴν φιλοσοφίαν. Οὐ δυνάμεθα γὰρ ἡμεῖς ἃ εἴδομεν καὶ ἠκούσαμεν μὴ
 λαλεῖν. οἱ δὲ προσαπειλησάμενοι ἀπέλυσαν αὐτούς. Εἰ μὲν ψευδῆ ἃ λέγομεν, ἐπιλαβοῦ· εἶδ’ ἀληθῆ, τί κωλύεις;
τοιοῦτον ἡ φιλοσοφία· ἐκεῖνοι ἐν ἀπορίᾳ, οὗτοι ἐν εὐφροσύνῃ· ἐκεῖνοι
πολλῆς γέμοντες αἰσχύνης, οὗτοι μετὰ παρρησίας πάντα 
πράττοντες· ἐκεῖνοι ἐν τῷ δεδοικέναι, οὗτοι ἐν τῷ θαρρεῖν. Μηδὲν εὑρίσκοντες τὸ πῶς κολάσονται αὐτοὺς διὰ
τὸν λαόν· ὅτι πάντες ἐδόξαζον τὸν Θεὸν ἐπὶ τῷ γευονότι·
 ἐτῶν γὰρ ἦν πλειόνων τεσσαράκοντα ὁ ἄνθρωπος
ἐφ’ ὃν ἐγεγόνει τὸ σημεῖον τοῦτο τῆς ἰάσεως. Τοῦ ΧΡΥΣΟΣΤΌΜΟΥ. ἐκ Τοῦ Κατα Ματφαῖον ὑπομνήματοσ.
Εἶδες φρόνημα ὑψηλόν; εἶδες πέτραν κυμάτων καταγελῶσαν;
εἶδες οἰκίαν ἄσειστον; καὶ τὸ δὴ θαυμαστότερον, ὅτι οὐ μόνον οὐκ
ἐγίνοντο δειλοὶ δι’ ὧν ἐπεβουλεύοντο, ἀλλ’ ὅτι καὶ πλέον ἐλάμβανον
θάρσος, κἀκείνους εἰς μείζονα ἐνέβαλον ἀθυμίαν· καὶ γὰρ ὁ τὸν ἀδάμαντα 
πλήττων, αὐτός ἐστι ὁ πληττόμενος· καὶ ὁ τὰ κέντρα λακτίζων,
οὗτός ἐστιν ὁ κεντούμενος καὶ χαλεπὰ δεχόμενος τραύματα. Τοῦ ΧΡΥΣΟΣΤΌΜΟΥ. Ἐπεστόμισε γὰρ αὐτοὺς τὰ σημεῖα· οὐδὲ
ἠνείχοντο τελέσαι αὐτοὺς τὸν λόγον, ἀλλὰ μεταξὺ λέγοντας διέ-
κοψαν σφόδρα ὑβριστικῶς. Καὶ μετ’ ὀλίγα—Ἀλλ᾿ ἴδωμεν ἄνωθεν 
τὰ εἰρημένα· τὸ μὲν πρῶτον διὰ δόξαν ἀνθρωπίνην ἅπαντα
ἐποίουν· νυνὶ δὲ καὶ ἕτερον προσέκειτο, τὸ μὴ δόξαι μιαιφόνους
εἰναι, ὃ μετὰ ταῦτα ἔλεγον· “βούλεσθε ἐπαγαγεῖν ἐφ’ ἡμᾶς τὸ
“ αἷμα ἀνθρώπου τούτου·” ὢ τῆς ἀνοίας· πεισθέντες ὅτι ἀνέστη,
καὶ τὸ τεκμήριον λαβόντες ὅτι ἔστι Θεὸς, τὸν ὑπὸ τοῦ θανάτου μὴ 
κατασχεθέντα, ὑπὸ οἰκείων προσεδόκησαν μηχανημάτων συσκιά-
ζεσθαι· τι ταύτης τῆς ἀνοίας ἶσον; τοιοῦτο γὰρ ἡ πονηρία· οὐδὲν
ὁρᾶ, ἀλλὰ πανταχοῦ θορυβεῖται. Ἀπολυθέντες δὲ ἦλθον πρὸς τοὺς ἰδίους, καὶ ἀπήγγειλαν
ὅσα πρὸς αὐτοὺς οἱ ἀρχιερεῖς καὶ οἱ πρεσβύτεροι 
εἶπον. Τοῦ Αὐτοῦ. Οὐχὶ φιλοτιμίας ἕνεκεν διηγοῦντο· πῶς γάρ;
ἀλλὰ τῆς τοῦ Θεοῦ χάριτος τὰ τεκμήρια ἐπεδείκνυντο· ὅσα γὰρ
ἐκεῖνοι εἶπον, ταῦτα διηγήσαντο· τὰ δὲ αὐτῶν εἰκὸς καὶ παρελθεῖν. Τοῦ Αὐτοῦ. “Ἦλθον,” φησὶν, “πρὸς τοὺς ἰδίους· ὅρα αὐτοὺς
οὐκ ἐπιρρίπτοντας ἑαυτοὺς τοῖς πειρασμοῖς, ἀλλὰ τοὺς ἐπαγομένους
γενναίως φέροντας· ἄλλος εἴτις ἦν τῶν μαθητῶν, ἴσως ἃν τῇ τοῦ
πλήθους παρρησίᾳ θαρρῶν καὶ ὕβρισε, κἂν μυρία ἐδέξατο δυσχερῆ·
ἀλλ’ οὐχ οἱ φιλόσοφοι οὗτοι, ἀλλὰ πάντα ἡμέρως καὶ ἐπιεικῶς. Οἱ δὲ ἀκούσαντες ὁμοθυμαδὸν ἦραν φωνὴν πρὸς τὸν
Θεὸν καὶ εἶπον. Τοῦ Αὐτοῦ. Καὶ μετὰ σπουδῆς πολλῆς· οὐδὲ γάρ ἐστιν εὐχὴ
ἁπλῶς γινομένη· ὅρα δὲ πῶς εἰσὶν ἠκριβωμέναι αὐτῶν αἱ εὐχαί·
ὅτε τὸν ἄξιον εἰς ἀποστολὴν αὐτοῖς ἠξίουν ἀναδειχθῆναι, οὕτως 
ἔλεγον· “ σὺ Κύριε καρδιογνῶστα πάντων, ἀνάδειξον· προγνώσεως
γὰρ ἦν ἐκεῖ χρεία· ἐνταῦθα δὲ ἐπειδὴ ἐπιστομισθῆναι τοὺς ἐναν-
τίους ἐχρῆν, περὶ δεσποτείας διαλέγονται· διὸ καὶ οὕτως ηὔξαντο·
“ Δέσποτα, σὺ ὁ Θεὸς ὁ ποιήσας τὸν οὐρανὸν καὶ τὴν γῆν καὶ τὴν
“ θάλασσαν, καὶ τὰ ἑξῆς. Τοῦ Αὐτοῦ. Ἡ κραυγὴ γέγονεν ἀπὸ ἡδονῆς καὶ διαθέσεως πολ-
λῆς· αἱ τοιαῦται γὰρ ἀνύουσιν εὐχαὶ, αἱ φιλοσοφίας γέμουσαι, αἱ
πέρι τοιούτων γενόμεναι, αἰ πάρα τῶν τοιούτων, αἰ ἐν τοιούτοις
καιροῖς, αἱ κατὰ τὸν τρόπον τοῦτον· ὡς αἴγε’ ἄλλαι βδελυκταὶ
καὶ ἀκάθαρτοι· ὅρα πῶς οὐδὲν περιττὸν φησὶν, οὐδὲν γραῶδες καὶ 
μυθῶδες, ἀλλὰ περὶ τῆς δυνάμεως αὐτοῦ διαλέγονται· καθάπερ αὐ-
τὸς ὁ Χριστὸς ἔλεγε τοῖς Ἰουδαίοις “εἰ δὲ ἐγὼ ἐν Πνεύματι Θεοῦ
“ἐκβάλλω τὰ δαιμόνια· ἰδοὺ καὶ ὁ Πατὴρ ἐν Πνεύματι φθέγ-
γεται· τι γάρ φασι; “Δέσποτα, ὁ Θεὸς ὁ τοῦ Πατρὸς ἡμῶν διὰ
** Πνεύματος Ἁγίου στόματος Δαβὶδ παιδός σου εἰπὼν, ἵνα τί 
“ἐφρύαξαν ἔθνη;” Δέσποτα, σὺ ὁ Θεὸς ὁ ποιήσας τὸν οὐρανὸν καὶ τὴν
 γῆν καὶ τὴν θάλασσαν καὶ πάντα τὰ ἐν αὐτοῖς· ὁ τοῦ
πατρὸς ἡμῶν διὰ Πνεύματος Ἁγίου στόματος Δαβὶδ
παιδός σου εἰπὼν, ἱνατί ἐφρύαξαν ἔθνη καὶ λαοὶ 
τησαν κενὰ; Τοῦ ἁγίου Εἰρηναίου ἐπισκόπου Λουγδούνων. Αὗται
τῆς Ἐκκλησίας· ἑξῆς πᾶσα ἔσχηκεν ἐκκλησία τὴν ἀρχήν· αὗται
φωναὶ τῆς μητροπόλεως τῶν τῆς καινῆς διαθήκης πολιτῶν· αὗται

 
φωναὶ τῶν Ἀποστόλων· αὗται φωναὶ τῶν μαθητῶν τοῦ Κυρίου τῶν
ἀληθῶς τελείων μετὰ τὴν ἀνάληψιν τοῦ Κυρίου, διὰ τοῦ Πνεύματος
τελειωθέντων, καὶ ἐπικαλουμένων τὸν Θεὸν τὸν ποιήσαντα τὸν ούρανὸν
καὶ τὴν γῆν καὶ τὴν θάλασσαν, τὸν διὰ τῶν προφητῶν κεκηρυγμένον·
καὶ τὸν τούτου παῖδα, ὃν ἔχρισεν ὁ Θεός· καὶ ἄλλον οὐκ 
εἰδότων· οὐ γὰρ ἦν τότε Οὐαλεντῖνος ἐκεῖ οὐδὲ Μαρκίων, οὐδ’ οἱ
λοιποὶ ἑαυτῶν τε καὶ τῶν πειθομένων αὐτοῖς καταστροφεῖς· διὸ
καὶ ἐπήκουσεν αὐτῶν ὁ ποιητὴς τῶν ἁπάντων Θεός· “ ἐσαλεύθη γάρ,
φησιν, “ὁ τόπος ἐν ᾧ ἦσαν συνηγμένοι, καὶ ἐπλήσθησαν ἅπαντες
“τοῦ Ἁγίου Πνεύματος· καὶ ἐλάλουν τὸν λόγον τοῦ Θεοῦ μετὰ 
“ παρρησίας παντὶ τῷ θέλοντι πιστεύειν. Τοῦ ΧΡΥΣΟΣΤΌΜΟΥ. Καθάπερ συνθήκας ἀπαιτοῦντες τὸν Θεὸν,
τὴν προφητείαν εἰς μέσον ἄγουσιν, ἅμα καὶ ἑαυτοὺς παραμυθούμενοι
ὅτι εἰκῆ ἅπαντα μελετῶσιν οἱ ἐχθροί· ἐκεῖνα, φησὶν, εἰς πέρας
ἄγαγε, καὶ δεῖξον ὅτι κενὰ ἐμελέτησαν. 
ΕΞ ἀνεπιγράφου. Ἐπειδὴ τινὲς τῶν αἱρεσιωτῶν λέγουσιν
λον εἰναι Θεὸν τὸν κοσμοποιὸν, καὶ ἄλλον τὸν Πατέρα τοῦ Χριστοῦ·
καὶ ἐναντίους εἶναι ἀλλήλοις· τούτου χάριν οἱ ἅγιοι Ἀπόστολοι τὴν
αἵρεσιν ταύτην ἐκκόπτοντες, διὰ τῆς εὐχῆς παριστῶσιν, ὡς αὐτός
ἐστι Θεὸς καὶ κοσμοποιὸς καὶ Πατὴρ Σωτῆρος ὑπάρχων, καθότι 
παρ’ αὐτοῦ δέδονται ἀμφότεραι αἱ διαθῆκαι. Διδύμου. Πολλοὶ τῶν ἀπὸ αἱρέσεων διαιροῦσι τὴν
λέγοντες ἄλλον εἶναι Θεὸν τὸν κοσμοποιὸν, καὶ ἄλλον τὸν Πατέρα
τοῦ Χριστοῦ· ὅθεν καὶ τὴν γραφὴν διαιρήσαντες, τὴν μὲν παλαιὰν
διαθήκην τοῦ κοσμοποιοῦ, τὴν δὲ καινὴν τοῦ Πατέρος Χριστοῦ 
λέγουσιν εἶναι· ἑπομένως δὲ τῇ δυσσεβεῖ γνώμῃ αὐτῶν, ἀπεναν-
τίως ἔχειν λέγουσι πρὸς ἑαυτοὺς τοὺς θεοὺς τούτους καὶ τὰς γρα-
φὰς αὐτῶν· ὡς τοὺς προσφεύγοντας τῷ Κυρίῳ ἐχθροὺς εἶναι τοῦ
κοσμοποιοῦ, καὶ βελτίονας αὐτοῦ τυγχάνειν· ὡς αὖ τοῦ κοσμο-
ποιοῦ ἄνθρωποι διαβεβλημένοι εἰσὶ πρὸς τὸν Χριστὸν καὶ τὴν διδασκαλίαν 
αὐτοῦ· ἐλέγχει δὲ τὴν ἀσέβειαν αὐτῶν ἡ ἐγκειμένη
γραφὴ, εἰσάγουσα τοὺς Ἀποστόλους, μετὰ τὸ ἀπολυθῆναι τῆς ἐπι-
βουλῆς τῆς πρὸς τῶν ἀρχιέρεων καὶ πρεσβυτέρων, ἐλθόντας πρὸς
τοὺς ἰδίους, τουτέστι τοὺς τὴν αὐτὴν πίστιν ἔχοντας ἅμα ἐκείνοις,
καὶ πᾶσιν ὕμνον χαριστήριον ἀναπέμψαι τῷ ποιητῇ οὐρανοῦ καὶ 

 
γῆς, μετὰ τοῦ μνημονεῦσαι, ὡς διὰ τοῦ στόματος Δαβὶδ ἐν Ἁγίῳ
Πνεύματι εἰκότως τὸν δεύτερον ψαλμὸν, οὗ ἡ ἀρχή· “ ἵνα τι
“ἐφρύαξαν ἔθνη καὶ λαοὶ ἐμελέτησαν κενά· διὰ γὰρ πάντων τούτων
παρίσταται, ὡς αὐτὸς εἴη Θεὸς κοσμοποιὸς καὶ Πατὴρ τοῦ Σωτῆρος
ὑπάρχων· καὶ ὅτι δίδονται παρ’ αὐτοῦ ἀμφότεραι αἱ διαθῆκαι. Παρέστησαν οἱ βασιλεῖς τῆς γῆς, καὶ οἱ ἄρχοντες
συνήχθησαν ἐπὶ τὸ αὐτὸ κατὰ τοῦ Κυρίου, καὶ κατὰ τοῦ
Χριστοῦ αὐτοῦ. Τοῦ ἁγίου ἀφανασίου ἀπισκόπου ἀλεξανδρείασ. Πῶς
κενὴ γέγονεν αὐτοῖς ἡ μελέτη, μὴ δεξαμένοις τὸν Σωτῆρα τοῦ 
κόσμου; φρύαγμα δέ ἐστι τὸ ἀλόγιστον κίνημα. Τοῦ ΧΡΥΣΟΣΤΌΜΟΥ. Ὥσπερ τότε, φησὶν, “ ἐμελέτησαν κενὰ,”
οὕτω καὶ νῦν, φησὶ, κενὰ μελετῆσαι αὐτοὺς δός· τουτέστιν, μὴ εἰς
ἔργον ἔλθοιεν αἱ ἀπειλαὶ αὐτῶν· ταῦτα δὲ ἔλεγον οὐκ αὐτοὶ παραι-
τούμενοι δυσχερές τι παθεῖν, ἀλλ’ ὑπὲρ τοῦ κηρύγματος· οὐ γὰρ 
εἶπον, ἐξελοῦ κινδύνου ἡμᾶς, ἀλλὰ τί; “ καὶ δὸς τοῖς δούλοις σου
“ μετὰ παρρησίας πάσης λαλεῖν τὸν λόγον σου. Καὶ μετ’ ὀλίγα —
Ὁρᾶς πῶς πάντα διὰ τὸν Θεὸν αἰτοῦσιν, οὐδὲν εἰς οἰκείαν δόξαν,
οὐδὲ εἰς φιλοτιμίαν· τὸν μὲν οὖν αὐτῶν ἐπαγγέλλονται, ὅτι οὐ
καταπλαγήσονται· ἀξιοῦσι δὲ, φησὶ, σημεῖα γίνεσθαι. Συνήχθησαν γὰρ ἐπ’ ἀληθείας ἐπὶ τὸν ἅγιον παῖδά
σου Ἰησοῦν, ὃν ἔχρισας, Ἡρώδης τὲ καὶ Πόντιος Πιλάτος
 σὺν ἔθνεσι καὶ λαοῖς Ἰσραὴλ, ποιῆσαι ὅσα ἡ χείρ
σου καὶ ἡ βουλή σου προώρισε γενέσθαι. Εἰς σύμβασιν καὶ φιλίαν ἥκασιν Ἡρώδης τὲ καὶ Πόντιος 
Πίλατος. Οὐχ ἵνα τι τῶν ἀναγκαίων εἰς ὄνησιν εἰς πέρας ἀγάγωσιν, ἀλλ’
ἵνα ἐμπαροινήσαντες p τῷ Χριστῷ τοῦ Κυρίου, τουτέστι τοῦ Θεοῦ
καὶ Πατρὸς, κακοὶ κακῶς ἀπόλοιντο, καὶ τὰς τῆς κθριοκτονίας
ἐξαπαιτηθεῖεν δίκας. Τοῦ ἁγγίου ’ΑΘΑΝΑΣÍΟΥ. Ἡ γὰρ εἰς τὸν Χριστὸν ἐπιβουλὴ καὶ
εἰς αὐτὸν ἀνατρέχει τὸν Πατέρα· εἰ γὰρ ὁ Πατὴρ ἐν τῷ Υἱῷ, καὶ ὁ
Υἱὸς ἐν τῷ Πατρὶ, πῶς οὐ μία τις ἡ εἰς αὐτοὺς ὕβρις ἐγένετο ἄν; Ἡσυχίου Πρεσβυτέρου. Κύριον καλεῖ τὸν Πατέρα, Χριστὸν
εἰκότως τὸν Υἱόν τῇ γὰρ κατὰ τοῦ μονογενοῦς ἐπιβουλῇ, ὡς ὑβρι-
ζόμενον ἐν αὐτῷ, τὸν Πατέρα συνέπλεξεν· ἐπειδήπερ εὐδοκίᾳ τοῦ
Πατρὸς, ὅλον τὸ ὑπὲρ ἡμῶν μυστήριον ὁ μονογενὴς ἔπραξεν. Καὶ τανῦν Κύριε, ἔπιδε ἐπὶ τὰς ἀπειλὰς αὐτῶν· καὶ 
δὸς τοῖς δούλοις σου μετὰ παρρησίας πάσης λαλεῖν τὸν
 λόγον σου, ἐν τῷ τὴν χεῖρά σου ἐκτείνειν σε εἰς ἴασιν,
καὶ σημεῖα καὶ τέρατα γίνεσθαι. Οὕτως μανθάνωμεν εὔχεσθαι καὶ ἡμεῖς· καίτοιγε πόσου οὐκ
ἐμπλησθείη θύμου, εἰς ἄνδρας ἐμπεσὼν ἀνελεῖν αὐτὸν ἐπιχειροῦντας 
καὶ ἀπειλοῦντας τοιαῦτα; πόσης οὐκ ἂν ἀπεχθείας πληρωθείη;
ἀλλ’ οὐχ οἱ ἅγιοι τοιοῦτοι. Διὰ τοῦ ὀνόματος τοῦ ἁγίου παιδός σου Ἰησοῦ.
Τοῦ Αὐτοῦ. Ἂν ἐν τῷ ὀνόματι ἐκείνῳ γίνονται αἱ ἐνέργειαι,
μεγάλη ἔσται ἡ παρρησία. Καὶ δεηθέντων αὐτῶν ἐσαλεύθη ὁ τόπος ἐν ᾧ ἦσαν
συνηγμένοι. Tοῦ ἀκουσθῆναι αὐτοὺς καὶ τῆς ἐπισκέψεως τοῦτο τεκμήριον
γέγονεν. Διατὶ δὲ οὕτως ἐγένετο, ἄκουε καὶ τοῦ προφήτου λέ-
γοντος· “ὁ ἐπιβλέπων ἐπὶ τὴν γῆν, καὶ ποιῶν αὐτὴν τρέμειν· ὅτι 
γὰρ πάρεστι ταῖς εὐχαῖς αὐτῶν ἐδήλωσε· καὶ πάλιν ἕτερος προ-
φήτης φησὶν, “ἐσαλεύθη καὶ ἔντρομος ἐγενήθη ἡ γῆ ἀπὸ προσώπου
“Κυρίου.” ἐποίει δὲ τοῦτο ὁ Θεὸς καὶ διὰ φόβον πλείονα· καὶ εἰς
θάρσος αὐτοὺς ἐνάγων μετὰ τὰς ἀπειλὰς ἐκείνας εἰς παρρησίαν
πλείονα ἐπεδίδοσαν· ἐπειδὴ γὰρ ἀρχὴ ἦν, καὶ αἰσθητοῦ ἐδέοντο 
σημείου πρὸς τὸ πεισθῆναι αὐτούς· μετὰ δὲ ταῦτα οὐδαμοῦ τοῦτο
γίνεται. πολλῆς τῆς παρακλήσεως ἔτυχον· οὐδαμόθεν γὰρ εἰχον
ἐπιδεῖξαι ὅτι ἀνέστη, ἀλλ’ ἀπὸ τῶν σημείων. Καὶ ἐπλήσθησαν ἅπαντες Πνεύματος Ἁγίου, καὶ
ἐλάλουν τὸν λόγον τοῦ Θεοῦ μετὰ παρρησίας. Τοῦ Αὐτοῦ. Τί ἐστιν ἐπλήσθησαν; τουτέστιν ἀνεπυρώθησαν,
καὶ ἀνεκαίετο ἐν αὐτοῖς τὸ χάρισμα. Περὶ ὁμοψύχου κοὶ καθολικῆς ἐκκλησίας τῶν πιστευόντων. Tοῦ δὲ πλήθους τῶν πιστευόντων ἦν ἡ καρδία καὶ ἡ
ψυχὴ μία· καὶ οὐδείς τι τῶν ὑπαρχόντων ἔλεγεν ἴδιον
 εἶναι, ἀλλ’ ἦν αὐτοῖς ἅπαντα κοινά· καὶ δυνάμει μεγάλη
ἀπεδίδουν οἱ Ἀπόστολοι τὸ μαρτύριον τῆς 
Ἰησοῦ Χριστοῦ τοῦ Κυρίου ἡμῶν. Toῦ ΧΡΥΣΩΣTóMΩΥ. Ὁρᾶς ὅτι μετὰ τῆς χάριτος τοῦ Θεοῦ
καὶ τὰ παρ’ ἑαυτὸν εἰσέφερον πανταχοῦ γὰρ τοῦτο χρὴ παρατη-
ρει-ν, ὅτι μετὰ τῆς χάριτος τοῦ Θεοῦ καὶ τὰ παρ’ ἑαυτῶν ἐπι-
δεικνύουσι. Καὶ μετ’ ὀλίγα — "Tov δὲ πλήθους τῶν πιστευόντων 
** ἦν ἡ καρδία καὶ ἡ ψυχὴ μία·” ἄρα εἰπέ μοι ἡ ἀγάπη τὴν ἀκτη-
μοσύνην ἔτεκεν, ἢ ἡ ἀκτημοσύνη τὴν ἀγάπην ; ἐμοὶ δοκεῖ ἡ ἀγάπη
τὴν ἀκτημοσύνην, ἣ καὶ ἐπέσφιγγεν αὐτὴν λοιπόν· καὶ πάλιν ἴδου
καρδία καὶ ψυχὴ τὸ αὐτό. Ὠριγένουε. Γνώρισμα κακίας τὸ συγχυθῆναι τὰς γλώσσας· 
γνώρισμα ἀρετῆς, ὅτι ἦν πάντων "τῶν πιστευόντων καρδία καὶ ψυχὴ
“ μία. καὶ οὕτω τηρῶν τὴν γραφὴν εὑρήσεις, ὅτι ὅπου πλῆθος
ἀριθμοῦ, ὅπου σχίσμα, ὅπου διαίρεσις καὶ ἀσυμφωνία, καὶ ὅσα
τοιαῦτα, κακίας εἰσὶ γνωρίσματα· ὅπου δὲ ἑνότης, καὶ ὁμόνοια,
καὶ πολλὴ δύναμις ἐν λόγοις, ἀρετῆς γνωρίσματα. Τοῦ ἁγίου Σευήρου Ἀρχιεπισκόπου Ἀντιοχείασ ἐκ τῆσ 
Πρὸσ Πέτρον Μονάζοντα Ἐπιστολῆσ. Τῆς γὰρ ἀγαπῆς ἴδιον,
τὸ πάντα λογίζεσθαι κοινὰ, καὶ τὴν διαφορὰν ἐκβάλλειν, τὴν τὸ
ἐμὸν καὶ τὸ σὸν διακρίνουσαν. Τοῦ Αὐτοῦ ἐκ Τῆσ Πρὸσ Φωκᾶν ἐπιστολῆσ. Ta γὰρ ἔθνη 
τὸν λόγον τοῦ Εὐαγγελίου παραδεξάμενα τὰ ἐν τῇ γῇ διέπτυσαν
πράγματα, “καὶ οὐδεὶς τῶν ὑπαρχόντων αὐτῷ ἔλεγεν ἴδιον ε-ι’ναι,
“ ἀλλ’ ἦν αὐτοῖς ἅπαντα κοινά· καὶ ἀνδρείαν ἤσκησαν, καὶ τοῖς τοῦ
μαρτυρίου στεφάνοις κατεκοσμήθησαν· σωφροσύνην δὲ καὶ ὑπερ-
ήλαντο, παρθενίαν καὶ ἀγγελικὸν ζηλώσαντες βίον· οὐ μόνον 
δρῶν ἀλλὰ καὶ γυναικῶν οὐκ ὀλίγη πληθύς. Χάρις τε ἦν μεγάλη ἐπὶ πάντας αὐτούς· οὐδὲ γὰρ ἦν
ἐνδεής τις ἐν αὐτοῖς. Τοῦ ΧΡΥΣΩΣΥόMοΥ. Καθάπερ ἐγχειρισθέντας αὐτούς τι δείκ-

 
νυσι, καὶ ὡς περὶ ὀφλήματος λέγει· τουτέστι τὸ μαρτύριον μετὰ
παρρησίας πᾶσιν ἀπεδίδουν. Τοῦ Αὐτοὐ. Καθάπερ ἐν οἰκίᾳ πατρικῇ τέως
οὕτω διέκειντο. οὐκ ἔνι εἰπεῖν ὅτι ἔτρεφον μὲν τοὺς ἄλλους· ὡς
ἐξ ἰδίων δὲ τρέφοντες οὕτω διέκειντο. ἀλλὰ τὸ θαυμαστὸν τοῦτό 
ἐστιν, ὅτι ἑαυτῶν ἀποστήσαντες τὰ πράγματα οὕτως ἔτρεφον· ἵνα
μηκέτι ὡς ἐξ ἰδίων ἀλλ’ ὡς ἐκ κοινῶν τρέφωσι. Τοῦ Αὐτοῦ. Διὰ τοῦτο ἦν χάρις, ὅτι οὐδεὶς ἦν
ἀπὸ τῆς πολλῆς προθυμίας τῶν ἐπιδιδόντων οὐδεὶς ἦν
ἐνδεής. Τοῦ Αὐτοῦ Νῦν πληροῦται τὸ ἐν τῷ
“ ὅτι οὐκ ἔσται ἔν σοι ἐνδεής· ὅτι εὐλογῶν εὐλογήσει σε Κύριος
“ ὁ Θεός σου ἐν τῇ γῇ, ᾗ Κύριος ὁ Θεός σου δίδωσι σοι.” Ὅσοι γὰρ κτήτορες χωρίων ἢ οἰκιῶν ὑπῆρχον, πωλοῦντες
λοῦντες ἔφερον τὰς τιμὰς τῶν πιπρασκομένων. Τοῦ Αὐτοῦ. Ἐνταῦθα εἰς ἔργον ἐξέβη τὸ ὑπὸ τοῦ
“ ὅστις ἀφῆκεν ἀγροὺς ἢ οἰκίας ἕνεκεν τοῦ ὀνόματός μου,
“ ἑκατονταπλασίονα λήψεται ἐν τῶ αἰῶνι τούτῳ, καὶ ζωὴν αἰώνιον
“ κληρονομέησει·” κάλαμον γὰρ καὶ δίκτυον ἀφέντες, τὰς πάντων
οὐσίας, μετ’ ἐξουσίας εἶχον τὰς τιμὰς τῶν οἰκιῶν καὶ τῶν χωρίων 
καὶ αὐτὰ τὰ σώματα τῶν πιστευόντων· καὶ σφαγῆναι γὰρ ὑπὲρ
αὐτῶν πολλάκις εἵλοντο· ὡς καὶ Παῦλος πολλοῖς μαρτυρεῖ. Καὶ ἐτίθουν παρὰ τοὺς πόδας τῶν Ἀποστόλων· διεδίδοτο
δὲ ἑκάστῳ καθότι ἄν τις χρείαν εἶχεν. Τοῦ Αὐτοῦ. Πολλὴ ἡ τιμή· “ παρὰ τοὺς πόδας,” φησὶ “τῶν 
“ Ἀποστόλων ἐτίθουν·” οὔτε εἰς χεῖρας ἐτόλμων δοῦναι· οὔτε δὲ
τετυφωμένως παρεῖχον, ἀλλὰ παρὰ τοὺς πόδας ἔφερον· αὐτοὺς
οἰκονόμους ἠφίεσαν γενέσθαι, καὶ κυρίους ἐποίουν, ἵνα ὡς ἐκ κοινῶν
λοιπὸν ἀναλέγηται, μηκέτι ἐξ ἰδίων· τοῦτο καὶ πρὸς τὸ κενόδοξον
αὐτοῖς συνεβάλλετο. Ἰωσὴφ δὲ ὁ ἐπικληθεὶς Βαρνάβας ὑπὸ τῶν Ἀποστόλων,
ὅ ἐστι μεθερμηνευόμενον, υἱὸς παρακλήσεως, Λευΐτης,
Κύπριος τῷ γένει. Τοῦ Χρυσοστόμου. Οὐ δοκεῖ μοι οὗτος ἐκεῖνος εἶναι
Ματθίου· ἐκεῖνος γὰρ καὶ Ἰοῦστος ἐλέγετο· καὶ “Βαρνάβας,” φησὶν,
“ ὅς ἐστιν υἱὸς παρακλήσεως·” δοκεῖ μοι καὶ ἀπὸ τῆς ἀρετῆς εἰληφέναι
ληφέναι τὸ ὄνομα· ὡς πρὸ τούτου ἱκανὸς ὣν καὶ ἐπιτήδειος. Τοῦ Αὐτοῦ. Μέλλει διηγεῖσθαι τὸ κατὰ Ἀνανίαν λοιπὸν καὶ 
Σάπφειραν· καὶ θέλων δεῖξαι τὸν ἄνδρα χείριστα ἡμαρτηκότα, πρώτου
μέμνηται τοῦ κατορθώματος, ὅτι τοσούτου πλήθους ὄντος τοῦ
ταῦτα ποιοῦντος, τοσαύτης χάριτος, τοσούτων σημείων, ὑπ’ οὐδενὸς
τούτων παιδευθεὶς, ἀλλὰ τῇ φιλοχρηματίᾳ τυφλωθεὶς, τὸν ὄλεθρον
ἐπήγαγε τῇ ἑαυτοῦ κεφαλῇ. ‘Υπάρχοντος αὐτῷ ἀγροῦ, πωλήσας ἤνεγκε τὸ χρῆμα,
καὶ ἔθηκε πρὸς τοὺς πόδας τῶν Ἀποστόλων. Τοῦ Χρυσοστόμου. Δῆλοί ὅτι τοῦτο. Τοῦ Αὐτοῦ. Πανταχοῦ παρατηρεῖ πῶς δείκνυσι τὸν νόμον λυόμενον·
πῶς δὲ καὶ Κύπριος ἦν· ὅτι λοιπὸν καὶ μετῴκουν καὶ 
ἐχρημάτιζον Λευῖται. * Περὶ Ἀνανία καὶ Σαπφείρης καὶ πικρᾶς αὐτῶν τελευτῆς. Ἀνὴρ δέ τις ὀνόματι Ἀνανίας, σὺν Σαπφείρᾳ τῆ γυναικὶ
 αικὶ αὐτοῦ, ἐπώλησε κτῆμα, καὶ ἐνοσφίσατο ἀπὸ τῆς
τιμῆς. Τοῦ Αὐτοῦ. Τί δεινόν ; ὅτι μετὰ συγκαταθέσεως ἡ ἁμαρτία·
καὶ οὐδεὶς ἕτερος εἰδε τὸ γενόμενον, πόθεν ἐπῆλθε τῷ ταλαιπώρῳ
τούτῳ καὶ ἀθλίῳ τοῦτο ἐργάσασθαι. Ἀμμωνίου πρεσβυτέρου. Εἰ μέρος
ἐκ τῶν ἰδίων, καὶ μὴ τὸ πᾶν παρὰ τοὺς πόδας σφετερισάμενος 
τιθεὶς ἀπέθανε, τι δὴ καὶ φήσομεν περὶ τῶν μὴ ὁλοσχερῶς ἑαυτοὺς
προσαγόντων τῷ Θεῷ, ἀλλὰ μερικῶς μὲν τὰ τοῦ Θεοῦ ποιούντων
εἰ τύχοι, μερικῶς δὲ ταῖς ἰδίαις ἐπιθυμίαις δουλευόντων ; οἷς
ἀπαντήσει πολὺ μείζων τιμωρία· ὡς δυνατοῦ ὄντος τοῦ Θεοῦ καὶ
ψυχὴν καὶ σῶμα ἐν γεέννῃ ἀπολέσαι· ταῦτα δὲ λέγω, διὰ τοὺς 
μὴ θερμῶς ἀπαιτοῦντας τοὺς πιστοὺς ζῆν. Συνειδυίας καὶ τῆς γυναικὸς, καὶ ἐνέγκας μέρος τι
παρὰ τοὺς πόδας τῶν Ἀποστόλων ἔθηκεν. Τοῦ Αὐτοῦ. Σημειωτέον ὅτι καὶ τὸ συνειδέναι τι γινόμενον
παρ’ ἄλλου κακὸν, καὶ σιωπᾶν, ἁμαρτία ἐστίν. Εἶπε δὲ ὁ Πέτρος· Ἀνανία, διατί ἐπλήρωσεν ὁ Σατανᾶς
τὴν καρδίαν σου, ψεύσασθαί σε τὸ Πνεῦμα τὸ Ἅγιον,
καὶ νοσφίσασθαι ἀπὸ τῆς τιμῆς τοῦ χωρίου; Τοῦ Αὐτοῦ. Εἰ ὁ Σατανᾶς τοῦτο ἐποίησε, τί αὐτὸς αἴτιος
γέγονεν; ὁ δεξάμενος αὐτοῦ τὴν ἐνέργειαν καὶ πληρωθείς· ἀλλ’
ἔδει διορθῶσαι φησίν· ἀλλ’ οὐκ ἃν διορθώθη· ὁ γὰρ τοιαῦτα ὁρῶν
καὶ μὴ κερδάνας, πολλῷ μᾶλλον οὐκ ἃν ἑτέρως ἐκέρδανεν. οὐκ ἔδει
τοίνυν ἁπλῶς παρελθεῖν τὸ γεγονὸς, ἀλλ’ ὡς σηπεδόνα ἐκτμηθῆναι, 
ἵνα μὴ τῷ λοιπῷ λυμήνηται σώματι· νῦν μὲν γὰρ καὶ οὕτος ώφέληται
μὴ προελθὼν περαιτέρω κακίας· καὶ οἱ λοιποὶ σπουδαιότεροι
γεγόνασι· τότε δὲ ἃν τοὐναντίον συνέβη· δεύτερον ἠλέγχθη, καὶ
δείκνυσιν ὅτι οὐκ ἔλαθεν αὐτὸν τὸ γεγονός· καὶ τότε καταδικάζει·
διατὶ δέ; ἐκ ποίας προαιρέσεως τοῦτο πεποίηκας; ἤθελες ἔχειν· 
ἔδει ἔχειν ἐξ ἀρχῆς καὶ μὴ ὑποσχέσθαι· χαλεπή τις ἐστὶν ἡ
ἱεροσυλία, ἀγαπητέ· ὁ μὲν γὰρ ἐπεθύμησεν ἴσως ἀλλοτρίων, σοι
δὲ ἑξῆν ἔχειν τὰ σά· τι τοίνυν ἐποίησας αὐτὰ ἱερὰ, καὶ τότε ἔλα-
βες αὐτά; ἀπὸ πολλῆς καταφρονήσεως τοῦτο πεποίηκας· οὐκ
ἔχει τὸ γενόμενον συγγνώμην· ἐκτός ἐστιν ἀπολογίας· μὴ σκανδαλίζεσθε 
τοίνυν, εἴ τινες καὶ νῦν εἰσιν ἱερόσυλοι· εἰ γὰρ τότε
ἦσαν, πολλῷ μᾶλλον νῦν, ὅτε πολλὰ τὰ κακά· ἀλλ’ ἐλέγχωμεν
αὐτοὺς ἐπὶ πάντων, ινα καὶ οἱ λοιποὶ φόβον ἔχωσι. Οὐκὶ μένον σοι ἔμενε, καὶ πραθὲν ἐν τῇ σῇ ἐξουσίᾳ
ὑπῆρχε; τί ὅτι ἔθου ἐν καρδίᾳ σου τὸ πρᾶγμα τοῦτο; 
οὐκ ἐψεύσω ἀνθρώποις, ἀλλὰ τῷ Θεῷ. Θεὸς οὖν τὸ Πνεῦμα τὸ Ἅγιον, ὃ ἐψεύσατο Ἀνανίας. Τοῦ ἁγίου Ἀθανασίου. ἔμενε, φησὶν, ὑμῖν ἔμενε, καὶ
ἐν τῇ ὑμετέρᾳ ἐξουσίᾳ ἦν. ἐπειδὴ δέ, φησιν, ἐπεχειρήσατε πειράσαι
τὸ Πνεῦμα τὸ Ἅγιον, καὶ εἰς τοῦτο συνεφωνήσατε, λήψεσθε 
πεῖραν οὗ ἠθελήσατε· σωφρονισθήσονται δὴ καὶ φοβηθήσονται καὶ
ἄλλοι πειράσαι, δι’ ὑμῶν τὴν πεῖραν λαβόντες. Διονυσίου. Ἀγαθὸν τὸ μὴ εὔξασθαί σε, ἣ τὸ εὔξασθαι καὶ
ἀποδοῦναι· οὐδὲν γὰρ ὁ Θεὸς ἐξ ἀνάγκης οὐδὲ ἐκ λυπῆς βούλεται·

