ΗΛΙΟΔΩΡΟΥ ΠΡΟΥΣΑΕΩΣ ΠΑΡΑΦΡΑΣΙΣ ΤΩΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΟΥΣ 1 ΗΘΙΚΩΝ ΝΙΚΟΜΑΧΕΙΩΝ TO
 Α Ὅτι ἔστι τι ἔσχατον τέλος, πρὸς ὃ πᾶσαι τάττονται αἱ ἀνθρώ- πιναι πράξεις.
 κεφ. α . Ἐν πάσῃ τέχνῃ καὶ μεθόδῳ ἀγαθόν τι ζητοῦμεν· καὶ προαιρούμεθα δὲ καὶ
 πράττομεν ἐκεῖνα, ὅθεν ἀγαθόν τι προσδοκῶμεν λαβεῖν. διὰ τοῦτο καλῶς
 ἀπεφήναντο ἐκεῖνο εἶναι τὸ ἀγαθόν, οὗ πάντα ἐφίεται. καὶ γὰρ οὐ μόνον τὰ
 λογισμῷ κινούμενα ἕνεκά τινος ἀγαθοῦ κινεῖται, ἀλλὰ καὶ τὰ φύσει κινούμενα
 πρός τι φέρεται τέλος ἀγαθὸν ἀλόγως, καθάπερ τὸ βέλος εἰς τὸν
 σκοπόν. ἔστι μὲν οὖν πάσης πράξεως καὶ κινήσεως τέλος. διαφορὰ φορὰ δέ τις
 φαίνεται τῶν τελῶν. ἔστι γὰρ πράξεως τέλος ἔργον, ὥσπερ τῆς ναυπηγικῆς τὸ
 πλοῖον· ἔστι δὲ π·άλιν πράξεως τέλος ἄλλη πράξις, ὥσπερ τῆς
 ἱππικῆς τὸ ἱππεύειν. ἐφ’ ὧν δὲ οὐχ ἡ πρᾶξις τέλος ἀλλὰ ἔργον, ἐπ’ ἐκείνων
 βέλτιον τὸ ἔργον τῆς πράξεως. πολλῶν δὲ πράξεων οὐσῶν πολλὰ
 γίνεται καὶ τὰ τέλη. ἰατρικῆς μὲν γὰρ τέλος ὑγίεια, ναυπηγι κῆς
 δὲ πλοῖον, στρατηγικῆς δὲ νίκη, οἰκονομικῆς δὲ πλοῦτος. συμβαίνει δὲ πολλὰς
 πράξεις καὶ τέχνας ὑπὸ μίαν δύναμιν εἶναι καὶ τέχνην πολλάκις, ἡνίκα διὰ τὸ
 τέλος ἐκείνης τῆς τέχνης ἐκεῖναι ζητοῦνται, οἷον ἡ χαλινοποιητικὴ καὶ ἡ
 ἱππικὴ καὶ πᾶσα πολεμικὴ πρᾶξις τὸ τέλος ζητοῦσι τῆς
 στρατηγικῆς· πᾶσαι γὰρ ἕνεκα τῆς νίκης ἐπιτηδεδύονται. καὶ διὰ τοῦτο αἱ μὲν
 ὑπὸ τὴν στρατηγικὴν λέγονται εἶναι, ἡ δὲ στρατηγικὴ ἀρχιτεκτονικὴ πρὸς αὐτὰς
 καλεῖται· δύναται γὰρ ὅπερ ὁ ἀρχιτέκτων ἐν τοῖς τέκτοσι.
 καθάπερ γὰρ ἐκεῖνος ἀποβλέπων εἰς τὸ εἶδος τῆς οἰκίας ἐκεῖνα κελεύει ποιεῖν
 τοὺς τέκτονας, ἃ πρὸς ἐκεῖνο φέρει τὸ εἶδος, οὕτω καὶ ἡ 
 στρατηγικὴ καὶ εἴ τις ἄλλη τοιαύτη ἀπὸ τοῦ ἰδίου τέλους ταῖς ἄλλαις δίδωσι
 τοὺς κανόνας. καὶ γὰρ καὶ τὸν χαλινὸν ὁ χαλινοποιὸς πρὸς τὴν νίκην ὥσπερ εἰς
 κανόνα ἀποβλέπων, τοιοῦτον ἐποίησεν, ὥστε αρμοττειν καὶ ἐπιτήδειον 1. 2 Ἀνωνύμου παράφρασις τῶν Ἀριστοτέλους ἠθικῶν
 Νικομαχείων h 4 capitum indices inscriptionihus praeponit h 7 ἐφίεται Β:
 ἐφίενται h 12 ναυπηγικῆς B: Comment. Arist. XIX 2. Heliodorus in Eth.
 1 
 εἷναι τῷ épeigomqen{v νικᾶν, καὶ τὴν ἐφεστρίδα ἕτερος, καὶ ἄλλοι
 ὅσοι τεχνῖται τῶν ἱππικῶν ὀργάνων εἰσί· καὶ ὁ ἱππικὸς οὕτω διέθηκεν ἑαυτόν.
 ὥστε δυνηθῆναι νικᾶν καὶ ὁ στρατιώτης καὶ ὅλως πάσας τὰς ὑπὸ τὴν στρατηγικὴν τὸ τέλος αὐτῆς διατίθησιν. ἔστι μὲν οὗν ἑκάστῃ τῶν ὑπὸ τὴν ἀρχιτεκτονικὴν τέλος. καθάπερ χαλινοποιητικῇ χαλινὸς καὶ
 ἱππικῇ τὸ ἱππεύειν καὶ ταῖς ἄλλαις ἄλλο τι. ἔστι δὲ καὶ τῇ ἀρχιτεκτονικῇ
 τέλος, καθάπερ τῇ στρατηγικῇ ἡ νίκη· ἀλλὰ τὸ τέλος ἰῆς ἀρχιτεκτονικῆς
 βέλτιον καὶ προτιμότερον τῶν ἄλλων τελῶν. διότι καὶ τὰ τῶν ἴλλων τέλη τῶν
 ὑπ’ αὐτὴν διὰ τὸ ταύτης τέλος ζη| τεῖται, καθάπερ εἴρηται. εἰ δὲ καὶ μὴ 
 πράξεις εἶεν τὰ τῶν τῶν πράξεων ἀλλὰ ἔργα, οὐδὲν κωλύει βέλτιον
 εἶναι καὶ αἱρετώτερον καὶ αὐτῶν τῶν ἔργων τὸ τῆς ἀρχιτεκτονικῆς τέλος, καὶ
 πρᾶξις ὄν. ὥσπερ χαλινοποιητικῆς μὲν τέλος ἔργον· χαλινὸς γάρ· στρατηγικῆς
 δὲ τέλος πρᾶξις· νίκη γάρ. καὶ οὐδὲν κωλύει τὴν νίκην βελτίω εἶναι καὶ
 αίρετωτέραν ἰοῦ χαλινοῦ · τὸ γὰρ ἔργον βέλτιον τῆς πράξεως, οὐ 
 πάσης, ἀλλὰ μόνης ἐκείνης, ἧς ἀποτέλεσμά ἐστι, διότι τέλος ἐκείνης ἐστί· τὸ
 δὲ τέλος ἀεὶ τιμιώτερον τοῦ πρὸς αὐτὸ τεταγμένου. ἔστι δὲ πολλαῖς ἓν τέλος, τὸ τῶν ἀρχιτεκτονικῶν· ἔστι δὲ καὶ πάσαις ὁμοῦ τέλος ἓν
 ἔσχατον, δι’ ὃ τὰ τῶν ἄλλων τέλη ζητοῦνται, καὶ οὐκέτι ἐκεῖνο δι’ ἄλλο, ἀλλὰ
 αὐτὸ δι’ ἑαυτό. καὶ γὰρ εἰ μὴ ἕν τι εἴη ἔσχατον τέλος, ἀλλὰ ἀεί τι δι’. ἕτερον αἱρούμεθα καὶ ἐκεῖνο δι’ ἄλλο καὶ ἀεὶ ἐν τῷ παρόντι ἄλλο
 ζητήσομεν, οὐδέποτε ἐπιτευξόμεθα, οὗ ἐφιέμεθα· καὶ οὕτω συμβαίνει ματαίαν
 καὶ κενὴν τὴν ὄρεξιν εἶναι, οὐκ ὄντος ἐφ’ οὗ στήσεται φερομένη. τοῦτο δὲ
 ἄτοπον· οὐδεμία γὰρ φυσικὴ ἔφεσις μάτην. ἀνάγκη τοίνυν ἕν τι ἔσχατον εἶναι
 τέλος· τοῦτο δ᾿ ἂν εἴη τὸ ἀγαθὸν καὶ τὸ ἄριστον. ὥστε 
 καὶ ἡ γνῶσις αὐτοῦ μεγάλη ἡμῖν πρὸς τὸν βίον ἔσται βοήθεια·
 συμβήσεται γὰρ τοῦ δέοντος μᾶλλον ἐπιτυγχάνειν, καθάπερ τοξόταις εἰς τὸν
 σκοπὸν βλέπουσιν. Οτι τῆς πολιτικῆς ἐστι τέλος τὸ ἔσχατον τέλος. κεφ. β'. Εἰ δὲ τοῦτο οὕτως ἔχει, πειρατέον ὁρίσασθαι ὡς ἐν τύπῳ, τί ποτέ 
 ἐστι τοῦτο τὸ ἔσχατον τ·έλος καὶ τίνος ἐστὶ προσ|εχῶς τῶν ἐπιστημῶν καὶ τῶν πράξεων. ἔστι μὲν γὰρ ἀπάσης τέχνης καὶ δυνάμεως κοινὸν
 τέλος, ἔστι δὲ καὶ προσεχῶς μιᾶς τινος δυνάμεως· καθάπερ τὸ τέλος τῆς
 ἀρχιτεκτονικῆς ἐστι μὲν καὶ πασῶν τῶν ὑπὸ τὴν ἀρχιτεκτονικήν, ἔστι δὲ καὶ
 προσεχῶς αὐτῆς τῆς ἀρχιτεκτονικῆς. δοκεῖ τοίνυν εἶναι τέλος τῆς κυριωτάτης
 τῶν τεχνῶν καὶ μάλιστα ἀρχιτεκτονικῆς. τοιαύτη δὲ ἡ
 πολοτική ταῖς γὰρ ἄλλαις τέχναις τὴν τάξιν καὶ τὸν καιρὸν αὐτὴ δίδωσι. ὅ γὰρ
 ἐπιστήμ·ας ἐν ταῖς πόλεσιν εἶναι προσήκει, καὶ τίνας ἀνθρώπους ποίας ἐπιστήμας δέον μανθάνειν καὶ μέχρι τίνος, μόνης τῆς πολιτικῆς
 ἐστι σκοπεῖν· μόνη γὰρ ἡ πολιτικὴ τὰς μὲν πονηρὰς τῶν τεχνῶν τῆς πόλεως
 5 τό om. h 18 οὐκέτι Β: οὐκ ἔστι h 32 καὶ om.