 
ἣ τὸ εὔξασθαί σε καὶ μὴ ἀποδοῦναι, ἐπειδήπερ οὐκ ἔστι σὰ, ἅπερ
ἅπαξ διὰ τῆς ἐν ταῖς εὐχαῖς ἐπαγγελίας ἀνέθηκας. Τοῦ Χργσοστόμου. Μῆ γὰρ ἀνάγκη τις ἦν καὶ
γὰρ ἄκοντας ὑμᾶς ἕλκομεν, ὅτι ἔθου ἐν ταῖς καρδίαις σου. Τοῦ ἁγίου Ἀθανασίου ἐκ Τοῦ Πρὸσ Ναυατιανοὺσ Τάγματοσ. 
Κατανοῆσαι δεῖ καὶ ἐνταῦθα, ὅτι ἀρχὴ ἦν τοῦ κηρύγματος·
καὶ μέγα μὲν ἐτόλμησαν οὗτοι, πειράσαι τὸ Πνεῦμα τὸ Ἅγιον
ἐπιχειρήσαντες· μεγάλη δὲ καὶ τοῖς ἄλλοις ἀδελφοῖς ὠφέλεια
γέγονεν ἡ τούτων τιμωρία· ἐπαιδεύθησαν γὰρ καὶ ἐδιδάχθησαν
ὅτι οὐ δεῖ κατὰ τοῦ Πνεύματος τοῦ Ἁγίου τολμᾶν, οὐδὲ πειράσαι 
τουτ’ ἐπιχειρεῖν. Ἀκούων δὲ Ἀνανίας τοὺς λόγους τούτους, πεσὼν
ἐξέψυξεν. Τοῦ Χρυσοστόμου. τοῦτο μεῖζον τοῦ χωλοῦ τὸ
καὶ ἀνελεῖν, καὶ ἐν διανοίᾳ εἰδέναι καὶ τὰ λάθρα γεγονότα. ἘΞ ἀνεπιγράφου. Πολλοὶ τῶν ἐν ἀμαθίᾳ τυγχανόντων,
δὲ ἐν ἀσεβείᾳ, ἐν τῷ χωρίῳ τούτῳ φόνου γράφονται τὸν κορυφαῖον
τῶν Ἀποστόλων, διὰ τὸν περὶ Ἀνανίαν καὶ Σάπφειραν γεγενημένον
θάνατον. Ἡ δὲ κατηγορία οὐ τοῦ Πέτρου· μᾶλλον δὲ τοῦ
Πνεύματος ἅπτεται Ἁγίου, τοῦ τὴν ψῆφον κατ’ αὐτῶν ἐξοίσαντος 
δικαίαν. Ὁ γὰρ Πέτρος οὐδὲν ἕτερον ἐποίησεν ἣ μόνον ἤλεγξε τὸ
ψεῦδος· τὸ δὲ Πνεῦμα τὸ Ἅγιον τὸ πάντα γινῶσκον, οὐ μόνον τὰ
κρυπτὰ τῶν ἀνθρώπων ἀλλὰ καὶ τὰ βάθη τοῦ Θεοῦ, ὡς ἐξουσίαν
ἔχον καὶ τῆς ζωῆς καὶ τοῦ θανάτου, τοὺς εἰς αὐτὸ ἁμαρτήσαντας
ἀνεῖλεν· ἀλλ’ ἐρεῖ τις πάλιν ἀσεβῶς ἀνθιστάμενος· ναί, φησι, 
δοκεῖς ταύτην πιθανὴν πεποιηκέναι ἀπολογίαν· τι δ’ ἃν ἔχοις καὶ
περὶ Σαπφείρας λέγειν ; οὐχ ὁ Πέτρος αὐτὴν ἀνεῖλεν ; ἄπαγε τῆς
ἀτοπίας, ἄπαγε· τῶν γὰρ δύο γέγονε τὸ παράπτωμα, καὶ συνομολογήσεις
καὶ αὐτός· οὐκοῦν ὁ κριτὴς ἀμφοτέρους ἐπίσης κατεδίκασεν·
οὐκ ἠγνόησε δὲ τοῦτο ὁ κορυφαῖος τῶν Ἀποστόλων, ὁ διὰ 
τοῦ Ἁγίου Πνεύματος πανταχοῦ φθεγγόμενος· διὸ καὶ ταύτην
παρ’ αὐτοῦ δεξάμενος ἐφθέγξατο τὴν φωνήν· οὕτω καὶ παραχρῆμα
εἰς ἔργον ἐξέβη τὸ λεχθέν· οὐκοῦν δι’ ὀλίγων ἐλήλεγκται ἡ τῶν
παρανόμων συκοφαντία. Εἰ δέ τις ἀκριβῶς κατανοήσειε τὸ γεγενημένον,
ὄψεται πολλοὺς τῶν προσεχόντων ἑαυτοῖς μέχρι σήμερον 

 
ὠφελουμένους· οἶδε γὰρ ὁ Θεὸς πολλάκις κολάζειν ἁμαρτήσαντα·
κουφοτέραν ἐκεῖποιῶν αὐτῷ τὴν κόλασιν, ἢ καὶ τέλεον αὐτὸν ἀπαλλάττων·
πολλοὺς δὲ ἐνταῦθα σωφρονεστέρους ποιῶν τῷ φόβῳ. Καὶ ἐγένετο φόβος μέγας ἐπὶ πάντας τοὺς ἀκούοντας·
 ἀναστάντες δὲ οἱ νεώτεροι συνέστειλαν αὐτὸν, καὶ ἐξενέγκαντες 
ἔθαψαν. Τοῦ Χργσοστόμου. Ἐκεῖνος ἐτιμωρήθη, καὶ ἄλλοι ἐκέρδαινον·
οὐχ ἁπλῶς· καίτοι σημεῖα ἐγένετο πρότερον, ἀλλ’ οὐκ ἦν φόβος
τοιοῦτος· οὕτως ἀληθές ἐστιν ἐκεῖνο, “ὅτι γινώσκεται Κύριος κρί-
“ματα ποιῶν·” ποιῶν· οὕτως καὶ ἐπὶ τῆς κιβωτοῦ γέγονεν· ὀζὰ Ρ ἐτιμωρήθη, 
καὶ ἐγένετο τοῖς ἄλλοις φόβος· ἀλλ’ ἐκεῖ μὲν φοβηθεὶς ὁ
βασιλεὺς ἀπώσατο τὴν κιβωτὸν, ἐνταῦθα δὲ μᾶλλον προσεκτικώ-
τεροι γίνονται. Ἐγένετο δὲ ὡς ὡρῶν τριῶν διάστημα· καὶ ἡ γυνὴ
αὐτοῦ μὴ εἰδυῖα τὸ γεγονὸς εἰσῆλθεν. Τοῦ Αυτου. Ὅρα δέ οὐκ ἐκάλεσεν αὐτὴν ὁ Πέτρος,
ὥστε φόβος τοῦτο διδασκάλου· τοῦτο τιμὴ μαθητῶν· τοῦτο
ὑπακοή· “ τριῶν ὡρῶν διάστημα· καὶ οὐκ ἔμαθεν ἡ γυνὴ, οὐδὲ ἐξεῖπέ
τις τῶν παρόντων· καίτοι ἱκανόν γε ἐξηνεχθῆναι ἦν, ἀλλ’
ἐφοβοῦντο· τοῦτο γοῦν καὶ θαυμάζων ὁ Εὐαγγελιστὴς ἔλεγεν, ὅτι 
μὴ εἰδυῖα τὸ γεγονὸς εἰσῆλθεν. Ἀπεκρίθη δὲ Πέτρος πρὸς αὐτήν. εἰπέ μοι, εἰ τοσούτου
τὸ χωρίον ἀπέδοσθε· ἡ δὲ εἶπε· ναὶ τοσούτου. Ταύτην ἐβούλετο σῶσαι· ἐκεῖνος γὰρ ἦν ὁ ἀρχηγὸς τῆς ἁμαρτίας·
διὰ τοῦτο αὐτῇ δίδωσι προθεσμίαν ἀπολογίας, ἐξουσίαν μετανοίας, 
λέγων, “ εἰπέ μοι, εἰ τοσούτου τὸ χωρίον ἀπέδοσθε. Ἀμμωνίου. Τὸ ἐρωτηθῆναι καὶ μὴ ὁμολογῆσαι τὸ ἴδιον
ἀλλὰ καὶ τὸ ἐναντίον ζητεῖν λαθεῖν δι’ ἀρνήσεως, ἀσύγγνωστον
κακόν· διὸ καὶ ἐπιφθάνει εὐθὺς ἡ τιμωρία. οὕτως εὑρίσκομεν καὶ
ἐπὶ τοῦ Κάϊν, ὃς ἀκούσας, “ ποῦ ἐστιν Ἄβελ ὁ ἀδελφός σου;” εἶπεν, 
“ οὐκ οἰδα·” καὶ λοιπὸν ἡ κατάρα μετὰ ταῦτα ἐπιφθάνει. ‘Ο δὲ Πέτρος εἶπε πρὸς αὐτήν· τί ὅτι συνεφωνήθη
P ὁζᾶν Cod.

 
ὑμῖν πειράσαι τὸ Πνεῦμα Κυρίου; ἰδοὺ οἱ πόδες τῶν
θαψάντων τὸν ἄνδρα σου ἐπὶ τῇ θύρᾳ, καὶ ἐξοίσουσί σε. Τοῦ Χρυσοστόμου. Πρότερον αὐτὴν παιδεύει
καὶ τότε δείκνυσιν ὅτι δικαίως τὰ αὐτὰ πείσεται τῷ ἀνδρὶ, ἐπειδὴ
καὶ τὰ ἀυτὰ ἥμαρτεν. Ἰσιδώρου Ἐπιστολῆσ Ρπα. Οὐκ ἀπονοίας ἐστὶν,
ὁ κατὰ τῶν πταισάντων φόνοςq τοῦ σοφωτάτου Πέτρου,
ἀλλὰ διδασκαλίας προγνωστικῆς, τὰ πολλὰ τῶν ἀνθρώπων προιεμένης
ἁμαρτήματα. τότε γὰρ ἀρξάμενοι τὰ τοῦ εὐαγγελίου καταβάλλεσθαι
σπέρματα, καὶ εὐθὺς παρανατείλαντα ἑωρακότες ζιζάνια, 
σοφῶς αὐτὰ παραχρῆμα ἐξέτιλον· ἵνα μὴ τῷ σίτῳ συναχθέντα,
τῷ μέλλοντι πρὸς καῦσιν πυρὶ φυλαχθῇ. Οὕτω καὶ Μωϋσῆς ὁ
θεσπέσιος τὰ τοῦ νόμου ἐκ προοιμίων παραβαθέντα θεώμενος, εἰ
καὶ ἐπιβραχὺ ἁμαρτήματι, καταλευσθῆναι τὸν ἐν σαββάτῳ ξυλολογοῦντα
ἐκέλευσε, τοῦτο Θεὸν γεγραφὼς ἀποφήνασθαι· ἐπὶ μικρῷ 
γὰρ καὶ μείζονι ἡ παράβασις γίνεται· ὡς καὶ οἱ πρῶτοι τοῦ
γένους προπάτορες, ξύλου γεύσει, τὸν πολυώδυνον καταδικάσθησαν
βίον καὶ θάνατον. Ἔπεσε δὲ παραχρῆμα ἐνώπιον αὐτοῦ καὶ ἐξέψυξεν·
εἰσελθόντες δὲ οἱ νεανίσκοι εὗρον αὐτὴν νεκρὰν, καὶ ἐξενέγκαντες 
ἔθαψαν πρὸς τὸν ἄνδρα αὐτῆς. Τοῦ Χρυσοστόμου. τίς λοιπὸν οὐκ ἂν ἐξεπλάγη;
ἃν ἔδεισε τὸν Ἀπόστολον; τίς οὐκ ἂν ἐθαύμασε; τίς οὐκ ἂν
ἐφοβήθη; Καὶ ἐγένετο φόβος μέγας ἐφ’ ὅλην τὴν ἐκκλησίαν, 
καὶ ἐπὶ πάντας τοὺς ἀκούοντας ταῦτα. Τοῦ Χρυσοστόμου. Μετὰ τὸ γενέσθαι τὸν φόβον
σημεῖα ποιεῖ καὶ αὐτὸς καὶ οἱ λοιποί. Διὰ δὲ τῶν χειρῶν τῶν Ἀποστόλων ἐγίνετο σημεῖα
καὶ τέρατα ἐν τῷ λαῷ πολλά. Τοῦ ΑΥΤΟΥ. Οὐκέτι ἐν οἰκίᾳ· ἀλλὰ τὸ ἱερὸν καταλαβόντες,
ἐκεῖ διέτριβον· οὐκέτι λοιπὸν ἀκαθάρτων ἅπτεσθαι ἐφυλάττοντο,
q φόβος Cod., sed eorr. ant. m. φόνος.

 
ἀλλ’ ἁπλῶς ἥπτοντο τῶν νεκρῶν· καὶ ὅρα· πῶς ἐν μὲν τοῖς οἰκείοις
εἰσὶ σφοδροὶ, ἐν δὲ τοῖς ἀλλοτρίοις οὐ κέχρηνται τῇ δυνάμει. Καὶ ἦσαν ὁμοθυμαδὸν ἅπαντες ἐν τῆ στοᾷ Σολομῶντος·
 τῶν δὲ λοιπῶν, οὐδεὶς ἐτόλμα κολλᾶσθαι αὐτοῖς,
ἀλλ’ ἐμεγάλυνεν αὐτοὺς ὁ λαός. Τοῦ Αὐτοῦ. Ὀ Πέτρος ἦν ὁ θαυμαστὸς, καὶ τούτῳ μᾶλλον
προσεῖχον διά τε τὴν δημηγορίαν, καὶ τὴν πρώτην, καὶ τὴν δευτέραν,
καὶ τὴν τρίτην· διά τε τὸ σημεῖον· αὐτὸς γὰρ τὸ σημεῖον
εἰργάσατο, τὸ πρῶτον, τὸ δεύτερον, τὸ τρίτον· τοῦτο γὰρ διπλοῦν
ἦν· πρῶτον μὲν τὸ τὰ κατὰ διάνοιαν ἐλέγξαι· δεύτερον δὲ τὸ ἀνελεῖν 
προστάγματι. Τοῦ Αὐτοῦ. Οὐκέτι λοιπὸν εὐκαταφρόνητοι ἦσαν καθάπερ καὶ
πρότερον· ἐν βραχεῖ γὰρ καιρῷ καὶ μιᾷ ῥοπῇ τοσαῦτα γέγονεν ὑπὸ
τοῦ ἁλιέως καὶ ὑπὸ τοῦ τελώνου· οὐρανὸς ἦν ἡ γῆ καὶ πολιτεία r.
καὶ παρρησίας καὶ θαυμάτων καὶ πάντων ἕνεκεν, καθάπερ ἄγγελοι 
οὕτως ἐθαυμάζοντο πρὸς οὐδὲν ἐπιστρεφόμενοι, οὐ πρὸς γέλωτα, οὐ
πρὸς ἀπειλὰς, οὐ πρὸς κινδύνους· φιλάνθρωποι ἐτύγχανον καὶ
κηδεμονικοί. Μαλλὸν δὲ προσετίθεντο πιστεύοντες τῷ Κυρίῳ,
πλήθη ἀνδρῶν τε καὶ γυναικῶν. Τοῦ αὐτοῦ. τοῦτο ἐπὶ τοῦ Χριστοῦ οὐ γέγονεν· ὅρα
τὸ ὑπ’ αὐτοῦ εἰρημένον, ὅτι “οἱ πιστεύοντες εἰς ἐμὲ, τὰ ἔργα ἃ
“ ἐγὼ ποιῶ κἀκεῖνοι ποιήσουσι, καὶ μείζονα ποιήσουσι. Καὶ μετ’
ὀλίγα—Ἀλλ’ ὅρα πῶς ὑφαίνεται αὐτοῖς ὁ βίος· ἀθυμία πρώτη
γέγονε διὰ τὴν ἀνάληψιν τοῦ Χριστοῦ, εἶτα εὐθυμία διὰ τὴν τοῦ 
Πνεύματος κάθοδον· πάλιν ἀθυμία διὰ τοὺς χλευάζοντας, εἶτα
καὶ εὐθυμία διὰ τοὺς πιστοὺς καὶ τὸ σημεῖον· πάλιν ἀθυμία διὰ τὸ
κατασχεθῆναι, εἶτα εὐθυμία διὰ τῆς ἀπολογίας· πάλιν ἐνταῦθα
καὶ εὐθυμία καὶ ῥαθυμία· ὅτι μὲν οὖν ἦσαν λαμπροὶ καὶ ὁ Θεὸς
αὐτοῖς ἀπεκάλυψεν· ὅτι δὲ τοὺς αὐτῶν ἀνήρουν, ἀθυμία· πάλιν εὐθυμία 
ἀπὸ τῆς λαμπρότητος· πάλιν ἀθυμία ἀπὸ τοῦ ἀρχιερέως· καὶ
δι’ ὅλου ἴδοι ἄν τις καὶ ἐπὶ τῶν παλαιῶν δὲ τοῦτο εὕροι τίς ἄν. ΕΞ ἀνεπιγράφου. Τὸ πιστεύειν ὅτε μὲν συγκατάθεσιν
r πολιτείας Cod.

 
στέραν δηλοῖ, ὅτε δὲ πίστιν ἐπιτεταμένην μετά τινος ἁγιότητος,
καθὸ λέγεται καὶ θεῖα χαρίσματα δίδοσθαι τοῖς ἀνθρώποις κατ’
ἀναλογίαν τῆς πίστεως· οὐ ταύτην οὖν τὴν πίστιν εἰχεν ὁ Σίμων τὴν
ἐπιτεταμένην, καὶ τὴν αἰτίαν τοῦ θεῖόν τι χάρισμα λαβεῖν· ἀλλ’
ἁπλῶς τὴν ψιλὴν καὶ ἀδιάλυτον· διὸ καὶ ἥμαρτε μετὰ τὸ πιστεῦσαι, 
καὶ ὡς οὐκ ἔχων ζωὴν αἰώνιον περιέτυχε τῷ τῆς ψυχῆς θανάτῳ. Διδύμου. Τὸ πιστεύειν ὅτε μὲν συγκατάθεσιν
δηλοῖ, ὅτε δὲ ἐπιτεταμένην μετά τινος θειότητος, καθὸ λέγεται,
“ἄνδρα δὲ πιστὸν ἔργον ἐστιν εὑρεῖν· ὁ ταύτην τὴν πίστιν κατορθῶν
ἔχει ζωὴν αἰώνιον, καὶ γεννηθεὶς ἐκ τοῦ Θεοῦ τῷ πεπιστευκέναι ὅτι 
Ἰησοῦς ὁ Χριστός ἐστιν, οὐ δύναται ἁμαρτάνειν διὰ τὴν ἐνυπάρχουσαν
ἐν αὐτῷ πίστιν ἐνεργῆ· τούτων διαφορᾶr δηλοῦται καὶ ἐν
τῷ “πᾶς ὁ πιστεύων εἰς ἐμὲ, κἂν ἀποθάνῃ ζήσεται· καὶ πᾶς ὁ ζῶν
“καὶ πιστεύων εἰς ἐμὲ, οὐ μὴ ἀποθάνῃ εἰς τὸν αἰῶνα· κἂν τοίνυν
πεπιστευκέναι καὶ Σίμων ὁ Μάγος λέγηται, κατὰ τὴν ἁπλουστέραν 
’ρᾶν διετέθη πίστιν, οὐ τὴν εἰς δικαιοσύνην λελογισμένην· καὶ ἔτι
ἐστι τίς πίστις ἐκ τοῦ ἐφ’ ἡμῖν συνισταμένη, ἣν ἀπαιτεῖ Ἰησοῦς
λέγων, “πιστεύετε εἰς τὸν Θεὸν, καὶ εἰς ἐμὲ πιστεύετε·” καὶ ἑτέρα
παρὰ ταύτην θεόπεμπτος, περὶ ἧς εἴρηται· ἄλλῳ δίδοται πίστις
ἐν τῷ αὐτῷ πνεύματι, καὶ ἐπὶ πάντα τὰ χαρίσματα τοῦ Πνεύματος 
κατ’ ἀναλογίαν προλαβούσης πίστεως δίδοται· ἓν δὲ τῶν
χαρισμάτων καὶ ἡ πίστις· καὶ αὐτὴ ἄρα κατ’ ἀναλογίαν πίστεως
δίδοται· ὁ ταύτην ἔχων τὴν πίστιν ἐκ Θεοῦ γεγένηται, καὶ ζωὴν
αἰώνιον ἔχει· Σίμων δὲ οὐ ταύτην εἶχεν, ἀλλὰ μόνην τὴν ἐκ τοῦ
ἐφ’ ἡμῖν καὶ ταύτην οὐκ ἐπιτεταμένην, διὸ καὶ ἥμαρτε μετὰ τὸ 
πιστεῦσαι, καὶ ὡς οὐκ ἔχων ζωὴν αἰώνιον περιέτυχε τῷ ψυχῆς
θανάτῳ. Ὥστε καὶ εἰς τὰς πλατείας ἐκφέρειν τοὺς ἀσθενεῖς
αὐτῶν καὶ τιθέναι ἐπὶ κλιναρίων καὶ κραββάτων, ἵνα
ἐρχομένου Πέτρου κἂν ἡ σκιὰ ἐπ’ Ἐπισκιάσει τινὶ αὐτῶν. 
 συνήρχετο δὲ καὶ τὸ πλῆθος τῶν πέριξ πόλεων εἰς Ἱερουσαλὴμ,
φέροντες ἀσθενεῖς καὶ ὀχλουμένους ὑπὸ πνευμάτων
ἀκαθάρτων, οἵτινες ἐθεραπεύοντο ἅπαντες. Τοῦ Χρυσοστόμου. Πολλὴ ἡ πίστις καὶ μείζων ἡ
Χριστοῦ· πόθεν δὴ τοῦτο γέγονεν; ὅτι ὁ Χριστὸς ἀπεφήνατο· καὶ
ταῦτα μενόντων αὐτῶν ἐκεῖ καὶ οὐ περιιόντων· καὶ ἄλλοθεν ἐφέροντο
πάντες ἐπὶ τῶν κλινῶν καὶ κραββάτων; καὶ πάντοθεν αὐτοῖς
συνήγετο θαῦμα, ἀπὸ τῶν πιστευσάντων, ἀπὸ τῶν θεραπευθέντων, 
ἀπὸ τοῦ κολασθέντος, ἀπὸ τῆς παρρησίας τῆς πρὸς ἐκείνους, ἀπὸ
τῆς ἀρετῆς τῶν πιστευσάντων. Τοῦ Αὐτοῦ. Σκόπει πῶς οὐκέτι λοιπὸν ἀριθμὸν
πιστευόντων· οὕτως εἰς πλῆθος λοιπὸν ἐπέτεινε τὰ τῆς πίστεως,
καὶ ἡ ἀνάστασις ἐκηρύττετο. ΚΕΦ. ς. Οτι τοὺς Ἀποστόλους ἐμβληθέντος ἐν τῷ δεσμωτηρίῳ Ἄγγελος τοῦ Θεοῦ
ἐξέωσεν, ἐπιτρέψας ἀκωλύτως κηρύσσειν τὸν Χριστόν t. Ἀναστὰς δὲ ὁ ἀρχιερεὺς καὶ πάντες οἱ σὺν αὐτῷ. Τοῦ Αὐτοῦ. τουτέστι διηγέρθη κινηθεὶς ἐπὶ τοῖς. Ἠ οὖσα αἵρεσις τῶν Σαδδουκαίων, ἐπλήσθησαν ζήλου,
 καὶ ἐπέβαλον τὰς χεῖρας ἐπὶ τοὺς Ἀποστόλους, καὶ
ἔθεντο αὐτοὺς ἐν τηρήσει δημοσίᾳ. Σημειωτεὸν ὅτι αἱρετικοὶ εἰσὶν οἱ Σαδδουκαῖοι. Ἄγγελος δὲ Κυρίου διὰ τῆς νυκτὸς ἀνοίξας τὰς θύρας 
 τῆς φυλακῆς, ἐξαγαγών τε αὐτοὺς εἶπε· πορεύεσθε καὶ
σταθέντες λαλεῖτε ἐν τῷ ἱερῷ τῷ λαῷ πάντα τὰ ῥήματα
 τῆς ζωῆς ταύτης. ἀκούσαντες δὲ εἰσῆλθον ὑπὸ τὸν ὄρθρον
εἰς τὸ ἱερὸν, καὶ ἐδίδασκον· παραγενόμενος δὲ ὁ
ἀρχιερεὺς καὶ οἱ σὺν αὐτῷ, συνεκάλεσαν τὸ συνέδριον 
καὶ πᾶσαν τὴν γερουσίαν τῶν υἱῶν Ἰσραὴλ, καὶ ἀπέστειλαν
 εἰς τὸ δεσμωτήριον ἀχθῆναι αὐτούς· οἱ δὲ ὑπηρέται
παραγενόμενοι οὐκ εὗρον αὐτοὺς ἐν τῇ φυλακῇ. ἈΜΜΩΝÍOY. Νῦν σφοδρότερον αὐτοῖς ἐπιτίθενται· οὐκ εὐθέως
αὐτοὺς ἔκρινε, προσδοκῶν πάλιν πράους ἔσεσθαι, καὶ σφοδρότερον 
αὐτοῖς ἐπιτίθεται. Τοῦ Αὐτοῦ. τοῦτο καὶ εἰς ἐκείνων παραμυθίαν
 s κραβάττων Cod. 
 t τὸν Ἰησοῦν Œcum. 

 
τούτων ὠφέλεια καὶ διδασκαλία. Καὶ μετ’ ὀλίγα—Δέον τοίνυν
ἐρωτῆσαι πρῶτον, πῶς ἐξήλθετε; οἱ δὲ ὡς οὐδενὸς γενομένου ἐρωτῶσι
λέγοντες, “σύχὶ παραγγελίᾳ παρηγγείλαμεν ὑμῖν μὴ λαλεῖν,
καὶ ὅρα δι’ ἑτέρων μανθάνουσιν ἅπαντα· ὁρῶσι κεκλεισμένην τὴν φυλακὴν
μετ’ ἀσφαλείας καὶ τοὺς φύλακας ἑστῶτας πρὸ τῶν θυρῶν. Τοῦ αὐτοῦ. Εἰ ἐξέβαλλον αὐτοὺς οἱ φύλακες, ὡς
ἔφυγον ἂν, εἴγε πεισθέντες ἐξῆλθον· καὶ εἰ ἐξέβαλον αὐτοὺς
ἐκεῖνοι, οὐκ ἂν εἰς τὸ ἱερὸν ἔστησαν, ἀλλ’ ἀπέδρασαν ἄν· τοῦτο
δὲ οὐδεὶς οὕτως ἀνόητος, ὥστε μὴ συνιδεῖν. Ἀναστρέψαντες δὲ ἀπήγγειλαν λέγοντες, ὅτι τὸ μὲν 
δεσμωτήριον εὕρομεν κεκλεισμένον ἐν πάσῃ ἀσφαλείᾳ,
καὶ τοὺς φύλακας ἑστῶτας ἐπὶ τῶν θυρῶν· ἀνοίξαντες
 δὲ, ἔσω οὐδένα εὕρομεν· ὡς δὲ ἤκουσαν λόγους τούτους
ὅ τε στρατηγὸς τοῦ ἱεροῦ καὶ οἱ ἀρχιερεῖς, διηπόρουν περὶ
 αυτων πρὸς ἑαυτοὺς, τί ἃν γένοιτο τοῦτο· παραγενομενος 
δέ τις ἀπήγγειλεν αὐτοῖς λέγων· ὅτι ἰδοὺ οἱ ἄνδρες
οὓς ἔθεσθε ἐν τῆ φυλακῇ, εἰσὶν ἐν τῷ ἱερῷ ἑστῶτες καὶ
 διδάσκοντες τὸν λαόν. τότε ἀπελθὼν ὁ στρατηγὸς σὺν
τοῖς ὑπηρέταις ἤγαγεν αὐτοὺς οὐ μετὰ βίας. Τοῦ Χρυσοστόμου. Διπλῆ ἡ ἀσφάλεια, ὥσπερ ἐπὶ τοῦ τάφου 
καὶ ἡ σφραγὶς καὶ οἱ ἄνθρωποι. ὅρα πῶς ἦσαν θεομάχοι· ταῦτα 
ἀνθρώπινά ἐστιν, εἰπέ μοι, τὰ ὑπὲρ αὐτῶν γενόμενα; τίς αὐτοὺς
ἐξήγαγεν, εἰπέ μοι, τῶν θυρῶν κεκλεισμένων; εἰπὲ, πῶς ἐξῆλθον;
ὄντως μαινομένων καὶ μεθυόντων τὰ ῥήματα· οὓς οὐ κατέσχεν ἡ
φυλακὴ καὶ τὰ δεσμὰ καὶ θύραι κεκλεισμέναι, τούτων προσεδόκησαν 
περιέσεσθαι, παίδων ἀνοήτων πράγματα παθόντες. Ἐφοβοῦντο γὰρ τὸν λαὸν, ἵνα μὴ λιθασθῶσιν. Τοῦ Χρυσοστόμου. Ὢ τῆς ἀνοίας· ἐφοβοῦντο γάρ,
ὄχλον· τι γὰρ αὐτοὺς ὁ ὄχλος ὠφέλει, δέον τὸν Θεὸν φοβηθῆναι·
τὸν καθάπερ πτηνοὺς ἀεὶ τῶν χειρῶν αὐτοὺς ἐξαρπάζοντα τῶν 
ἐκείνων. * Ὅτι τῇ ἑξῆς αὐτοὺς οἱ Ἀρχιερεῖς πάλιν συλλαβόμενοι, ἐφ’ ᾧ μηκέτι διδάσκειν,
μαστίξαντες ἀπέλυσαν. Ἀγαγόντες δὲ αὐτοὺς ἔστησαν ἐν τῷ συνεδρίῳ, καὶ

 
 ἐπηρώτησεν αὐτοὺς ὁ ἀρχιερεὺς λέγων· οὐ παραγγελίᾳ
παρηγγείλαμεν ὑμῖν μὴ διδάσκειν ἐπὶ τῷ ὀνόματι τούτῳ ;
καὶ ἰδοὺ ἐπληρώσατε ‘Ιερουσαλὴμ τῆς διδαχῆς ὑμῶν·
καὶ βούλεσθε ἐπαγαγεῖν ἐφ’ ἡμᾶς τὸ αἷμα τοῦ ἀνθρώ-
που τούτου. Τοῦ Αὐτοῦ ἐκ Τοῦ Κατὰ Ματθαῖον ὑπομνήματοσ. “Ti
“ ποιεῖτε βουλόμενοι ἐπαγαγεῖν ἐφ’ ἡμᾶς τὸ αἷμα ἀνθρώπου τούτου;
τι φῄς ; σὺ βατίζεις t, καὶ σὺ φοβῇ ; σὺ ἐπηρεάζεις, καὶ σὺ δεδοίκας;
; σὺ κρίνεις, καὶ σὺ τρέμεις ; οὕτως ἀσθενὴς ἡ κακία. Ἀποκριθεὶς δὲ ὁ Πέτρος καὶ οἱ Ἀπόστολοι εἶπον· 
πειθαρχεῖν δεῖ Θεῷ μᾶλλον ἢ ἀνθρώποις. ΤΟῦ Αὐτοῦ. Ἰδοὺ πρᾶγμα παράδοξον ἀληθῶς· τὸν Κύριον ὃν
ὡς κατὰ δειλίαν λαλοῦντα νομίζουσιν οἱ Χριστομάχοι, οὗτος τῇ
νομιζομένῃ δειλίᾳ θαρσαλέους καὶ ἀφόβους τοὺς ἀνθρώπους κατεσκεύαζεν.
οἱ γοῦν μακάριοι Ἀπόστολοι μετ’ αὐτὸν οὕτως ἐκ τῶν 
φωνῶν τούτων κατεφρόνουν τοῦ θανάτου, ὡς μηδὲ φροντίζειν τῶν
ἀνακρινόντων αὐτοὺς, ἀλλὰ λέγειν, “πειθαρχεῖν δεῖ Θεῷ μᾶλλον ἣ
“ἀνθρώποις· οἵτε ἄλλοι ἅγιοι μάρτυρες ἐθάρρουν οὕτως, ὡς μᾶλλον
νομίζειν αὐτοὺς εἰς ζωὴν μεταβαίνειν, ἣ θάνατον ὑπομένειν. Πάλιν μετὰ ἐπιεικείας διαλέγονται· καίτοιγε ἐνῆν εἰπεῖν, τίνες 
γὰρ ἐστὲ ὑμεῖς ἀντιδιαταττόμενοι τῷ Θεῷ ; ἀλλὰ πάλιν ἐν τάξει
παραινέσεως καὶ συμβουλῆς μετ’ ἐπιεικείας πολλῆς ἀποκρίνονται.
πολλὴ ἡ σοφία· καὶ δεικνύουσιν αὐτοὺς μαχομένους τῷ Θεῷ. Ὁ Θεὸς τῶν πατέρων ἡμῶν ἤγειρεν Ἰησοῦν, ὃν
ὑμεῖς διεχειρίσασθε κρεμάσαντες ἐπὶ ξύλου. Τοῦ Αὐτοῦ. Ὃν γὰρ ὑμεῖς ἀνείλετε, φησὶν, ὁ Θεὸς ἤγειρε· καὶ
τῷ Πατρὶ πάλιν τὸ πᾶν ἀνατιθέασιν· ἵνα μὴ δόξῃ ἀλλότριος εἶναιτοῦ
Πατρός. τοῦτον ὁ Θεὸς Ἀρχηγὸν καὶ Σωτῆρα ὕψωσε τῆ
δεξιᾷ αὐτοῦ. Τοῦ Αὐτοῦ. Οὐχ ἁπλῶς τὴν ἀνάστασιν λέγει, ἀλλὰ καὶ τὴν
ὕψωσιν. t Sic. Δοῦναι μετάνοιαν τῷ Ἰσραὴλ καὶ ἄφεσιν ἁμαρτιῶν.
ToT ΛΥ̓ΥοΥ-. Ὄρα πάλιν τὸ κέρδος· ὅρα ἐν τάξει ἀπολογίας
διδασκαλίαν ἀπηρτισμένην.
ToT ΛΥ̓τΩΥ-. Ἐνταῦθα οὐ μέμνηται τῶν ἐθνῶν, ἵνα μὴ δῷ
λαβήν. 
μ Καὶ ἡμεῖς ἐσμὲν αὐτοῦ μάρτυρες τῶν ῥημάτων τούτων.
ToT ΛΥ̓ΥΩΥ-. Ποίων ῥημάτων ; ὅτι ἄφεσιν, ὅτι μετάνοιαν ἀπ-
ηγγείλατο· ἡ μὲν ἀνάστασις ἦν λοιπὸν ὡμολογημένη· ὅτι δὲ
ἄφεσιν δίδωσιν, ἡμεῖς μαρτυροῦμεν, καὶ τὸ Πνεῦμα τὸἍγιον, ὃ οὐκ
ἃν ἐπῆλθε, μὴ πρότερον τῶν ἁμαρτιῶν λυθεισῶν· ὅθεν ἀναμφισ βψη 
τητον τεκμήριον τοῦτο ἐστιν·
Πολλὴ ἡ παρρησία καὶ τὸ ἀξιόπιστον.
Καὶ τὸ Πνεῦμα δὲ τὸ Ἅγιον, ὃ ἔδωκεν ὁ Θεὸς τοῖς
πειθαρχοῦσιν αὐτῷ.
ToT ΑΥ̓τοΥ-. Ὁρᾶς ὅτι οὐχὶ τῇ τοῦ Πνεύματος μαρτυρίᾳ μόνον 
κέχρηται· καὶ οὐκ ε-ι’πεν, ὃ ἔδωκεν ἡμῖν, ἀλλὰ τοῖς πειθομένοις·
ἅμα μὲν μετριάζοντες, ἅμα δὲ αὐτῷ δεικνύντες καὶ δηλοῦντες ὅτι
καὶ αὐτοῖς δυνατὸν λαβεῖν. Καὶ μετ’ ὀλίγα — Διὰ τοῦτο συγ-
χωρεῖ ὁ Θεὸς ἄγεσθαι αὐτοὺς εἰς δικαστήριον, ἵνα κᾀκει-νοι παι-
δεύωνται, καὶ πάντες μανθάνωμεν, καὶ οἱ Ἀπόστολοι εἰς παρρησίαν 
ἀλείφωνται.
ΔιΔΎΜοΥ. Οὐκ ἐνταῦθα μόνον ἀλλὰ καὶ ἐν ἑτέροις χωρίοις τῆς
γραφῆς δηλοῦται, ὡς τὸ Ἅγιον Πνεῦμα δίδοται, ἡμῶν τὴν αἰτίαν
τοῦ λαβεῖν αὐτὸ παρεχόντων· τὸ γὰρ πειθαρχεῖν Θεῷ προαιρετικὸν
ὥσπερ τὸ πιστεύειν· οἷς μετὰ ἀναλογίαν δίδοται τὸ Πνεῦμα τοῖς 
τῶν χαρισμάτων αὐτοῦ τυγχάνουσι· συνᾴδει δὲ τούτοις καὶ τὸ
“δώσει Πνεῦμα Ἅγιον τοῖς αἰτοῦσιν αὐτόν.
’^’^ Οἱ δὲ ἀκούσαντες διεπρίοντο, καὶ ἐβούλοντο ἀνελεῖν
αὐτοὺς.
ToT ΧΡΥΣοτΥόMοΥ. Ὁρᾶς τούτους πάλιν ἐν ἀπορίᾳ· τούτους 
ἐν ὀδύνῃ, ἐκείνους δὲ ἐν ἀνέσει καὶ εὐθυμίᾳ καὶ ἐν τρυφῇ· οὐχ
ἁπλῶς ὠδυνῶντο ἀλλὰ διεπρίοντο· τοῦτο ἄρα ἐστὶ τὸ κακῶς παθεῖν,
τὸ κακῶς ποιεῖν· καθάπερ καὶ ἐνταῦθα ἐστὶν ἰδεῖν· ἐν δεσμοῖς
ἦσαν οὗτοι· παρεστήκεσαν δικαστηρίῳ, καὶ οἱ δικάζοντες ἐν κιν-

 
δύνω ἦσαν, ἐν ἀπορίᾳ, ἐν ἀμηχανίᾳ πολλῇ· καθάπερ γὰρ ὁ τὸν
ἀδάμαντα πλήττων, αὐτὸς λαμβάνει τὴν πληγὴν, οὕτω δὴ καὶ
οὔτοι. Ἀναστὰς δέ τις ἐν τῷ συνεδρίῳ. Τοῦ Αὐτοῦ. Οὗτος ὁ Γαμαλιὴλ ὁ Παύλου διδάσκαλος ἦν· καὶ 
θαυμάσαι ἄξιον, πῶς καὶ κατὰ νοῦν κρίσεις ἔχων καὶ νομομαθὴς
ὣν, οὐδέπω πιστεύει· ἐπεὶ οὐδέπω Παῦλος ἐπίστευσεν· οὐκ ἔστι
δὲ αὐτὸν μεῖναι μὴ πιστεύοντα δι’ ὅλου, καὶ δῆλον ἐκ τῶν ῥημά-
των αὐτοῦ. Φαρισαῖος ὀνόματι Γαμαλιὴλ, νομοδιδάσκαλος τίμιος 
παντὶ τῷ λαῷ· ἔξω βραχύ τι r τοὺς Ἀποστόλους ἐκέλευσε
 ποιῆσαι· εἶπέ τε πρὸς αὐτούς· Ἄνδρες Ἰσραηλῖται,
προσέχετε ἑαυτοῖς ἐπὶ τοῖς ἀνθρώποις τούτοις τί
μέλλετε πράσσειν. Τοῦ Αὐτοῦ. Ὁρᾶ τὴν σύνεσιν τῆς δημηγορίας, πῶς αὐτοὺς 
εὐθέως εἰς φόβον ἐνέβαλε· καὶ ὥστε μὴ ὑποπτευθῆναι αὐτὸν ὡς
τὰ ἐκείνων φρονοῦντα, ὡς πρὸς ὁμογνώμονας διαλέγεται, καὶ οὐ
πολλῇ σφοδρότητι κέχρηται, ἀλλ’ ὡς ὑπὸ θυμοῦ μεθύουσιν οὕτω
φησὶν, “ ἄνδρες Ἰσραηλῖται,“ καὶ τὰ ἑξῆς, μὴ ἁπλῶς φησὶ, μηδὲ
ὡς ἔτυχε φέρεσθαι s. Πρὸ γὰρ τούτων ἡμερῶν. Τοῦ Αὐτοῦ. Ἀπὸ παραδειγμάτων αὐτοὺς σωφρονίζει,
πλείονας ἀποστήσαντα ὕστερον τίθησι παραμυθούμενος αὐτούς· πρὸ
μὲν οὖν τὰ παραδείγματα εἰπεῖν, “προσέχετε ἑαυτοῖς·” ἐπειδὴ
δὲ ἔδειξεν, ἀποφαίνεται, καὶ φησὶν, "ἀπόστητε ἀπὸ τῶν ἀνθρω- 
πων τούτων. Ἀνέστη Θευδᾶς λέγων εἶναί τινα ἑαυτὸν μέγαν, ᾧ
προσετέθησαν ἀνδρῶν ἀριθμὸς ὡσεὶ τετρακοσίων· ὃς
ἀνῃρέθη, καὶ πάντες ὅσοι ἐπείθοντο αὐτῷ, διελύθησαν
καὶ ἐγένοντο ὡς οὐδέν. ἘΞ ἀνεπιγράφου. Περὶ Θευδᾶ μέμνηται Ἰώσηπος ἐν τῷ
βιβλίῳ τῆς Ἀρχαιολογίας, ὡς φησὶν Εὐσέβιος ἐν τῷ δευτέρῳ τῆς
 r βραχύ τι om. Cod. s Corr. r. m. φέρεσθε. 

 
Ἐκκλησιαστικῆς Ἱστορίας, αὐταῖς λέξεσι παρατιθέμενος τὸν Ἰώσηπον
λέγοντα· “Φάδου δὲ τῆς Ἰουδαίας ἐπιτροπεύοντος γόης τὶς
“ἀνὴρ, Θευδᾶς ὀνόματι, πείθει τὸν ὄχλον ἀναλαβόντα τὰς κτήσεις
"ἕπεσθαι πρὸς τὸν Ἰορδάνην ποταμὸν αὐτῷ· προφήτης γὰρ ἔλε-
“γεν εἶναι· καὶ προστάγματι τὸν ποταμὸν σχίσας, δίοδον ἔφη 
“παρέξειν αὐτοῖς ῥᾳδίαν· καὶ ταῦτα λέγων πολλοὺς ἠπάτησεν· οὐ
“μὴν εἴασεν αὐτοὺς τῆς ἀφροσύνης ὄνασθαι Φάδος, ἀλλ’ ἐξέπεμψεν
“ἴλην ἱππέων ἐπ’ αὐτοὺς, ἥτις πολλοὺς ἀνεῖλε καὶ ἐζώγρησεν
“αὐτῶν· αὐτόν τε τὸν Θευδᾶν ζωγρήσαντες, ἀποτέμνουσι τὴν
“κεφαλὴν καὶ κομίζουσιν εἰς ‘Ιεροσόλυμα.” Θευδᾶς αἱρεσιάρχης καὶ Ἰούδας Γαλιλαῖος ἐπὶ τῶν χρόνων τῆς
ἀπογραφῆς κατελύθησαν. Μετὰ τοῦτον ἀνέστη Ἰούδας ὁ Γ αλιλαῖος ἐν ταῖς
ἡμέραις τῆς ἀπογραφῆς· καὶ ἀπέστησε λαὸν ἱκανὸν ὁπίσω
αὐτοῦ· κἀκεῖνος ἀπώλετο, καὶ πάντες ὅσοι ἐπείθοντο 
 αὐτῷ διεσκορπίσθησαν· καὶ τὰ νῦν λέγω ὑμῖν,
ἀπόστητε ἀπὸ τῶν ἀνθρώπων τούτων, καὶ ἐάσατε αὐ-
τοὺς. ΕΞ ἀνεπιγράφου. Εοίκασιν οἱ Γαλιλαῖοι κατὰ τοὺς
Πιλάτου ἐστασιακέναι, δόγμασιν ἑπόμενοι Ἰούδα τοῦ Γαλιλαίον· 
ἦν δὲ τὸ δόγμα τοῦ Ἰούδα, ὡς καὶ Ἰώσηπος ἐν τοῖς τελευταίοις
τῆς Ἰουδαϊκῆς Ἀρχαιολογίας ἔδειξε, φαντασίαν ἐξαποστέλλον
πολλὴν δι’ εὐσέβειαν εὐτονίας· κύριον γὰρ μηδὲ μέχρι στόματος
ἔφασκε δεῖ τινα λέγειν, μηδὲ κατά τινα τιμὴν καὶ φιλοφροσύνην·
οὕτω δὲ μήτε τὸν βασιλεύοντα· καὶ πολλοὶ γε αὐτῶν περὶ τοῦ μὴ 
εἰπεῖν Καίσαρα κύριον χαλεπωτάτας αἰκίας ὑπέμειναν· οἳ καὶ
ἐδίδασκον μὴ δεῖν παρὰ τὰς διατεταγμένας ἐν τῷ Μωϋσέως νόμῳ
θυσίας ἑτέρας ἀναφέρεσθαι τῷ Θεῷ· διόπερ ἐκώλυον τὰς ὑπὸ τῆς
γερουσίας τοῦ λαοῦ παραδεδομένας γίνεσθαι, περὶ τῆς σωτηρίας
τοῦ Βασιλέως καὶ τοῦ Ῥωμαίων ἔθνους· εἰκὸς οὖν ἐπὶ τούτοις 
ἀγανακτοῦντα πρὸς Γαλιλαίους τὸν Πιλάτον, κελεύσαι παρ’ αὐτοῖς
αἷς ἐδόκουν προσφέρειν θυσίαις αὐτοὺς ἀναιρεθῆναι· ὡς τότε ἀναμιχθῆναι
ταῖς προσφερομέναις θυσίαις τὸ αἷμα τῶν προσαγόντων,
καθὰ καὶ ἐν τῷ κατὰ Λουκᾶν Εὐαγγελίῳ φέρεται. Ὅτι ἐὰν ᾖ ἐξ ἀνθρώπων ἡ βουλὴ αὕτη ἢ τὸ ἔργον
 τοῦτο, καταλυθήσεται· εἰ δὲ ἐκ Θεοῦ ἐστὶν, οὐ δυνή-
σεσθε καταλύσαι αὐτούς. Τοῦ Χρυσοστόμου. Εἰ μὲν γὰρ ἀνθρώπινόν ἐστι, φησὶ,
πραγμάτων ὑμῖν; ἀλλ’ εἰ t θεῖόν ἐστιν, οὐδὲ μετὰ πραγμάτων 
δυνήσεσθε· ἄληπτος ὁ λόγος. Τοῦ Αὐτοῦ. Πόθεν δῆλον, ὅτι ἐὰν ᾖ ἐξ
πεῖραν ἔλαβε, φησὶν, ἀπὸ Ἰούδα καὶ Θευδᾶ· ὥστε καὶ οὗτος ὁ
κηρυττόμενος ὕπο τούτων, εἰ τοιοῦτος ἐστιν οἶοι κᾳκεινοι, καὶ μὴ
θείᾳ δυνάμει πάντα ἐργάζονται, μικρὸν ἀναμείνατε, καὶ ἡ τῶν πραγμάτων 
ὑμῶν πιστώσεται ἔκβασις· διὰ τοῦ τέλους εἴσεσθε, εἴτε
ἄνθρωπός ἐστι πλάνος, ὥς φατε, καὶ παράνομος, εἴτε Θεὸς ὁ πάντα
συγκρατῶν, καὶ ἀπορρήτῳ δυνάμει τὰ καθ’ ἡμᾶς οἰκονομῶν πράγματα·
ὅπερ οὖν καὶ ἐγένετο· ἀνέμειναν, καὶ διὰ τῶν ἔργων ἐδηλοῦτο
ἡ θεία καὶ ἄμαχος δύναμις. Μήποτε καὶ θεομάχοι εὑρεθῆτε. Τοῦ Χρυσοστόμου. Τί οὖν κωλύει, φησὶ, καὶ
μήποτε γάρ, φησι, καὶ θεομάχοι εὑρεθῆτε· καὶ διὰ τοῦ ἀδυνάτου
καὶ διὰ τοῦ ἀσυμφόρου ἀποτρέπει αὐτούς· καὶ οὐκ εἶπεν
ὅτι ἀπό τινος ἀνῃρέθησαν, ἀλλ’ ὅτι ἐνταῦθα διελύθησαν, καὶ ἐρρύη 
αὐτῶν τὸ σύστημα. εἰ μὲν γὰρ ἀνθρώπινόν ἐστι, φησὶ, τί δεῖ πραγμάτων
ὑμῖν ; ἀλλ’ εἰ u θεῖόν ἐστιν, οὐδὲ μετὰ πραγμάτων δυνήσεσθε
περιγενέσθαι· ἄληπτος ὁ λόγος. πῶς ἐπείσθησαν ὥστε μὴ ἀνελεῖν
αὐτοὺς, ἀλλὰ μαστίξαι μόνον ; ἐπείσθησαν γὰρ αὐτῷ, φησίν. Ἐπείσθησαν δὲ αὐτῷ· καὶ προσκαλεσάμενοι τοὺς 
Ἀποστόλους, δείραντες, παρήγγειλαν μὴ λαλεῖν ἐπὶ τῷ
ὀνόματι τοῦ Ἰησοῦ· καὶ ἀπέλυσαν αὐτούς. Τοῦ Αὐτοῦ. Πῶς ἐπείσθησαν ὥστε μὴ ἀνελεῖν
μαστίξαι μόνον; ὅρα μετὰ πόσα μαστίζονται, καὶ πάλιν ἡ διδασκαλία
ἐπετείνετο· καὶ γὰρ ἐν οἰκία καὶ ἐν τῷ ἱερῷ ἐδίδασκον. 
Καὶ μετ’ ὀλίγα—τινος οὑν ἕνεκεν, φησὶ, μαστίζονται; τῇ μὲν
ἀναμφισβητήτῳ δικαιολογίᾳ ἀντιβλέψαι οὐκ εἶχον, ὅμως δὲ τὸν θυμὸν
ἐπλήρουν τὸν οἰκεῖον, καὶ πάλιν ταύτῃ φοβῆσαι προσεδόκησαν. t ἀλλὰ Cod. u ἀλλὰ Cod. Οἱ μὲν οὖν ἐπορεύοντο χαίροντες ἀπὸ προσώπου τοῦ
συνεδρίου. Τοῦ Χρυσοστόμου. Πόσων σημείων τοῦτο οὐ θαυμασιώτερον;
οὐδαμοῦ γέγονεν ἐπὶ τῶν παλαιῶν τοῦτο· ἐπεὶ καὶ Ἰερεμίας ἐμαστίχθη
διὰ τὸν λόγον τοῦ Θεοῦ, καὶ τῷ Ἠλίᾳ ἠπείλησαν καὶ τοῖς 
ἄλλοις· ἀλλ’ ἐνταῦθα καὶ ἀπὸ τούτου καὶ ἀπὸ τῶν σημείων μόνον
τὴν δύναμιν ἐνεδείκνυντο τοῦ Θεοῦ· οὐκ εἶπεν ὅτι οὐκ ἤλγουν, ἀλλ’
ὅτι καὶ ἀλγοῦντες ἔχαιρον· πόθεν δῆλον ; ἐκ τῆς μετὰ ταῦτα
παρρησίας· οὕτως ἐνεστήκεσαν ἀεὶ καὶ μετὰ τὰς πληγὰς κηρύτ-
τοντες. ἈΜΜΩΝÍOY ΠΡΕΣΒΥΤΕΡΟΥ. “‘Υπὲρ τοῦ ὀνόματος ἀτιμασθῆναι·”
τῷ καθολικῷ χρησάμενος ἐδήλωσεν, ὅτι Θεὸς ἦν ὁ Ἰησοῦς· ὥσπερ
γάρ τις λέγων; αὐτὸς εἶπεν, ὁ ὢν εἰπε, τὸν Θεὸν σημαίνει· οὕτως
καὶ ὁ ἀορίστως τὸ ὄνομα μόνον εἰπὼν, ὁμοίως τὴν θείαν τοῦ Ἰησοῦ
οὐσίαν ἐσήμανεν. Οτι κατηξιώθησαν ὑπὲρ τοῦ ὀνόματος τοῦ Ἰησοῦ
 ἀτιμασθῆναι· πᾶσάν τε ἡμέραν ἐν τῷ ἱερῷ καὶ κατ’
οἶκον οὐκ ἐπαύοντο διδάσκοντες καὶ εὐαγγελιζόμενοι τὸν
Χριστὸν Ἰησοῦν. Τοῦ Χρυσοστόμου. Καταξιωθῆναι γὰρ ὄντως ἐστὶ καὶ τὸ 
ἀτιμασθῆναι· εἰ γὰρ φίλον τις ἔχων, κέρδος ἡγεῖται τὸ δι’ ἐκεῖνόν
τι παθεῖν, πολλῷ μᾶλλον ὁ διὰ Χριστόν· μὴ τοίνυν ἀσχάλλωμεν
πρὸς τὰς θλίψεις τὰς διὰ Χριστὸν, ἀλλὰ μνημονεύωμεν τῶν δεσμῶν
Παύλου καὶ ἡμεῖς, καὶ τοῦτο ἡμῖν ἔστω προτροπή. Καὶ
πάλιν—Οὕτω δὴ καὶ ἡ σωτηρία ἡμῶν τότε ἐνεργεῖται μειζόνως· 
τουτέστι δείκνυται, αὔξεται, ἐπιτείνεται, ὅταν ὑπομονὴν ἔχῃ, ὅταν
πάσχῃ, καὶ γενναίως ἅπαντα φέρῃ· ἄρα ἐνέργεια σωτηρίας οὐ τὸ
ποιεῖν κακῶς ἀλλὰ τὸ πάσχειν κακῶς· "οὐκ ἄξια γὰρ τὰ παθή-
"μάτα τοῦ νῦν καιροῦ πρὸς τὴν μέλλουσαν δόξαν.” ΚΕΦ. Ζ. Περὶ χειροτονίας τῶν ἑπτὰ Διακόνων. Ἐν δὲ ταῖς ἡμέραις ταύταις πληθυνόντων τῶν μαθητῶν
ἐγένετο γογγυσμὸς τῶν Ἑλληνιστῶν πρὸς τοὺς
Ἑβραίους. Τοῦ Χρυσοστόμου. Ἑλληνιστὰς οἶμαι καλεῖν
φθεγγομένους· οὗτοι γὰρ Ἑλληνιστὶ διελέγοντο. ἰδοὺ ἄλλος
πειρασμός· ὅσα καὶ ἔσωθεν καὶ ἔξωθεν τούτους εὐθέως ἐξ ἀρχῆς.
Τοῦ Αὐτοῦ. Ὅτε ταῦτα ἐγένετο, ὅτε μάστιγες,
τότε ἐπληθύνοντο οἱ μαθηταί. Ὅτι παρεθεωροῦντο ἐν τῇ διακονίᾳ τῆ καθημερινῇ αἱ
 χῆραι αὐτῶν. προσκαλεσάμενοι δὲ οἱ δώδεκα τὸ πλῆθος
τῶν μαθητῶν εἶπον. Τοῦ Αὐτοῦ. Ἄρα καθημερινὴ διακονία ἦν ταῖς χήραις·
πῶς οὗτος διακονίαν καλεῖ, καὶ οὐ ταχέως ἐλεημοσύνην· ἅμα καὶ 
τοὺς ποιοῦντας καὶ τοὺς πάσχοντας διὰ τούτου ἐπαίροντες· τοῦτο
οὐ κακία ἦν, ἀλλὰ τοῦ πλήθους ἴσως ῥαθυμία· διὰ τοῦτο προὔθη-
κεν αὐτὸ εἰς μέσον· οὐ μικρὸν γὰρ τὸ κακὸν ἢν· ὄρα πὼς καὶ ἐν
ἀρχῇ τὰ κακὰ οὐχὶ ἔξωθεν μόνον ἦν· ὅρας τὰ ἔξω διαδεχόμενα
τὰ ἔσω; Οὐκ ἀρεστόν ἐστιν ἡμᾶς καταλείψαντας τὸν λόγον
τοῦ Θεοῦ διακονεῖν τραπέζαις. Τοῦ Αὐτοῦ. Πρῶτον τὸ ἄτοπον τίθησιν, ὡς οὐ κενὸν
αὐτῆς σπουδῆς ἀμφότερα γίνεσθαι· ἐπεὶ καὶ ὅτε τὸν Ματθίαν
χειροτονεῖν ἔμελλον, πρῶτον τὴν χρείαν δείκνυσι τοῦ πράγματος, 
ὅτι ἔλειπεν εἷς, καὶ ἔδει γενέσθαι δώδεκα· καὶ ἐνταῦθα τὴν χρείαν
ἐδήλωσαν· οὐ πρότερον ἐποίησαν, ἀλλὰ περιέμενον γενέσθαι τὸν
γογγυσμόν· καὶ οὔτε ἠνέσχοντο ἐπιτοπολὺ τοῦτο συμβῆναι· καὶ
ὅρα τὴν κρίσιν αὐτοῖς ἐπιτρέπουσι· τοὺς πᾶσιν ἀρέσκοντας, τοὺς
ὑπὸ πάντων μαρτυρουμένους, ἐκείνους προβάλλονται· καὶ σφόδρα 
αὕτη καλὴ κρίσις· ἑπτὰ προβάλλονται, οὐκέτι δώδεκα. Τοῦ Αὐτοῦ. τῶν γὰρ ἀναγκαίων τὰ ἀναγκαιότερα προτιμότερα·
ὅρα δὲ πῶς εὐθέως καὶ τούτου πρόνοιαν ἐποιοῦντο, καὶ τοῦ κηρύγ-
ματος οὐκ ἠμέλουν. Ἐπισκέψασθε οὖν, ἀδελφοὶ, ἄνδρας ἐξ ὑμῶν μαρτυρουμένους 
ἑπτὰ, πλήρεις Πνεύματος Ἁγίου καὶ σοφίας·
οὗς καταστήσομεν ἐπὶ τῆς χρείας ταύτης. Τοῦ Αὐτοῦ. Καίτοι ἠδύναντο αὐτοὶ ἐκλέξασθαι Πνεύματι
κινούμενοι· ἀλλ’ ὅμως καὶ τὴν μαρτυρίαν βούλονται τὴν παρ’

 
αὐτῶν· τὸ μὲν οὖν ὁρίσαι τὸν ἀριθμὸν, καὶ τὸ χειροτονῆσαι καὶ ἐν
χρείᾳ τοιαύτῃ αὐτῶν ἦν· τὸ δὲ ἑλέσθαι τοὺς ἄνδρας ἐκείνοις ἐπιτέπουσιν,
ἵνα μὴ δόξωσιν αὐτοὶ χαρίζεσθαι. Ἡμεῖς δὲ τῇ προσευχῇ καὶ τῇ διακονίᾳ τοῦ λόγου
προσκαρτερήσομεν. Τοῦ Αὐτοῦ. Πάλιν καὶ ἀρχόμενοι καὶ
“ προσκαρτερήσομεν,” φησίν· οὕτω γὰρ ἔδει οὐχ ἅπλως,
οὐδ’ ὡς ἔτυχεν, ἀλλὰ προσκαρτερεῖν. Καὶ ἤρεσεν ὁ λόγος ἐνώπιον παντὸς τοῦ πλήθους. Καὶ τοῦτο τῆς αὐτῶν σοφίας ἄξιον· πάντες ἐπῄνεσαν τὸ λεχθὲν, 
οὕτως ἢν συνετόν. Καὶ ἐξελέξαντο Στέφανον ἄνδρα πλήρη πίστεως καὶ
Πνεύματος Ἁγίου, καὶ Φίλιππον, καὶ Πρόχορον, καὶ
Νικάνορα, καὶ Τίμωνα, καὶ Παρμενᾶν, καὶ Νικόλαον
προσήλυτον Αντιοχέα. Τοῦ Χρυσοστόμου. Ὄρα καὶ ἐκεῖνοι πλήρεις
ἵνα μὴ τὰ αὐτὰ γένηται οἷα ἐπὶ Ἰούδα, οἷα ἐπὶ Ἀνανίου καὶ
Σαπφείρης. ΕΞ ἀνεπιγράρου. Δηλοῦται καὶ διὰ τούτου, ὡς ἐκείνη
πίστις ἡ μετ’ ἐπιτάσεως ἐστιν, ἡ αἰτία τοῦ χορηγηθῆναι τὸ 
Πνεῦμα τὸ Ἅγιον, καὶ οὐχ ἡ ἁπλῶς πίστις. Διδύμου. τῶν μετεχόντων τὴν ἀρετὴν, οἱ μὲν τελείως, οἱ
ἐλλιπῶς αὐτὴν ἔχουσι· Στέφανος γοῦν μαρτυρεῖται τῆς ἐκλογῆς
τετυχηκέναι διὰ τὸ πλήρης εἶναι πίστεως καὶ πνεύματος· οὐ
παντὸς τοῦ ὁπωσδήποτε πιστεύοντος· πλήρης t ὄντως πίστεως· 
εἴρηται γὰρ περί τινος ὀφθέντος τῷ Πέτρῳ, πίστιν ἔχοντος οὐ μὴν
πλήρους u αὐτῆς ὄντος. Οὓς ἔστησαν ἐνώπιον τῶν Ἀποστόλων. Τοῦ Χρυσοστόμου. Ἠφόρησαν αὐτοὺς τοῦ πλήθους, καὶ αὐτοὶ
ἕλκουσιν· οὐχ οἱ Ἀπόστολοι ἄγουσιν· ὅρα πῶς οὐκ ἔστι περιττός· 
οὐ λέγει πῶς, ἀλλὰ τί; ἐχειροτονήθησαν διὰ προσευχῆς· τοῦτο
γὰρ ἡ χειροτονία ἐστίν· ἡ χεὶρ ἐπίκειται τοῦ ἀνδρός· τὸ δὲ πᾶν
 t πληρ ς Cod. u πληρ ς Cod. 