 h 
 ἀπελαύνει, τὰς δὲ λυσιτελούσας οὐ συγχωρεῖ πάντας μανθάνειν ἢ
 μαθόντας ἀεὶ μεταχειρίζεσθαι. οὐ γὰρ εἴ τις δυνάμενος στρατηγεῖν καὶ σῴζειν
 τὴν πόλιν, τοῦτον ἐᾷ σκυτοτομεῖν, οὐδὲ στρατιώτην εἶναι δίκαιον ἔτι ὄντα
 στρατηγὸν ἐποίησε· τῶ δὲ προσήκοντι τῇ τέχνῃ τοὺς καιροὺς ἀποδίδωσιν, ὥστε μὴ στρατηγεῖν, ὅτε ἡσυχίαν ἄγειν προσῆκεν. ὁ γὰρ πολιτικὸς
 πέμπει μὲν τὸν στρατηγὸν ὁπόταν δέῃ, κελεύει δὲ ἡσυχίαν ἄγειν ὅτε τούτου
 καιρός. εἰ γὰρ καὶ ὁ στρατηγὸς πολλάκις ἑαυτῷ δίδωσι τὸν
 καιρόν, ἀλλ’ οὖ τῇ στρατηγικῇ τέχνῃ. πάντες γὰρ οἱ τῆς τέχνης κανόνες τὸ
 τέλος τῆς τέχνης ἐκείνης μόνον σκοποῦσιν· ὃς δὲ πρὸς τοὐναντίον ἢ πρὸς ἄλλο
 φέρεται οὐκ ἔστι τῆς τέχνης ἐκείνης κανών. ὥστε ὁ στρατηγὸς
 σκοπῶν, ὁπότε δεῖ πολεμεῖν καὶ διὰ τοῦτο ἡσυχάζων πολλάκις καὶ περὶ εἰρήνης
 διαπρεσβευόμενος δῆλός ἐστιν οὐ τῷ κανόνι τῆς στρατηγικῆς κεχρημένος, ἀλλ’
 ἑτέρας τινὸς | τέχνης μείζονος καὶ κυριωτέρας, ἥτις ἐστὶν ἡ πολιτική. ἐπεὶ τοίνυν καὶ τὰς τιμιωτάτας τῶν τεχνῶν ὑφ’ ἑαυτὴν ἡ πολιτικὴ
 ποιεῖται, ’) λέγω δὴ στρατηγικὴν οἰκονομικὴν καὶ ῥητορικήν, καὶ ταῖς λοιπαῖς
 τῶν πρακτικῶν χρῆται πρὸς τὸ οἰκεῖον δηλαδὴ τέλος (πάσας γὰρ τάττει πρὸς τὸ
 κοινὸν τῆς πόλεως ἀγαθὸν καὶ διὰ τοῦτο νομοθετεῖ, τί δεῖ πράττειν καὶ τίνων
 ἀπέχεσθαι), τὸ ταύτης τἑλος περιέχοι ἄν τὰ τῶν ἄλλων. ἐπεὶ δὲ πάντα τὰ τῶν
 ἄλλων τέλη ζητεῖται διὰ τὸ εὖ εἶναι τὸν ἄνθρωπον, τὸ δὲ τέλος
 ἐστὶ τῆς πολιτικῆς, δι’ ὃ τὰ τῶν ἄλλων τέλη ζητοῦντι, φανερὸν ὅτι τοῦτο ἄν
 εἴη τὸ ἀνθρώπινον ἁγαθόν. καὶ δῆλον μέν, ὅτι τὸ αὐτὸ ἀγαθὸν
 ζητεῖται καὶ παρὰ ἑνὸς ἀνθρώπου καὶ παρὰ πόλεως, ἀλλ’ ὅμως μεῖζον καὶ
 τελειότερον τὸ τῆς πόλεως φαίνεται ἀγαθὸν καὶ λαβεῖν καὶ λαβόντα διασῶσαι.
 ἔστι μὲν γὰρ καὶ τὸ ἐν ἑνὶ ἀνθρώπῳ τὸ ἀγαθὸν διασῶσαι ἀγαπητόν,
 ἄν τε ἐν ἑτέρῳ τις ἄν τε ἐν ἑαυτῷ δυνηθῇ φυλάξαι· κάλιον δὲ καὶ θειότερον
 ἔθνει καὶ πόλεσιν, ὅσον ἡ τῶν πολλῶν εὐδαιμονία τῆς ἑνὸς ἀμείνων ἐστίν. ὥστε
 δικαιότερον ἂν εἴη τὸ τῆς πολιτικῆς τέλος ἔσχατον εἶναι τέλος καὶ ἔσχατον
 ἀγαθόν, ἥτις οὐχ ἓν μόνον τέλος ἀλλὰ τῶν ἄλλων πασῶν σκοπεῖ ὡς οἰκεῖα, 
 κοινή τις οὖσα τέχνη καὶ πολιτική. Ὁτι οὐ δεῖ ἀκριβεστάτην ἀπόδειξιν ἐν τοῖς περὶ τῆς πολιτικῆς λόγοις ζητεῖν,
 ὅτι οὐ δίδωσιν ἡ κατ’ αὐτὴν ὕλη. κεφ. γ'. Λέγειν δὲ περὶ τούτου τοῦ τέλους προθυμουμένοις ἱκανὸς ἄν γένοιτο περὶ αὐτοῦ
 λόγος ὁ τῇ ὑποκειμένῃ ὕλῃ προσήκων· οὐ γὰρ ὁμοίως ἐν πᾶσι 
 λόγοις τὸ ἀκριβὲς ζητή|σομεν. οὐ γὰρ δυνατὸν ἐπὶ πάσης ὕλης ὁμοίως τὴν ἀκριβεστάτην ἀλήθειαν εὑρεῖν. ἀλλ’ ἐν μὲν τοῖς μαθηματικοῖς ἅτε
 ἀναγκαίαν ἔχουσιν ὕλην καὶ ἀεὶ ὡσαύτως ἔχουσαν, ἀμιγὴς ἡ ἀλήθεια καὶ οὐδὲν ἡ
 ὕλη κωλύει τὸ ἀκριβές, ἐν δὲ τοῖς ἄλλοις, ἐν οἷς τὰ ὑποκεί- 5 ὅτε B: ὅτι h πέμπει Β: πέμψει h 6 κελεύει Β: κελεύσει
 h 29 ἀλλά τὰ τῶν ἄλλων desideres 1* 
 μένα οὐκ ἄναγ’ καῖ’ οὐδὲ ἀεὶ ὁμοίως ἔχει, ἀρκετός ἐστι λόγος ὁ
 ἀπὸ τῶν ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστον συνάγων. οὕτω δὲ καἰ ἐπὶ τῶν δημιουργικῶν τεχνῶν
 ἔχει· τὸ γὰρ τεχνητὸν εἶδος οὐχ ὁμοίως ἐφαρμόζει ταῖς ὕλαις, ἀλλ’ ἐν μὲν
 ταῖς ἐπιτηδειοτέραις ἀκριβέστερον, ἐν δὲ ταῖς ἑτέρως ἐχούσαις οὐχ ὁμοίως· τὸ γὰρ ἀνθρώπινον εἶδος οὐχ ὁμοίως ἐφαρμόσει> ταῖς ὕλαις ὅ
 τε πλάστης καὶ ὁ ζωγράφος· ὁ μὲν γὰρ ζωγράφος καὶ τὸ χρῶμα
 παρίστησι καὶ ὄγκον τινὰ δοκεῖ μιμεῖσθαι καὶ διάστασιν (ἡ γάρ ὕλη συγχωρεῖ),
 ὁ δὲ πλάστης τὸν μὲν ὄγκον ἐφαρμόζει τῇ ὕλῃ, τὸ χρῶμα δὲ ἀπὸ ἰῆς ὕλης οὐκ
 ἔχει δεῖξαι· ὁμοίως δὲ καὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων τεχνῶν. διὰ τοῦτο οὐ τὴν αὐτὴν ἀκρίβειαν παρὰ πάσης τέχνης ἀπαιτεῖν δεῖ, ἀλλ’ ὅσην ἡ ὕλη δίδωσι·
 τοιαύτη δέ ἐστι καὶ ἡ τῆς πολιτικῆς ὕλη πρὸς τὴν ἀλήθειαν. τὰ γὰρ καλὰ καὶ
 τὰ δίκαια, περὶ ὧν ἡ πολιτικὴ σκοπεῖ καὶ ἅπερ ὕλην ποιεῖται, τ οσ α ύτην ἔχει διαφορὰν καὶ πλάνην, ὥστε καὶ δοκεῖ μὴ τὸ καλὸν φύσει
 καλὸν εἶναι μηδὲ τὸ δίκαιον φύσει δίκαιον, ἀλλὰ θέσει τινὶ καὶ νόμῳ· καὶ διὰ τοῦτο τὸ κατὰ ἀλήθειαν καλὸν καὶ δίκαιον δυσχερές ἐστι τοῦ
 δοκοῦντος διελεῖν. οὐ μόνον δὲ ἀλλὰ καὶ αὐτὰ τὰ ἀγαθά, ἐξ ὧν δοκεῖ
 συνίστασθαι ἡ εὐδαιμονία, ἀνδρείαν λέγω ἢ πλοῦτον ἢ τοιοῦτόν τι, καὶ αὐτὰ
 πλάνην ἔχει πολλὴν διὰ τὸ πολλοῖς συμβαίνειν βλάβας ἀπ’ αὐτῶν. ἤδη γάρ τινες
 ἀπώλοντο διὰ πλοῦτον, ἕτεροι δὲ δι’ ἀνδρείαν. ἀγαπητὸν 
 οὖν περὶ τοιούτων λέγοντας καὶ τοῦ ἐκ τούτων τέλους παχυλῶς καὶ
 ὡς ἐν τύπῳ τὴν ἀλήθειαν ἐνδείξασθαι· καὶ καθόλου περὶ τῶν ἐνδεχομένων ὡς ἐπὶ
 τὸ πολὺ λέγοντα καὶ τοῦ ἐκ τούτων τέλους κανὸν ἂν εἴη τοιαῦτα καὶ
 συμπεραίνεσθαι. ὥσπερ δὲ ὁ περὶ τῆς πολιτικῆς λέγων οὐ δύναται ἀκριβεστέραν
 ἀλήθειαν εὑρεῖν ἢ ὅσην ἡ ὕλη δίδωσιν, οὕτω καὶ ὁ κρίνων τοὺς
 τοιούτους λόγους καλῶς ἂν κρίνοι, εἰ κατὰ τὸν ἴσον τρόπον μὴ ἀκρι- βεστέραν
 ἀλήθειαν ἀπαιτεῖ ἢ ὅσην ἡ ὕλη δίδωσιν, ἀλλὰ τὴν ἐνδεχομένην 
 ἀποδέχεται· πεπαιδευμένου γάρ ἐστιν ἐπὶ τοσοῦτον τὸ ἀκριβὲς ἐπιζητεῖν καθ’
 ἕκαστον γένος μεθόδου, ἐφ’ ὅσον ἡ τοῦ πράγματος φύσις ἐπιδέχεται. ἔται. ἐν
 μὲν γὰρ τῷ τῶν μαθηματικῶν γένει, καθὼς εἴρηται, οὐδὲν
 ἐνδεχόμενον συγχωρήσει, ἐν δὲ τοῖς λογικοῖς ἡ τοῖς φυσικοῖς ἢ τοῖς ἄλλως
 ἔχουσιν οὐχ ὡσαύτως. παραπλήσιον γάρ ἐστι μαθηματικοῦ πιθαν ολογοῦντος
 ἀποδέχεσθαι καὶ ῥητορικὸν ἄπο δείξεις ἀπαιτεῖν. Ὅτι τὸν ἀκροατὴν τῶν περὶ τῆς πολιτικῆς λόγων ἔμπειρον εἶναι δεῖ
 τῶν κατὰ τὸν βίον πράξεων. κεφ. δ'. Ἡ μὲν οὖν προσήκουσα κρίσις τῶν λόγων τοιαύτη. κρινεῖ δὲ ἐκεῖνα 
 καλῶς ἕκαστος ἃ καλῶς γινώσκει καὶ τούτων ἐστὶν ἀγαθὸς κριτής. 2 καὶ 0111. h 3 ἐφαρμόσει h 5 τὸ γὰρ — ἐφαρμόσει h: om.
 B 8 ἐφαρμόσει h 12 ὕλη h 13 δοκεῖν h (ut Arist.) 14 μηδὲ Mullach: οὐδὲ
 Bh 37 ἕκαστος om. h καλῶς (ante γινώσκει) om. h 
 ὥστε καὶ ἐπὶ τῆς πολιτικῆς ἐκεῖνος κρινεῖ καλῶς, ὃς
 πεπαιδευμένος ἐστὶ τὰ πολιτικὰ καὶ ἀπὸ τοὺ χρόνου πεῖραν ἔλαβεν αὐτῶν· καὶ ὁ
 μὲν ἔν τισιμερικοῖς πεπαι| δευμένος ἐκεῖνα κρινεῖ καλῶς, ὁ δὲ περὶ πᾶν
 πεπαιδευμένος ἀξιόχρεως ἔσται περὶ πάντων κριτής. διὰ τοῦτο τῶν
 περὶ τὴς πολιτικὴς λόγων οὐκ ἔστιν ὁ νέος οἰκεῖς ἀκροατής·
 ἄπειρος γάρ τῶν κατὰ τὸν βίον πράξεων. οἱ δὲ τὴς πολιτικῆς λόγοι, οἱ μὲν
 περὶ τούτων διαλαμβάνουσιν, οἱ δὲ ἐκ τούτων συμπεραίνονται. ἔτι δὲ οὔπω κατὰ
 λόγον ζῶν ἀλλ’ ἔτι πάθεσι καὶ ἀνέσει καὶ συνηθείᾳ ἀκολουθῶν ματαίως
 ἀκούσεται καὶ ἀνωφελῶς· οὐ γὰρ πρὸς τὸ τέλος ἀφικέσθαι δυνήσεται τῶν λόγων
 καὶ τὸ ἦθος ἀμεῖψαι καὶ κατὰ λόγον ζῆν, ὑπὸ τῆς συνηθείας
 ἔτι κρατούμενος. τὸ γὰρ τέλος τῶν τοιούτων λόγων οὐ γνῶσις ἀλλὰ πρᾶξις. οὐ
 μόνον δὲ ὁ νέος ἀλλὰ καὶ ὁ νεαρὸς τὸ ἦθος. εἰ καὶ τὴν
 ἡλικίαν ὑπερέβη τῶν νέων, ὁμοίωί ἀνωφελῶς ἀκούσεται τῶν περὶ τῆς πολιτικῆς
 λόγων, ζῶν ἔτι τὴν προσήκουσαν τοῖς νέοις ζωήν. καὶ γάρ καὶ τῷ νέῳ τὴν
 ήλικίαν οὐ παρὰ τὸν χρόνον ἡ ἔλλειψις ἀλλὰ διά τὸ μὴ λογισμῷ
 διοικεῖσθαι ἀλλὰ κατὰ πάθος ἔτι ζῆν καὶ κατὰ πάθος πανία ζητεῖν. τοῖς γάρ
 τοιούτοις ἡ γνῶσις τῶν λόγων τούτων ἀνωφελής, καθάπερ τοῖς πάντῃ ἀκολάστοις
 καὶ περὶ τὰς ἡδονὰς ἀκρατέσι. τοῖς δὲ κατὰ λόγον τἀς ὀρέξεις ποιουμένοις καὶ
 πράττουσι πολλὴν ὠφέλειαν φέρει τὸ περὶ τῶν τοιούτων λόγων εἰδέναι. 
 ἐν ἐκείνοις γὰρ ὁ λογισμός, ἃ νοήσει δέοντα παρὰ τούτων τῶν
 λόγων καὶ δυνήσεται ποιεῖν τῆς τῶν παθῶν δουλείας ὰπηλλαγμένος καὶ δυνάμενος
 ἤδη τῇ ἰδίᾳ χρῆσθαι δυνάμει. Ὅτι τῆς πολιτικὴς τέλος ἐστὶν ἡ εὐδαιμον ία καὶ ὅτι ἐπιγνωσόμεθα 
 αὐτὴν τίς ἐστιν ἁπὁ τῶν πράξεων τἡς πολιτικἡς. κεφ. ε'. Ὁποῖον μὲν οὖν εἶναι δεῖ τὸν ἀκροατὴν τῶν περὶ τῆς πολιτικῆς λόγων καὶ πῶς
 κρίνειν δεῖ καὶ ἀποδέχεσθαι τοὺς λόγους καὶ τί τὸ προκείμενον ἡμῖν ἐν τῶ
 παρόντι, ἱκανῶς ἐπροοιμιασάμεθα. ἀναλαβόντες δὲ τὸν λόγον λέγωμεν ἤδη·
 ἐπειδὴ πᾶσά γνῶσι, καὶ προαίρεσις ἀγαθοῦ τινος ἐφίεται, τί ἑ ’στιν οὗ
 λέγομεν τὴν πολιτικὴν ἐφίεσθαι; καὶ πασῶν 
 πράξεων ἐπί τι ἀγαθὸν φερομένων, καθὼς εἴρηται, πρὸς τί αὕτη
 φέρεται; καὶ τί τὸ πάντων ἀκρότατον τῶν πρακτικῶν <ἀγαθῶν> ὃ
 τέλος ἐστὶ τῆς πολιτικῆς; τὸ μὲν οὖν ὄνομα αὐτοῦ ἓν παρὰ τῶν πλείστων καὶ τὸ
 αὐτὸ λέγεται καὶ ἐν τούτῳ καὶ οἱ πολλοὶ καὶ οἱ βέλτιστοι τῶν. ἀνθρώπων
 συμφωνοῦσιν. εὐδαιμονίαν γὰρ αὐτὸ ὀνομάζουσι πάντες. τὸ δὲ εὗ ζῆν καὶ εὖ πράττειν ταὐτὸν ὑπολαμβάνουσι ἰῷ εὐδαιμονεῖν. νεῖν. περὶ δὲ τοὐ τί
 ἐστιν ἡ εὐδαιμονία ἀμφισβητοῦσι καὶ οὐχ ὁμοίως τοῖς πολλοῖς οἱ σοφοὶ περὶ
 περὶ αὐτῆς. οἱ πολλοὶ γὰρ ἕν τι τῶν ἐναργῶν καὶ δοκούντων 
 ἀγαθῶν τὴν εὐδαιμονίαν φασίν, οἷον ἡδονὴν ἡ πλοῦτον ἢ τιμήν· ἄλλοι δὲ ἄλλο
 τοιοῦτον. καὶ πολλάκις δὲ ὁ αὐτὸς οὐκ ἀεὶ τὸ αὐτὸ 31
 ἀγαθῶν h et Arist.: om. B 35 καὶ τὸ εὖ Arist. 
 εὐδαιμονίαν ὀνομάζει, ἀλλὰ νῦν μὲν τοῦτο, νῦν δὲ ἐκεῖνο· νοσήσας
 μὲν γὰρ τὴν ὑγίειαν, πενόμενος δὲ πλοῦτον, καὶ ὅλως ἀεὶ οὗ νῦν ἐπιθυμεῖ τις,
 εὐδαιμονίαν ὀνομάζει. οἱ δὲ σοφίας ἐρῶντες, ὧν ἑαυτοῖς συνίσασιν ἀγνοοῦσιν,
 ἐφίενται μανθάνειν καὶ ἰοὺς μέγα τι καὶ ὑπὲρ αὐτοὺς λέγοντας 
 θαυμάζουσιν. ἔνιοι δὲ ἐνόμισαν παρὰ τὰ πολλὰ ταῦτα ἀγαθὰ ἄλλο τι ἀγαθὸν εἶναι τὴν εὐδαιμονίαν, καθ’ ἑαυτὸ ὑφεστός, ὃ καὶ ἰοῖς ἄλλοις
 αἴτιον εἷναι τῆς ἀγαθότητος. ἁπάσας μὲν οὖν ἐξετάζειν τὰς περὶ τῆς
 εὐδαιμονίας δόξας μάταιον ἴσως ἐστίν· ἱκανὸν δέ ἐστιν εἰ ἐξετάσομεν τὰς ἐπὶ
 τὸ πολὺ καὶ ὑπὸ πλειόνων νομιζομένας ἡ δοκούσας ἔχειν τινὰ λόγον. ἐπεὶ δὲ
 περὶ ἀρχῆς ὁ λόγος ἀρχὴ γὰρ καὶ αἰτία ἐστὶ τὸ τέλος τῶν
 πράξεων· δι' ἐκεῖνο γάρ τι πράττομεν), ζητητέον, πῶς δεῖ ποιήσασθαι τὸν περὶ
 αὐτῆς λόγον· ἔχει γὰρ διαφοράν. καὶ πρῶτον περὶ τῶν αἰτίων
 μικρὸν διαληψόμεθα. τῶν γὰρ αἰτίων τὸ μὲν τελικόν ἐστι, τὸ δὲ εἰδικόν, τὸ δὲ
 ὑλικόν, τὸ δὲ ποιητικόν. καὶ ποιητικὸν μὲν ἡ ἐνέργεια τοῦ τεχνίτου, ὑλικὸν
 δὲ τὰ ξύλα καὶ οἱ λίθοι ἐξ ὧν ἡ οἰκία, εἰδικὸν δὲ τὸ εἶδος ἰῆς
 οἰκίας, τελικὸν δέ, δι’ ὃ ἡ οἰκία γέγονεν. ἐπεὶ δὲ ταῦτα αἴτιά εἰσι τοῖς
 πράγμασι τοῦ εἶναι, αἴτιά εἰσι καὶ τῆς γνώσεως αὐτῶν καὶ δι’ αὐτῶν δύνανται
 ἐκεῖνα γινώσκεσθαι. ἐὰν γάρ τις εἰδῇ τὴν τέχνην τοῦ τεχνίτου, καθ’ ἣν τὴν
 οἰκίαν ἐδημιούργησεν, εἴσεται τὴν οἰκίαν ἢ ἀγαθὴν ἀ φαύλην ἢ ὅσον τῇ τέχνῃ προσῆκε· καὶ ὁ τὴν ὕλην εἰδὼς καὶ ὁ τὸ εἶδος, ὁμοίως.
 πάλιν δὲ γινώσκοντες τί τὸ τέλος αὐτῆς, εἰσόμεθα ἢ ἀγαθὴν ἢ φαύλην.