 
ὁ Θεὸς ἐργάζεται, καὶ νῦν ἡ αὐτοῦ χάρις ἐστὶν, ἡ ἁπτομένη τῆς
κεφαλῆς τοῦ χειροτονουμένου, ἐὰν ὡς δεῖ χειροτονῆται. Καὶ προσευξάμενοι ἐπέθηκαν αὐτοῖς τὰς χεῖρας. Ἀμμωνίου. Σημειωτέον ὅτι δι’ εὐχῆς καὶ ἐπιθέσεως τῶν
τῶν ἡγουμένων τῷ λόγῳ ἡ χειροτονία· καὶ ἡ ἀξία τῆς διακονίας 
ἐδόθη ἐξ ἀρχῆς τοῖς διακόνοις, καὶ τοῦτο ἔθος μέχρι καὶ νῦν
σώζεται. Καὶ ὁ λόγος τοῦ Θεοῦ ηὔξανε, καὶ ἐπληθύνετο ὁ
ἀριθμὸς τῶν μαθητῶν ἐν Ἰερουσαλὴμ σφόδρα. Τοῦ Χρυσοστόμου. οὑχ ἁπλῶς εἶπε τοῦτο, ἀλλ’ ἔδειξεν ὅση 
τῆς ἐλεημοσύνης ἰσχὺς, καὶ τῆς διατάξεως· καὶ μέλλει λοιπὸν
αὔξειν τὸ κατὰ Στέφανον· καὶ τὰς αἰτίας αὐτῶν προτίθησιν. Πολύς τε ὄχλος τῶν ἱερέων ὑπήκουε τῆ πίστει. Ἐπειδὴ γὰρ εἶδον τὸν ἄρχοντα καὶ διδάσκαλον τοιαῦτα ἀποφηνάμενον,
ἀπὸ τῶν ἔργων λοιπὸν τὴν πεῖραν ἐλάμβανον· θαυμάσαι 
δὲ ἄξιον, πῶς οὐκ ἐσχίσθη τὸ πλῆθος ἐν τῇ αἱρέσει τῶν ἀνδρῶν·
ὁποῖον δὲ ἀξίωμα εἶχον οὗτοι, καὶ ὁποίαν ἐδέξαντο χειροτονίαν ἀναγκαῖον
μαθεῖν· ἄρα τὴν τῶν διακόνων· καὶ μὴν τοῦτο ἐν ταῖς ἐκκλησίαις
οὐκ ἔστιν· ἀλλὰ τῶν πρεσβυτέρων ἐστὶν ἡ οἰκονομία. καίτοι
οὐδέπω οὐδεὶς ἐπίσκοπος ἦν, ἀλλ’ οἱ Ἀπόστολοι μόνον· ὅθεν οὔτε 
διακόνων οὔτε πρεσβυτέρων τὸ ὄνομα εἶναι δῆλον καὶ φανερὸν, ἀλλὰ
τέως εἰς τοῦτο χειροτονήθησαν· καὶ οὐχ ἁπλῶς ἐχειροτονήθησαν,
ἀλλ’ ἐπηύξαντο αὐτοῖς δυνηθῆναι περιγενέσθαι· ὅρα δέ μοι εἰ ἑπτὰ
ἀνδρῶν ἐδέησεν εἰς τοῦτο· τοσαῦτα ἴσως ἐπέρρει χρήματα· τοσούτων
χηρῶν πλῆθος ἦν. Στέφανος δὲ πλήρης χάριτος καὶ δυνάμεως ἐποίει τέρατα
καὶ σημεῖα μέγαλα ἐν τῷ λαῷ. Τοῦ Αύτοῦ. Ὅρα πῶς καὶ ἐν τοῖς ἑπτὰ ἦν τις
τὰ πρῶτα εἶχεν· εἰ γὰρ καὶ ἡ χειροτονία κοινὴ ἦν, ἀλλ’ ὅμως
ἐπεσπάσατο χάριν πλείονα· καὶ ὅρα πῶς πρὸ τούτου οὐκ ἐποίει, 
ἀλλ’ ὅτε δῆλος γέγονεν· ἵνα δειχθῇ ὅτι οὐκ ἀρκεῖ X μόνη ἡ χάρις,
ἀλλὰ δεῖ καὶ τῆς χειροτονίας, ὥστε προσθήκη Πνεύματος ἐγένετο·
εἰ γὰρ πλήρεις. Πνεύματος ἦσαν, δηλονότι τοῦ ἀπὸ τοῦ λουτροῦ. Χ ἀρκῇ Cod. γ πλήρης Cod. Ἀνέστησαν δέ τινες τῶν ἐκ τῆς συναγωγῆς τῆς λεγομένης
Λιβερτίνων, καὶ Κυρηναίων, καὶ Ἀλεξανδρέων,
καὶ τῶν ἀπὸ Κιλικίας καὶ Ἀσίας, συζητοῦντες τῷ Στεφάνῳ·
 καὶ οὐκ ἴσχυον ἀντιστῆναι τῆ σοφίᾳ καὶ τῷ
πνεύματι ᾧ ἐλάλει. Τοῦ αὐτοῦ. Πάλιν ἀνάστασιν τὸν παροξυσμὸν αὐτῶν λέγει
καὶ τὴν ὀργήν. ἐνταῦθα πολὺ τὸ πλῆθος· καὶ ὅρα ἕτερον τῆς κατηγορίας
τὸ σχῆμα· ἐπειδὴ γὰρ ἐκώλυσεν αὐτοὺς Γαμαλιῆλος μηδὲν
ὑπὲρ ἐκείνου ἐγκαλεῖν, ἑτέραν κατηγορίαν εἰσάγουσιν. Τοῦ αὐτοῦ. λιβερτῖνοι ἦσαν οἱ Ῥωμαίων ἀπελεύθεροι· ὥσπερ 
ᾤκουν ἐκεῖ πολλοὶ ξένοι, οὕτω καὶ συναγωγὰς εἶχον, ἔνθα ἔδει τὸν
νόμον ἀναγινώσκεσθαι καὶ εὐχὰς γίνεσθαι. Τότε ὑπέβαλον ἄνδρας λέγοντας, ὅτι ἀκηκόαμεν αὐτοῦ
τοῦ λέγοντος ῥήματα βλάσφημα εἰς Μωσῆν καὶ τὸν
 Θεόν· συνεκίνησάν τε τὸν λαὸν καὶ τοὺς πρεσβυτέρους 
καὶ τοὺς γραμματεῖς· καὶ ἐπιστάντες συνήρπασαν αὐτὸν,
 καὶ ἤγαγον εἰς τὸ συνέδριον· ἔστησάν τε μάρτυρας ψευδεῖς
λέγοντας. Τοῦ αὐτοῦ. Διὰ γὰρ τοῦτο συνεζήτουν, ἵν ἀναγκάσωσιν αὐτόν
τι εἰπεῖν· ὁ δὲ γυμνότερον λοιπὸν διελέγετο· καὶ τὴν παῦλαν ἔλεγεν 
ἴσως τοῦ θείου νόμου, ἢ οὐκ ἔλεγε μὲν, ᾐνίττετο δέ· ἐπεὶ εἰ ἔλεγε
φανερῶς, οὐκ ἔδει τῶν ὑπολοίπων ἀνδρῶν οὐδὲ τῶν ψευδομαρτύρων. Τοῦ αὐτοῦ. Ἐπὶ μὲν τῶν Ἀποστόλων ἔλεγον, ὅτι τὴν ἀνάστασιν
κατήγγελλον, καὶ ὅτι πολὺς ὄχλος ἐπιρρεῖ· ἐνταῦθα δὲ, ὅτι
ἐθεραπεύοντο· ὑπὲρ ὧν εὐχαριστεῖν ἔδει, ὑπὲρ τούτων ἐμέμφοντο· ὦ 
τῆς ἀνοίας· τοὺς διὰ τῶν ἔργων κρατοῦντας προσεδόκων κρατήσειν
διὰ τῶν λόγων· ὅπερ καὶ ἐπὶ τοῦ Χριστοῦ ἐποίουν· καὶ ἀεὶ λόγους
αὐτοὺς ἐνέβαλλον· ἁρπάσαι γὰρ ἁπλῶς ᾐσχύνοντο, οὐδὲν ἔχοντες
ἐγκαλεῖν. Καὶ μετ’ ὀλίγα—ὅρα τοῦ κηρύγματος τὴν δύναμιν,
ὅτι οὐ μαστιζομένων μόνον ἀλλὰ καὶ λιθαζομένων κρατεῖ. Ὁ y ἄνθρωπος οὗτος οὐ παύεται λαλῶν ῥήματα βλάσ-
φημα κατὰ τοῦ τόπου τοῦ ἁγίου τούτου καὶ τοῦ νόμου·
 ἀκηκόαμεν γὰρ αὐτοῦ λέγοντος. γ ὅτι ὁ Cod. Τοῦ Χρυσοστόμου. Ὡς ἔργον αὐτοῦ ποιουμένου, καὶ μετὰ
προσθήκης, “ἃ παρέδωκεν ἡμῖν Μωϋσῆς,” φησὶν, οὐκέτι ὁ Θεός·
ὡς ἐπ’ ἀνατροπῇ πολιτείας καὶ ἀσεβείας αὐτοῦ κατηγόρουν. ἈΜΜΩΝÍΟΥ. Σημειωτέον ὅτι αὐτοὶ οἱ ψευδομάρτυρες ἀληθῆ
προεφήτευον, καὶ μὴ βουλόμενοι, περὶ τῆς τοῦ ναοῦ ἀπωλείας καὶ 
τῆς ἐναλλαγῆς τῆς κατὰ τὸν νόμον σαρκικῆς λατρείας. Ὅτι Ἰησοῦς ὁ Ναζωραῖος οὗτος καταλύσει τὸν τόπον
τοῦτον, καὶ ἀλλάξει τὰ ἔθη ἃ παρέδωκεν ἡμῖν Μωϋσῆς. Τοῦ Χρυσοστόμου. Ἰησοῦς,” φησὶν, ὁ Ναζωραῖος,” καὶ ὀνειδιστικῶς·
"καταλύσει τὸν τόπον τοῦτον καὶ ἀλλάξει τὰ ἔθη· τοῦτο 
περὶ τοῦ Χριστοῦ ἔλεγον, ὁ καταλύων τὸν ναὸν τοῦτον· πολλὴ γὰρ
ἦν αὐτοῖς εὐλάβεια περὶ τὸν ναὸν, ἅτε καὶ μετοικεῖν βουλομένοις·
καὶ περὶ τὸ ὄνομα Μωϋσέως διπλῆ ἡ κατηγορία· εἰ ἀλλάξῃ τὰ
ἔθη, καὶ ἕτερα ἀντεισάξει· ὅρα πῶς μικρὰ ἡ κατηγορία, καὶ κινδύνων
γέμουσα. Καὶ ἀτενίσαντες εἰς αὐτὸν πάντες οἱ καθεζόμενοι ἐν
τῷ συνεδρίῳ, εἶδον τὸ πρόσωπον αὐτοῦ ὡσεὶ πρόσωπον
Ἀγγέλου. Οὕτως ἔστι καὶ ἐν ἐλάττονι ὄντι βαθμῷ λάμπειν· τι γὰρ, εἰπέ
μοι, τῶν Ἀποστόλων οὗτος ἔλαττον ἔσχε; οὐχὶ πολλῶν ἐδεήθη· καὶ 
πολλὴν ἐπεδείξατο παρρησίαν· “ εἶδον τὸ πρόσωπον αὐτοῦ, φησὶν,
"ὡς πρόσωπον Ἀγγέλον·” τοῦτο γὰρ ἡ χάρις ἦν· τοῦτο ἡ δόξα
Μωϋσέως ἦν· ἐπίχαριν αὐτὸν ἐποίησεν ὁ Θεός. Τοῦ αὐτοῦ. “Εἶδον τὸ πρόσωπον αὐτοῦ ὡς πρόσωπον Ἀγγέλου·
ἀλλ’ οὐδὲν τοῦτο πρὸς τὴν ἔνδοθεν ἀστράπτουσαν δόξαν· ὅπερ γὰρ 
Μωϋσῆς ἐπὶ τοῦ προσώπου εἶχε, τοῦτο οὗτος ἐπὶ τῆς ψυχῆς περιέφερε·
μᾶλλον δὲ καὶ πολλῷ πλέον· τὸ μὲν γὰρ Μωϋσέως αἰσθη-
τικωτερον ήν· τοῦτο δὲ ἀσώματον. Εἰπε δὲ ὁ ἀρχιερεὺς, εἰ ἄρα z ταῦτα οὕτως ἔχει, ὁ δὲ ἔφη. Τοῦ αὐτοῦ. Μετ’ ἐπιεικείας ἡ ἐρώτησις· ἵνα τι μέγα κακὸν ἐργάσηται· 
διὰ τοῦτο καὶ αὐτὸς ἀπὸ προσηνείας ἄρχεται τῶν ῥημάτων, καὶ
φησίν· “ ἄνδρες ἀδελφοὶ καὶ πατέρες, ἀκούσατε μου, ” καὶ τὰ ἑξῆς. Τοῦ αὐτοῦ. Εὐθέως ἐκ τοῦ προοιμίου τὴν δόξαν αὐτῶν ἀναιρεῖ
 z ἄρα om. Cod. 

 
καὶ κατασκευάζει, δι’ ὧν φησὶν, ὅτι οὐδέν ἐστιν ὁ ναὸς καὶ οὐδὲν τὰ
ἔθη ἀνυπόπτως· καὶ ὅτι οὐ περιέσονται τοῦ κηρύγματος· καὶ ὅτι
ἐξ ἀμηχάνων ἀεὶ ὁ Θεὸς εὐμήχανα κατεσκεύασεν· ὅρα γοῦν διὰ
τούτων ὑφαινομένην τὴν δημηγορίαν, καὶ ὅτι πολλῆς ἀπολαύσαντες
ἀεὶ φιλανθρωπίας, τοῖς ἐναντίοις τὸν εὐεργέτην ἠμείψαντο, καὶ ὅτι 
ἀδυνάτοις ἐπιχειροῦσιν. Ἄνδρες ἀδελφοὶ καὶ πατέρες, ἀκούσατέ μου. Κυρίλλου Ἀλεξανδρείασ. Ἑτοιμάζεσθαι Ἑτοιμάζεσθαι κελεύει πρὸς
εὐήνιον, καὶ μονονουχὶ κατακλίνοντας τὸ ὠτίον συνιέναι λεπτῶς τῶν
θείων λόγων τὴν δύναμιν. Ὁ Θεὸς τῆς δόξης ὤφθη τῷ πατρὶ ἡμῶν Ἀβραὰμ
ὄντι ἐν τῇ Μεσοποταμίᾳ πρὶν ἢ κατοικῆσαι αὐτὸν ἐν
 Χαρράν· καὶ εἶπε πρὸς αὐτόν. Τοῦ Χρυσοστόμου. Καὶ ναὸς οὐκ ἦν, καὶ θυσία οὐκ ἦν, καὶ
θείας ὄψεως ἠξίωτο Ἀβραάμ· καὶ προγόνους Πέρσας εἶχε, καὶ ἐν 
ἀλλοτρίᾳ γῇ ἦν· καὶ καλῶς ἀρχόμενος “τὸν Θεὸν τῆς δόξης ἐκάλεσεν,
ἐπειδὴ τοὺς ἀτίμους ἐνδόξους πεποίηκε, φησὶ, καὶ ἡμᾶς
ποιήσει· ὅρα πῶς αὐτοὺς ἀπάγει τῶν σωματικῶν· ἀπὸ τοῦ τόπου
τέως· ἐπειδὴ περὶ τόπου ὁ λόγος ἦν· "ὁ Θεὸς τῆς δόξης” φησὶ
πάλιν, ὅτι οὐ δεῖται τῆς παρ’ ἡμῶν δόξης τῆς διὰ τοῦ ναοῦ. ἘΞ Ἀνεπιγράφου. Ὥσπερ οἱ ἄλλοι Ἀπόστολοι
τῶν ἄλλον λεγόντων τὸν Θεὸν τὸν κοσμοποιὸν, καὶ ἄλλον τὸν
Πατέρα τοῦ Χριστοῦ Ἰησοῦ, ἑνὰ καὶ τὸν αὐτὸν ἐν τῇ εὐχῇ ἐσπούδαζον
δεικνύναι· οὕτω καὶ ἐνταῦθα ὁ Στέφανος τοῦ αὐτοῦ μετασχὼν
Πνεύματος τὰ αὐτὰ φησί· πλεῖστα γὰρ εἰπὼν περὶ τοῦ τὸν 
νόμου δεδωκότος καὶ τὸν κόσμον πεποιηκότος, ἐπήγαγεν, ὡς τῶν
οὐρανῶν ἀνεῳγμένων, εἶδε τὸν Χριστὸν ἐκ δεξιῶν ὄντα τοῦ Θεοῦ·
ὑπὲρ οὗ πάντα τὰ εἰρημένα διηγήσατο. Ἔξελθε ἐκ τῆς γῆς σου, καὶ ἐκ τῆς συγγενείας σου,
 καὶ δεῦρο εἰς γῆν ἢν ἄν σοι δείξω· τότε ἐξελθὼν ἐκ γῆς 
Χαλδαίων, κατῴκησεν ἐν Χαρράν· κἀκεῖθεν μετὰ τὸ ἀποθανεῖν
τὸν πατέρα αὐτοῦ, μετῴκισεν αὐτὸν εἰς τὴν γῆν
ταύτην, εἰς ἢν ὑμεῖς νῦν κατοικεῖτε. X οἰκεῖτε Cod. Τοῦ Χρυσοστομου. Δείκνυσι Y πῶς οὐκ εἰσὶν οὗτοι τέκνα τοῦ
Ἀβραὰμ, πῶς ἐκεῖνος πειθήνιος ἦν, καὶ ἐκ τῆς συγγενείας σου
φησίν· ἀμφότερα φορτικά· καὶ ὅτι ἐκεῖνος μὲν τοὺς πόνους ὑπέμεινεν,
ὑμεῖς δὲ τοὺς καρποὺς δρέπεσθε· καὶ ὅτι πάντες οἱ πρόγονοι
ἐν κακουχίᾳ. ΩΡΙΓΕΝΟΥΣ. Αεκτεὸν ὅτι οἱ ἀπὸ τῶν ἐθνῶν πιστεύοντες, καὶ
ἔσθ’ ὅτε διὰ τὸν λόγον ἀλλοτριούμενοι τῆς ἑαυτῶν γῆς καὶ τῆς
συγγενείας καὶ τοῦ οἴκου τοῦ πατρὸς, υἱοὶ εἰσὶν Ἀβραὰμ, τοῦ
ταῦτα ἀκούσαντος καὶ ποιήσαντος. Κυρίλλου. Ἄθρει δὴ οὖν ὅτι τοῖς ὁλοσχερῶς τὲ καὶ ὁλοτρόπως 
ἀκολουθοῦσι Θεῷ, καὶ τῆς εἰς αὐτὸν ἐλπίδος πεποιημένοις δεύτερα
τὰ σαρκὸς καὶ φιληδονίαν κοσμικὴν, ἕψεται πάντως τοῖς τοιούτοις
τὸ εὐλογίας τῆς ἄνωθεν πλουσίως μεταλαχεῖν. Παντὶ τῷ ἀναγινώσκοντι φανερόν ἐστιν, ὡς τῷ Σωτήρι’ καὶ δι’
αὐτοῦ τῷ Πατρὶ, ὥσπερ οἱ ἀπόστολοι, καὶ ὁ Στέφανος ἐπανεῖχε· 
διὸ ἡγητέον λέγοντα αὐτὸν τὸν πατέρα Ἀβραὰμ προσεληλυθέναι
τῷ Θεῷ τῆς δόξης, μὴ ἄλλον εἰδέναι Θεὸν, ἢ τὸν ὠφθέντα τῷ
Ἀβραάμ· ὅθεν αἱρετικοὺς ὑποληπτέον εἶναι τοὺς διακόπτοντας τὸν
κοσμοποιὸν ἀπὸ Πατρὸς Ἰησοῦ· πλεῖστα γὰρ ὁ προκείμενος ἀνὴρ
εἰπὼν ἐν τῇ πρὸς Ἰουδαίους ἀπολογίᾳ περὶ τοῦ τὸν νόμον δεδωκότος 
καὶ τὸν κόσμον πεποιηκότος, ἐπήγαγεν ὡς τῶν οὐρανῶν ἀνεῳγμένων
εἶδε τὸν Χριστὸν ἐκ δεξιῶν ὄντα τοῦ Θεοῦ· ὑπὲρ οὗ πάντα τὰ
εἰρημένα διηγήσατο. Καὶ οὐκ ἔδωκεν αὐτῷ κληρονομίαν ἐν αὐτῇ, οὐδὲ
βῆμα ποδός· καὶ ἐπηγγείλατο δοῦναι αὐτῷ εἰς κατάσχεσιν 
αὐτὴν, καὶ τῷ σπέρματι αὐτοῦ μετ’ αὐτὸν, οὐκ
ὄντος ἀυτῶ τέκνου. Τοῦ Χρυσοστόμου. Ὄρα πῶς αὐτοὺς ἀπὸ τῆς γῆς ἀνάγει·
οὐ γὰρ εἶπε δώσει δηλονότι καὶ οὐδὲν παρ’ αὐτὸν, ἦλθε γὰρ καὶ
συγγένειαν ἀφεὶς καὶ πατρίδα· διατὶ οὖν οὐκ ἔδωκεν; ἄρα τύπος 
ἦν ἑτέρας γῆς, καὶ ἐπηγγείλατο δοῦναι αὐτήν· ὅρα ὅτι οὐχ ἁπλῶς
πάλιν τὸν λόγον ἀναλαμβάνει· οὐκ ἔδωκε, καὶ ἐπηγγείλατο καὶ
τῷ σπέρματι αὐτοῦ μετ’ αὐτὸν, οὐκ ὄντος αὐτῷ τέκνου πάλιν τὸ
 γ δίκνυσι Cod. 

 
δυνατὸν τοῦ Θεοῦ τὸ ἐξ ἀμηχάνων πάντα ποιεῖν· τὸν ἐν Πέρσιδι
καὶ τοσοῦτον ἀπέχοντα, τοῦτον ἔφησε κύριον τῆς Παλαιστίνης
ποιήσειν. δείκνυσιν ἐνταῦθα τὴν ἐπαγγελίαν πρὸ τοῦ τόπου γεγε-
γεγενημένην πρὸ τῆς περιτόμης πρὸ θυσίας πρὸ του νάου· καὶ οὐκ
ἀξίαν οὗτοι ἔλαβον οὐδὲ περιτομὴν, οὐδὲ νόμον, ἀλλὰ τῆς ὑπακοῆς 
μόνον μισθὸς ἦν ἡ γῆ· καὶ οὐδὲ τῆς περιτομῆς δοθείσης ἡ ἐπαγ-
γελια πληροῦται καὶ ὅτι τύποι ἤσαν καὶ τὸ τὴν πατρίδα αφει-
ναι τοῦ Θεοῦ κελεύοντος, οὐ παρὰ τὸν νόμον· ἐκείνη γὰρ πατρὶς
ἔνθα ἂν ἡγεῖται Θεός· καὶ ἐξῆλθε, φησὶν, ἐκ γῆς Χαλδαίων· καὶ
ὅτι εἴτις ἀκριβῶς ἐξετάσοι, Πέρσαι εἰσὶν οἱ Ἰουδαῖοι· καὶ 
καὶ χωρὶς σημείων πείθεσθαι χρὴ τῷ Θεῷ λέγοντι, κἂν δεινὰ
τινὰ συμβαίνῃ· ἐπεὶ καὶ ὁ Πατριάρχης, καὶ τὸν τάφον καταλιπὼν
τὸν πατρῷον καὶ πάντα, ἐπείθετο τῷ Θεῷ· καὶ ὑπέσχετο, φησὶ, δοῦ-
’ναι αὐτὴν αὐτῷ, καὶ τῷ σπέρματι αὐτοῦ μετ’ αὐτόν· πολλὴ ἐν-
ταῦθα τοῦ Κυρίου ἡ φιλανθρωπία δείκνυται, καὶ ἡ τοῦ Ἀβραὰμ 
πίστις· καίτοι γὰρ οὐκ ὄντος αὐτῷ τέκνου δείκνυσι διὰ τὴν ὑπα-
κοὴν καὶ τὴν πίστιν· καίτοιγε τὰ γενόμενα τοὐναντίον ἐδείκνυ·
οἷον μετὰ τὸ ἐλθεῖν οὐκ ἔσχε βῆμα ποδός· παῖδα οὐκ ε7χεν· ἅπερ
ἐναντία ἦν τῇ πίστει· ταῦτα ἑωρακότες καὶ ἡμεῖς, ἅπερ ἐπαγγέλ-
λεται Θεὸς, δεχόμεθα, κἂν ἐναντία ᾖ τὰ γινόμενα. καίτοι γε ἐφ’ 
ἡμῶν οὐκ ἔστιν ἐναντία, ἀλλὰ καὶ σφόδρα ἀκόλουθα· ἔνθα μὲν γὰρ
ἀν’ ὦσιν αἰ ὑποσχέσεις, ὅταν τἀναντία γένηται, ἐναντία ἐστιν,
οὕτως· ἐφ’ ἡμῖν δὲ τοὐναντίον· ἐνταῦθα μὲν θλῖψιν ε7πεν, ἐκεῖ δὲ
ἄνεσιν. Ἐξ Ἀνεπιγράφου. Διὰ τοῦτο οὐκ ἔδωκεν, ἐπειδὴ εἰς κατά- 
σχέσιν αὐτὴν αὐτῷ δώσειν ἐπηγγείλατο· ὁ δὲ πάροικος καὶ παρ-
επίδημος καὶ μετ’ ὀλίγον ἀναλύειν μέλλων, πῶς κατέχειν ἠδύνατο·
σώζεται ἄρα ἡ κληρονομία τῷ Ἀβραὰμ διὰ τοῦ σπέρματος αὐτοῦ,
ὁ ἐστι Χριστός· ὅτε δὲ καὶ συμβασιλεύσωσιν αὐτῷ οἱ ἅγιοι κατὰ
τὸ γεγ ραμμένον, “ὅταν ἔλθῃ ἐν τῇ δόξῃ τοῦ Πατρὸς αὐτοῦ,” πάν- 
τῶν τῶν ἐθνῶν βασιλεὺς ὤν. Ἐλάλησε δὲ ὁ Θεὸς οὕτως· ὅτι ἔσται τὸ σπέρμα σου
πάροικον ἐν γῆ ἀλλοτρίᾳ, καὶ δουλώσουσιν αὐτὸ καὶ
 κακώσουσιν, ἔτη τετρακόσια. καὶ τὸ ἔθνος, ᾧ ἃν δουλεύ-

 
σῶσι, κρινῶ ἐγὼ, εἶπεν ὁ Θεός· καὶ μετὰ ταῦτα ἐξελεύσονται,
καὶ λατρεύσουσί μοι ἐν τῷ τόπερ τούτῳ. Τοῦ Χρυσοστόμου. Ὄρα πρὸ πόσων ἐτῶν ἡ ἐπαγγελία, καὶ
ὁ τῆς ἐπαγγελίας τρόπος· καὶ οὐδαμοῦ περιτομή· οὐδαμοῦ θυσία·
ἐνταῦθα δείκνυσι πῶς αὐτοὺς ἠφίει κακῶς πάσχειν, καίτοι οὐδὲν 
ἔχων αὐτοῖς ἐγκαλεῖν· ἀλλ’ ὅμως οὐκ ἀτιμωρητὶ ταῦτα ἐποιοῦν.
Καὶ μετ’ ὀλίγα—Ἵνα γὰρ μὴ τούτων νομίσωσιν εὐσεβεῖς εἶναι·
διὰ τὸ λέγειν, “πέποιθεν ἐπὶ Κυρίου, ῥυσάσθω αὐτὸν, ὁ ἐπαγγειλάμενος,
ὁ δοὺς τὴν γῆν, πρότερον τὰ κακὰ συγχωρεῖ· οὕτω καὶ νῦν·
εἰ καὶ βασιλείαν ἐπηγγείλατο, ἀλλά φησιν, ἐγγυμνάζεσθε πειρασμοῖς· 
εἰ ἐνταῦθα μετὰ τετρακόσια ἔτη ἐλευθερία, τι θαυμαστὸν
ἐπὶ τῆς βασιλείας; καὶ ὅμως ἐποίησε, καὶ οὐκ ἴσχυσεν ὁ χρόνος
εἰς ψεῦδος ἐμβαλεῖν τὸν λόγον· καὶ οὐ τὴν τυχοῦσαν δουλείαν
ὑπέμειναν· οὐδὲ μέχρι τῆς τιμωρίας τῆς ἐκείνων, ἀλλὰ καὶ αὐτοὶ
ἐν τιμωρίᾳ ἔσονται, φησὶ, μεγίστῃ· ἐνταῦθα αὐτοὺς ἀναμιμνήσκει 
τῆς εὐεργεσίας, ἧς ἔτυχον. Ευσεβίου. Διατὶ δὲ περισσὰ λέγει ἔτη ὁ Ἀπόστολος λ';
πρὸ τῆς διαθήκης ἣν ἐποιήσατο a τῷ Ἀβραὰμ, καὶ τὴν ἐξ Αἰγύπτου
πορείαν ἐν τῇ ἐρήμῳ μέχρι τῆς τοῦ νόμου δόσεως. Οὐ μάχεται τοῖς ἐνταῦθα τὰ ἐν τῇ Ἐξόδῳ γεγραμμένα· ἐκεῖ 
γὰρ εἴρηται, "μετὰ τετρακόσια τριάκοντα ἔτη ἐξῆλθεν ἡ δύναμις
“Κυρίου ἐκ γῆς Αἰγύπτου· ἐνταῦθα δὲ μετὰ υ' φησί· ἀλλ’ ἐπιστῆσαι
δεῖ, ὅτι οὐκ ἐρρήθη, ὡς πληρωθέντων τῶν υ' ἐτῶν ἐξῆλθον,
ἀλλὰ μετὰ υ' ἔτη ὅπερ ἐμφαίνει καὶ τὰ λ'. Ἀβρααμ ἄπο ο ἔτους ἕως ρ ἔτους, ἔτη κε Ισαακ ἔτη ξ'· 
Ιακὼβ ἔτη ςθ'· Ἰωσὴφ ἔτη ρι'· ἐν Αἰγύπτῳ ἔτη ρμδ'· ὁμοῦ ἔτη
μλ'· φησὶ δὲ, "καὶ κακώσουσιν αὐτὸ ἔτη υ, καὶ μετὰ ταῦτα ἐξε-
“ λεύσονται καὶ λατρεύσουσί μον” τοῦ μετὰ ταῦτα ἐν τοῖς λ' ἔτεσι
σημαινομένου. Καὶ ἔδωκεν αὐτῷ διαθήκην περιτομῆς· καὶ οὕτως 
ἐγέννησε τὸν Ἰσαὰκ, καὶ περιέτεμεν αὐτὸν τῆ ἡμέρᾳ τῆ
ὀγδόῃ· a ὧ Cod. Σευήρου Ἀρχιεπισκόπου Ἀντιοκείασ ἐκ Πρὸσ Εὐπράξιον
Κουβικοτλάριον ἀποκρίσεωσ. Καὶ τοῦτο γὰρ
ἕνεκεν περιτέμνεσθαι τὴν ἀκροβυστίαν τοῖς πατράσιν ἐνομοθέτητο·
καὶ πρόχειρον μὲν τινὲς αἰτίαν ταύτην ἀποδεδώκασι· ἐπειδὴ, φησὶν,
ὁ Ἀβραὰμ ἐκ τῆς Χαλδαίων ἀπῆρε· Χαλδαίοις δὲ ἐπετέτραπτο 
κατὰ τὰ πάτρια σφῶν ἤθη, καθὰ δὴ Μήδοις καὶ Πέρσαις, μητράσι
καὶ ἀδελφαῖς ἐπιμίγνυσθαι· ταύτης ἕνεκα τῆς αἰτίας περιτέμνεται
τὴν σάρκα τῆς ἀκροβυστίας, τῇ οἰκειότητι τῆς σαρκὸς
ἀποταττόμενος, καὶ τοὺς τῆς συγγενείας ἀθεμίτους ἀρνούμενος
γάμους. Καὶ μετ’ ὀλίγα—Ἄλλοι δὲ, φησὶ, διὰ τοῦτο προστέταχθαι 
τῷ Ἀβραὰμ καὶ τοῖς ἐξ αὐτοῦ τὴν περιτομὴν, ἵνα δῆλον
εἴη, ὡς ἐξ αὐτῶν ἔσται ὁ Χριστὸς τὸ κατὰ σάρκα, ὁ ὣν ἐπὶ πάντων
Θεὸς εὐλογητὸς εἰς τοὺς αἰῶνας, ἀμήν. Καὶ ὁ Ἰσαὰκ τὸν Ἰακὼβ καὶ ὁ Ἰακὼβ τοὺς δώδεκα
πατριάρχας. Τοῦ Αὐτοῦ. Γινώσκομεν γὰρ ὡς ἡ ἐν σαρκὶ περιτομὴ τυπικῶς
γενομένη, τὸ παλαιὸν εἰκόνα ἐπεῖχε τοῦ σωτηρίου βαπτίσματος· διὰ
τῆς ἀποβολῆς τῆς ἀκροβυστίας τὴν ἄρνησιν δηλοῦσα τῆς κατὰ
σάρκα γεννήσεως, καὶ υἱοὺς ποιοῦσα τοὺς περιτεμνομένους Θεοῦ. Τοῦ Αὐτοῦ. Ἐν πρώτοις ὁ Ἰσαὰκ τῇ ὀγδόῃ περιτέμνεται 
ἡμέρᾳ, ὅθεν καὶ οἱ Ἰουδαῖοι· ὁ δὲ Ἰσμαὴλ δεκατριῶν ἐνιαυτῶν ὑπάρχων·
διὰ τοῦτο καὶ οἱ ἐξ αὐτοῦ Ἰσμαηλῖται οὕτω περιτέμνονται,
ὡς Ἰώσηπος φησί. Καὶ οἱ πατριάρχαι ζηλώσαντες τὸν Ἰσωὴφ ἀπέδοντο
εἰς Αἴγυπτον. Τοῦ Αὐτοῦ. Πάλιν ἐνταῦθα τύπος τοῦ Χριστοῦ· οὐδὲν ἔχοντες
ἐγκαλεῖν, ἀλλ’ ἐλθόντα ἐπὶ τροφὴν τὴν αὐτῶν κακῶς διέθηκαν·
ὅμως καὶ ἐνταῦθα πάλιν ἐπαγγελία μακρὰ καὶ τέλος λαμβάνει. Σευηριανοῦ b ἐπισκόπου ΓανάΏωμ. Ἀλλ' ἐπλήρωσε τοῦ
Χριστοῦ τὴν εἰκόνα τῆς πράσεως Ἰωσὴφ, ὁ πραθεὶς ὑπὸ τῶν ἀδελφῶν 
διὰ τὰ ἐνύπνια· ᾧτινι προκατεσκεύασεν ὁ φθόνος· ἡ γὰρ ἐπι-
βουλὴ τῶν ἐπιβουλευσάντων ὁδὸς προκοπῆς ἐγένετο τῷ φθονουμένῳ·
εἰ μὴ γὰρ ἐπράθη, οὐκ ἂν ἦλθεν εἰς Αἴγυπτον· οὐκ ἃν τῇ γυναικὶ
 b Σευήρου Cod. 