 συμβαίνει δὲ καὶ τὸ ἀνάπαλιν, ἀπὸ τοῦ εἰδέναι τὸ ἀποτέλεσμα τὰν
 αἰτίας γινώσκειν· ὁ γὰρ εἰδὼς τὴν οἰκίαν τὴν τέχνην εἴσεται τοῦ τεχνίτου,
 καὶ τὰ ἄλλα ὁμοίως. ὥστε τοὺς λόγους διχῶς ἀνάγκη γίνεσθαι· ἢ ἀπὸ τῶν
 ἀποτελεσμάτων τὰς ἀρχὰς ἀρχὰς ἀποδεικνύναι, ἡ ἀπὸ τῶν ἀρχῶν τὰ
 ἀποτελέσματα. χρησόμεθα δὲ ἑκατέρᾳ τῶν μεθόδων κατὰ καιρόν. καὶ
 ἀπὸ μὲν τῶν ἀρχῶν ἀποδείξομεν, ὅταν αὐταὶ δῆλαι ὦσιν· τὸ δὲ ἀνάπαλιν, ὅταν
 τὰ ὰποτελέσματα φανερώτερα ᾖ. διὰ τοῦτο καὶ Πλάτων’ καλῶς ἐζήτει τοῦτο καὶ
 ἠπόρει, ὡς οὐκ ἀδιάφορον ὂν ἐπὶ παντός, πότερον ἀπὸ τῶν ἀρχῶν ἡ προσήκουσα
 τῆς ἀποδείξεως ὁδὸς ἢ ἐπὶ τὰς ἀρχάς, ὥσπερ ἐν σταδίῳ ἀπὸ
 τῶν ἀθλοθετῶν ἐπὶ τὸ πέρας τὸ τὸ ἀνάπαλιν. διττῆς οὖν οὔσης τῆς ὁδοῦ, πόθεν
 ἡμῖν ἀρκτέον; ἢ δῆλον ὅτι ἀπὸ τῶν ἀποτελεσματων, δηλονότι τῶν πολιτικῶν πράξεων, ὧν ἀρχὴ καὶ αἴτιον τὸ πολιτικὸν τέλος ἐστί. δεῖ γὰρ
 ἀπὸ τῶν γνωρίμων ἄρξασθαι οὐ τῇ φύσει ἀλλ’ ἡμῖν. φύσει μὲν γὰρ γνώριμα λέγονται αἱ ἀρχαὶ καὶ τὰ αἴτια· ἐκεῖνα γὰρ ἡ φύσις πρότερα
 παρίστησι καὶ πρὸς ἐκεῖνα πρώτως ὁρᾷ. ἡμῖν δὲ τὰ ἀποτελέσματα γνώριμα, ὅθεν
 ἀρκτέον· οὕτω γὰρ σαφὴς ἔσται ὁ λόγος ἀπὸ τῶν ἡμῖν γνωρίμων γινόμενος. Ὅτι τὸν ἀλουσόμενον τῶν περὶ τῆς πολιτικῆς λόγων ἐν ἔθει δεῖ εἶναι τῶν ἀγαθῶν
 πράξεων. κεφ. ς΄. Διὰ τοῦτο τὸν ἀκουσόμενον τῶν τοιούτων λόγων, εἰ μέλλει καλῶς αὐοἰκίαν 
 23 οἰκίαν B: αἰτίαν 
 τοὺς γινώσκειν καὶ κρίνειν ὀρθῶς καὶ ἐκ τούτων ὠφελεῖσθαι,
 προσήκει ἐν ἔθει εἶναι τῶν καλῶν καὶ δικαίων πράξεων. εἰ μὲν γὰρ ἀπὸ τῶν
 ἀρχῶν ἀπεδείκνυμεν τὰς πολιτικὰς πράξεις ἀγαθὰν εἶναι, καὶ τὸν μὴ
 πεπαιδευμένον μένον ἐν ταῖς τοιαύταις πράξεσιν ἐπείθομεν ἄν, λόγων ἀνάγκῃ
 δήσαντες· ἐπεὶ δὲ ἀπὸ τῶν ὑστέρων τὴν ἀρχὴν Βοῦ λόμεθα
 ἀποδεικνύναι, τῶν πολιτικῶν πράξεων δηλονότι, καὶ δεῖ
 ὑποκεῖσθαι περὶ αὐτῶν καθάπερ ἀρχὴν ὰποδείξεως ὅτι ἀγαθαί, φανερὸν ὅτι οὐ
 δύνανται πεισθῆναι, ἑ μὴ ὁ πείρᾳ. καλὰς καὶ δικαίας τὰ τοιαύτ·ας πράξεις
 εἰδώς. εἰ γὰρ τὸ τὸ ἀγαθαὶ αἱ πράξεις ἀρκούντως δέξαιτό τις, οὐδὲν δεησόμεθα
 τοῦ διότι· τὴν δὲ αἰτίαν, τὸ τέλος δηλονότι, ἢ γινώσκει ἤδη ἢ
 ἀκούσας ῥᾳδίως γ νώ σεται· ὃς δὲ οὐδέτερον ἔχει τούτων, καὶ μήτε αὐτὸς
 γινώσκει, μήτε παρ᾿ ἑτέρου δύναται μανθάνειν. ἀκοῦ σάτω τὦν Ἡσιόδου· ουτος μεν παναριστος, ος αυτος παντα νοήσῃ, ἐσθλὸς δ’ αὖ κἀκεῖνος, ὃς εὖ εἰπόντι πίθηται· ος δέ κε μήτ’ αὐτὸς νοέῃ μ·ήτ’ ἄλλου ἀκούων ἐν θυμῷ βάλλ·ηται, ὅδ’ αὖτ’ ἀχρήϊος ἀνήρ. Ὁτι τρεῖς εἰσι Βίοι· ὁ καθ’ ἡδονήν. ὁ τὴν τιμὴν ζητῶν, ἐν οἰς καὶ ὁ χ
 ῥήματι στι κὸς θεωρεῖται, καὶ τρίτος ὁ θεωρῇ τι κὁς· καὶ ὅτι οὔτε ὁ τὴν
 ἡδονὴν οὔτε ὁ τἡν τιμὴν οὔτε ὁ τἁ χρήματα ζητῶν τὴν εὐδαιμονίαν
 ζητεῖ. <κεφ. ζ΄.> Ἡμεῖς δὲ λέγωμεν ὅθεν παρεξἑβημεν. ἦν δὲ ἡμῖν ὁ λόγος περὶ τοὺ
 ὅτι διαφόρους οἱ ἄνθρωποι περὶ τῆς εὐδαιμονίας ἔχουσι δόξας. ἥκαστος τοίνυν
 ἀκολούθως τῷ οἰκείῳ βίῳ τὴν· εὐδαιμονίαν όρίζεται· ὥστε καὶ ὁ πολλοὶ καὶ
 ἀκόλαστοι τὴν ἡδονήν φασι τὴν εὐδαιμονίαν εἷναι· διὰ τοῦτο καὶ
 τὸν βίον ἁγαπῶσι τὸν ἁπολαυστικὁν. οἱ γὰρ καθολικοὶ βίοι μάλιστα τρεῖς
 εἰσιν· ὅ τε καθ’ ἡδονὴν καὶ ὁ πολιτικὸς καὶ τρίτος ὁ θεωρητικός. ὁ μὲν οὖν
 πρῶτος βίος οὐδὲν ἱερόν· ἀνδραποδώδεις γὰρ ἐπιεικῶς οἱ τοῦ ἴον διώκοντε.ς
 καὶ βοσκημάτων βιοῦσι βίον. λόγου δέ τινος ἄξιος φαίνεται διὰ
 τὸ πολλοὺς τῶν ἐν ἐξουσίαις τοῦτον αίρουμένους τὸν βίον
 ὁμοιοπαθεῖν Σαρδαναπάλῳ. τὸν δὲ δεύτερον οἱ βελτίους τῶν ἀνθρώ- πων
 αἱροῦνται καὶ οἱ τὰς ἀγαθὰς διώκοντες πράξεις ήγοῦνται τὴν τιμήν· σχεδὸν γὰρ
 καὶ πολιτικοῦ βίου τὸ τέλος οὐ τὸ ὂν λέγω ἀλλὰ τὸ παρὰ πάντων· ζητούμενον) ἡ
 τιμή ἐστι. φαίνεται δέ, ὅτι οὐ τοῦτό ἐστι τὸ ἔσχατον ἀγαθόν, ἀλλὰ τῶν
 δοκούντων καὶ αὐτό ἐστι καὶ φαινομένων ἀγαθῶν. τὸ γὰρ ἀληθῶς
 ἀγαθόν, δι᾿ οὗ τις εὐδαιμονεῖ, ἐν αὐτῷ δεῖ εἶναι· ἡ δὲ τιμὴ οὐκ
 ἔστιν ἐν τῶ τιμωμένω ἀλλὰ μᾶλλον ἐν τῶ τιμῶντι· οὐκ ἄρα 7 δύναται h 11 ἑτέρων h 12 Hesiod. Opp. 203 13 post
 πάντα νοήσῃ addit φρασσάμενος τά κ’ ἔπειτα καὶ ἐς τέλος ᾖσιν ἀμείνω h 17
 καὶ ὁ τὴν τιμὴν h οἶς B: ᾧ h 20 κεφ. ζ' h (et Vaticani 272. 273): om. Β
 28. 29 λόγου δέ τινος ὅλως ἄξιος h 32 καὶ B: τοῦ h et Arist. οὐ τὸ ὂν B:
 οὗτος ὃν h ἀλλὰ B: καὶ h 
 ἐν τῇ τιμῇ ἡ εὐδαιμονία. δεῖ γὰρ τῷ εὐδαίμονι οἰκεῖον εἶναι τὸ
 ἀγαθὸν καὶ δυσαφαίρετον. ἔτι διὰ τοῦτό τις τὴν τιμὴν διώκει, ἵνα πιστεύσῃ
 περὶ ἑαυτοῦ ὅτι ἀγαθός ἐστι· καὶ διὰ τοῦτο ζητεῖ ὑπὸ τῶν φρονίμων τιμᾶσθαι
 καὶ. παρ’ οἷς γινώσκεται, καὶ ἐπ’ ἀρετῇ. φαίνεται τοίνυν, ὅτι διὰ τοῦτό τις τὴν τιμὴν διώκει, ἵνα ἀγαθὸς δοκῇ καὶ σπουδαῖος διὰ τὴν
 ἀρετήν· ὥστε δῆλον, ὅτι οὐ δι’ ἑαυτὴν ἡ τιμὴ διώκεται ἀλλὰ διὰ ἶν’ ἀρετήν.
 καὶ διὰ τοῦτο αὐτὴ μὲν οὐκ ἂν εἴη ἔσχατον τέλος ἀλλὰ μᾶλλον ἡ ἀρετή. ἔστι δὲ καὶ αὐτὴ ἀτελής, καὶ οὐκ ἄν εἴη ἐν αὐτῇ τὸ τέλειον
 ἀγαθὸν ἡ εὐδαιμονία· ὅτι δὲ ἀτελής ἐστι, δῆλον· δυνατὸν γάρ τινα ἕξιν ἀρετῆς
 ἔχειν καὶ μὴ ἐνεργεῖν κατ’ αὐτήν, ἢ καθεύδοντα ἢ ἄλλον τρόπον
 ἀπρακτοῦντα διὰ βίου ἢ κακοπαθοῦντα καὶ δυστυχοῦντα καὶ ἀτυχοοῦντα τὰ
 μέγιστα, καὶ οὕτως ἀτελῆ τὴν ἀρειὴν ἔχειν. τὸν δὲ οὕτω βιοῦντα οὐδεὶς ἂν
 εἰδαιμονίειεν, εἰ μή που αὐτὸ ὑπόθοιτο καὶ ὀνομάζοι εὐδαιμονίαν τὴν ἕξιν τῆς
 ἀρετῆς. | καὶ περὶ μὲν τοῦ καθ’ ἡδονὴν βίου καὶ τοῦ πολιτικοῦ εἴρηται. 
 ἱκανῶς γὰρ ἐν τοῖς ἐγκυκλίοις περὶ αὐτῶν εἴπομεν· περὶ δὲ τοῦ
 βίου τοῦ θεωρητικοῦ μετὰ ταῦτα ἐπισκεπτέον· νῦν γὰρ τὸ προκείμενον ἄλλο.
 ἔστι δὲ καὶ ἄλλος βίος ἐν αὐτοῖς θεωρούμενος τοῖς εἰρημένοις, ὁ τοῦ
 χρηματιστοῦ· καὶ γὰρ καὶ ὁ τὴν ἡδονὴν καὶ ὁ τὴν τιμὴν διώκων χρήματα ἐθέλει
 συλλέγειν. καὶ διὰ τοῦτο τρεῖς ἔφαμεν τοὺς μάλιστα προέχοντας βίους. οὗτος γὰρ ἐν αὐτοῖς θεωρεῖται καὶ ἔστι βίαιος. οὔτε γὰρ τὸ
 ἀγαθὸν διώκει, ὃ τέλειόν ἐστιν, οὔτε πάνυ δοκεῖ διώκειν. ὅθεν
 οὐ πολλοῖς ἐστιν ἐραστός· ὀλίγοι γὰρ εἵλοντο πάσης τῆς ἐν βίῳ σπουδῆς τέλος
 τὰ χρήματα ἔχειν. ὅτι δὲ οὐδ’ αὐτὸς τὸ ἔσχατον ἀγαθὸν ζητεῖ, πρόδηλον· ὁ γὰρ
 πλοῦτος διὰ τὴν χρῆσίν ἐστιν ἀγαθὸς καὶ ἄλλου χάριν ζητεῖται, τιμῆς ἕνεκα ἢ
 ἡδονῆς· τὸ δὲ ἔσχατον ἀγαθὸν δι’ ἑαυτὸ δεῖ ἀγαθὸν εἶναι. διὸ
 μᾶλλον τὰ πρότερον λεχθέντα τέλη τις ἂν ὑπολάβοι, ἡδονὴν λέγω καὶ τὴν τιμήν·
 δι’ αὑτὰ γὰρ ἀγαπᾶται. φαίνεται δὲ οὐδ’ ἐκεῖνα τὰ τέλεια ἀγαθά· καίτοι
 πολλοὶ λόγοι περὶ αὐτῶν ἐγένοντο πολλοῖς τῶν παλαιῶν, τῶν μὲν τὴν ἡδονὴν τῶν
 δὲ τὴν τιμὴν λεγόντων ἔσχατον ἀγαθόν. ταῦτα μὲν 
 οὗν ἀφείσθω. Ὁτι οὐκ ἔστι μία ἰδέα τοῦ ἀγαθοῦ. κεφ. η'. Ἐπεὶ δὲ περὶ τοδ’ ἐσχάτου τέλους ὁ λόγος ἡμῖν, ὃ δοκεῖ καθόλου τι ἀγαθὸν
 εἶναι, σκεπτέον περὶ τοῦ καθόλου πῶς λέγεται καὶ εἰ ἔστι τις ἰδέα τοῦ
 ἀγαθοῦ. καίτοι προ|σάντης ὁ λόγος οὗτος ἡμῖν διὰ τὸ φίλους εἶναι 
 τοὺς εἰσενεγκόντας τὸν περὶ τῶν ἰδεῶν λόγον. ὁ δὲ λόγος, εἶναί
 τινα ἰδέαν ἑκάστου τῶν ὄντων, καθ’ ἑαυτὴν ὑφεστηκυῖαν. δόξειε δ’ ἄν ἴσως
 βέλτιον εἶναι καὶ δεῖν καὶ τὰ οἰκεῖα ἀναιρεῖν, ἐπὶ τῷ σῶσαι τὴν ἀλή- 10 καὶ μὴ ἐνεργεῖν κατ’ αὐτήν om. h 13 εἰ om. h 15 γὰρ
 καὶ ἐν h et Arist. 17 θεωρούμενος h: θεωρουμένοις Β 27 αὐτὰ Mullach ex
 Aristotele recte videtur restituisse: ἐκεῖνα Bh 31 κεφ. η'] κε. ζ' Bh 37
 τῷ Mullach: τὸ Β 
 ἵης τε ἀληθείας καὶ τοὺ περὶ τῶν ἰδεῶν εἰπόντος. ὅσι’ ὂν
 προτιμὰν τἡν ἅλ’ ἡ θείαν. οἱ δὲ ταύτην εἰσαγαγόντες τὴν δόξαν οὐκ ἔλεγον
 ἐκείνων τῶν ὄντων μίαν ἰδέαν εἶναι, ἐν οἷς τὸ πρότερον καὶ ὕστερον ἦί. καὶ
 διὰ τοῦτο 
 οὐδὲ τοῦ ἀριθμοῦ μίαν ἐποίουν ἰδέαν, ὅτι τὸ πρῶτον καὶ δεύτερον
 ἔχει. ἐπεὶ δὲ ἐν τῷ ἀγαθῷ τὸ πρότερον καὶ τὸ ὕστερόν ἐστι, φανερὸν ὅτι οὐ.
 ἂν εἴη μία αὐτοῦ ἰδέα. ὅτ‘ι δὲ τὸ πρότερον καὶ τὸ ὕστερον ἔστιν ἰδεῖν ἐν τῷ
 ἀγαθῷ, δῆλον. ἔστι γὰρ τὸ ἀγαθὸν καὶ ἐν τῇ οὐσίᾳ, οἷοι νοῦς ἢ θεός, καὶ ἐν
 τῷ ποιῷ αἱ ἀρεταί, καὶ ἐν τῷ πρός τι τὸ χρήσιμον, καὶ ἐν τῷ
 ποσῷ τὸ σύμμετρον, καὶ ἐν τῷ ποῦ δίαιτα (ἡ γὰρ δίαιτα τόπος ἐν ᾧ εὖ
 διάγομεν), καὶ ἐν τῶ πότε καιρός (ἔστι γὰρ ὁ καιρὸς ὁ ἑκάστῳ χρόνος), καὶ ἐν
 τοί ἄλλοις ὁμοίως. ἐν τούτοις δὲ τὸ πρότερον καὶ τὸ ὕστερόν
 ἐστιν· ἡ γὰρ οὐσία προτέρα ἐστὶ τοῦ πρός τι, καὶ ὅτι ἡ μὲν καθ’ αὑτό ἐστι,
 τὸ δὲ ἐν ἑτέρῳ ἔχει τὸ εἶναι, καὶ ὅτι ἡ μὲν ἄσχετος, τὸ δὲ ἐν
 σχέσει ἐστί· παρ’ αφυάδι γὰρ ἔοικε καὶ συμβεβηκότι τοῦ ὄντος. ἔτι ἐπεὶ τὸ
 ἀγαθὸν ἰσαχῶς λέγεται τῷ ὄντι, πολλαχῶς δὲ λέγεται τὸ ὄν, πολλαχῶς ἂν
 λέγοιτο καὶ τὸ ἀγαθόν, ἇί οὐκ ἂν εἴη κοινόν τι καἰ καθόλου καὶ ἕν· οὐ γάρ ἂν
 ἐν πά|σαις ταῖς κατηγορίαις ἐλέγετο, καθὼς εἴρηται. ἀλλ’ ἐν μιᾷ
 μόνῃ. ἔτι ἐπεὶ μιᾶς ἰδέας μία ἐστὶν ἐπιστήμη, ἦν ἂν καὶ μία
 ἐπιστήμη τοῦ ἀγαθοῦ, εἴ γε ἦν μία ἰδέα. ὰλλὰ τοῦτο οὐκ ἔστιν· οὐκ ἄρα μία
 ἐστὶν ἰδέα τοῦ ἀγαθοῦ. ὅτι δὲ πολλαὶ ἐπιστῇμαι τοὐ ἀγαθοῦ, φανερόν. οὐ μόνον
 γάρ τῶν ἐν διαφόροις ὄντων κατηγορίαις οὐκ ἔστι μία ἐπιστήμη ἀλλά καὶ τῶν
 ὑπὸ μίαν, οἷον ἐν τῷ πότε τὸ ἀγαθὸν ὁ καιρός ἐστιν. οὗτος δὴ ὁ καιρὸς καὶ ἐν πολέμῳ ἐστὶ καὶ ἐν νόσω, οὐ τῆς αὐτῆς δὲ ἐπιστήμης· ἀλλ’
 ὁ μὲν ἰατρικὸς τὸν ἐν τῇ νόσῳ καιρόν, ὁ δὲ στρατηγικὸς τὸν ἐν
 τῷ πολέμῳ γινώσκει. καὶ τὸ σύμμετρον, ὅ ἐστι ἰοῦ ποσοῦ, καὶ ἐν τροφῇ καὶ ἐν
 πόνοις· καὶ τὸ μὲν γυμναστικῆς, τὸ δὲ ἰατρικῆς εἰδέναι. ἔτι ἐπεὶ ἐν τῷ
 ἀνθρώπῳ καὶ ἐν τῷ αὐτοανθρώπῳ εἷς καὶ ὁ αὐτὸς ὁρισμός ἐστι, καὶ ἐν τῷ ἵππῳ καὶ ἐν τῷ αὐτοίππῳ τῇ ἰδέα δηλονότι εἰ γὰρ διάφορος,
 πῶς ἂν εἴη αὐτοῦ ἰδέα), φανερὸν ὅτι οὐδὲν διαφέρει ὁ ἄνθρωπος ῇ ἄνθρωπος τοῦ
 αὐτοανθρώπου· καὶ ἐπὶ πάντων ὁμοίως· ὥστε καὶ τὸ ἀγαθὸν ᾗ ἀγα- θὸν οὐδὲν
 διαφέρει τοῦ αὐτοαγάθου. φανερὸν γάρ, ὅτι οὐ διοίσουσιν ώς 
 ἀγαθά, ὅτι τὸ μὲν αὐτοαγαθὸν ἀίδιον, τὸ δὲ οὔ, ὥσπερ οὐδὲ τὸ πολυχρόνιον λευκὸν τοῦ ἐφημέρου λευκότερον. οὐ. ἄρα οὔτε ἄλλου τινὸς τῶν
 ὄντων ἰδέα ἐστὶν ὑπὲρ αὐτὸ οὔτε τοὐ ἀγαθοῦ. οἱ δὲ Πυθαγόρειοι πιθανώτερον
 νώτερον ἐοίκασι λέγειν περὶ τοῦ ἀγαθοῦ· οὐ γὰρ ἓν ἔλεγον τὸ ἀγαθόν, ἀλλὰ τὸ
 ἀνάπαλιν τὸ ἓν ἐν τῇ τῶν ἀγαθῶν ἔταξαν συστοιχίᾳ, οἷς δὴ καὶ Σπεύσιππος
 ἀκολουθῆσαι δοκεῖ. ἡ δὲ συστοιχία τῶν ἀγαθῶ, ἢν ἔλεγον, αὕτη·
 τὸ πέ·ρας τὸ περισσὸν τὸ ἓν τὸ δεξιὸν τὸ ἄρρεν τὸ εὐθὺ τὸ φῶς τὸ 4 καὶ τὸ ὕστερον h 18 καὶ καθόλου Bh: καθόλου Anstoteles
 37 οὺ γὰρ—τῶν ἀγαθῶν (38) Β: τὸ γὰρ ἓν ἐν ᾗ ἔλεγον τοῦ ἀγαθοῦ h 
 τετράγωνον τὸ ὴρεμοῦν τὸ ἀγαθόν· ᾗ τινι ἑτέραν ἐποίουν
 ἀντικειμένην τὸ ἄπειρον τὸ ἄρτιον τὸ πλῆθος τὸ ἀριστερὸν τὸ
 θῆλυ τὸ καμπύλον τὸ σκότος τὸ ετερομηκες τὸ κινουμενον τὸ κακὸν· Ὁτι οὐκ ἔστιν ἰδ έα μία ἰῶν καθ᾿ ἑαυτὰ ἄγαθῶν. κεφ. θ᾿. Ἀλλὰ περὶ μὲν τούτων ἄλλος ἔσται λόγος· ἐροῦμεν δὲ ἔτι περὶ τοὺ ἀγαθοῦ
 ἀκριβέστερον. τὰ γὰρ εἰργμένα δεῖταί τινος ἐξετάσεως καὶ ἀκριβείας διὰ τὸ μὴ
 περὶ παντὸς ἀγαθοῦ κατὰ μέρος εἰρῆσθαι τοὺς λόγους. νῦν δὲ
 διελόντες ἀκριβέστερον ποιήσομεν ἰὸν λόγον. διπλῶς τοίνυν λέγεται τὸ ἀγαθόν·
 τὰ μὲν γὰρ δι᾿ ἑαυτά εἰσιν ἀγαθὰ καὶ δι’ ἑαυτὰ ζητοῦνται καὶ
 ἀγαθὰ λέγονται καὶ ἀγαπῶνται, τὰ δὲ οὐ δι’ ἑαυτὰ ἀλλὰ δι ἐκεῖνα· διώκονται
 γάρ, ὅτι φυλακτικά εἰσι τιῶν δι’ ἑαυτὰ ἀγαθῶν ἢ ποιητικὰ ἢ τῶν ἐναντίων
 κωλυτικἁ. καὶ καθ’ ἑαυτά μὲν ὰγαθὰ ὑγίεια καὶ ἀρειὴ τὸ φρονεῖν τὸ ὁρᾶν, οὐ
 δι’ ἑαυτὰ δὲ ἀσκήσεις, ἃ πρὸς ἀρετὴν φέρει, γυμνάσια φαρμακεῖαι, ἃ τῆς
 ὑγιείαν ἕνεκα ζητοῦνται. ταύτᾳ δὲ καὶ ὠφέλιμα καλοῦνται.