 
τοὺς ὑπὲρ σωφροσύνης ἀγῶνας ἐπεδείξατο· εἰ μὴ τοὺς ὑπὲρ τῆς
σωφροσύνης ἀνεδέξατο στεφάνους, οὐκ ἂν ᾤκησε τὴν φυλακήν· οὐκ
ἃν ἑρμηνευτὴς ἐγένετο ἐνυπνίων· οὐδ’ ἂν ἄρχων Αἰγύπτου ἐχρη-
ματισεν. Καὶ ἦν ὁ Θεὸς μετ’ αὐτοῦ· Ἰωάννου. τοῦτο καὶ ὑπὲρ ἑαυτῶν. Καὶ ἐξείλατο αὐτὸν ἐκ πασῶν τῶν θλίψεων αὐτοῦ· ἸΩΑΝΝΟΥ. Δείκνυσιν ὅτι οὐκ εἰδότες συνέπραττον τῆ προφη-
τειᾳ· καὶ ὅτι αὐτοὶ αἴτιοι ἐγένοντο, καὶ τὰ κάκα εἰς αὐτοὺς
περιετρέπετο· Καὶ ἔδωκεν αὐτῷ χάριν καὶ σοφίαν ἐναντίον φαραὼ
βασιλέως Αἰγύπτου, καὶ κατέστησεν αὐτὸν ἡγούμενον
ἐπ’ Αἴγυπτον καὶ ὅλον τὸν οἶκον αὐτοῦ. Χάριν καὶ σοφίαν ἔδωκεν αὐτῷ ἐπὶ βαρβάρου ἀνδρός· τῷ δούλῳ,
τῷ αἰχμαλώτῳ οἱ ἀδελφοὶ ἀπέδοντο· ἐκεῖνος δὲ ἐτίμησεν. Σευήρου Ἀντιοχείασ ΑΠΟ ΛΟΓΟΥ ΡΘ. Καὶ Αἰγύπτου μὲν
ἡγεμονίαν τῆς συνέσεως ἆθλον δεξάμενος, τὸν δὲ ὁμόφυλον αὐτῷ
δῆμον τὸν Ἰσραὴλ ὑπερόριον ἐκεῖ μεταστάντα λιμοῦ φυγάδα πλουσίως
ἐκθρέψας, καὶ οἷα δὴ πολίτην τὸν ξένον, καὶ πάλιν προαγο-
ῥεύσας αὐτῷ τὴν ἔπι τὴν γῆν πατρῴαν ἐπάνοδον. * Τὰ περὶ τῆς τοῦ λιμοῦ c πυρωνίας καὶ ἀναγνωρισμοῦ υἱῶν Ἰακὼβ, καὶ περὶ
γενέσεως Μωϋσέως d καὶ τῆς e πρὸς αὐτὸν θεοφανίας ἐν ὄρη Σινᾶ. Ἦλθε δὲ λιμὸς ἐφ’ ὅλην τὴν γῆν Αἰγύπτου καὶ Χαναὰν,
καὶ θλίψις μεγάλη· καὶ οὐχ ηὕρισκον χορτάσματα
 οἱ πατέρες ἡμῶν. ἀκούσας δὲ Ἰακὼβ ὄντα σιτεία ἐν Αἰγύπτῳ, 
 ἐξαπέστειλε τοὺς πατέρας ἡμῶν πρῶτον· καὶ ἐν
τῷ δευτέρῳ ἀνεγνωρίσθη Ἰωσὴφ τοῖς ἀδελφοῖς αὑτοῦ· ἸΩΑΝΝΟΥ. Κατῆλθον ὠνησόμενοι, καὶ ἐκείνου ἐν χρείᾳ κατέστησαν·
έστησαν· τι οὑν αὐτὸς οὐ μέχρι τούτου τὴν φιλανθρωπίαν ἐπεδείξατο,
ἀλλὰ καὶ τῷ φαραὼ ἐγνώρισε καὶ αὐτοὺς κατήγαγε ; 
Καὶ μετ’ ὀλίγα—Εἶτα πάλιν ἄλλη ἀνελπιστία· πρῶτον λιμὸς,
 c περὶ τῆς λιμοῦ καὶ Œcum. d Μωϋσέως om. Cod.
e γενομένη, πρὸς αὐτ’. Œcum. 

 
ἀλλὰ διεσώθησαν· δεύτερον τὸ εἰς ’χε ἱρὰς ἐμπεσεῖν τοῦ ἐχθροῦ· τρίτον
τὸ ἀπολέσθαι ὑπὸ τοῦ βασιλέως· εἰτα τὸ εὐμήχανον τοῦ Θεοῦ. Καὶ φανερὸν ἐγένετο τῷ Φαραὼ τὸ γένος τοῦ Ἰωσήφ.
ἀποστείλας δὲ Ἰωσὴφ μετεκαλέσατο τὸν πατέρα αὐτοῦ,
καὶ πᾶσαν τὴν συγγένειαν, ἐν ἑβδομήκοντα πέντε ψυχαῖς. Ἐχάρη δὲ Φαραὼ καὶ ἡ θεραπεία αὐτοῦ· ἐπείπερ ἔγνω ἐξ
ἐλευθέρου γένους κατάγεσθαι τὸν Ἰωσήφ· καὶ γὰρ ἦν ἀληθῶς
χαρᾶς ἄξιον τὸ γνῶναι ὅτι οὐ δοῦλος αὐτῶν ἐβασίλευσεν, ἀλλ’
εὐγενὴς ἐξ εὐγενῶν. Καὶ κατέβη Ἰακὼβ εἰς Αἴγυπτον, καὶ ἐτελεύτησεν
 αὐτὸς καὶ οἱ πατέρες ἡμῶν· καὶ μετετέθησαν εἰς Συχὲμ,
καὶ ἐτέθησαν ἐν τῷ μνήματι ᾧ ὠνήσατο Ἀβραὰμ τιμῆς
ἀργυρίου, παρὰ τῶν υἱῶν Ἐμμὼρ ἐν Συχέμ. Σημειωτέον ὅτι εἰς Συχὲμ ἐτάφησαν οἱ περὶ τὸν Ἀβραὰμ καὶ 
οἱ πατριάρχαι· ἥτις ἐκαλεῖτο τάχα Σίκιμα· αὐτὴν γὰρ ὠνήσατο
παρὰ Ἐμμὼρ ὁ Ἀβραὰμ, ἵνα θάψῃ ἐκεῖ Σάρραν. Καθὼς δὲ ἤγγιζεν ὁ χρόνος τῆς ἐπαγγελίας ἧς ὡμολόγησεν
ὁ Θεὸς τῷ Άβραὰμ, ηὔξησεν ὁ λαὸς καὶ ἐπληθύνθη
 ἐν Αἰγύπτῳ, ἄχρις οὗ ἀνέστη βασιλεὺς ἕτερος ἐπ’ 
Αἴγυπτον ὃς οὐκ ἤδει τὸν Ἰωσήφ. Τοῦ Χρυσοστόμου. Ὅρα ὅτι οὐδὲ ἐν τοῖς
αὐτοὺς αὔξει, ἀλλ’ ὅτε ἔμελλεν ἐγγίζειν τὸ τέλος· καίτοι
ἤδη τετρακόσια ἦν ἔτη παρελθόντα καὶ πλείονα ἐν Αἰγύπτῳ· τὸ
δὲ θαυμαστὸν τοῦτό ἐστιν. Οὗτος κατασοφισάμενος τὸ γένος ἡμῶν, ἐκάκωσε τοὺς
πατέρας ἡμῶν, τοῦ ποιεῖν ἔκθετα τὰ βρέφη αὑτῶν, εἰς
τὸ μὴ ζωογονεῖσθαι. Τοῦ Χρυσοστόμου. Πανουργοῖς γὰρ ἐπινοίαις αὐτῶν περιγενέσθαι
ἐβουλεύσατο· σοφισμὸς γάρ ἐστι βεβιασμένη ἐξήγησις· 
διὸ ὧδε ἡ ἔμφασις λέγει, βιαίως ἐπιθέσθαι αὐτοῖς· ὅθεν καὶ σοφιστὰς
καλεῖ τοὺς γόητας, ὡς τὸ ἀληθὲς δι᾿ ἀπάτης καὶ
κρύπτοντας. Ἐν ᾧ καιρῷ ἐγεννήθη Μωϋσῆς, καὶ ἦν ἀστεῖος τῷ
Θεῷ· ὃς ἀνετράφη μῆνας τρεῖς ἐν τῷ οἴκῳ τοῦ πατρὸς
αὐτοῦ. Τοῦ Αὐτοῦ. τοῦτο τὸ θαυμαστὸν, ὅτι ὁ προστάτης μέλλων
ἔσεσθαι, οὐδὲ μετὰ ταῦτα οὐδὲ πρὸ τούτου ἀλλ’ ἐν αὐτῷ μέσῳ 
τῷ θυμῷ τίκτεται· καὶ “ἀνετράφη μῆνας τρεῖς ἐν τῷ οἴκω τοῦ πα-
“τρός·” ἀλλ’ ὅτε τὰ ἀνθρώπινα ἀπηλπίσθη, καὶ ἀπέρριψαν αὐτὸν,
τότε τοῦ Θεοῦ ἡ εὐεργεσία ἐδείκνυτο λάμπουσα. Καὶ μετ’ ὀλίγα—
Εἰ ἐκεῖνο θαυμαστὸν ὅτι ὑπὸ ἀδελφῶν ἐπράθη, ἐνταῦθα πάλιν ἄλλο
θαυμασιώτερον, ὅτι βασιλεὺς ἔτρεφεν αὐτὸν τὸν μέλλοντα καθαιρεῖν 
αὐτοῦ τὴν ἀρχὴν, αὐτὸς ὁ μέλλων ἀπόλλυσθαι· ὁρᾶς πανταχοῦ
τῶν νεκρῶν σχεδὸν διατυπουμένην τὴν ἀνάστασιν. καίτοι οὐκ
ἔστιν ἰσον, αὐτόν τι τὸν Θεὸν ποιεῖν, καὶ μετὰ προαιρέσεως ἀνθρωπίνης
γίνεσθαι· ταῦτα γὰρ μετὰ προαιρέσεως ἀνθρωπίνης ἦν, ἡ δὲ
ἀνάστασις καθ’ ἑαυτήν. ΕΥΣΕΒÍΟΥ ἘΜÍΣΗΣ. Ἐγέννησαν οἱ γονεῖς· ἔιδον ὅτι καλὸν,
προήνθει γὰρ ἡ χάρις· θεασάμενοι δὲ ὅτι καλὸν, ἐφείδοντο· φοβούμενοι
δὲ, τὸ πρόσταγμα ἔκρυψαν· κρύψαντες δὲ, ἐνικήθησαν,
καὶ ὥρμησαν ῥίψαι διὰ τὸν φόβον· σοφίζονται δὲ τὸ πρᾶγμα διὰ τὰ
σπλάγχνα· καὶ κιβωτὸν ποιησάμενοι πρὸς μίμησιν τῆς γενομένης 
ἐπὶ Νῶε, καὶ τὸν Θεὸν τοῦ Νῶε ἐπικαλεσάμενοι, ῥίπτουσι τὸν
παῖδα ἐν τῷ ποταμῷ διὰ τῆς κιβωτοῦ· ἵνα καὶ δοκῶσι πείθεσθαι
τῷ προστάγματι, καὶ ἀσφαλίσωνται τὸν παῖδα. Καὶ οἱ μὲν
ῥίπτουσιν· ὁ δὲ παρακελεύεται τῇ ἀγνοούσῃ θυγατρὶ Φαραὼ ἐξελθεῖν
ἐπὶ τὸν ποταμόν· ἐξῆλθεν ἀγνοοῦσα· εὗρεν ὃν οὐκ ἐζήτει. 
Καὶ μετ’ ὀλίγα — Καὶ ἐσώθη Μωϋσῆς διὰ συμβόλων τῆς κοινῆς
σωτηρίας τῆς Ἐκκλησίας· ἡ γὰρ κιβωτὸς ἀπὸ ξύλου ἦν· καὶ ξύλον
ἀπὸ ὕδατος, καὶ σωτηρία τῷ ἀπαγορευθέντι· καὶ ἡ ἀναλαβοῦσα
οὐκ Ἰουδαῖα, ἀλλ’ ἐξ ἐθνῶν καὶ Αἰγυπτία. Καὶ πάλιν—Ἐγένετο
δὲ πάντα, ἵνα μηδὲν τῶν κατὰ Μωϋσέα νομισθῇ ἀνθρώπινον· τίνος 
γὰρ ἦν εἰπεῖν ὅτι αὐτῶν ἦν Μωϋσῆς· οἱ γονεῖς; ἀλλ’ ἔρριψαν c.
οἱ Αἰγύπτιοι; ἀλλ’ οὐκ ἐγέννησαν· ἡ μητὴρ ὅτι ἔθρεψεν; ἀλλ’
ἄλλη ἔδωκε μισθούς. οὐκοῦν ἐπειδὴ οὐχ εὑρίσκεται ἀνθρώπων,
ἄνθρωπος Θεοῦ· οὕτως γεννηθεὶς καὶ σωθεὶς παιδεύεται τὰ Αἰ-
 c ἔριψαν Cod. 

 
γυπτίων· σοφὸς γὰρ ἦν ὁ παιδεύων· καὶ γὰρ ἐν τοῖς πολέμοις
πέμπονται οἱ κατασκοποῦντες, ἴνα πρῶτον γνωσθῇ τῶν αντικειμένων
τὰ ἐνθυμήματα, καὶ οὕτως καταρχὴ γένηται τῆς μάχης·
ἐπεὶ οὖν ἤμελλε κατ’ Αἰγυπτίων καθοπλίζεσθαι Μωϋσῆς, εὐσεβῶς
ὑπεβλήθη τοῖς Αἰγυπτίοις, ἵνα τὰ Αἰγυπτίων κατασκοπήσῃ, καὶ 
Θεὸν ἀνθρώπων προτιμήσῃ. Ἐκτεθέντος δὲ αὐτοῦ, ἀνείλετο αὐτὸν ἡ θυγάτηρ
Φαραώ· Τοῦ Χρτσοστόμου. Χρυσοστόμου. Οὐδαμοῦ ναὸς,
οἰκονομιῶν γενομένων· καὶ ἀνετράφη ἐν οἰκῶ βαρβαρικῷ. Καὶ ἀνεθρέψατο αὐτὸν ἑαυτῇ εἰς υἱόν. Τοῦ Αὐτοῦ. Καὶ παιδεία καὶ γράμματα· τεσσαράκοντα ἔτη
ἦν ἐκεῖ· καὶ οὐκ ἑάλω ἐκ τῆς περιτομῆς· ὅρα πῶς ἐν ἀσφαλείᾳ
ὄντες τὰ αὐτῶν παρορῶσι· καὶ οὕτως καὶ Ἰωσήφ· ἵν ἑτέρους σώ-
σωσιν. Ἀμμωνίου. Οὔτε Μωϋσῆς οὔτε οἱ περὶ Ἀνανίαν καὶ
ἔμαθον ἃν τὴν ξένην παιδείαν, εἰ μὴ ἀνάγκῃ καὶ βίᾳ δεσποτῶν.
καὶ γὰρ ἐν οὐδενὶ αὐτῇ κέχρηνται· εἰ μή που εἴποι τις, ὅτι καλὸν
μαθεῖν πρὸς τὸ d ἀνατρέψαι τὰς ἐκείνων ἀπάτας. Διδύτου. Ἐκ τοῦ προκειμένου φανεροῦται, ὡς οὐκ ἀποβλητέα 
πάντη ἐστὶν ἡ τῶν ἔξωθεν τῆς γραφῆς παίδευσις· τρόπῳ γὰρ ἐγκωμίου
εἴρηται, ὡς ἐπαιδεύθη Μωϋσῆς πάσῃ σοφίᾳ Αἰγυπτίων·”
καὶ περὶ Δανιἠλ καὶ τῶν σὺν αὐτῷ Ἑβαραίων, ὡς ὑπερέβαλον
πάντας ἐν τῇ Χαλδαίων φιλοσοφίᾳ καὶ ταῖς συγγενέσιν ἐπιστήμαις.
ὅρα δὲ τούτων λεγομένων, πῶς δεῖ προσέρχεσθαι τοῖς ἄλλοις 
λογικοῖς· δεῖ γὰρ ἐπ’ ὀλίγοις αὐτοῖς προσέχειν τῇ θεοπνεύστῳ
γραφῇ ἐμμένοντας· τὸ γὰρ μὴ πολὺς ἵστι πρὸς ἀλλοτρίαν, οὐ περὶ
γυναικὸς συνοικούσης ἀνδρὶ, ἀλλὰ τοιαύτης σοφίας εἴρηται· ἀλλοτρίᾳ
γὰρ γυναικὶ, οὐδὲ κατὰ πόσον προσέρχεσθαι, ἀβλαβές. Καὶ ἐπαιδεύθη Μωϋσῆς πάση σοφίᾳ Αἰγυπτίων· ἦν 
 δὲ δυνατὸς ἐν λόγοις καὶ ἔργοις αὐτοῦ. ὡς δὲ ἐπλη-
ρουτο αὐτῷ τεσσαρακονταετὴς χρόνος· Τοῦ ἀφίου Κυρίλλου. τοιγάρτοι καὶ ἔφασκεν ὁ Χριστὸς, “οὐκ
 d τῶ Cod. 

 
“ἀπεστάλην εἰ μὴ εἰς τὰ πρόβατα τὰ ἀπολωλότα οἴκου Ἰσραήλ·”
αὐτῶν γὰρ αἱ ἐπαγγελίαι· αὐτῶν οἱ πατέρες. ΤΟῦ Αυτοῦ. Ἥ γὰρ οὐχὶ τὸν ἐκ Θεοῦ Πατρὸς Λόγον
καθ’ ἡμᾶς γεγονότα, τουτέστιν ἄνθρωπον μονονουχὶ ἐκβεβηκέναι
δώσωμεν· ἔξω τὲ γενέσθαι τῆς θεοπρεποῦς εὐκλείας ἐροῦμεν· εἶπέρ 
ἐστιν ἀληθὲς, ὅτι πλούσιος ὢν ἐπτώχευσε, καὶ καθῆκεν ἑαυτὸν εἰς
κένωσιν. Ανέβη ἐπὶ τὴν καρδίαν αὐτοῦ, ἐπισκέψασθαι τοὺς
ἀδελφοὺς αὐτοῦ τοὺς υἱοὺς Ἰσραήλ. Σχόλιον. Ἀδελφοὺς καλεῖ αὐτοὺς, οὐ διὰ τὴν σάρκα τοσοῦτον
ὅσον διὰ τὴν διάθεσιν εἰς αὐτόν. Καὶ ἰδών τινα ἀδικούμενον, ἠμύνατο καὶ ἐποιήσατο
ἐκδίκησιν τῷ καταπονουμένῳ, πατάξας τὸν Αἰγύπτιον·
 ἐνόμιζε δὲ συνιέναι τοὺς ἀδελφοὺς αὐτοῦ, ὅτι ὁ Θεὸς
διὰ χειρὸς αὐτοῦ δίδωσι σωτηρίαν αὐτοῖς· οἱ δὲ οὐ 
συνῆκαν. Κλήμεντοσ Στρωματέωσ. Φᾶσί δὲ οἱ μύσται
ἀνελεῖν τὸν Αἰγύπτιον, ὥσπερ ἀμέλει ὕστερον ἐν ταῖς Πράξεσι
φέρεται, τοὺς νοσφισαμένους τῆς τιμῆς τοῦ χωρίου καὶ ψευσαμένους,
λόγῳ ἀποκτεῖναι. Τῇ τε ἐπιούσῃ ἡμέρᾳ ὤφθη αὐτοῖς μαχομένοις, καὶ
συνήλασεν αὐτοὺς εἰς εἰρήνην, εἰπών. Εὐσεβίου ἐπισκόπου ἐμίσησ. Εὖρε δὲ οὐχ ὃ ἐζήτει,
ἀδελφὸν πρὸς ἀδελφόν· παρῄει μέσος, οὐκέτι τὸν ζῆλον κινῶν, ἀλλὰ
νουθεσίαν προεβάλλετο· μὴ ἀδίκει, φησὶν, ἀδελφός ἐστιν ὃν ἀδικεῖς· 
προεβάλλετο τὴν προσηγορίαν, ἵνα δυσωπήσῃ τὴν προσ-
ηγοριαν. Ἀνδρες, ἀδελφοί ἐστε ὑμεῖς· ἱνατί ἀδικεῖτε ἀλλή-
λους; Τοῦ Αὐτοῦ. Ἀνεῖλε Μωϋσῆς, οὐ θυμῶ εἴξας οὐδὲ ὀργῇ νικηθεὶς, 
ζηλῶ δέ· πᾶν δὲ ὃ ἂν γένηται εἰς λόγον Θεοῦ, εὐσέβεια· κἂν φόνος
ῇ διὰ Θεὸν, οὐκ ἔστι φόνος. ὁ γοῦν Φινεὲς δύο ἐν μιᾷ χειρὶ
φονεύσας, ἤκουσεν, ἀνέστη Φινεὲς, καὶ ἐξιλάσατο, καὶ ἐκόπασεν ἡ

 
θραῦσις· διάφορος γὰρ ἡ προαίρεσις φονέως καὶ εὐσεβοῦντος· καὶ
τὸ πρᾶγμα τὸ γενόμενον διὰ τοῦ Φινεὲς ἱερωσύνη μᾶλλον ἣ φόνος·
τοσοῦτον γὰρ ἴσχυσεν ὁ διπλοῦς οὗτος φόνος, ὅτι τοῦ θανάτου ἐπινεμημένου
τὸν Ἰσραὴλ δι’ ἀσέβειαν, ὅπερ ἴσχυσε τὸ θυμιατήριον
τοῦ πατρὸς Ἀαρὼν, τοσοῦτον ἴσχυσε φόνος, μᾶλλον δὲ ἡ εὐσέβεια. 
Καὶ μετ’ ὀλίγα —Ἃ δὲ ἐποίει, αἴνιγμα ἦν, ἀγνοουμένων
πραγμάτων· τὸ γὰρ γενόμενον τοῦτο σημεῖον ἦν, ὅτι μέλλει ὁ
Θεὸς διὰ Μώσεως Αἰγυπτίους ἀποκτενεῖν, τοὺς δὲ λεγομένους
Ισραηλίτας σώζειν. Ὁ δὲ ἀδικῶν τὸν πλησίον, ἀπώσατο αὐτὸν, εἰπὼν, 
 τίς σε κατέστησεν ἄρχοντα καὶ δικαστὴν ἐφ’ ἡμῶν; μὴ
ἀνελεῖν με σὺ θέλεις, ὃν τρόπον ἀνεῖλες χθὲς τὸν Αἰ-
γυπτιον ; Τοῦ Χρυσοστόμου. Πάλιν περὶ τὸν εὐεργέτην ἀγνώμονας
δείκνυσι· καθάπερ γὰρ τότε ὑπὸ τοῦ κακῶς παθόντος Ἰωσὴφ ἐσώθησαν, 
οὕτω καὶ νῦν ὑπὸ τοῦ κακῶς παθόντος ἐσώθησαν, Μωϋσέως
λέγω· τι γὰρ εἰ μὴ ἀνεῖλεν αὐτὸν τῷ πράγματι ; τῷ λόγῳ ἀνεῖλεν·
ὥσπερ κἀκεῖνοι· κἀκεῖνοι μὲν ἐκ τῆς γῆς αὐτῶν εἰς ἀλλοτρίαν
ἀπέδοντο· οὗτοι δὲ ἐκ τῆς ἀλλοτρίας εἰς ἀλλοτρίαν φυγαδεύουσι·
κἀκεῖ μὲν τροφὴν ἀποφέρονται, ἐνταῦθα δὲ συμβουλεύοντα δι’ ὃν 
ἔζη μετὰ Θεόν. Ὅρα πῶς δείκνυσιν ἐκεῖνο τὸ ὑπὸ τοῦ Γαμαλιὴλ
εἰρημένον· ὅτι “ἐὰν ᾖ εκ Θεοῦ,οὐ δυνήσεσθε καταλῦσαι αὐτό.” Ὅρα
τοὺς ἐπιβουλευομένους τῶν ἐπιβουλευόντων αἰτίους σωτηρίας γινομένους·
τὸν λαὸν ἑαυτῷ ἐπιβουλευόντα, καὶ παρὰ τῶν ἄλλων ἐπιβουλενόμενον,
καὶ οὕτω σωζόμενον. λιμὸς οὐκ ἀνάλωσεν αὐτοὺς· καὶ 
οὐ τοῦτο μόνον, ἀλλὰ δι’ ἐκείνου ἐσώθησαν τοῦ προσδοκηθέντος ἀπόλλυσθαι·
πρόσταγμα βασιλικόν· καὶ οὐκ ἀνάλωσεν αὐτοὺς, ἀλλὰ τότε
μᾶλλον καὶ ηὔξανε τὸ πλῆθος, ὅτε ἐκεῖνος ἀπέθανεν ὁ εἰδὼς αὐτούς·
τὸν Σωτῆρα αὐτὸν ἠβουλήθησαν ἀνελεῖν, καὶ οὐδὲ οὕτως ἴσχυσαν.
Ορᾶς ὅτι δι’ ὧν ὁ διάβολος ἐπεχείρει καταλύειν τὴν ἐπαγγελίαν 
του Θεοῦ, διὰ τούτων ηὔξετο. Καὶ μεθ’ ἑτέρα—Ὅρα τὰ αὐτὰ
ῥήματα, ἃ πρὸς τὸν Χριστὸν ἔλεγον. "τίς σε κατέστησεν ἄρχοντα
καὶ δικαστὴν ἐφ’ ἡμᾶς;” οὕτως ἔθος Ἰουδαίοις ἀδικεῖν
τουμενοις. Κυρίλλου Ἀλεξανδρείασ. Ἐνεκαλεῖτο μὲν ὁ θεσπέσιος Μωϋσῆς
ὡς ἀνελὼν τὸν Αἰγύπτιον, καίτοι θλίβοντα καὶ ἐγκείμενον·
καταχωννύων δὲ ὥσπερ εἰς ἄβυσσον ὁ Χριστὸς τὰ πονηρὰ δαιμόνια,
καὶ τῆς καθ’ ἡμῶν τυραννίδος καὶ οὐχ ἑκόντα μεθιστὰς, διὰ
τούτων ἐχόντων ἐκπέμπειν αὐτὰ, καίτοι δέον ἐπὶ τούτῳ θαυμάζεσθαι, 
ἔφασκον, “ οὗτος οὐκ ἐκβάλλει τὰ δαιμόνια εἰ μὴ ἐν
“Βεελζεβοὺλ ἄρχοντα τῶν δαιμόνων.” Ἔφυγε δὲ Μώσης ἐν τῷ λόγῳ τούτῳ. Τοῦ Χρυσοστόμου. Ἀλλ' οὐδὲ ἡ φυγὴ ἔσβεσε τὴν οἰκονομίαν·
ὥσπερ οὖν οὐδὲ ὁ θάνατος. Εὐσεβίου. Μηδεὶς ἡμῶν ἔστω φίλος τῶν τοῦ Θεοῦ
ὅσον γάρ τις ἀγαπᾷ τὸν Θεὸν, τοσοῦτον μισεῖ τοὺς ἀντικειμένους
Θεῷ. Καὶ ἐγένετο πάροικος ἐν γῆ Μαδιὰμ, οὗ ἐγέννησεν
υἱοὺς δύο. Τοῦ ἁγίου Κυρίλλου. Μετακεχώρηκεν τοίνυν ἐκ τῆς
εἰς Μαδιὰμ ὁ Μωϋσῆς· ἐν ἴσῳ δὲ τρόπῳ καὶ ὁ Χριστὸς
ἐκ τῆς Ἰουδαίας εἰς τὴν Γαλιλαίαν. Καὶ πληρωθέντων ἐτῶν τεσσαράκοντα, ὤφθη αὐτῷ
ἐν τῆ ἐρήμῳ τοῦ ὄρους Σινᾶ Ἄγγελος Κυρίου ἐν πυρὶ 
 φλογὸς βάτου· ὁ δὲ Μωϋσῆς ἰδὼν ἐθαύμαζε τὸ ὅραμα·
προσερχομένου δὲ αὐτοῦ κατανοῆσαι, ἐγένετο φωνὴ Κυριου
πρὸς αὐτὸν· Τοῦ Χρυσοστόμου. ‘Ορᾶς ὅτι οὐ διακόπτεται χρόνῳ· ὅτε γὰρ
φυγὰς ἦν, ὅτε ξένος, ὅτε πολὺν χρόνον ἐπὶ τῆς ἀλλοτρίας πεποιήκει c, 
ὅτε οὐκέτι προσεδόκησεν ὡς καὶ παῖδας ποιῆσαι δύο, τότε
ἄγγελος αὐτῷ ἐπιφαίνεται· τὸν υἱὸν τοῦ Θεοῦ καλεῖ, καθάπερ καὶ
ἄνθρωπον, ἐν τῇ ‘ἐρήμῳ, οὐκ ἐν ναῷ· ὅρα πόσα γίνεται θαύματα·
καὶ οὐδαμοῦ ναός· οὐδαμοῦ θυσία· καὶ οὐδὲ ἐν αὐτῇ τῇ ἐρήμῳ
ἀλλ’ ἐν βάτω. Ἐγὼ ὁ Θεὸς τῶν πατέρων σου, ὁ Θεὸς Ἀβραὰμ καὶ
ὁ Θεὸς Ἰσαὰκ καὶ ὁ Θεὸς Ἰακώβ. Τοῦ Αὐτοῦ. Ἰδοὺ καὶ φωνῆς ἠξιώθη· ἰδοὺ πῶς δείκνυσιν, ὅτι
 c Sic. 

 
αὐτός ἐστιν “ὁ Θεὸς Ἀβραὰμ καὶ Ἰσαὰκ καὶ Ἰακώβ.” “ὁ μεγά-
“λῆς βουλῆς Ἄγγελος·” ἐνταῦθα δείκνυσι τὴν φιλανθρωπίαν ὅσην
ποιεῖται ὁ Θεός. Κυρίλλου. Ἄθρει τοῦ νόμου τὸ ἀδρανές· ἐμφανίζει μὲν γὰρ
ἑαυτὸν ὁ τῶν ὅλων Θεὸς, ἀλλ’ ἐμφανῆ καθιστάντος ἀποστρέφει τὸ 
πρόσωπον ὁ Μωϋσῆς· σημεῖον δ' ἃν γένοιτο καὶ τοῦτο ἡμῖν ἐναργὲς,
τοῦ μὴ δύνασθαι τοὺς υἱοὺς Ἰσραὴλ τὴν θεοπρεπῆ τοῦ Γἱοῦ καταθρῆσαι
δόξαν, ἑαυτὸν ἐμφανίζοντος καὶ μονονουχὶ προσάγοντος ἐπί-
γνωσιν· Εὐσεβίου ἐπισκόπου Ἐμίσησ. Ἐκ βασιλείων ἐξελθὼν, ποιμὴν 
ἐν ἐρήμῳ ἐγένετο, καὶ οὐκ ἤχθετο· εἴ τις γὰρ θέλει σῶσαι
τὴν ἀγαπῆν καὶ τὸ φίλτρον τὸ περὶ Θεὸν, εἴτε ἐν πενίᾳ σώζεται,
εἴτε ἐν πόλεσι διαφυλάττεται, εἴτε ἐν δεσμωτηρίῳ, οὐκ ἀγανακτεῖ·
ἔχεις τούτου ἐν τῇ γραφῇ τὰ παραδείγματα. Ἔντρομος δὲ γενόμενος Μωϋσῆς οὐκ ἐτόλμα κατα- 
νοῆσαι. Διδύμου. Εἰ καὶ μὴ αὐταῖς λέξεσι φέρεται ἐν τῇ Ἐξόδῳ
κειμένη φωνὴ, ἀλλ’ οὖν ἰσοδύναμος κεῖται· οὐ πολὺ γὰρ διοίσει τὸ
ἔντρομος τὸ “ἔμφοβος δὲ γενόμενος Μωϋσῆς·” λέγεται δὲ ταῦτα
περὶ τοῦ κατὰ τὴν βάτον ὁράματος, μενούσης τῆς αὐτῆς διαφορᾶς τοῦ 
φοβεροῦ καὶ ἐμφόβου, καὶ ἐν τῇ διηγήσει τῇ περὶ τοῦ ὄρους Σινᾶ·
τὸ γὰρ ἐν τῇ πρὸς Ἑβραίους λεχθέν· “καὶ οὕτω φοβερὸν ἦν τὸ
“φανταζόμενον περὶ τοῦ ὄρους, τοῦτο ἐστίν· ἐπ’ αὐτοῦ γὰρ εἰπε
Μωϋσῆς· “ἔμφοβός εἰμι καὶ ἔντρομος·” ἐκ παραλλήλου ταῖς
λέξεσι χρησάμενος· “ἀλλ’ ἀπώσαντο, καὶ ἐστράφησαν ἐν ταῖς 
“καρδίαις αὐτῶν εἰς Αἴγυπτον. Εἶπε δὲ αὐτῷ ὁ Κύριος, λῦσον τὸ ὑπόδημα τῶν πο-
δῶν σου. Κυρίλλου. Νεκρότητός τε καὶ φθορᾶς τὸ χρῆμα σημεῖον·
εἴπερ ἐστὶ πᾶν ὑπόδημα ζώου λείψανον τεθνεῶτος ἤδη καὶ κατεφθαρμένου· 
ἀπρόσιτος οὖν ὁ Χριστὸς τοῖς ἐν νόμῳ καὶ παιδαγωγικῇ
λατρείᾳ· προσαπονίζεσθαι γὰρ ἀνάγκη τὸν μολυσμὸν, καὶ
τὸν ἐκ τῆς ἁμαρτίας προαποτρίβεσθαι ῥύπον. Σευήρου. Δεῖ γὰρ ὡς ἀληθῶς πάσης νεκρᾶς καὶ

 
φαντασίας ὥσπερ ὑποδημάτων τινῶν λῦσαι, τὸν ἔπι τι τῶν θείων
θεωρημάτων ἀναβῆναι πειρώμενον νοῦν. Ὁ γὰρ τόπος ἐν ᾧ ἕστηκας, γῆ ἁγία ἐστίν. Τοῦ Χρυσοστόμου. Οὐδαμοῦ ναὸς, καὶ ὁ τόπος ἅγιος
καὶ ἐνεργείᾳ τοῦ Χριστοῦ· πολλῷ θαυμασιώτερον τοῦτο 
τοῦ τόπου ἐν τοῖς Ἁγίοις τῶν Ἁγίων· ἐκεῖ γὰρ οὐδαμοῦ ἐπεφάνη
οὕτως Θεός· οὐδαμοῦ οὕτως ἔντρομος γέγονε Μωϋσῆς· εἶτα ἡ
κηδεμονία πολλὴ “ἰδὼν εἶδον,” καὶ τὰ ἑξῆς. Ἰδῶν εἶδον τὴν κάκωσιν τοῦ λαοῦ μου τοῦ ἐν Αἰγύπτῳ,
καὶ τοῦ στεναγμοῦ αὐτῶν ἤκουσα· καὶ κατέβην ἐξελέσθαι 
αὐτούς· καὶ νῦν δεῦρο, ἀποστείλω σε εἰς Αἴ-
γυπτον. Τοῦ Αὐτοῦ. Ὅρα πῶς δείκνυσιν ὅτι καὶ δι’ εὐεργεσιῶν, καὶ διὰ
κολάσεων, καὶ διὰ θαυμάτων ἐπήγετο αὐτούς· οἱ δὲ οἱ αὐτοὶ ἦσαν·
ὅτι πανταχοῦ πάρεστι ὁ Θεὸς ἐμάνθανον. ταῦτα ἀκούοντες, ἐν ταῖς 
θλίψεσι πρὸς αὐτὸν καταφεύγωμεν· “καὶ τοῦ στεναγμοῦ αὐτῶν
“ἤκουσα,” φησί· οὐχ ἁπλῶς διὰ τὰς συμφοράς· εἰ δέ τις λέγοι,
τίνος ἕνεκεν αὐτοὺς εἴασε κακωθῆναι ἐκεῖ; μάλιστα μὲν οὖν αἱ
κακώσεις παντὶ δικαίῳ αἴτιαι μισθῶν γίνονται· εἶτα δὲ τίνος ἕνεκεν
αὐτοὺς ἐκάκωσε; τὴν δύναμιν αὐτοῦ δείκνυσιν ὅτι δύναται· καὶ 
οὐ τοῦτο μόνον, ἀλλ’ ἵνα καὶ αὐτοὺς παιδεύσῃ. Ὄρα γοῦν ὅτε
ᾤκουν ἐν τῇ ἐρήμῳ, τότε ἐλιπάνθησαν, ἐπαχύνθησαν, ἐπλατύνθησαν,
ἀπελάκτησαν· καὶ πανταχοῦ ἡ ἄνεσις αὐτοῖς κακόν· διὰ
τοῦτο καὶ ἐξ ἀρχῆς τῷ Ἀδὰμ ἔλεγεν, “ἐν ἱδρῶτι τοῦ προσώπου
"σου φαγῇ τὸν ἄρτον σου·” καὶ ἵνα ἐκ τῆς πολλῆς κακώσεως 
ἐλθόντες εἰς ἀνάπαυσιν, εὐχαριστήσωσι τῷ Θεῷ· μέγα γὰρ ἡ
θλίψις ἀγαθόν· ἄκουε γὰρ τοῦ προφήτου λέγοντος· "ἀγαθόν μοι,
“Κύριε, ὅτι ἐταπείνωσας με·” εἰ δὲ τοῖς μεγάλοις καὶ θαυμαστοῖς
ἀνδράσι μέγα ἡ θλίψις, πολλῷ μᾶλλον ἡμῖν. Τοῦτον τὸν Μωϋσῆν ὃν ἠρνήσαντο, εἰπόντες, τίς δε 
κατέστησεν ἄρχοντα καὶ δικαστὴν ἐφ’ ἡμῶν; τοῦτον ὁ
Θεὸς καὶ ἄρχοντα καὶ λυτρωτὴν ἀπέστειλεν ἐν χειρὶ
Ἀγγέλου τοῦ ὀφθέντος αὐτῷ ἐν τῆ βάτῳ. Ενταῦθα μὲν δοκεῖ περὶ τοῦ λαοῦ τῶν Ἰουδαίων λέγειν· λέγε-

 
τᾶι δὲ περὶ πάσης τῆς φύσεως, ἧς ἕνεκα σάρκα λαβὼν κατέβαινεν·
ὅπερ οὐ κατὰ τὸν καιρὸν τοῦ Μωϋσέως, ἀλλ’ ὕστερον ἐνδημήσαντος
τοῦ Υἱοῦ γεγένηται. Ἀπολέσθαι τὸν ὑπ’ αὐτῶν ἐξουθενηθέντα· τοῦτον ὃν παρῃτήσαντο d,
τοῦτον ὁ Θεὸς ἐγείρας ἀπέστειλε· καθάπερ καὶ αὐτοὶ 
ἔλεγον· “οὐκ ἔχομεν βασιλέα εἰ μὴ Καίσαρα· δείκνυσιν ἐνταῦθα,
καὶ τὰ γενόμενα, διὰ τοῦ Χριστοῦ γενόμενα. *Περὶ τῆς ἐξόδου καὶ μοσχοποιίας τοῦ ἰσραὴλ ἄχρι χρόνων Σολομῶντος
κοὶ τῆς τοῦ ναοῦ κατασκευῆς. Οὗτος ἐξήγαγεν αὐτοὺς, ποιήσας τέρατα καὶ σημεῖα 
ἐν τῆ Αἰγύπτῳ καὶ ἐν Ἐρυθρᾷ θαλάσσῃ, καὶ ἐν τῆ
 ἐρήμῳ ἔτη τεσσαράκοντα· οὗτός ἐστιν ὁ Μωϋσῆς, ὁ
εἰπὼν τοῖς υἱοῖς Ἰσραὴλ, Προφήτην ὑμῖν ἀναστήσει
Κύριος ὁ Θεὸς ὑμῶν ἐκ τῶν ἀδελφῶν ὑμῶν, ὡς ἐμέ·
αὐτοῦ ἀκούσεσθε. “Ἀναστήσει Κύριος ὁ Θεὸς ἐκ τῶν ἀδελφῶν ὑμῶν, ὡς ἐμέ.”
ἐξουθενημένον “ὡς ἐμέ·” ἐβουλήθη καὶ τοῦτον ἀνελεῖν Ἡρώδης,
καὶ ἐν Αἰγύπτῳ διεσώθη, καθάπερ καὶ ἐκεῖνος· καὶ παίδιον ὣν, ἐπεβουλεύετο·
μὴ θαυμάζετε οὖν εἰ τοὺς παραιτουμένους αὐτοῦ τὴν
βασιλείαν ὁ Χριστὸς εὐεργετεῖ, εἴγε καὶ ἐπὶ Μωυσέως τοῦτο 
γέγονε· καὶ οὐχ ἁπλῶς αὐτοὺς ἐξείλατο, ἀλλὰ καὶ ἐν ἐρήμῳ διάγοντας.
ὁρᾶς ὅτι δι’ αὐτοὺς ἐκεῖνα τὰ σημεῖα· ὁ τῷ Θεῷ διαλεχθεὶς,
ὁ ἐκ παραδόξων σωθεὶς, ὁ τοσαῦτα ἐργασάμενος καὶ δυνηθεὶς
δείκνυσι, ὅτι πάντως πληρωθῆναι δεῖ τὴν προφητείαν, καὶ οὐκ
ἐναντιοῦται αὐτῶ. Προαναφωνεῖ γὰρ πάλαι τὴν τοῦ ἰδίου γεννήματος ἐνανθρώπησιν
ὁ Θεὸς καὶ Πατήρ· καὶ ὅτι δεύτερος ἐφ’ ἡμᾶς νομοθέτης ἀναδειχθήσεται·
λαλήσας μὲν πάλαι τοῖς ἀρχαιοτέροις αὐτὸς δι’
ἀγγέλων τὸν νόμον· ἐν δὲ τελευταίοις τοῦ αἰῶνος καιροῖς αὐτουργὸς
εἰς ἡμᾶς ἀναδεδειγμένος, καὶ καινῆς χρηματίσας διαθήκης 
ἄγγελος. Οὗτός ἐστιν ὁ γενόμενος ἐν τῆ ἐκκλησίᾳ ἐν τῆ ἐρήμῳ
 d παραιτήσαντο Cod. 

 
μετὰ τοῦ Ἀγγέλου τοῦ λαλοῦντος αὐτῷ ἐν τῷ ὄρει Σινᾶ
καὶ τῶν πατέρων ἤμων. Τοῦ Χρυσοστόμου. Πἀλιν οὐδαμοῦ ναός· οὐδαμοῦ θυσία·
δείκνυσι δὲ ὅτι οὐχὶ σημεῖα ἐποίησε μόνον, ἀλλὰ καὶ νόμον ἔδωκεν,
ὥσπερ ὁ Χριστός· καθάπερ καὶ οὗτος πρῶτον σημεῖα ποιεῖ, καὶ 
τότε νομοθετεῖ, οὕτω κἀκεῖνος· καὶ οὗτος ἠπίστατο, κἀκεῖνος· ἀλλ’
οὐκ ἤκουσαν αὐτοῦ. Καὶ μετ’ ὀλίγα — Ὁρᾶς ὅτι ἐκεῖθεν ἡ ῥίζα
καὶ ἡ σωτηρία ἐκ τῶν Ἰουδαίων ἐστί· “μετὰ τοῦ Ἀγγέλου, φησὶ,
“τοῦ λαλοῦντος αὐτῷ· ’ ἰδοὺ πάλιν αὐτὸν φησὶ τὸν νόμον δε-
δωκέναι· εἴγε μετ’ αὐτοῦ ἦν “ἐν τῇ ἐκκλησίᾳ ἐν τῇ ἐρήμῳ·” καὶ 
ἐνταῦθα θαύματος ὑπομιμνήσκει μεγάλου, τῶν ἐν τῷ ὄρει γεγενη-
γεγενημένων. Διδύμου. Ἡ προκειμένη λέξις δηλοῖ, ὡς οὐ μόνον τοπικῶς
εἶναι συμβαίνει κρείττοσι καὶ χείροσι χωρίοις· ἔξω γὰρ τῆς Αἰ-
γύπτου κατὰ τόπον ὄντες, οἱ περὶ ὧν ὁ λόγος, τῇ διαθέσει ἐν αὐτῇ 
ὑπῆρχον. οὐκ ἀποστήσαντες τὴν γνώμην ἑαυτῶν τῶν Αἴγυπτ’ ιακῶν
ἐθῶν, τῆς αὐτῆς νοήσεως ἐστὶ καὶ τὸ ἐν Εὐαγγελίῳ, ’* ὅπου ὁ
“θησαυρὸς, ἐκεῖ καὶ ἡ καρδία· ’ οὐ πάντως τοπικῶς ἐκεῖ ὄντος,
ὅπου τις ἔχει τὴν γνώμην· πολλοὶ γοῦν ἔτι ἐπὶ γῆς ὄντες θησαυ-
ρίζοντες κατάλληλα τῷ οὐρανῷ, ἐκεῖ τὴν καρδίαν ἔχουσι. ἀλλὰ 
κἀκεῖ ἔτι τυγχάνοντες, οἱ παραβάντες Ἄγγελοι τὴν διάθεσιν εἶχον
ἐν τῇ γῇ· ᾧ ἐξηκολούθησε τὸ ἐξ οὐρανοῦ εἰς γῆν αὐτοὺς ἐρρῖφθαι. Ὃς ἐδέξατο λόγια ζῶντα δοῦναι ὑμῖν· ᾧ οὐκ ἠθέλη-
σαν ὑπήκοοι γενέσθαι οἱ πατέρες ἡμῶν. Τοῦ Χρυσοστόμου. Τί ἐστι λόγια ζῶντα; ὧν τὸ τέλος διὰ 
λόγων ἐδείκνυτο, ἤτοι τὰς προφητείας λέγει. Ἄλλ ἀπώσαντο, καὶ ἐστράφησαν ἐν ταῖς καρδίαις
αὐτῶν εἰς Αἴγυπτον. Τοῦ Αὐτοῦ. Ἔνθα ἔστενον, ἔνθα ἐβόων, ἔνθα τὸν Θεὸν ἐκά-
λουν. Εἰπόντες τῷ Ἀαρὼν, ποίησον ἡμῖν θεοὺς οἱ προπο-
ρεύσονται ἡμῶν· ὁ γὰρ Μωυσῆς οὗτος, ὃς ἐξήγαγεν
ἡμᾶς ἐκ τῆς Αἰγύπτου, οὐκ οἴδαμεν τί ἐγένετο αὐτῷ·
 καὶ ε’ινλτχοποίησαν ἐν ταῖς ἡμέραις ἐκείναις, καὶ ἀνήγα-

 
γον θυσίαν τῷ εἰδώλῳ, καὶ εὐφραίνοντο ἐν τοῖς ἔργοις
τῶν χείρων αυτων. Ὢ τῆς ἀνοίας, “ποίησον,” φησὶν, ἵνα “προπορεύσωνται ἡμῶν·”
ποῦ; εἰς Αἴγυπτον. Ὅρα πῶς δυσαποσπάστως εἶχον τῶν ἐθῶν τῶν
Αἰγυπτιακῶν. τι λέγεις; οὐκ ἀναμένεις τὸν ἐξαγαγόντα, ἀλλὰ 
φεύγεις τὴν εὐεργεσίαν καὶ τὸν εὐεργέτην ἀρνῇ ; καὶ ὅρα πῶς
ὑβρίζουσιν· ὁ γὰρ Μωϋσῆς οὗτος,” φησὶν, “ὃς ἐξήγαγεν ἡμᾶς ἐκ
“γῆς Αἰγύπτου· οὐδαμοῦ Θεοῦ ὄνομα· ἀλλὰ πάντα Μωϋσεῖ ἐπέγραφον·
ἔνθα μὲν ἀχαριστεῖν ἔδει, Μωϋσῆν φέρουσιν εἰς μέσον·
ἔνθα δὲ πεισθῆναι νόμῳ, οὐκέτι Μωϋσῆς ἄγουσι· “ποίησον ἡμῖν 
“θεοὺς, οὐκ εἶπον Θεόν· καὶ μὴν τοῦτο ἄξιον θαυμάσαι, τὸ μὴ εἰδέναι·
τί θαυμαστὸν, ὅτι ἀγνοεῖτε Χριστὸν, ὅπου καὶ τὸν Μωϋσέα
καὶ τὸν Θεὸν τὸν δειχθέντα διὰ τοσούτων σημείων; καὶ οὐκ ἠγνόήσαν
μόνον, ἀλλὰ καὶ ἑτέρως ὕβρισαν τῷ εἰδωλοποιῆσαι. Σευηπιανοῦ. Μόσχον ὁ Ἰσραὴλ ἐχώνευσε, καὶ Θεὸν ἠθέτησε, 
καὶ ἠγνόησε τὸν δεσπότην, ἀπέγνω τὸν εὐεργέτην· καὶ λέγει τῷ Ἀαρὼν,
ποίησόν μοι θεούς διατί ποίησον; εἰ δὲ ποίησον, πῶς θεοὶ
τὰ γινόμενα. οὕτως ἡ κακία τυφλώττουσα αὐτὴ ἑαυτὴν ἀφανίζει. Ἔστρεψε δὲ ὁ Θεὸς, καὶ παρέδωκεν αὐτοὺς λατρεύειν
τῆ στρατιᾷ τοῦ οὐρανοῦ· καθὼς γέγραπται ἐν βιβλίῳ 
τῶν προφητῶν. Τοῦ Χρυσοστόμου. Ἐντεῦθεν λοιπὸν τὰ ἔθη ταῦτα· ἐντεῦθεν
αἱ θυσίαι· αὐτοὶ πρῶτοι ἐποίησαν θυσίας τοῖς εἰδώλοις· διὰ γὰρ
τοῦτο ἐπισημαίνεται, “καὶ ἐποίησαν μόσχον ἐν Χωρὴβ, καὶ
ἤνεγκαν θυσίας τῷ εἰδώλῳ· ἐπεὶ πρὸ τούτου οὐδαμοῦ θυσίας 
ὄνομα, ἀλλὰ προστάγματα ζῶντα, καὶ λόγια ζῶντα. καὶ ευφραίνοντο e,
φησὶ, διὰ τοῦτο καὶ ἑορταί. Τὸ “παρέδωκεν” ἐνταῦθα εἴασεν ἐστίν. ἘΞ ἀνεπιγράφου. Τὸ “παρέδωκεν” ἀντὶ τοῦ εἴασε κεῖται,
καὶ ἐν τῷ Ἀποστόλῳ παρέδωκεν αὐτοὺς ὁ Θεὸς εἰς ἀδόκιμον νοῦν, 
ἀντὶ τοῦ εἴασε παραδοθῆναι. λέγει οὖν,ἐπειδὴ τοῦτον εἶχον οἱἸουσαῖοι
τὸν πόθον, τὸ λατρεύειν τῇ κτίσει παρὰ τὸν κτίσαντα, κωλύσας πολκάκις
διὰ τῶν προφητῶν τὴν τοιαύτην πρόφασιν, εἶτα ἐμμενόντων
ἐκείνων ὡς εἵλοντο· τὸ δὲ ἔστρεψε” ἄλλο δηλοῖ θέλημα τοῦ Θεοῦ·
 e εὐφραίνοντα Cod. 

 
καὶ ἄλλο γεγενημένον κατὰ συγχώρησιν· ἦν μὲν γὰρ αὐτοῦ θέ-
λημα, ὃ καὶ νενομοθέτηκε· “Κύριον τὸν Θεόν σου προσκυνήσεις,
“καὶ αὐτῷ μόνῳ λατρεύσεις· ἐμμένοντας δὲ τῇ ἀσεβείᾳ εἴασεν,
οὐ γὰρ ἐξ ἀνάγκης ἐφέλκεται ἑαυτῷ λατρεύειν, ἵνα μὴ ὑβρίσῃ τὸ
αὐτεξούσιον· ἀλλὰ παραινεῖ μὲν μὴ ἁμαρτάνειν, ἁμαρτανόντων 
δὲ ἀνεξικακεῖ· ἐνδεικνύμενος τὸ φιλάνθρωπον, ἅμα δὲ καὶ ἐνδιδοὺς
τῇ ἐπιστροφῇ τοῦ αὐτεξουσίου, καιρὸν μετανοίας ταμιευόμενος·
ἐμμένοντας δὲ κολάζει πικρῶς· τὸ δὲ τῇ στρατιᾷ τοῦ οὐρανοῦ, οὐ
τοῖς ἀγγέλοις λέγει ἀλλὰ τοῖς ἄστροις, οἷς καὶ τὸ σέβας προσέφερον,
ὡς τῷ μόσχῳ εἰς τόπον ὄντι ἑωσφόρου, καὶ τῇ σελήνῃ, ὡς 
βασιλίσσῃ τοῦ οὐρανοῦ· οὕτω γὰρ ἐν Ἱερεμίᾳ ἐγράφησαν λέ-
γοντες. Διδύμου. Οἱ μὴ ὃν δεῖ τρόπον ἐντυχόντες τῇ παλαιᾷ
οἵονται παραδεδόσθαι τοὺς Ἑβραίους ὑπὸ Θεοῦ ”λατρεύειν τῇ στρα-
τιᾷ τοῦ οὐρανοῦ,” συναρπαγέντες ἐκ τοῦ, “εἰ γὰρ ὁ δι’ ἀγγέλων 
λαληθεὶς λόγος, καὶ ἐκ τοῦ διατετάχθαι τὸν νόμον δι’ ἀγ-
“γέλων ἐν χειρὶ μεσίτου·” πολλῆς δὲ παραμυθίας δεῖ τῷ οὕτως
τιθεμένῳ· ἐπιστήσαντες δὲ ἡμεῖς, τὸ ”ἔστρεψεν ὁ Θεὸς” καὶ τοῖς
ἑξῆς παρα*δοσι νῦν δηλουμένην, οὕτω γενέσθαι ὑπολαμβάνομεν, ὡς
καὶ ἐπὶ τῶν γραφομένων τῷ Ἀποστόλῳ οὕτως ἐχόντων· “διὰ 
“τοῦτο παρέδωκεν αὐτοὺς ταῖς ἐπιθυμίαις τῶν καρδιῶν αὐτῶν·”
καὶ ἔτι, διὰ τοῦτο παρέδωκεν αὐτοὺς ὁ Θεὸς εἰς πάθη ἀτιμίας καὶ
“εἰς ἀδόκιμον νοῦν· ὡς γὰρ ἐν τούτοις οἷς ἡμεῖς εἱλάμεθα, παραδίδωσιν
ὁ Θεὸς μετὰ τὸ πολλάκις κωλῦσαι· οὕτω πόθον ἔχοντας
τοὺς Ἑβραίους θεραπεύειν τὴν κτίσιν παρὰ τὸν κτίσαντα, κωλύσας 
πολλάκις διὰ τῶν προφητῶν τὴν τοιαύτην πρόθεσιν, ἐμμένοντας
αὐτοὺς παρέδωκεν ᾧ εἵλοντο· ὅθεν ἀκριβεστέρως ἀκούειν δεῖ τοῦ
“ἔστρεψεν ὁ Θεὸς καὶ παρέδωκεν αὐτούς·’ οὐ γὰρ προηγούμενον ἦν
θέλημα τῆς νομοθεσίας τοῦτο· εἰ γὰρ ἐν αὐτῇ φέρεται, “Κύριον τὸν
“Θεὸν προσκυνήσεις, καὶ αὐτῷ μόνῳ λατρεύσεις, ταύτην τὴν ἕντο- 
Λὴν τοὺς παραβάντας παρέδωκε λατρεύειν τῇ στρατιᾷ τοῦ οὐρα-
“νοῦ·” οὐκέτι προηγουμένῃ βουλήσει ποιῶν αὐτοὺς, ἀλλ’ ὡς εἶπε τὸ
ῥητὸν, στρέψας ἐξ ἄλλου θελήματος. ἀλλ’ οὐ ζητήσεις που τῆς
γραφῆς τῇ στρατιᾷ τοῦ οὐρανοῦ κεῖται· ἐπὶ ἀγγέλων ὡς ἐπίπαν
ἣ ὡς ἐπὶ πολὺ κατὰ τῶν φωστήρων καὶ ἀστέρων ἡ λέξις κεῖται. Μῆ σφάγια καὶ θυσίας προσηνέγκατέ μοι ἔτη τεσσαράκοντα
ἐν τῇ ἐρήμῳ, οἶκος Ἰσραήλ; Τοῦ Χρυσοστόμου. “Σκηνὴ τοῦ μαρτυρίου ἦν, καὶ οὐδὲν ὠφέλησεν
αὐτοὺς, ἀλλ’ ἀνηλίσκοντο· οὔτε πρὸ τούτου δι’ αὐτοῦ τὰ
σημεῖα, οὔτε μετὰ ταῦτα ὠφέλησέ τι. ἣν καὶ εἰσήγαγον, φησὶ, 
διαδεξάμενοι οἱ πατέρες ἡμῶν· ὁρᾶς ὅτι ἐκεῖ τόπος ἅγιός ἐστιν,
τόπον τόπῳ συγκρίνῃ. Τοῦ Αὐτοῦ. Ἐμφαντικῶς ἐχρήσατο τῇ λέξει· οὐκ ἔχετε εἰπεῖν
φησὶ, ὅτι ἀπὸ τοῦ ἐμοὶ θύειν, κἀκείνοις ἐθύετε· καὶ ταῦτα 
“ἐν τῇ ἐρήμῳ, ἔνθα μάλιστα αὐτῶν προειστήκει. Τοῦ ἀγίου Κυρίλλου ἐκ τοῦ εἰσ Τὸν Προφήτην Ἀμὼσ
Τόμου Γ. “Μῆ σφάγια καὶ θυσίας προσηνέγκατέ μοι,” καὶ τὰ
ἑξῆς· τοῦτό φησιν, ὅτι ἐν χρόνῳ τεσσαρακονταετεῖ, καθ’ ὃν ἦσαν ἐν
τῇ ἐρήμῳ, προσῆγον μὲν ἑκόντες θυσίας, ἐξηγεῖτο δὲ οὐδεὶς ἀναγκαίως, 
ἀλλ’ ἦν εἰς ἀνάκλησιν τὸ χρῆμα αὐτοῖς, ἄχρις ἃν εἰσελάσειαν
εἰς τὴν γῆν τὴν τοῖς πατράσιν ἐπηγγελμένην, ταύτῃ τοι
φησὶν, “μὴ σφάγια καὶ Θυσίας,” καὶ τὰ ἑξῆς· ἀλλ’ ἐσώζοντο
τότε καὶ θυσιῶν δίχα· καὶ ᾗ φησι δι’ ἑτέρου προφήτου πάλιν·
”οὐ κεκτήσω μοι ἀργυρίου θυμίαμα, οὐκ ἡδύναντό μοι πρόβατα 
“τῆς ὁλοκαρπώσεως σου, οὐδὲ ἔγκοπον ἐποίησά σε ἐν λιβάνῳ,’
αὐτοὶ δὲ πάλιν ἀπροφάσιστον ἔχοντες τὴν ἀπόστασιν ἀλλοπρόσαλλοίτε
ἦσαν τὸ τηνικάδε, καὶ Θεὸν ἀτιμάζοντες τὸν φύσει καὶ
ἀληθῶς, ἀνελάμβανον τὴν σκηνὴν τοῦ Μολὸχ, καὶ τὸ ἄστρον τοῦ
“θεοῦ ὑμῶν d Ῥεφάν·” καὶ τί δὴ τοῦτό ἐστι περιαθρεῖν ἀναγκαῖον. 
οὐκοῦν ὁ μὲν θεσπέσιος Μωϋσῆς ἀναπεφοίτηκεν εἰς τὸ ὄρος τὸν
νόμον ὑποδεξόμενος; οἵγε μὴν ἐξ αἵματος Ἰσραὴλ κατεξανέστησαν
τοῦ Ἀαρὼν λέγοντες· “ποίησον ἡμῖν θεούς. μεμοσχοποίηκασι τοίνυν
κατὰ τὴν ἔρημον· καὶ τὸ μὲν ἐμφανὲς, καὶ οἱονεί πὼς ἁπάντων
εἴδωλον ὁ μόσχος ἦν· πολλὰ δὲ παρ’ ἑκάστου καὶ ἕτερα διεπράττοντο· 
τραπόμενοι γὰρ ἅπαξ ἐπὶ τὴν ἀρχαίαν πλάνησιν καὶ τῆς
εἰς Θεὸν εὐσεβείας ἀποπηδήσαντες, ἕκαστος τὸ δοκοῦν ἐποιεῖτο
σέβας· καὶ διέπλαττεν ἑαυτῶ, κατὰ τὴν ἄνωθεν ἔτι καὶ ἐν Αἰγύπτῳ
συνήθειαν· προσέκειντο δὲ μᾶλλον ταῖς τῶν ἄστρων λα-
 d θεοῦ ἡμῶν Cod. 