 διελόντες οὖν ἀπὸ τῶν ὠφελίμων τὰ ἀγαθά, ἃ καθ᾿ ἑαυτά εἰσι,
 σκεψώμεθα εἰ μία ἰδέα τούτων ἐστί· φαίνεται τοίνυν μάταιον εἶναι, ἰδέαν
 λέγειν τῶν καθ’ ἑαυτὰ ἀγαθῶν. τί γὰρ ἂν τούτων καὶ διαφέροι, εἴπερ καὶ ταῦτα
 καθ’ ἑαυτά εἰσιν ἀγαθὰ καθάπερ ἐκείνη; τὸ γὰρ φρονεῖν καὶ ὁρᾶν καὶ ἡδοναί
 τινες, αἱ σώφρονες, καὶ τιμαί, εἰ καὶ δι’ ἄλλα ζητοῦνται, ἀλλ’
 ὅμως καὶ χωρὶς τῆς ἐκείνων προσθήκης αὐτὰ αὐτὰ ἑαυτὰ καὶ αἱρετά
 εἰσι καὶ διωκτά· ὥστε κατὰ τοῦ το καθ’ ἑαυτὰ ἀγαθά εἰσι, καὶ οὐ μόνῃ τῇ ἰδέᾳ
 τοῦτο δώσομεν. ἔτι εἰ ἔστιν ἰδέα μία τῶν καθ’ ἑαυτὰ ἀγαθῶν, αὐτὸς ὁ ὁρισμὸς
 τοῦ ἀγαθοῦ <ἐφαρμόσει πᾶσι· καθάπερ ὁ ἐφαρμόζει λόγος ὁ τῆς
 λευκότητος ἔν τε χιόνι καὶ ψιμμυθίῳ· ἀλλ’ οὐκ ἔστι. φρονήσεως
 γὰρ καὶ ἡδονῆς, καθ’ ὃ ἀγαθά, διάφοροι οἱ ὁρισμοί· ἄλλο γὰρ τὸ τῆς ἡδονῆς
 ἀγαθὸν καὶ ἄλλο τὸ τῆς φρονήσεως. Ὀτι τὰ ἀγαθὰ κατ’ ἀναλογίαν ἑνὶ ὀνόματι λέγονται· καὶ ὄτι 
 οὐδεμία βοήθεια τᾦ ἠθικῷ ἀπὸ τοῦ τὴν ἰδέαν αὐτὸν εἰδέναι. κεφ. τ΄. Ἐπεὶ δὲ τὰ ἀγαθά, καθὼς εἴρηται, οὐ συνωνύμως λέγονται (οὐ γὰρ τὸν αὐτὸν
 ἔχουσιν ὁρισμόν), ζητητέον πῶς λέγονται. ἢ γὰρ ὁμωνύμως ἢ ὡς τὰ ἀφ’ ἑνὸς ἢ
 πρὸς ἓν συντελοῦντα ἢ κατὰ ἀναλογίαν· ὥσπερ λέγεται ὁ νοῦς ὀφθαλμός, ὅτι τὸν
 αὐτὸν λόγον ἔχει πρὸς τὴν ψυχήν, ὃν ὁ ὀφθαλμὸς πρὸς τὸ σῶμα. δοκεῖ δὲ τὰ
 ἀγαθὰ κατὰ ἀναλογίαν ἑνὶ ὀνόματι λέγεσθαι. καθάπερ γὰρ ψυχὴν
 ἀγαθὴν λέγομεν, οὕτω καὶ χρόνον καὶ τόπον· 3 post
 finem capitis bonorum et malorum tabulas repetit B, illis ἡ τῶν ἀγθῶν
 συστοιχία, his ἡ τῶν κακῶν συστοιχία inseribens 4 κεφ. θ'] κε. η' Bh 5
 ἔσται Bh, ut Arist. KbMb: ἔστω Arist. vulg. 23 ἐφαρμόσει—ὁ αὐτὸς h: om.
 B 29 κεφ. ι'] κε. θ' Bh 
 ἔχει γὰρ ἀνάλογον· καὶ ὅπερ ἐν ψυχῇ ἀρετή, τοῦτο ἐν χρόνῳ
 καιρὸς καὶ τῆ ἠθικῇ ταῦτα προσήκει. ὁμοίως δὲ καὶ τὸ περὶ τῆς
 ἰδέας λέγειν καθόλου· θεολογικοῦ γάρ τινος καὶ τοῦτο καὶ οὐδὲν
 συντελεῖ τῷ ζητοῦντι τὸ πολιτικὸν ἀγαθόν. ἡ γὰρ ἰδέα τοῦ ἀγαθοῦ εἰ καὶ
 ἔστιν. ἥτις κοινῇ τῶν ἄλλων καὶ καθόλου κατηγορεῖται καὶ
 χωριστὸν τῶν ἄλλων καὶ καθ’ έαυτὸ ὑφεστός, δῆλον ὡς οὐκ ἂν εἴη δυνατὸν
 ἀνθρώπῳ πρᾶξαι τοῦτο ἢ κτήσασθαι· ἡμῖν δὲ περὶ τοιούτου ἀγαθοῦ ὁ λόγος. ἐν
 αὐτῷ γὰρ καὶ τὴν εὐδαιμονίαν συστῆναι δυνατόν· εὐδαιμονεῖ γάρ
 τις ἐν ᾧ ἔπραξεν ἢ ἐν ᾠ ἐκτήσατο. ὥστε οὐκ ἂν εἴη προσῆκον ἡμὶν περὶ ἰοῦ μὴ
 τοιούτου λέγειν· τάχα δέ τῳ δόξειεν ἂν τοὐναντίον, βέλτιον εἶναι μὰλλον καὶ
 συμφορώτερον εἰς τὸ πράξαι καὶ κτή σασθαι τὰ κτητά καὶ πρακτὰ ἀγαθά, τὸ 10
 εἰδέναι αὐτὴν τὴν ἰδέαν τοῦ ἀγαθοῦ· καθάπερ γὰρ παραδείγματι χρώμενοι ταύτῃ γνωσόμεθα, ποῖα τῶν πρακτῶν καὶ κτητῶν εἰσιν ἡμῖν ἀγαθά·
 κἂν εἰδῶμεν, ἐπιτευξόμεθα αὐτῶν. πιθανότητα μὲν οὖν ἔχει τινὰ οὑτος ὁ λόγος·
 ἔοικε δὲ ταῖς ἐπιστῆμαις διαφωνεῖν· πᾶσαι γὰρ αἱ ἐπι- στῆμαι ἀγαθοῦ τινος
 ἐφίενται καὶ τὸ ἐνδεὲς ὰναπληρῶσαι ἐπιζητοῦσιν, ὥσπερ ἰατρικὴ μὲν τὸ
 ἐλλεῖπον τῆς ὑγιείας, γυμναστικὴ δὲ τῆς ἰσχύος καὶ τῆς ἀνδρίας.
 οὕτω δὲ ἔχουσαι πρὸς ἰὴν ζήτησιν τοὺ ἀγαθοῦ; τοῦ καθόλου τούτου ἀγαθοῦ τὴν
 γνῶσιν παραλιμπάνουσιν· οὐκ ἂν δὲ παραλίμπανον, εἰ βοήθειά τις
 ἦν αὐταῖς ἀπ’ αὐτοῦ. βοήθημα γὰρ τηλικοῦτον ἅπαντας ἀγνοεῖν τοὺς τεχνίτας
 καὶ μὴ ἐπιζητεῖν, οὐκ εὔλογον. ὥστε καὶ διὰ τοῦτο ματαίαν τινὰ τὴν ἰδέαν
 εἶναι. ἄπορον δὲ καὶ τί ὠφεληθήσεται ὑφάντης ἢ τέκτων πρὸς τἡν
 αὑτοῦ τέχνην, εἰ γινώσκει αὐτὸ τὸ ἀγαθὸν τὸ καθόλου, ἢ ἰατρὸς πῶς
 ἰατρικώτερος ἔσται ἢ στρατηγὸς πῶς ἂν γένοιτο στρατηγικώτερος, ὁ τὴν ἰδέαν
 αὐτὴν τοῦ ἀγαθοῦ τεθεαμένος· οὐ γὰρ τὸ καθόλου ὁ τεχνίτης | σκοπεῖ, ὥσπερ ὁ
 ἰατρὸς οὐ τὴν καθόλου ὑγίειαν σκοπεῖ ἀλλὰ τὴν τοῦ ἀνθρώπου,
 μᾶλλον δὲ οὐδὲ τοῦ καθόλου ἀνθρώπου ἀλλὰ τὴν τοδ’ ἀτόμου· καθ᾿
 ἔκαστον ’στὸν γὰρ ἰατρεύει. Ὅτι τέλειόν τέλειόν ἀγαθὸν τὸ ζητούμενον τῇ πολιτικῇ τέλος καὶ αὔταρκες. κεφ.