 
τρείαις· πρὸς γὰρ τῷ μόσχῳ, καὶ τὴν σκηνὴν τοῦ Μολὸχ ἀνέλαβον·
σκηνοποιησάμενοι γὰρ ἔστησαν εἴδωλον, καὶ κεκλήκασι Μολόχ·
εἴδωλον δὲ τοῦτο Μωαβιτῶν, ἔχον λίθον διαφανῆ καὶ ἐξαίρετον
ἐπὶ μετώποις ἄκροις εἰς ἑωσφόρου τύπον· καὶ ἑρμηνεύεται μὲν
Μολὸχ βασιλεὺς αὐτῶν, ῥεφὰν δὲ σκοτασμὸς, ἤτοι τύφλωσις· 
ἐκδεδώκασι γὰρ οὕτως Ἀκύλας καὶ Θεοδοτίων· ἑωσφόρου γε μὴν
ἐκτύπωμα τὸ τεχνουργούμενον ἦν· ”ἀνελάβετε” τοίνυν τὴν σκηνὴν
“τοῦ Μολὸχ,” τουτέστι τοῦ βασιλέως ὑμῶν· τίς δὲ οὗτος ἦν ὁ βασιλεύς;
“τὸ ἄστρον τοῦ Θεοῦ ὑμῶν e Ῥεφάν·” ἀλλὰ γέγονε, φησὶν,
ὑμῖν εἰς τύφλωσιν· ἐσκορπίσθησαν γὰρ αἱ καρδίαι αὐτῶν· προσεκύνουν 
γε μὴν τὸν ἑωσφόρον, ὡς προανίσχοντα τῆς ἡλίου μαρμαρυγῆς,
καὶ ἀρχὴν ἡμέρας εἰσφέροντα τοῖς ἐπὶ τῆς γῆς· ἀλλὰ
τοῖς προσκυνοῦσι γέγονε Ῥεφὰν, τουτέστι σκοτασμὸς ἤτοι τύφλωσις·
καὶ οὐχὶ δὴ πάντως ὡς ἐνεργηκότος ἐν αὐτοῖς τοῦ ἄστρου
τὴν τύφλωσιν· ἀλλ’ ὅτι σκοτασμοῦ παραίτιον τὸ εἰς τοῦτο γέγονε 
σέβας. Καὶ ἀνελάβετε τὴν σκηνὴν τοῦ Μολὸχ, καὶ τὸ ἄστρον
τοῦ θεοῦ ὑμῶν Ῥεφὰν, τοὺς τύπους οὓς ἐποιήσατε
προσκυνεῖν αὐτοῖς· Τοῦ ἁγίου Κυρίλλου εἰσ τὸν προφήτην ἀμώσ f. Ἵνα φαίνηται 
Θεὸς διὰ φιλανθρωπίαν σώσαι αὐτοὺς, καὶ οὐκ ἀντιμισθία
θυσιῶν τὸ πρᾶγμα ποιούμενος,φησὶ, “μὴ σφάγια καὶ θυσίας, ἀλλὰ
καὶ τούτων γινομένων φησὶ, “ἀνελάβετεö καὶ τότε “τὴν σκηνὴν τοῦ
“Μολὸχ, καὶ τὸ ἄστρον τοῦ θεοῦ ὑμῶν Ῥεφάν·” ἀνελθόντος γὰρ εἰς
τὸ ὄρος Μωϋσέως, μεμοσχοποιήκασί τε καὶ ταῖς τῶν ἄστρων προσεκλίθησαν 
λατρείαις· καὶ σκηνοποιησάμενοι ἔστησαν εἴδωλον, ὃ
κεκλήκασι Μολόχ· τοῦτο δὲ εἴδωλον Μωαβιτῶν ἦν. Καὶ μετοικιῶ ὑμᾶς ἐπέκεινα Βαβυλῶνος. Τοῦ Χρυσοστόμου. Καὶ ἡ αἰχμαλωσία ία κατηγορία τῆς κα-
κιας. Κυρίλλου. Ἐπειδὴ δὲ τὴν Μωαβιτῶν κακίαν
τῆς γείτονος Δαμάσκου, ταύτῃ τοι οἰχήσεσθαι Δαμάσκου ἐπέκεινα,
τουτέστιν εἰς Βαβυλῶνα. e θ. ἡμῶν Cod. f ἀμμὼς Cod. Νικολάου Πρεσβυτέρου Εἰσ Ἀμὼσ Ἑρμηνείασ. τοῦ προφήτου
Ἀμὼς εἰρηκότος, μετοικιῶ ὑμᾶς ἐπέκεινα Δαμασκοῦ·” ὁ
ἅγιος Στέφανος ἐν ταῖς Πράξεσι τὴν χρῆσιν θεὶς, μετοικιῶ
“ὑμᾶς ἐπέκεινα Βαβυλῶνος” εἶπεν, ἀκολουθήσας τῇ Ἑβραίων
ἐκθέσει· ἣ καὶ ὅτι τέρμα τῆς Δαμασκηνῶν καὶ Σύρων χώρας ἡ 
Βαβυλὼν τυγχάνει· οἱ δὲ ἑβδομήκοντα ἐπέκεινα Δαμασκοῦ f
εἰρήκασιν. ‘H σκηνὴ τοῦ μαρτυρίου ἦν ἐν τοῖς πατράσιν ἡμῶν
ἐν τῆ ἐρήμῳ. Καὶ σκηνῆς οὔσης θυσίαι οὐκ ἦσαν· διὰ τοῦτο ἦν, ἵνα μάρτυρα 
τὸν Θεὸν ἔχωσι, τοῦτο μόνον ἦν. Καθὼς διετάξατο ὁ λαλῶν τῷ Μωϋσῇ, ποιῆσαι αὐ-
τὴν κάτα ’τον τύπον ὂν ἑώρακεν. Τοῦ Χρυσοστόμου. Ὥστε ἐν τῷ ὄρει ἡ ὑπογραφὴ γέγονε,
καὶ αὐτὴ δὲ ἐν τῇ ἐρήμῳ περιφορητὴ ἦν, καὶ οὐκ ἐν τόπῳ κειμένη· 
καὶ μαρτυρίου σκηνὴν καλεῖ· τουτέστι τῶν θαυμάτων, τῶν
προσταγμάτων. ἘΞ ἀνεπιγράρου. Εἰ καὶ Ἄγγελος ἦν ὁ λαλῶν Μωϋσῇ
τῷ ὁρεῖ, ἀλλ’ οὖν εἰς Θεοῦ πρόσωπον ἐλάλει αὐτῷ· πολλὰ δὲ
ταῦτα ἐν τῇ θείᾳ γραφῇ εὑρίσκεται· εἴρηται γὰρ ἐν τῇ Ἐξόδῳ ὡς 
“Ἄγγελος Κυρίου εἶπε Μωϋσῇ, μὴ ἐγγίσῃς ὧδε. Καὶ μεθ’
λέγει ὁ Ἄγγελος, “ἐγὼ ὁ Θεὸς τῶν πατέρων ὑμῶν, ὁ Θεὸς Ἀβραάμ·”
ὁμοίως δὲ καὶ ἀπ’ αὐτοῦ τοῦ Ἀβραὰμ ἐστὶ τὸ τοιοῦτον εὑρεῖν, ὅτε
τὸν παῖδα προσέφερεν εἰς ὁλοκάρπωσιν. Καὶ ὁ Ἀπόστολος δὲ περὶ
τοῦ νόμου λέγει· εἰ γὰρ ὁ δι’ ἀγγέλων λαληθεὶς λόγος.” Ἣν καὶ εἰσήγαγον διαδεξάμενοι οἱ πατέρες ἡμῶν
μετὰ Ἰησοῦ, ἐν τῆ κατασχέσει τῶν ἐθνῶν ὧν ἐξῶσεν ὁ
Θεὸς ἀπὸ προσώπου τῶν πατέρων ἡμῶν, ἕως τῶν ἡμε-
 ρῶν Δαβίδ· ὃς εὗρε χάριν ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ. Τοῦ Χρυσοτόμου. Καὶ οὐκ ἦν ναὸς, καίτοι καὶ τὰ ἔθνη 
ἐξέωστο· διὰ τοῦτο γάρ φησι, “ὧν ἐξῶσεν ὁ Θεὸς ἀπὸ προσώπου
“τῶν πατέρων ἡμῶν·” ὧν ἐξῶσε, φησὶ, καὶ οὐδὲ τότε ναός· καὶ
τοσαῦτα θαύματα, καὶ οὐδαμοῦ ναός· ὥστε εἰναι πρώτη σκηνὴ,
 f δαμασκηνοῦ Cod. 

 
ἀλλ’ οὐ ναὸς οὐδαμοῦ, ἕως τῶν ἡμέρων,” φησὶ, Δαβίδ·” καὶ
οὐδαμοῦ ναός· καὶ “ᾔτησεν εὑρεῖν χάριν ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ.” καὶ
“ᾠκοδόμησεν·” οὕτως οὐκ ἦν μέγα τι ὁ ναός. Τοῦ Αὐτοῦ. Ἠιτήσατο εὑρεῖν χάριν ὁ Δαβὶδ, καὶ οὐκ ᾠκοδόμησεν
ὁ θαυμαστὸς, ὁ μέγας, ἀλλ’ ὁ ἐπερριμένος ὁ Σολομών. Καὶ ᾐτήσατο εὑρεῖν σκήνωμα τῷ Θεῷ Ἰακώβ. Κυρίλλου. Οὑδεμιᾶς γάρ,” φησι, ἀναπαύλης μεθέξω, πρὶν
“ἃν μάθοιμι τὸν τοῦ Κυρίου τόπον καὶ τὸ σκήνωμα, τουτέστι
τὴν σκήνωσιν, “τοῦ Θεοῦ Ἰακώβ·” δῆλον δὲ ὅτι Χριστοῦ. Σολομῶν δὲ ᾠκοδόμησεν αὐτῷ οἶκον. Τῷ τετρακοσιοστῷ τεσσαρακοστῷ ἔτει g τῆς ἐξόδου τῶν υἱῶν
Ἰσραὴλ ἐξ Αἰγύπτου, ἤρξατο ὁ Σολομῶν οἰκοδομεῖν τὸν ναὸν ἐν
‘Ιερουσαλὴμ, ὡς ἡ τετάρτη βίβλος τῶν βασιλειῶν ἡμᾶς διδάσκει·
διὰ τοῦτο δὲ μετὰ τοσοῦτον χρόνον τῆς ἀπ’ Αἰγύπτου τοῦ Ἰσραὴλ
ὁ ναὸς ᾠκοδομήθη· ἱν ἀποκαμόντες τῇ εἰς τὰ ὄρη περιπλανήσει, 
τὸν ἕνα τόπον τὸν ἐν Ἱερουσαλὴμ ἀγαπήσωσιν, ὃν ὁ Θεὸς ἐποίησε
τίμιον. Ἀλλ' οὐχ ὁ ὕψιστος ἐν χειροποιήτοις ναοῖς κατοικεῖ,
καθὼς ὁ προφήτης λέγει, Τοῦ Αὐτοῦ. Ἐδείχθη μὲν τοῦτο διὰ τῶν ἤδη λεχθέντων· δείκνυται 
δὲ καὶ διὰ φωνῆς προφητικῆς· ”ποῖον οἶκον οἰκοδομήσετέ
“μοι, Κύριος λέγει;” Ὁ οὐρανός μοι θρόνος, ἡ δὲ γῆ ὑποπόδιον τῶν ποδῶν
μου· ποῖον, οἶκον οἰκοδομήσετέ μοι λέγει Κύριος; ἣ τίς
 τόπος τῆς καταπαύσεως μου; οὐχὶ ἣ χείρ μου ἐποίησε 
ταύτα παντα; Τοῦ Χρυσοστόμου. Ἀλλ’ οὐδὲ ταῦτα ἄξια Θεοῦ, εἴγε ποιήματά
ματά ἐστιν, εἴγε τῆς χειρὸς αὐτοῦ ἔργα· ὅρα πῶς αὐτοὺς κατὰ
μικρὸν ἀνάγει· ὅτι οὐδὲ ταῦτα ἔξεστι λέγειν. Τοῦ ἀγίου Κυρίλλου τοῦ κατὰ τοῦ τοῦ Δυσσεβοῦσ Ἰουλιανοῦ 
τόμου Β. Εἰ ἕλοιτό τις τὴν τοῦ πράγματος σοφίαν
χαλεπὸν οὐδὲν ἀληθεύοντας λέγειν· ἀνεδείματο γὰρ ἐν τοῖς Ἱεροσολύμοις
τὸν διαβόητον ἐκεῖνον νεῶν ὁ σοφώτατος Σολομῶν· ἐπε-
 g ἔτη Cod. 

 
γάννυτο δὲ λίαν αὐτῷ τῶν Ἰουδαίων οἱ δῆμοι· ᾤοντό τε ὅτι κατῴκηκεν
ἐν αὐτῷ περιειλημμένος ὁ τῶν ὅλων Θεός· βραδεῖς γὰρ ἀεὶ
πὼς εἰς σύνεσιν καὶ τῶν περὶ Θεοῦ λόγων ἀνεπιστήμονες, οἵγε καὶ
Θεοῦ πόλιν οἰηθέντες εἶναι τὴν Ἱερουσαλὴμ, ἐν αὐτῇ δὴ καὶ μόνῃ
διεγίνοντο κατοικεῖν αὐτόν· διά τοι τὸ λέγεσθαι διὰ φωνῆς τοῦ 
Δαβὶδ δεδοξασμένα ἐλαλήθη περὶ σοῦ ἡ πόλις τοῦ Θεοῦ.” σμικρά
τοι γὰρ δοξάζοντας ἐλέγχει Θεὸς, καὶ φησὶ, ποῖον οἶκον οἰ-
“κοδομήσετε μοι,” θρόνον ἔχοντι τὸν οὐρανὸν, ὑποπόδιον δὲ τὴν γῆν·
ἔδει γὰρ ἔδει τοῖς συνεστάλθαι καὶ περιωρῆσθαι τόπον τὴν αὐτοῦ
φύσιν ὑπειληφόσι, καταδεῖξαι σαφῶς, ὅτι τε εἴη πανταχῆ, καὶ 
χωρεῖ μὲν αὐτὸν οὐδὲν, ἥκει δὲ μᾶλλον διὰ πάντων αὐτός· καὶ
πλήρης μὲν ὁ οὐρανὸς αὐτοῦ, μεστὴ δὲ ἡ γῆ. Σκληροτράχηλοι, καὶ ἀπερίτμητοι τῇ καρδίᾳ καὶ τοῖς
ὦσιν. Τοῦ Χρυσοστόμου. Ενταῦθα λοιπὸν καταφορικῶς τῷ λόγῳ 
κέχρηται· πολλὴ ἦν παρρησία μέλλοντος αὐτοῦ ἀποθνήσκειν· καὶ
γὰρ καἰ τοῦτο οἶμαι αὐτὸν εἰδέναι. Τοῦ Αὐτοῦ. Ὅρα τὸν ἄνδρα οὐ μετὰ θυμοῦ διαλεγόμενον· οὐ
γὰρ δὴ ὕβρισεν, ἀλλὰ προφητικοῦ ἀνέμνησεν αὐτοὺς λόγου· ὅτι
γὰρ οὐκ ἦν θυμὸς, ὅτε κακῶς ἔπασχε, τότε ὑπὲρ αὐτῶν ηὔχετο 
λέγων· “μὴ στήσῃς αὐτοῖς τὴν ἁμαρτίαν ταύτην· οὕτως οὐκ
ὀργιζόμενος αὐτοῖς, ἀλλ’ ἀλγῶν ὑπὲρ αὐτῶν καὶ δακνόμενος ταῦτα
ἐφθέγγετο. Τοῦ αὐτοῦ. Προλαβὼν Ἱερεμίας ὁ προφήτης ταῦτα λέγει. Ὑμεῖς ἀεὶ τῷ Πνεύματι τῷ Ἁγίῳ ἀντιπίπτετε· ὡς οἱ 
πάτερες ὑμῶν, καὶ ὑμεῖς. Σημειωτέον ὅτι ἡ περιτομὴ πνευματικὸν τι ἐστι, καὶ οὐκ ἐν τῇ
τῆς ἀκροβυστίας ἀποβολῇ θεωρουμένη. Τοῦ Χρυσοστόμου. ὅτε οὐκ ἐβούλετο θυσίας εἶναι, ὑμεῖς
ἐθύετε· ὅτε οὐ βούλεται πάλιν, θύετε· ὅτε οὐκ ἤθελε δοῦναι ὑμῖν 
παραγγέλματα, ἐπεσπάσασθε· ὅτε ἐλάβετε, ἠμελήσατε· πάλιν ὅτε
εἱστήκει ὁ ναὸς, εἴδωλα ἐθεραπεύετε· ὅτε βούλεται χωρὶς ναοῦ
θεραπεύεσθαι, τὸ ἐναντίον ποιεῖτε· καὶ οὐκ εἶπε, τῷ Θεῷ “ἀντι-
“πίπτετε,” ἀλλὰ τῷ Πνεύματι,” οὕτως οὐδεμίαν οἶδε διαφοράν. Σευήρου ἐκ τῆσ πρὸσ τοὺσ ἐν τῆι μόνηι τοῦ Ἰσαάκου
Ἐπιστολῆσ. Ὁ τῶν Ἰουδαίων παράνομος δῆμος τῷ Πνεύματι
τῷ Ἁγίῳ διηνεκῶς ἀντιπίπτοντες, καὶ τὴν ἐναντίαν ἀεὶ τοῖς τοῦ
Θεοῦ νόμοις φερόμενοι πρὸς τὸ εὐτελὲς καὶ τὸ δι’ ἡμᾶς ταπεινὸν,
τῆς τοῦ Θεοῦ Λόγου καὶ Σωτῆρος ἐνανθρωπήσεως τυφλώττοντες, 
ὡς ἐν σκότῳ περιπατοῦντες προσέπταιον· καὶ γέγονεν αὐτοῖς ὁ
“λίθος ἀκρογωνιαῖος καὶ ἐκλεκτὸς καὶ ἔντιμος πέτρα σκανδάλου
“λίθος προσκόμματος·” καὶ οὐδαμῶς ἐνενόουν αὐτοῦ τὴν προαιώνιον
ὕπαρξιν, καὶ τὴν ἐκ Πατρὸς ἀσώματον γέννησιν, καὶ τὸ πρὸς τὸν
γεγεννηκότα ἴσον, καὶ κατὰ πᾶν ὁτιοῦν ἀπαράλλακτον. Τίνα τῶν προφητῶν οὐκ ἐδίωξαν οἱ πατέρες ὑμῶν; Ὠριγένουσ. Ἀληθεύειν μὲν τὸν Στέφανον πᾶς ὅστις οὖν τῶν
προσιεμένων τὰς Πραξεῖς τῶν Ἀποστόλων ὁμολογήσει· ἀποδεῖξαι
δὲ ἀπὸ τῆς παλαιᾶς διαθήκης πῶς εὐλόγως μέμφεται τοῖς πατράσι
τῶν εἰς τὸν Ἰησοῦν ἀπιστούντων, ὡς διώξασι τοὺς προφήτας 
καὶ ἀποκτείνασιν· οὐ δυνατὸν ἀπὸ τῶν φερομένων βιβλίων τῆς
καινῆς διαθήκης. Καὶ ἀπέκτειναν τοὺς προκαταγγείλαντας περὶ τῆς
ἐλεύσεως τοῦ δικαίου, Ἰωάννου. Ἔτι τοῦ δικαίου” λέγει, βουλόμενος αὐτοὺς κατα- 
στεῖλαι. Οὗ νῦν ὑμεῖς προδόται καὶ φονεῖς ἐγένεσθε· Ἐξ ανεπιγραφου. Τουτέστιν, οἷς ὁ νόμος δέδοται, διατάξεις
ἔχων, αἵτινες ἰσάγγελον ἐποίουν πολιτείαν ἔχειν τοὺς τελοῦντας
αὐτὸν. Οἵτινες ἐλάβετε τὸν νόμον εἰς διαταγὰς ἀγγέλων,
καὶ οὐκ ἐφυλάξατε. Τοῦ Χρυσοστόμου. τινὲς φασὶ τὸν ὑπὸ ἀγγέλων διαταχθέντα
ἣ ἐγχειρισθέντα αὐτῷ, δι’ Ἀγγέλου τοῦ ὀφθέντος αὐτῷ ἐν τῷ
βάτῳ· μὴ γὰρ ἄνθρωπος ἦν· οὐδὲν θαυμαστόν, φησι, τὸν ἐκεῖνα 
ποιήσαντα, καὶ ταῦτα ποιῆσαι· τοὺς καταγγείλαντας ἀνείλατε,
πολλῷ μᾶλλον αὐτόν· καὶ Θεῷ, καὶ τοῖς ἀγγέλοις αὐτοῦ, καὶ τοῖς
προφήταις, καὶ τῷ Πνεύματι, καὶ πᾶσι δείκνυσιν ἀπειθοῦντας·
καθὼς καὶ ἑτέρωθι φησὶν ἡ γραφή· Κύριε, τοὺς προφήτας σου

 
“ἀπέκτειναν, καὶ τὰ θυσιαστήριά σου κατέστρεψαν·” τοῦτο παρ-
ρησια ἀνδρὸς ’τον σταυρὸν ἔχοντος. Ἀκούοντες δὲ ταῦτα, διεπρίοντο ταῖς καρδίαις αὐτῶν,
καὶ ἔβρυχον τοὺς ὀδόντας ἐπ’ αὐτόν. Διδύμου. Υπόγυον ἐσαφηνίσθη τοῦτο, ὅτε ἐλαμβάνομεν τὸ 
“εἰ γὰρ ὁ δι’ ἀγγέλων λαληθεὶς λόγος· ὁ δι’ ἀγγέλων
νόμος ἀνθρώποις ὑπὸ Θεοῦ ἀγγέλων δίδοται· εἰ μὴ ἄρα καὶ οὕτως
δέξηται, ὅτι ὁ νόμος οὕτω διετάγη τοῖς ἀνθρώποις, ἵνα ἀγγέλων
πολιτείαν ἔχωσι· καὶ γὰρ οὗτοι ὑπὸ Θεοῦ τεταγμένοι εἰσιν· εἴρηται
γοῦν περὶ αὐτῶν· “εὐλογεῖτε τὸν Κύριον πάντες οἱ ἄγγελοι 
“αὐτοῦ, δυνατοὶ ἰσχύι, ποιοῦντες τὸν λόγον αὐτοῦ.” δοκεῖ
βίαιος εἶναι ἡ δευτέρα ἀπόδοσις. Τοῦ Χρυσοστόμου. Πῶς οὐκ ἔλαβον ἐκ τῶν εἰρημένων ἀφορμὴν
εἰς τὸ μὴ ἀνελεῖν αὐτόν· ὅρα πάλιν τοὺς ἀδικοῦντας ἐν κακοῖς·
καθάπερ Ἰουδαῖοι ἀποροῦσι λέγοντες· “τί ποιήσωμεν τοῖς ἀνθρώ- 
“ποις τούτοις;” οὕτω καὶ οὗτοι διαπρίονται· οἱ συκοφάνται μᾶλλον
ἀνῃροῦντο· οὕτως ἀληθὲς, ὅπερ ἀεὶ ἔλεγον, ὅτι τὸ ποιεῖν κακῶς,
τοῦτο πάσχειν ἐστὶ κακῶς. Στέφανος δὲ ὑπάρχων πλήρης πίστεως καὶ Πνεύματος
Ἁγίου, ἀτενίσας εἰς τὸν οὐρανὸν, εἶδε δόξαν Θεοῦ, 
 καὶ Ἰησοῦν ἑστῶτα ἐκ δεξιῶν τοῦ Θεοῦ, καὶ εἶπεν, ἰδοὺ,
θεωρῶ τοὺς οὐρανοὺς ἀνεῳγμένους, καὶ τὸν υἱὸν τοῦ
ἀνθρώπου ἑστῶτα ἐκ δεξιῶν τοῦ Θεοῦ. Τοῦ ΧρυσοστόμουΕΚ Χρυσοστόμου ἐκ τοῦ εἰσ τὴν ἀνάληψιν λόγου
Υἱὸς ἀνθρώπου ἐστὶν ὁ ἐκ δεξιῶν τοῦ Θεοῦ· καὶ εἰ νομίζεις ὑπερβολὴν 
ἔχειν τὸ εἰρημένον, ὁ Πνεύματος πεπληρωμένος καὶ τὰ
τοιαῦτα μάλιστα ἀξιωθεὶς ὁρᾶν Στέφανος, ἀποκρίνεταί σοι· ὅτι
εἶδε “τὸν υἱὸν τοῦ ἀνθρώπου ἑστῶτα ἐκ δεξιῶν τοῦ Θεοῦ” μετὰ
πολλῆς τῆς δόξης· τι οὖν ἑστῶτα καὶ οὐχὶ καθήμενον; ἵνα δείξῃ
τὴν ἀντίληψιν τὴν εἰς τὸν μάρτυρα· καὶ γὰρ περὶ τοῦ Πατρὸς 
λέγεται· “ἀνάστα ὁ Θεός·” καὶ πάλιν, “νῦν ἀναστήσομαι λέγει
“Κύριος· θήσομαι ἐν σωτηρίῳ· ἵνα οὖν πολλὴν τῷ ἀθλητῇ τὴν
προθυμίαν παράσχῃ, καὶ πείσῃ τοὺς μαινομένους ἐκείνους καθυφεῖναι
τῆς κατ’ αὐτοῦ λύττης, τὸ τοῦ βοηθοῦντος ἐπιδείκνυται

 
σχῆμα· ὅτι γὰρ οὐχ ἕστηκεν, ἄκουσον Παύλου λέγοντος, “συν-
“ἤγειρε καὶ συνεκάθισεν ἐν τοῖς ἐπουρανίοις ἐν δεξιᾷ αὐτοῦ, ὑπερ-
“άνω h πάσης ἀρχῆς καὶ ἐξουσίας καὶ κυριότητος. Τοῦ ἁγίου Βασιλείου. Οἶμαι γὰρ τὴν μὲν στάσιν καὶ
καθίδρυσιν τὸ πάγιον τῆς φύσεως καὶ πάντῃ στάσιμον ὑποφαίνειν· 
καθὸ καὶ ὁ Βαροὺχ τὸ ἀκίνητον καὶ ἀμετάθετον τῆς τοῦ Θεοῦ
ἐξαγωγῆς ἐνδεικνύμενος ἔφη, “τὸ σὺ καθήμενος τὸν αἰῶνα, καὶ
“ἡμεῖς ἀπολλύμενοι τὸν αἰῶνα.” τὴν δεξιὰν δὲ χώραν δηλοῦν τὸ
τῆς ἀξίας ὁμότιμον. Ἀμμωνίου. Θεὸν ἰδεῖν ἀδύνατον· διὸ εἶπε ”δόξαν Θεοῦ·” ταὐτὴν 
τὴν δόξαν καλεῖ Θεὸν καταχρηστικῶς· διὸ σημειωτέον ὅτι οἱ λεγόμενοι
ἑωρακέναι Θεὸν, δόξαν ἑώρουν θείαν· ἢ ἐν πυρὶ, ἢ ἐν στύλῳ
νεφέλης, ἣ ἐν σαπφειροειδεῖ ὁράματι ἢ ἠλεκτροειδεῖ. Κράξαντες δὲ φωνῇ μεγάλη, συνέσχον τὰ ὦτα αὐτῶν,
καὶ ὥρμησαν ὁμοθυμαδὸν ἐπ’ αὐτόν· Ἡσυχίου πρεσβυτέρου ὅτι παρέστη ἐκ δεξιᾶσ πένητοσ.
Εν γὰρ τοῖς Ἰουδαίοις αὐτὸν διὰ τὴν ἐκείνων ἀπιστίαν πενόμενον,
πλουτεῖν πεποίηκεν ἐν τοῖς ἔθνεσιν, ἐκ δεξιῶν αὐτοῦ παριστὰς, ὅπερ
σὺ μὲν δοκεῖς εἶναι ταπεινὸν, ἐστὶ δὲ σφόδρα ὑψηλόν· καὶ περὶ
μόνον Γἱοῦ ὡς Θεοῦ καὶ ὁμοουσίου δυναμένου λέγεσθαι· ὥσπερ γὰρ 
ὁ ïὸς οὐ μόνον ἐκ δεξιῶν κάθηται τοῦ Πατρὸς, ἀλλὰ καὶ ἐκ δεξιῶν
ἵσταται, φησὶν γὰρ ὁ Στέφανος, εἶδον τοὺς οὐρανοὺς ἀνεῳγμέ-
“νοῦς, καὶ Ἰησοῦν ἑστῶτα ἐκ δεξιῶν τῆς δυνάμεως·” οὕτω καὶ ὁ
Πατὴρ ἵστασθαι ἐκ δεξιῶν λέγεται τοῦ Υἱοῦ, ἵνα μίαν ἡμεῖς
ἀξίαν Υἱοῦ καὶ Πατρὸς μάθωμεν. Τοῦ Χρυσοστόμου. Ὅπερ οὖν καὶ ἐπὶ τοῦ Χριστοῦ ἐποίησαν,
τοῦτο καὶ ἐνταῦθα· καθάπερ γὰρ ἐκεῖνος εἶπεν· “ὄψεσθε ἐκ δεξιῶν
”τοῦ Θεοῦ τὸν υἱὸν τοῦ ἀνθρώπου καθήμενον,” καὶ βλασφημίαν
τὸ πρᾶγμα καλέσαντες ὥρμησαν ἐπ’ αὐτὸν, οὕτω δὴ καὶ ἐνταῦθα·
ἐκεῖ διέρρηξαν τὰ ἱμάτια· ὧδε τὰ ὦτα συνέσχον. Καὶ μετ’ 
ὀλίγα—Καὶ μὴν εἰ ἐψεύδετο, ὡς μαινόμενον ἔδει ἀφεῖναι· ἀλλ’
ἐβούλετο αὐτοὺς ἐπάγεσθαι· ἐπειδὴ γὰρ εἶπε περὶ τοῦ θανάτου,
καὶ περὶ ἀναστάσεως οὐδὲν διελέχθη· καὶ τοῦτο ἠθέλησε προσθεῖναι
τὸ δόγμα, καὶ οὕτως αὐτῷ ἐφάνη· ἵνα κἂν οὕτω δέξωνται
 h Cod. ὑπὲρ ἄνω. 

 
Ἰουδαῖοι. ἐπειδὴ γὰρ τὸ καθίσαι φορτικὸν ἦν αὐτοῖς, τέως τὸν
περὶ ἀναστάσεως κινεῖ λόγον· διὰ τοῦτο καὶ τὸ πρόσωπον αὐτοῦ
δεδόξαστο· ὁ γὰρ Θεὸς φιλάνθρωπος ὣν, δι’ ὧν ἐπεβούλευον, διὰ
τούτων ἐβούλετο αὐτοὺς ἀνακαλέσασθαι· καὶ ὅρα ὅσα σημεῖα
γίνεται. Καὶ ἐκβαλόντες ἔξω τῆς πόλεως, ἐλιθοβόλουν. Τοῦ Χρυσοστόμου. Πάλιν ἔξω τῆς πόλεως, ὥσπερ ἐπὶ τοῦ
Χριστοῦ· καὶ ἐν αὐτῷ τῷ θανάτῳ ὁμολογία καὶ τὸ κήρυγμα. Ἀρσενίου. “Καὶ ἐκβαλόντες ἔξω τῆς πόλεως,
πύργον ᾠκοδόμουν παραπέμποντα αὐτὸν εἰς ’τον οὐρανὸν. Καὶ οἱ μάρτυρες ἀπέθεντο τὰ ἱμάτια αὐτῶν παρὰ
τοὺς πόδας νεανίου καλουμένου Σαύλου. Ὅρα πῶς ἀκριβῶς περὶ Παύλου διηγεῖται, ἵνα σοι δόξῃ i θείαν
τὴν ἐνέργειαν. μετὰ δὲ ταῦτα πάντα οὐ μόνον οὐκ ἐπίστευσεν
ἐκεῖνος, ἀλλὰ καὶ μυρίαις αὐτὸν ἔβαλε χερσί· διὰ γὰρ τοῦτο φησὶν, 
“Σαῦλος δὲ ἦν συνευδοκῶν τῇ ἀναιρέσει αὐτοῦ. Συμπαρὼν τῇ ἀναιρέσει Στεφάνου τοῦ Ἀποστόλου καὶ Μάρτυρος,
κοινωνός τε ἦν τοῦ φόνου, τὰ πάντων ἱμάτια τῶν λιθοβολούντων
αὐτὸν καταδεξάμενος φυλάσσειν· ἵνα τὰς πάντων χεῖρας χρήσηται
πρὸς τὸν φόνον. Καὶ ἐλιθοβόλουν τὸν Στέφανον, ἐπικαλούμενον καὶ
λέγοντα, Κύριε Ἰησοῦ, δέξαι τὸ πνεῦμά μά μου. Ἀθανασίου. ταῖς πολλαῖς ὡς εἰπεῖν χερσὶν, ὧν αὐτὸς
τὰ ἱμάτια, τὸν Στέφανον λιθάζων. Δεικνύντος ἦν τοῦτο, ὅτι οὐκ ἀπόλλυται, καὶ διδάσκοντος αὐ- 
τοὺς. Σημειωτέον ὅτι τὴν ψυχὴν τὸ πνεῦμα καλεῖ. Τοῦ ἁγίου Κυρίλλου Εἰσ τὸ “Πατὲρ εἰσ χεῖράσ εου Παρατίθημι
Τὸ πνεῦμά μου.” Μέγα πάλιν καὶ ἐξαίρετον
ταῖς ἡμετέραις ψυχαῖς, διὰ τοῦ πάντων ἡμῶν Σωτῆρος Χριστοῦ· 
ἐπειδὴ γὰρ δεδικαιώμεθα διὰ τῆς πίστεως τῆς εἰς αὐτὸν, καὶ ἐν
αὐτῷ τὸ ἀπλημμελὲς ἡ ἀνθρώπου φύσις εὑρέθη πλουτήσασα· καὶ
κεκαινοτόμηκεν ἡμῖν, τὸ μηκέτι μὲν εἰς ᾅδου τρέχειν τὰς τῶν
 i Leg. δείξη,. 