 ια'. Καὶ περὶ μὲν τούτων ἐπὶ τοσοῦτον εἰρήσθω. πάλιν δὲ ἐπανέλθωμεν ἐπὶ τὸ
 ζητούμενον, καὶ σκοπῶμεν τί ποτ’ ἂν εἴη· λέγω δὴ τὸ ζητούμενον
 τῇ πολιτικῇ τέλος. ἔστι μὲν γὰρ ἄλλο ἐν ἄλλῃ τέχνῃ ἀγαθόν· ἄλλο
 γὰρ ἐν ἰατρικῇ καὶ ἄλλο ἐν στρατηγικῇ καὶ ταῖς λοιπαῖς όμοίως· ἑκάστῃ δὲ
 ἀγαθὸν τὸ τέλος ἐστίν, οὗ ἕνεκα τὰ ἄλλα ποιεῖ· ὥσπερ ἐν ἰατρικῇ μὲν ὑγίεια
 τὸ ἀγαθὸν καὶ ἐν στρατηγικῇ νίκη καὶ ἐν οἰκοδομικὴ 24
 δὲ om. h 28 ἰατρός. οὐ γὰρ τὴν h 32 κεφ. ια'] κε. ι' Bh 38 μικῇ h:
 οἰκοδομῇ B 
 οὗ ἕνεκα τὰ ἄλλα γίνεται, τὸ τέλος δηλονότι, καὶ καθόλου εἰ
 εὑρήσομεν τὸ τέλος πασῶν τῶν πράξεων. οὗ ἕνεκα πάσας ποιοῦμεν, τοῦτο ἄν εἴη
 τὸ ἐν πάσαις ταῖς πράξεσιν ἀγαθόν· καὶ καθάπερ ἰατρικὸν ἀγαθὸν τὸ τέλος ἐστὶ τῆς ἰατρικῆς καὶ στρατηγικὸν τὸ τέλος τῆς στρατηγικῆς, οὕτω
 καὶ πρακτικόν τι ἔσται ἀγαθὸν τὸ τέλος πασῶν τῶν πράξεων. εἰ δὲ
 καὶ μὴ ἓν ἀλλὰ πλείω εἴη, ταῦτα ἄν εἴη τὰ πρακτὰ ἀγαθά. τοῦτο δὲ τί εστι,
 πειρατέον ἔτι διασαφῆσαι· οὔπω γάρ τι περὶ αὐτοῦ σαφὲς εἴπομεν ἀλλ’ ἔτι
 ζητοῦμεν τί ἐστι· μεταβαίνων γὰρ ὁ λόγος οὐδὲν ἤνυσε πλέον ἀλλ᾿ 
 εἰς τὸ αὐτὸ ἀφίκετο. ὃ καὶ ἐν τοῖς προοιμίοις ἐλέγομεν, ὅτι τὸ πάσης πράξεως
 τέλος τοῦτο ἂν εἴη τὸ ἀγαθὸν καὶ τὸ ἄριστον. ἐπεὶ τοίνυν πολλὰ 
 φαίνεται τῶν πράξεων τὰ τέλη, τούτων δέ τινα οὐ δι’ ἑαυτὰ αἱρούμεθα, ὰλλὰ
 δι’ ἕτερα τέλη ἄλλων ἐπιστημῶν τῶν ὰρχιτεκτονικῶν. καθὼς εἴρηται, καί εἰσι
 χρήσιμα πρὸς ἐκεῖνα, ὥσπερ ὁ πλοῦτος, ὃ τοῦ χρηματιστοῦ ἐστι 
 τέλος, χρησιμεύει τῷ πολιτικῷ εἰς τὸ ἴδιον τέλος, καὶ ὁ αὐλὸς τέλος μὲν τοὐ
 αὐλοποιοῦ, χρήσιμον δὲ τῷ αὐλητῇ διὰ τὸ αὐλεῖν, ὁμοίως δὲ καὶ πάντα τὰ
 ὄργανα. ἐπεὶ τοίνυν εἰσί τινα τῶν τελῶν μὴ δι’ ἑαυτὰ ἀγαθά, οὐκ ἂν εἴη πάντα
 τὰ τέλη τέλεια. τὸ δὲ ἀγαθόν, οὗ ἕνεκα πάντα πράττομεν, τέλειον
 δεῖ εἶναι· ὥστε οὐκ ἄν εἴη ἓν τῶν τοιούτων τελῶν, ἅπερ ἀτελῆ
 ὰλλ᾿ ἀλλ’ εἰ μὲν πολλά εἰσι τὰ τέλεια, τὸ τελειότατον τούτων· εἰ δὲ ἕν,
 ἐκεῖνό ἐστι τὸ ζητούμενον ἐν πάσαις ταῖς ἀνθρωπίναις πράξεσιν ἀγαθόν. καὶ τὸ
 μὲν δι’ ἑαυτὸ ζητούμενον τοῦ δι’ ἄλλο ζητουμένου τελειότερον λέγομεν· πάλιν
 δὲ ἐπεί τινα τῶν ἀγαθῶν καὶ δι’ ἑαυτὰ καὶ δι᾿ ἄλλα ζητοῦνται, ὥσπερ τὸ
 ὑγιαίνειν καὶ τὸ φρονεῖν, τελειότερον τούτων ἐστίν, ὅπερ δι’
 ἑαυτὸ μόνον ζητεῖται, οὐδέποτε δὲ δι’ ἄλλο · καὶ οὐ μόνον κατὰ σύγκρισιν
 τελειότερον ἄλλου ἀλλὰ καὶ ἁπλῶς τέλειον ἀγαθὸν τοῦτό ἐστι.
 τοιοῦτον δὲ ἡ εὐδαιμονία μάλιστα εἶναι δοκεῖ· ταύτην γὰρ αἱρούμεθα ἀεὶ δ ι᾿
 ἑ ἀυτήν· τιμὴν δὲ καὶ ἡδονὴν καὶ φρόνησιν καὶ πᾶσαν ἀρετὴν αἱρούμεθα μὲν δι’
 ἑαυτά μηδενὸς γὰρ ἀποβαίνοντος ἄλλου ἀπὸ τῆς κτήσεως αὐτῶν
 ἑλοίμεθα ἂν ἕκαστον αὐτῶν), αἱρούμεθα δὲ καὶ τῆς εὐδαιμονίας χάριν, διὰ
 τούτων ὑπολαμβάνοντες εὐδαιμονήσειν. τὴν δὲ εὐδαιμονίαν οὐδεὶς αἱρεῖται διὰ
 ταῦτα ἢ ὅλως δι’ ἄλλο, ἀλλὰ μόνον δι’ ἑαυτήν· ὥστε ἡ εὐδαιμονία ἄν εἴη τὸ
 ζητοῦ μένον παρὰ ἰῶν ἀνθρωπίνων πράξεων ἀγαθόν. ἔτι δὲ καὶ 
 ἐκεῖθεν δῆλον· καὶ γὰρ τὸ τέλειον ἀγαθόν, ὃ ζητεῖται, αὔταρκες
 εἷναι δοκεῖ · αυταρκες δέ, ὃ ἀρκεῖ οὐ μόνον ἑνί τινι ζῶντι βίον μονώτην ἀλλὰ
 καὶ γονεῦσι καὶ τέκνοις καὶ γυναικί καὶ ὅλως τοῖς φίλοις· καὶ πολίταις. ἐπεὶ
 καὶ τοῦ ἐν τούτοις ἀγαθοῦ ὁ ἄνθρωπος χρήζει, φύσει πολιτικὸς ὢν καὶ
 κοινωνικός. καὶ ὅλως αὔταρκές ἐστιν, ὃ μονούμενον ἄρκιον καὶ
 αἱρετὸν ποιεῖ τὸν βίον καὶ μηδενὸς ἐνδεᾶ· τοιοῦτον δὲ τὴν εὐδαιμονίαν
 οἰόμεθα εἶναι. φαίνεται ἄρα τὸ ζητούμενον ἀγαθὸν τὴν 
 εὐδαιμονίαν εἶναι. ἔτι τὴν εὐδαιμονίαν οὐ λέγομεν σμναριθμεῖσθαι τοῖς 38 χρήσει h 
 ἄλλοις ἀγαθοῖς· τῶν γὰρ αἱρετῶν ἡγούμεθα εἶναι τὸ ἄκρον· καὶ εἰ
 αύστοιχον αὐτὴν τοῖς ἄλλοις ποιήσομεν ἀγαθοῖς, φανερὸν ὅτι, εἰ προσθήσομέν
 τι τῶν ἄλλων αὐτῇ, αἱρετωτέραν ποιήσομεν, καὶ οὕτως οὐκ ἂν εἴη αὐτὴ τὸ ἄκρον
 τῶν αἱρετῶν· τὸ γὰρ προστιθέμενον τῶν ἀγαθῶν μετὰ ἰῆς εὐδαιμονίας ἀγαθόν τι ἀποτελέσει τῆς εὐδαιμονίας αἱρετώτερον· τοιοῦτον δὲ καὶ τὸ
 ζητούμενον ἀγαθόν ἐστιν, οὐ συναριθμούμενον τοῖς ἄλλοις ἀλλὰ τῶν αἱρετῶν
 ἄκρον ὑπάρχον· τέλειον γάρ ἐστι· τὸ δὲ τέλειον αἱρετώτατον· ἀεὶ 
 γὰρ τὸ τελειότερον ἀγαθὸν μᾶλλον αἱρούμεθα· ἡ ἄρα εὐδαιμονία ἐστὶ τὸ
 ζητούμενον τέλος. ἔχει δέ τινα ἀπορίαν ὁ περὶ τοῦ αὐτάρκους λόγος, εἰ γὰρ τότε τὸ ἀγαθὸν αὔταρκές τινι, ὅταν αὐτῷ καὶ πᾶσι τοῖς
 οἰκείοις ἀρκέσῃ καὶ τοῖς πολίταις καὶ τοῖς φίλοις καὶ ἔτι τοῖ οἰκείοις καὶ
 συγγενέσιν ἐκείνων, ἐπεὶ τοῦτο εἰς ἄπειρον πρόεισιν, οὐκ ἂν συσταίη τὸ
 αὔταρκες ἀγαθόν. ὥστε ἀνάγκη λαβεῖν τινα ὅρον τῶν οἰκείων, ἐφ’ οὓς δεῖ
 προιέναι τὸ ἀγαθόν. ἀλλὰ 1 τοῦτο μὲν εἰσαῦθις ἐπισκεπτέον· λέγωμεν δὲ περὶ
 τοῦ 
 προκειμένου. Οτι ἐν ἰῇ κατὰ λόγον τοὐ ἀνθρώπου ζωῇ ἡ εὐδαιμονία μονία συνίσταται καὶ ἔστι
 ψυχῆς ἐνέργεια κατ᾿ ἀρετὴν ἐν βίῳ τελείῳ. κεφ. ιβ'. Γὸ μὲν οὖν λέγειν τὴν εὐδαιμονίαν αὐτὸ εἶναι τὸ ζητούμενον τῇ πολιτικῇ ἀγαθὸν τὸ ἄριστον, ὁμολογούμενόν τι φαίνεται. ποθεῖται δὲ
 λεχθῆναι περὶ αὐτῆς ἐναργέστερον, τί ἐστι. τοῦτο δὲ γένοιτ’ ἄν, εἰ τὸ ἔργο.ν
 εὑρή- σομεν τοῦ ἀνθρώπου, καθ’ ὅ ἐστιν ἄνθρωπος. ὥσπερ γὰρ πανὸς τεχνίτου
 ἀγαθὸν ἐν τῷ ἔργῳ αὐτοῦ ἐστι, καὶ αὐλητοῦ μὲν ἐν τῷ αὐλεῖν,
 ἀγαλματοποιοῦ δὲ ἐν τῷ ἀγάλματι, καὶ ὅλως ἐπὶ παντὸς ἔργου καὶ πράξεως οὕτως ἔχει, οὕτω καὶ τὸ ἀνθρώπινον ἀγαθὸν ἐν τῷ ἔργῳ αὐτοῦ
 ἐστιν, εἴπερ τι ἔργον ἐστὶ τοὐ ἀνθρώπου, καθ’ ὅ ἐστιν ἄνθρωπος. πότερον οὖν
 τέκτονος μὲν καὶ σκυτέως ἐστὶν ἔργα τινὰ καὶ πράξεις, ἀν- θρώπου δὲ οὐδέν
 ἐστιν, ἀλλ’. ἀργὸν πέφυκεν; ἢ καθάπερ ὀφθαλμοῦ καὶ χειρὸς καὶ ποδὸς καὶ ὅλως
 ἑκάστου τῶν μορίων φαίνεταί τι ἔργον, οὕτω καὶ ἀνθρώπου παρὰ
 πάντα ταῦτα θείη τις <ἂν> ἔργον τι. τί οὖν ἐστι τὸ τοῦ
 ἀνθρώπου ἔργον; τὸ μὲν οὖν ζῆν κοινόν ἐστι καὶ τοῖς φυτοῖς,
 ἡμεῖς δὲ τὸ ἴδιον τοῦ ἀνθρώπου ζητοῦμεν, ὥστε ἐατέον τὸν περὶ τούτου λόγον.