 
σωμάτων ἀπαλλαττομένας ψυχὰς καθὰ καὶ πρώην, πέμπεσθαι δὲ
μᾶλλον εἰς χεῖρας Θεοῦ ζῶντος· καὶ τοῦτο εἰδὼς ὁ ἅγιος ἔφη
Στέφανος, Κύριε Ἰησοῦ δέξαι τὸ πνεῦμά μου. Καὶ ὁ μακάριος
δὲ γράφει Πέτρος· ὥστε καὶ πάσχοντες κατὰ θέλημα τοῦ Θεοῦ,
πιστῷ κτίστῃ παρατιθέσθωσαν τὰς ἑαυτῶν ψυχάς. Θεὶς δὲ τὰ γόνατα, ἔκραξε φωνῇ μεγάλῃ, Κύριε, μὴ
στήσῃς αὐτοῖς τὴν ἁμαρτίαν ταύτην· καὶ τοῦτο εἰπὼν
 ἐκοιμήθη. Σαῦλος δὲ ἦν συνευδοκῶν τῆ ἀναιρέσει αὐ-
του. Τοῦ αὐτοῦ. Ὥσπερ γὰρ ἀπολογούμενος ὅτι οὐδὲ τὰ πρότερα 
ἢν θυμοῦ, φησὶ, “Κύριε·” καὶ βουλόμενος αὐτοὺς ταύτῃ
τὸ γὰρ ἀφεῖναι μὲν τὸν θυμὸν καὶ τὴν ὀργὴν τῷ φόνῳ,
καθαρθῆναι δὲ τὴν ψυχὴν τοῦ πάθους, εὐπαράδεκτον ἐποίει τὸν
λόγον. Τοῦ αὐτοῦ. Καὶ οὐχ ἁπλῶς εὔχεται ὁ μακάριος οὗτος, ἀλλὰ 
μετὰ προσοχῆς θεὶς τὰ γόνατα· ὅρα θεῖον αὐτοῦ τὸν θάνατον·
μέχρι τούτου συνεχώρησε τὴν ψυχὴν εἶναι ἐν αὐτῷ ὁ δεσπότης. Ἐν προοιμίοις τοῦ κηρύγματος ὁ Στέφανος ὑπὲρ τοὺς ποταμοὺς
ῥέων καὶ πάντας ἐπιστοματίζων, ὁ τὰς ἀναισχύντους ἀποφράττων
Ἰουδαίων γλώττας, ᾧ οὐδεὶς ἀντιστῆναι ἠδύνατο, ὁ πάντα 
συγχεῖς τὰ Ἰουδαϊκὰ, ὁ λαμπρὸν στήσας τρόπαιον καὶ νίκην περιφανῆ,
ὁ γενναῖος οὗτος καὶ σοφὸς, καὶ χάριτος πεπληρωμένος, καὶ
τοσαύτην ἐκκλησίαν ὠφελῶν, οὐδὲ πολὺν χρόνον ποιήσας ἐν τῷ
κηρύγματι, ἀθρόον ἡρπάγη· καὶ ὡς βλάσφημος κατεδικάζετο καὶ
κατελιθοβολεῖτο. Τοῦ αὐτοῦ. Σημεῖον μέγιστον ἐκφέρων τῆς εἰς Θεὸν ἀγάπης.
ὥσπερ γὰρ ὁ καταρώμενος τῷ διώκοντι δείκνυσιν ὅτι οὐ σφόδρα
χαίρει ὑπὲρ τοῦ χριστοῦ ταῦτα πάσχων, οὕτως ὁ εὐλογῶν πολὺν
ἐμφαίνει αὐτοῖς τὸν ἔρωτα. Τοῦ αὐτοῦ. ΑΥΤΟΥ. Τί οὖν οὐκ ἔστησεν αὐτοῖς τὸ ἁμάρτημα, ἀλλ’ 
ἀφήθη φησίν; εἰ μετενόησαν ἀφήθη· καὶ γὰρ ὁ μυρίαις βάλλων
αὐτὸν χερσὶ, καὶ διώξας τὴν ἐκκλησίαν Παῦλος, τῆς ἐκκλησίας
προστάτης ἐγένετο. ΚΕΦ. Θ i Περὶ διωγμοῦ τῆς Ἐκκλησίας καὶ ταφῆς Στεφάνου. Ἐγένετο δὲ ἐν ἐκείνη τῆ ἡμέρᾳ διωγμὸς μέγας ἐπὶ τὴν
ἐκκλησίαν τὴν ἐν Ἱεροσολύμοις. Τοῦ Χρυσοστόμου. Ὄρα πῶς πάλιν πειρασμοὺς συγχωρεῖ ὁ 
Θεὸς γίνεσθαι· ὅρα καὶ παρατήρει ὅπως οἰκονομεῖται τὰ πράγματα·
ἐθαυμάσθησαν διὰ τὰ σημεῖα· μαστιχθέντες οὐδὲν ἔπαθον·
κατέστησαν ἐπὶ τῶν χειρῶν, ἠύξανε ὁ λόγος· πάλιν συγχωρεῖ κώλυμα
μέγα γενέσθαι καὶ διωγμὸς οὐχ ὁ τυχών. ἐφοβοῦντο γὰρ
θρασυτέρους αὐτοὺς γενομένους· καὶ ἅμα δείκνυται ὅτι ἄνθρωποι 
ἦσαν οἱ φοβούμενοι, οἱ φεύγοντες· ἵνα μὴ σὺ μετὰ ταῦτα λέγῃς,
ὅτι χάριτι μόνῃ κατώρθουν, καὶ ἐδιώκοντο, καὶ αὐτοὶ δειλότεροι
γεγόνασι, καὶ ἐκεῖνοι θρασύτεροι. Πάντες δὲ διεσπάρησαν κατὰ τὰς χώρας τῆς Ἰουδαίας
καὶ Σαμαρείας, πλὴν τῶν Ἀποστόλων. Τοῦ αὐτοῦ. τοῦτο οἰκονομία ἦν. ὡς μηκέτι λοιπὸν ἐν Ἱεροσολύμοις
πάντας καθῆσθαι, ἀδεῶς δὲ ἐπεμίγνυντο τῇ Σαμαρείᾳ λοιπὸν
οἱ ἀκούοντες “εἰς ὁδὸν ἐθνῶν μὴ ἀπέλθητε πλὴν τῶν
φησὶ, καὶ ταύτῃ προσάγεσθαι βουλόμενοι τοὺς Ἰουδαίους, ἀλλὰ
μὴ καταλείψειν τὴν πόλιν, καὶ ἑτέροις γενέσθαι θράσους αἴτιοι. Συνεκόμισαν δὲ τὸν Στέφανον ἄνδρες εὐλαβεῖς, Τοῦ αὐτοῦ. ΑΥΤΟΥ. Εἰ εὐλαβεῖς ἦσαν, διατί κοπετὸν ἐποίησαν; οὔπω
ἦσαν τέλειοι· ἐπίχαρις ἦν ὁ ἄνθρωπος, καὶ τοῦτο δείκνυσιν ἀνθρώπους
ὄντας, οὐχὶ ὁ φόβος μόνον ἀλλὰ καὶ ἡ λύπη καὶ ὁ κοπετός·
τίς οὐκ ἂν ἔκλαυσεν ὁρῶν τὸν ἥμερον ἐκεῖνον καὶ ἀρνειὸν λιθόλευστον 
γενόμενον καὶ κείμενον νεκρόν; ἱκανὸν αὐτοῦ ἐπιτάφιον
εἶπεν ὁ Εὐαγγελιστὴς τὴν φωνὴν ταύτην, μὴ στήσῃς αὐτοῖς τὴν
“ἁμαρτίαν ταύτην.” Καὶ ἐποίησαν κοπετὸν μέγαν ἐπ’ αὐτῷ. Διδύμου. Ὥσπερ οὐ πᾶν κέρδος ἀποδέχεσθαι δεῖ, ἣ μόνον τὸ
πρὸς τὴν κυρίως ὠφέλειαν συντελοῦν· οὕτως οὐκ ἐπὶ πάσῃ ζημίᾳ
ἢ συμφορᾷ δυσχεραίνειν χρὴ, ἀλλ’ ἐπὶ μόνων τῶν βλαπτόντων
 i Notandum est neque in nostro Codice neque in Coislin. apparere
tit. Cap. H. quod Œcum. orditur ab Ἰουδαίων ἐπανάστασις καὶ συκοφαντία
περὶ Στεφάνου. 

 
ψυχήν· ἐπεὶ τοίνυν καὶ ὁ Στέφανος σὺν ἀνθρώποις πρὸς θεοσέβειαν
τοῖς ποθοῦσιν αὐτὴ πολὺ συνεβάλετο· ἀκόλουθον ἦν ἐπὶ τῇ ἀναιρέσει
αὐτοῦ, ἀνιαρῶς φέρειν στερηθέντας ἀνδρὸς τοιούτου, οὐ μὴν δὲ
ὅτι τούτῳ κοπετὸς μέγας γέγονε τῶν ὑστερηθέντων αὐτοῦ, ἀναγκαῖον
ἐστὶ καὶ ἐπὶ θανάτῳ τῶν τυχόντων, κἂν ἄλλως φιλτάτοις ὦσιν, 
ὀλοφύρεσθαι, λυπουμένους πέρα τοῦ μέτρου· τύπον γὰρ καὶ περὶ
τούτων δίδωσιν ὁ Σωτῆρ’, μέχρι τοῦ δακρύσαι ἐπὶ τῷ ἀγαπωμένῳ
Λαζάρῳ τεθνηκότι ἔφθασεν. Σαῦλος δὲ ἐλυμαίνετο τὴν Ἐκκλησίαν, κατὰ τοὺς οἵκους
εἰσπορευόμενος, σύρων τε ἄνδρας καὶ γυναῖκας 
 παρεδίδου εἰς φυλακήν· οἱ μὲν οὖν διασπαρέντες διῆλθον,
εὐαγγελιζόμενοι τὸν λόγον, Τοῦ ΧΡΥΣΟΣΤÓMΟΥ. Πολλὴ ἡ μανία τὸ καινὸν αὐτὸν εἶναι,
καὶ εἰς τοὺς οἴκους εἰσιέναι· τὴν γὰρ ψυχὴν αὐτοῦ ἔδωκεν ὑπὲρ τοῦ
νόμου· “συρὼν k,” φησὶν, “ἄνδρας καὶ γυναῖκας.” ὅρα καὶ τὴν παρρησίαν 
καὶ τὴν ὕβριν, καὶ τὴν μανίαν· τοὺς ἐμπίπτοντας ἅπαντας
μυρίοις διετίθει κακοῖς· ἀπὸ γὰρ τῆς σφαγῆς ταύτης θρασύτερος
γέγονεν. Τοῦ Αὐτοῦ. Ἐνίσχυσε, φησὶν, ὁ διωγμός· ἀλλὰ τότε μάλιστα
προκατεχομένους ἐξείλετο· ἐπετείχισε γὰρ αὐτοῖς τὰ σημεῖα· 
οὐδὲ ὁ θάνατος Στεφάνου ἔσβεσεν αὐτῶν τὸν θυμὸν, ἀλλ’ ἐπέτεινε
μᾶλλον· ἐσκόρπισε τοὺς διδασκάλους, ὥστε πλείονα γενέσθαι τὴν
μαθητείαν· καὶ χαρὰ ἦν· καίτοι κοπετὸς ἦν μέγας· ἀλλ’ ὅρα
πάλιν τὰ χρηστά. ἱκανοῦ χρόνου τὸ νόσημα ἦν, ἀλλ’ οὗτος αὐτοὺς
ἐξείλατο. πῶς δὲ καὶ τὸν Σίμωνα ἐβάπτισεν; ὥσπερ καὶ τὸν 
Ἰούδαν ὁ Χριστὸς ἐξελέξατο. * Περὶ Φιλίππου τοῦ Ἀποστόλου πολλοὺς ἰασαμένου ἐπὶ τῇ Σαμαρεῖᾳ. Φίλιππος δὲ κατελθὼν εἰς πόλιν τῆς Σαμαρείας,
 ἐκήρυσσεν αὐτοῖς τὸν Χριστόν. προσεῖχον δὲ οἱ ὄχλοι
τοῖς λεγομένοις ὑπὸ Φιλίππου ὁμοθυμαδὸν, ἐν τῷ ἀκούειν 
αὐτοὺς καὶ βλέπειν τὰ σημεῖα ἃ ἐποίει. Ἰσιδώρου ἐξ ἐπιστολῆσ υμζ. Οὐχ ὁ Φίλιππος
 k Cod. εὑρὼν. 

 
ὁ ἐν τοῖς δώδεκα καταλεγόμενος, ἀλλ’ εἷς τῶν ἑπτὰ τῶν μετὰ τοῦ
ἀριστέως καὶ ἀρχιστρατήγου τῶν καλλινίκων μαρτύρων Στεφάνου
ἐπιλεγεὶς πρὸς τὴν τῶν χηρῶν οἰκονομίαν· οὗτός ἐστιν ὁ καὶ τὸν
εὐνοῦχον βαπτίσας, καὶ τὸν Σίμωνα κατηχήσας. Τοῦ Αὐτοῦ. ἐξ ἐπιστολῆσ ΥΜΗ. ᾿Επειδὴ καὶ μαρτυρίαν ζητεῖς 
τοῦ πράγματος γραφικὴν, ἄκουε τοῦ παναρίστου Λουκᾶ ἐν
ταῖς Πράξεσι γεγραφότος· ἀναιρεθέντος Στεφάνου διωγμὸς ἐγένετο
μέγας ἐπὶ τὴν ἐκκλησίαν· “πάντες δὲ διεσπάρησαν κατὰ τῆς χώρας
τῆς ᾿Ιουδαίας καὶ τῆς Σαμαρείας, πλὴν τῶν Αποστόλων·” ὡς
δῆλον εἶναι ὅτι ὁ Ἀπόστολος Φίλιππος σὺν τοῖς ἄλλοις ᾿Αποστόλοις 
ἐπὶ Ἰεροσολύμων κατέμεινεν. Τοῦ Αὐτοῦ. ἐξ ἐπιστοκῆσ ΥΜΗ. Τῶν Ἀποστόλων μόνων ἐν
Ἰεροσολύμοις περιλειφθέντων, καὶ πάντων τῶν λοιπῶν μαθητῶν,
ἄλλου ἀλλαχοῦ ἐνδιασπαρέντος, ἐν τοῖς διασπαρεῖσιν ἦν καὶ οὗτος
ὁ Φίλιππος, ὁ καὶ τὸν Σίμωνα κατηχήσας ἐν Σαμαρείᾳ, καὶ τὸν 
εὐνοῦχον κατὰ θεῖον χρησμὸν βαπτίσας· ὑπὸ τοῦ Πνεύματος Κυρίου
εἰς Ἄζωτον μὲν εὑρέθη· πρὸς δὲ Καισάρειαν ὥρμησε τὴν
αὐτὸν ἐνεγκοῦσαν· τῆς γὰρ ἐπὶ Στεφάνου λύπης πειρασθεὶς, καὶ
ἴσως δείσας μὴ τῶν ὁμοίων μετάσχῃ, ἐπαλινόστησεν οἴκαδε. ΕΞ ἐπιστολῆσ ΥΝ. Ἐπειδὴ πολλῶν ἀποδείξεων ἐρᾶς, ἰδοὺ 
καὶ ἑτέρα. Φίλιππος μὲν ἐβάπτισε τοὺς ἐν Σαμαρείᾳ μαθητευθέντας·
Πέτρος καὶ Ἰωάννης οἱ Ἀπόστολοι καταβάντες ἀπὸ ῾Ιεροσολύμων
πρὸς αὐτοὺς, τὴν τοῦ Πνεύματος χάριν παρέσχοντο· εἰ
δὲ ὁ βαπτίσας εἷς τῶν ᾿Αποστόλων ἐτύγχανεν, εἶχεν τὴν αὐθεντείαν
τῆς τοῦ Πνεύματος δόσεως· βαπτίζει δὲ μόνον ὡς μαθητὴς· 
τελειοῦσι δὲ τὴν χάριν οἱ Ἀπόστολοι, οἷς ἡ τῆς τοιαύτης δόσεως
αὐθεντεία ἐδέδοτο. Πολλοὶ γὰρ τῶν ἐχόντων πνεύματα ἀκάθαρτα, βοῶντα
φωνῇ μεγάλη ἐξήρχοντο. Τοῦ Χρυσοστόμου. τοῦτο γὰρ σημεῖον φανερὸν, ὅτι οὐχ ὡς 
οἱ μάγοι ἐποίουν· ἴσως γὰρ ἐκεῖνος ἐδέσμει. Πολλοὶ δὲ παραλελυμένοι καὶ χωλοὶ ἐθεραπεύθησαν·
ἐγένετο δὲ χαρὰ μεγάλη ἐν τῇ πόλει ἐκείνῃ. Οὐκ ἦν ἐνταῦθα ἀπάτη· περιπατῆσαι γὰρ ἔδει καὶ ἐνεργῆσαι. ΚΕΦ. Ι. Περὶ Σίμωνος τοῦ Μάγου πιστεύσαντος καὶ βαπτισθέντος m σὺν ἑτέροις
πλείοσιν. Ἀνὴρ δέ τις ὀνόματι Σίμων, προὐπῆρχεν ἐν τῇ πόλει
μαγεύων καὶ ἐξιστῶν τὸ ἔθνος τῆς Σαμαρείας, λέγων 
εἶναί τινα ἑαυτὸν μέγαν. Πῶς οὖν αὐτὸν οὐκ ἀνεῖλον ὥσπερ Ἀνανίαν καὶ Σάπφειραν;
ὅτι καὶ τὸ παλαιὸν ὁ τὰ ξύλα συλλέξας ἀνῃρέθη εἰς ἑτέρων σωφρονισμὸν,
καὶ οὐκέτι ἕτερος τὸ αὐτὸ πέπονθεν, οὕτω καὶ νῦν.
Τοῦ Αὐτοῦ. Ὅρα καὶ ἕτερον πειρασμὸν τὸν τοῦ Σίμωνος “λέγων 
εἶναι τινα ἑαυτὸν. Τοῦ ἁγίου Ἐπιφανίου ἐπισκόπου Κύπρου ἐκ Τοῦ Β΄ Λό-
του τοῦ Παναρίου. Ὁ Σίμων οὗτος ὑπεκορίσατο τοὺς
καὶ αὐτὸς δὲ τοῖς ἄλλοις ὁμοίως ὑπὸ Φιλίππου ἐβαπτίσθη
μετὰ πολλῶν· οἱ δὲ πάντες χωρὶς αὐτοῦ ἐξεδέξαντο τὴν τῶν μεγάλων 
Ἀποστόλων παρουσίαν, καὶ διὰ τῆς αὐτῶν χειροθεσίας ἔλαβον
Πνεῦμα Ἅγιον· ἐπειδήπερ ὁ ᾿Απόστολος] Φίλιππος Διάκονος ὢν,
οὐκ εἶχεν ἐξουσίαν τῆς χειροθεσίας, τοῦ δι’ αὐτῆς διδόναι Πνεῦμα
Ἅγιον. Ὦι προσεῖχον ἅπαντες ἀπὸ μικροῦ ἕως μεγάλου, λέγοντες, 
οὗτός ἐστιν ἡ δύναμις τοῦ Θεοῦ ἡ μεγάλη. Τοῦ Χρυσοστόμου. Καὶ ἐπληροῦτο τὸ παρὰ τοῦ
εἰρημένον· ὅτι ἐλεύσονται ψευδόχριστοι καὶ ψευδαπόστολοι ἐπὶ
τῳ ὀνόματι μου. Προσεῖχον δὲ αὐτῷ, διὰ τὸ ἱκανῷ χρόνῳ ταῖς μαγείαις 
 ἐξεστακέναι αὐτούς. ὅτε δὲ ἐπίστευσαν τῶ Φιλίππω
εὐαγγελιζομένῳ περὶ τῆς βασιλείας τοῦ Θεοῦ καὶ τοῦ
ὀνόματος Ἰησοῦ Χριστοῦ, ἐβαπτίζοντο ἄνδρες τὲ καὶ
γυναῖκες. Ἀμμωνίου. Σημειωτέον ὅτι οὐ δεῖ μὲν πλησιάζειν μάγοις·
πλὴν εἰ ἀπατηθείς τις ἐποίησεν, ἀφιστάσθω ταχέως· ἡ γὰρ ἐπιμονὴ
ἡ ἐν τοῖς κακοῖς εἰς ἔκστασιν ἄγει φρενῶν, ὥστε μὴ συνιέναι
τὰ γινόμενα διακρῖναι. m Ita Cod. Coisl, et Œcum. ἀνελθόντος Cod. Ν. C. Ὁ δὲ Σίμων καὶ αὐτὸς ἐπ’ ἐπίστευσε, καὶ βαπτισθεὶς ἦν
προσκαρτερῶν τῷ Φιλίππῳ θεωρῶν τε σημεῖα καὶ δυνάμεις
 μεγάλας γινομένας, ἐξίστατο. ἀκούσαντες δὲ οἱ ἐν
Ἰεροσολύμοις Ἀπόστολοι, ὅτι δέδεκται ἡ Σαμάρεια τὸν
λόγον τοῦ Θεοῦ, ἀπέστειλαν πρὸς αὐτοὺς Πέτρον καὶ 
Ἰωάννην. Τοῦ Χρυσοστόμου. Οὐ πίστεως ἕνεκεν, ἀλλ’ ὥστε γενέσθαι
τοιοῦτος. Οἵτινες καταβάντες προσηύξαντο περὶ αὐτῶν, ὅπως
 λάβωσι Πνεῦμα Ἅγιον, οὐδέπω γὰρ ἦν ἐπ’ οὐδενὶ αὐτῶν 
ἐπιπεπτωκὸς, μόνον δὲ βεβαπτισμένοι ἦσαν εἰς τὸ ὄνομα
 τοῦ Κυρίου Ἰησοῦ. τότε ἐπιτίθεσαν τὰς χεῖρας ἐπ’ αὐτοὺς,
καὶ ἐλάμβανον Πνεῦμα Ἅγιον. Τοῦ Χρυσοστόμου. Σημείων μεγάλων γινομένων, πῶς Πνεῦμα
οὐκ ἔλαβον; Πνεῦμα ἔλαβον τὸ τῆς ἀφέσεως, τὸ δὲ τῶν σημείων 
οὐκ ἔλαβον. Καὶ μετ’ ὀλίγα—Ὅτι γὰρ τοῦτο ἦν, καὶ τὸ τῶν
σημείων Πνεῦμα οὐκ ἔλαβον, ὅρα πῶς ἰδὼν ὁ Σίμων προσῆλθε
τοῦτο αἰτῶν. Καὶ μετ’ ὀλίγα—Διατί οὐκ ἦσαν οὗτοι λαβόντες
Πνεῦμα Ἅγιον; ἤτοι τοῦ Φιλίππου τιμῶντος τοὺς Ἀποστόλους·
ἤτοι τῷ μὴ ἔχειν χάρισμα τοιοῦτον· ἤτοι τῶν ἑπτὰ ἢν, ὅπερ μᾶλλόν 
ἐστιν εἰπεῖν· ὅθεν μοι δοκεῖ οὗτος ὁ Φίλιππος τῶν ἑπτὰ εἰναι
ὁ Στεφάνου δεύτερος, ὁ δὲ τοῦ εὐνούχου τῶν Ἀποστόλων εἶναι·
ὅρα δὲ ἐκεῖνοι οὐκ ἐξήεσαν. ᾠκονομήθη τούτους ἐξελθεῖν· καὶ
ἐκείνους ἑτέρως διὰ τὸ Πνεῦμα τὸ Ἅγιον. δυνάμεις γὰρ ἔλαβον
ποιεῖν σημεῖα, οὐχὶ δὴ καὶ Πνεῦμα διδόναι ἑτέροις· τοῦτο ἦν τὸ 
τῶν Ἀποστόλων ἐξαίρετον· καὶ ὅρα τοὺς κορυφαίους, οὐκ ἄλλους
τινὰς ἀλλὰ Πέτρον. Σευήρου Ἀρχιεπισκόπου Ἀντιοχείασ ἐκ τῆσ πρὸσ Ἰωάννην
Στρατιώτην ἔπιστολῆσ. Καὶ ὁ τελείαν δοὺς
τῷ εὐνούχῳ Φίλιππος διὰ τοῦ ἁγίου βαπτίσματος, τούτοις ἔδοξε μὴ 
τελείαν διδόναι, λόγοις ἀρρήτοις τισὶ τοῦ Θεοῦ τὰ τοιαῦτα προοικονομοῦντος·
ἵνα καὶ τὰ μετὰ ταῦτα ἀναφύεσθαι μέλλοντα διά τινας
αἰτίας ἀτελῆ βαπτίσματα, πρὸς τέλειον ἀποκαθίστασθαι δόξῃ,
διὰ τῆς τοῦ Ἁγίου Πνεύματος δόσεως, ἣν τὸ χάρισμα χαρίζεται. Ἀμμωνίου Πρεσβυτέρου. ᾿Εζήτησε τίς τοῦτο· διατὶ ὁ Φίλιππος
οὐκ ἐποίησε τοὺς ὑπ’ αὐτοῦ βαπτισθέντας μετασχεῖν
Πνεύματος Ἁγίου; πρὸς ὃν δεῖ ἀπολογήσασθαι Θεοῦ χάριτι· ὅτι
εἰ καὶ τὴν ἀρχὴν ὅτε ἐβάπτισε τοὺς ἐν Σαμαρείᾳ ὁ Φίλιππος,
οὐδεὶς ἔλαβε Πνεῦμα Ἅγιον· ἀλλ’ οὖν ὕστερον μετὰ τὸ εὔξασθαι 
Ἰωάννην καὶ Πέτρον, δέδωκε διὰ τῆς τῶν χειρῶν αὐτοῦ ἐπιθέσεως
τὸ Ἅγιον Πνεῦμα τοῖς βαπτισθεῖσι· κοινῷ γὰρ ὀνόματι καὶ ἀορίστῳ
εἶπεν ἡ γραφὴ, ὅτι διὰ τῶν χειρῶν τῶν Ἀποστόλων ἐπιτιθεμένων
ἐπὶ τοῖς πιστοῖς, ἐπέλαμψεν ἡ τοῦ Πνεύματος χάρις· οὐκ
εἶπεν ὅτι διὰ μόνου Πέτρου καὶ Ἰωάννου, ἀλλ’ ἀπροσδιορίστως 
εἰπὼν συμπεριέλαβε καὶ τὸν Φίλιππον· ἔπειτα δὲ οὐχ ὡς εὐτελὴς
ἣ ἀνάξιος ὁ Φίλιππος οὐ κατήγαγε τὸ Πνεῦμα ἐπὶ τοὺς ὑπ’ αὐτοῦ
βαπτισθέντας, ὁπότε καὶ αὐτὸς ἀνεγράφη σημεῖα πεποιηκὼς ἐν ἰάσεσι
νόσων καὶ ἐκβολαῖς δαιμόνων· ἀλλ’ ὅτι οὐκ ηὔξατο τοῦτο αὐτοῖς
ὑπάρξαι, οὕτω πολλάκις λογισάμενος εἶναι τέως αὐτοῖς συμφέρον, ὡς 
ἀκμὴν μὴ οὖσιν ἐπιτηδείοις πρὸς τὴν τοῦ Πνεύματος ὑποδοχήν. Ὡς ὁρᾶς γὰρ ὁ Σίμων ὁ βαπτισθεὶς ὑπ’ αὐτοῦ, ἀκμὴν τὰ
τῆς σαρκὸς φρονῶν ᾔτει τὸν Πέτρον διὰ χρημάτων δόσεως λαβεῖν
ἐξουσίαν, ᾧ ἃν θέλῃ διὰ τῆς τῶν χειρῶν ἐπιθέσεως δοῦναι
Πνεῦμα Ἅγιον· ὃν ἀπεσείσατο Πέτρος, ἐπιτρέψας αὐτῷ μετανοῆσαι, 
εἴπως ἄρα συγχωρηθείη αὐτῷ· διὰ δὲ τοῦτο εἶπεν “εἰ ἄρα
“ἀφεθήσεταί σοι·” ἵνα διὰ τοῦ ἀμφιβόλου καταστήσῃ αὐτὸν ἐν
φόβῳ, καὶ μετὰ δακρύων καὶ σπουδῆς ἐπιζητήσῃ τὸν Θεόν· πλὴν
ὅμως κἀκεῖνο ἔστι στοχάσασθαι, ὅτι διὰ τοῦτο εἶπεν ὁ Πέτρος
τοῦτο, ἐπειδὴ ἐδόκει ὁ Σίμων ἀσύγγνωστα ἡμαρτηκέναι ὡς εἰς τὸ 
Ἅγιον Πνεῦμα βλασφημήσας, διότι δώροις ἐνόμισε τὸν Θεὸν
πείθειν· ἣ ὅτι ἐνόμισε τοὺς Ἀποστόλους τοὺς πλήρεις Πνεύματος
χρημάτων ἡττᾶσθαι, καὶ ἐνυβρίζειν δι’ αὐτῶν τὸ Πνεῦμα, εἴγε ἐν
τοιούτοις ἀνθρώποις ἐνοικεῖ τὸ θεῖον Πνεῦμα τοῖς χρήμασι καταδουλουμένοις.
ἔπειτα δὲ κἀκεῖνο πάλιν εἰπεῖν δεῖ, ὅτι τὰ πολλὰ ὁ 
Φίλιππος ἔπραττε νυττόμενος ὑπὸ τοῦ Πνεύματος, καὶ οὐδὲν
ἐποίει ἀφ’ ἑαυτοῦ· μὴ προτρεπομένου αὐτὸν τοῦ Πνεύματος ἣ
ἀγγέλου, ὡς ἐν τοῖς ἑξῆς εὑρήσεις λέγουσαν τὴν γραφήν· “ἄγγελος
“δὲ Κυρίου ἐλάλησε πρὸς Φίλιππον λέγων, ἀνάστηθι·” καὶ πάλιν·
“εἶπε δὲ τὸ Πνεῦμα τῷ Φιλίππῳ, πρόσελθε·” εἶκος οὖν ὅτι μὴ 

 
νυχθεὶς ὑπὸ τοῦ Πνεύματος εὔξασθαι καὶ ἐπιθεῖναι αὐτοῖς τὰς
χεῖρας, οὐκ ἐπεχείρησεν ἀφ’ ἑαυτοῦ τοῦτο ποιῆσαι· ἀλλ’ ἀνέμεινε
τὴν ἄνωθεν κρίσιν· ὁ δὲ Πέτρος καὶ Ἰωάννης θερμότεροι ὄντες καὶ
παρρησιαστικώτεροι ἠνύξαντο Πνεύματος μετασχεῖν τοὺς αμετόχους·
οἱ δὲ δύο πλείω τοῦ ἑνὸς ἐνεργοῦσιν εἰς εὐχήν· ἐν μέσῳ γὰρ 
δύο ἣ πλειόνων συναχθέντων ἐπὶ τῷ ὀνόματι τοῦ Θεοῦ Ἰησοῦ,
εὑρεθήσεται ταχύτερον. Ἄλλοι δὲ λέγουσιν ὅτι διὰ τοῦτο Φίλιππος
οὐ κατήγαγε τὸ Πνεῦμα· ὅτι Διάκονος ἦν μόνον, παρὰ τῶν
περὶ Στέφανον προβληθεὶς, οὐ μὴν καὶ Πρεσβυτέρου εἶχεν ἀξίαν
ἣ Ἐπισκόπου, ὡς οἱ μαθηταὶ τοῦ Κυρίου· ὅτι δὲ Διάκονος ἦν μαρτυρεῖ 
ὁ Παῦλος ἐν τοῖς Κανόσιν οὐ μόνον περὶ αὐτοῦ ἀλλὰ καὶ
περὶ Ἀνανίου, ὃς ἐβάπτισεν αὐτὸν τὸν Παῦλον, οὐκ ἰδίᾳ αὐθεντίᾳ,
ἀλλ’ ὑπὸ τοῦ Θεοῦ προτραπέντος τοῦτο ποιῆσαι· καὶ πῶς φησὶ,
Διάκονος ὢν ἐβάπτισε; πρῶτον μὲν διὰ τὸ σπάνιν εἶναι Πρεσβυτέρων
ἐν Σαμαρείᾳ· ὥσπερ τὸ πλεῖστον γὰρ μόνος ἦν, διὰ τὸν 
γεγονότα διωγμὸν διασπαρέντων πάντων· ἔξεστι δὲ ἐν ἀνάγκῃ καὶ
τῷ Διακόνῳ βαπτίζειν, ἀπορίᾳ Πρεσβυτέρου, καθὼς αὐτὸ τὸ
Πνεῦμα ἐδίδαξε· προτρεψαμένου αὐτὸν ἐπὶ τῷ πλησιάσαι τῷ εὐνούχῳ,
καὶ πάλιν καὶ ἐξ αὐτοῦ τοῦ εὐνούχου προτραπείς· εἰ δὲ μὴ
ἦν θέλημα Θεοῦ ποιῆσαι, οὐκ ἂν μετὰ τὸ βάπτισμα τῇ τῶν χειρῶν 
ἐπιθέσει ἐπιφοιτᾶ δι’ εὐχῆς ἐπὶ τοὺς βαπτιζομένους εἰς τὸ
ὄνομα τοῦ Κυρίου Ἰησοῦ τὸ Ἅγιον Πνεῦμα· διὸ καὶ μέχρι νῦν
οὕτως ἡ τάξις φυλάττεται.