 ἐπεὶ δὲ μετὰ τὴν θρεπτικὴν καὶ αὐξητικὴν ζωήν, τὴν φυτικὴν δηλονότι, ἑπομένη
 ἐστὶν ἡ αἰσθητική, ἔγγιον γὰρ τῆς λογικῆς, σκεπτέον καὶ περὶ
 αὐτῆς. ἀλλὰ καὶ αὕτη κοινὴ καὶ ἵππῳ καὶ βοί καὶ παντὶ ζώω. ὥστε οὐδὲ αὐτή
 ἐστι τὸ ζητούμενον ἔργον τοῦ ἀνθρώπου. λείπεται δὴ ἡ ἐν λόγῳ πρακτικὴ ζωή.
 καὶ αὕτη δὲ διπλῆ τις φαίνεται. τὸ μὲν γὰρ αὐτῆς ἄλογον μέν, ἐπιπειθὲς δὲ
 καὶ 
 6 ἀλλὰ Β: καὶ h 13 ὥστε h: ὥσπερ Β 18 κεφ. ιβ'] κε.
 ια(??) Bh 31 ἂν ex Arist. inserui 
 ὑπεῖκον τῷ λόγῳ· τὸ δὲ λόγον ἔχον καὶ διανοούμενον. καὶ τὸ μὲν
 λόγον ἔχον καὶ διανοούμενον τάττει καὶ ῥυθμίζει, τὸ δὲ ἄλογον τάττε· καὶ
 ρυθμίζεται. ὥστε τὸ λογικὸν κυριώτερον ἀνθρωπίνη ἐνέργειά ἐστιν, ἐπεὶ καὶ
 τοῦτό ἐστιν ἐνέργεια· θάτερον γὰρ παθητικὸν λέγεται. ἔστι τοίνυν 
 ἔργον ἀνθρώπου ψυχῆς ἐνέργεια κατὰ λόγον, ὅταν διανοῆται, ἢ οὐκ ἄνευ λόγου,
 ὅταν κατὰ τὸ παθητικὸν μέρος κινῆται μετὰ λόγου. ἐπεὶ τοίνυν ἐνέργειά ἐστιν
 ἀνθρωπίνη ἡ κατὰ λόγον, εἰ καὶ εὖ καὶ καλῶς γίνοιτο, οὐδὲν
 κωλύει ἀνθρωπίνην ἐνέργειαν πάλιν εἶναι· οὐ γὰρ ἑτερογενῆ τὸ τοῦ κιθαριστοῦ
 ἔργον καὶ τὸ τοῦ σπουδαίου κιθαριστοῦ· κιθαριστοῦ μὲν 
 <γὰρ> τὸ κιθαρίζειν, σπουδαίου δὲ τὸ εὖ κιθαρίζειν· καὶ οὐκ
 ἑτερογενῆ, ὥσπερ οὐδὲ ὁ ἵππος τοὐ ἀγαθοῦ ἵππου ἕτερος τῷ γένευ εἰ δ’ οὕτω
 ταῦτα, ἁ νθρώπου δ ἑ τίθεμεν ἔργον ζωήν τινα, ταύτην δἑ ψυχῆς ἐνέργειαν καὶ
 πράξεις μετὰ λόγου, σπουδαίου ἀνθρώπου ἄν εἴη ἔργον τὸ εὗ καὶ καλῶς κατὰ
 λόγον ἐνεργεῖν. εὖ δέ τι καὶ καλῶς γίνεται ἕκαστον κατὰ τὸ
 προσῆκον αὐτῷ ἀγαθόν, καὶ ἡ ἀνθρωπίνη ἄρα ἐνέργεια εὖ καὶ καλῶς
 ἔσται κατὰ τὸ προσῆκον αὐτῷ ἀγαθόν. τὸ δὲ προσῆκον αὐτῷ ἀγαθὸν ἡ ἀρειή
 ἐστιν, ὥστε τὸ ἀνθρώπινον ἀγαθὸν ἐκεῖνο ἂν εἴη, ψυχῆς ἐνέργεια κατ’ ἀρετήν·
 εἰ δὲ πολλαὶ αἱ ἀρεταί, κατὰ τὴν ἀρίστην αὐτῶν καὶ τελειοτάτην. εὔρηται ἄρα
 τὸ ἀνθρώπινον ἀγαθόν. τὸ δὲ ἐν ἑκάστῳ ἀγαθὸν τὸ τέλος ἐστίν,
 ὥσπερ εἴρηται. εὕρηται ἄρα τὸ τέλος τῶν ἀνθρωπίνων πράξεων. τὸ δὲ τέλος τῶν
 ἀνθρωπίνων· πράξεων ἐδείχθη ταὐτὸν τῇ εὑ δαιμονίᾳ· ἡ εὐδαιμονία ἄρα εὕρηται,
 ὅπερ ἔδει ποιῆσαι. ’σαι. ἔτι δὲ προσήκει τὸ ἀνθρώπινον ἔργον,
 εἰ μέλλοι πάν τέλειόν εἶναι, ἐν βίῳ εἶναι τελείῳ· μία γὰρ χελιδὼν ἔαρ οὐ
 ποιεῖ οὐ δὲ μία ἡμέρα· οὕτω δὲ οὐδὲ μακάριον καὶ εὐδαίμονα μία
 ἡμέρα οὐδὲ ὀλίγος χρόνος. ὡρίσθω μὲν οὖν τὸ ἀγαθὸν τὸ ἀνθρώπινον ἡ
 εὐδαιμονία τοῦτον τὸν τρόπον, ψυχῆς ἐνέργεια κατ’ ἀρετὴν ἐν βίῳ τελείῳ. δ εῖ
 γὰρ ἴσως ὑποτυπῶσαι πρῶτον, εἶτα τελείως γράψαι καθάπερ εἰκόνα τὸν περὶ τοῦ
 ἀγαθοῦ λόγον. τὸ δὲ τὰ καλῶς τυπωθέντα προαγαγεῖν εἰς τὸ βέλτιον καὶ 
 διαρθρῶσαι δόξειεν ἂν εὔκολον εἶναι καὶ τοῦ βουλομένου παντός·
 συντελεῖ γὰρ καὶ ὁ χρόνος, εὑρετὴς ὢν καὶ συνεργὸς ἀγαθὸς τῶν τοιούτων. ἀπὸ
 τούτου γὰρ καὶ αἱ τῶν τεχνῶν ἐπιδόσεις γεγόνασι· παντὸς γὰρ προσθεῖναι τὸ
 ἐλλεῖπον. Οτι <δεῖ> κατὰ τὸ προσῆκον τῇ ὕλῃ τοὺς περὶ αὐτῆς 
 ἀπαιτεῖν. καὶ ὅτι οὐκ ἐν ταῖς ἀρχαῖς τὸ διότι ζητήσομεν. Χρὴ δὲ καὶ τῶν
 προειρημένων λόγων μεμνῆσθαι καὶ τὴν ἀκρίβειαν μὴ ὁμοίως ἐν ἅπασιν ἀπαιτεῖν,
 ἀλλ’ ἐν ἑκάστοις κατὰ τὴν ὑπο- 
 10 γὰρ h et Arist.: om. Β 30 εὔκολον B: εὔλογον h 34
 δεῖ h: om. B 36 κεφ. ιγ'] κε. ιβ Bh 
 καὶ τέκτων καὶ γεωμέτρης οὐχ ὁμοίως ἐπιζητοῦσι ἰὴν ὀρθήν·
 ἕκαστος γὰρ ἐπιζητεῖ, ὅσον χρησιμεῦσαι αὐτῷ πρὸς τὸ ἔργον , ὁ δὲ γεωμέτρης
 αὐτὴν τὴν ὀρθὴν ζητεῖ, τί ἐστι καὶ ποῖόν τι· οὐ γὰρ ἔργον τι
 κατα;σκευάσαι βούλεται δι’ αὐτῆς ἀλλὰ τὸν ὰληθῆ ζῆ τεῖ περὶ αὐτῆς λόγον. τὸν
 αὐτὸν δὴ τρόπον καὶ ἐν τοῖς ἄλλοις ποιητέον. ὅπως μὴ τὰ πάρεργα
 τῶν ἔργων πλείω γίνηται. εἰ γὰρ τὸν τέκτονα ἀπαιτήσομεν τὸν περὶ τῆς ὀρθῆς
 λόγον, ὅπερ πάρεργόν ἐστιν αὐτῷ πρὸς τὸ ἔργον, πλείονος ζητήσεως αὐτῷ δεήσει ἢ τὰ πρὸς τὰ τέχνης ἔργα. οὐκ ἀπαιτητέον δὲ οὐδὲ τὴν αἰτίαν
 ὁμοίως ἐν ἅπασιν. ἱκανὸν γὰρ ἔν τισιν, εἰ δειχθεῖεν καλῶς ὅτι εἰσί καὶ εἰ μὴ
 προσθήσομεν τὸ διότι. τοῦτο δὲ συμβαίνει καὶ περὶ τὰς ἀρχὰς τῶν ἐπιστημῶν·
 ἐν αὐταῖς γὰρ οὐ τὸ διότι ζητήσομεν ἀλλὰ τὸ ὅτι μόνον. καὶ τοῦτο ἐν πάσαις
 ταῖς ἐπιστήμαις ἀρχή ἐστιν· εἰ 
 γὰρ ζητήσομεν τῶν ἀρχ’ ὦν αἰτίαν . οὐδέποτε ἀρξόμεθα ἀλλ’ ἐπ’
 ἄπειρον Βαδιούμεθα. φανερὸν δὲ γίνεται ἐν ταῖς ἀρχαῖς τὸ ὅτι ἡ ἐπαγωγῇ ἢ
 αἰσθήσει ἢ ἐθισμῷ · ἐπαγωγῇ μέν, ὥσπερ τὰ τῷ αὐτῷ ἴσα καὶ ἀλλήλοις ἐστὶν
 ἴσα· δείξομεν γὰρ ἀριθμούς τινας καὶ μεγέθη εἰσαγαγόντες· ἐπαγωγὴ γάρ ἐστιν
 ἡ ἀπὸ τῶν μερικῶν δεῖξις· αἰσθήσει δέ. ὅταν δεικνύῃ ὁ φυσικὸς 
 τὸ πῦρ θερμὸν καὶ τὸ ὕδωρ ψυχρόν, ἅτινα ἀρχαί εἰσι τῆς ἐπιστήμης. ἐθισμῷ δὲ
 αἱ ἀρχαὶ τοῦ ἠθικοῦ γινώσκονται. καὶ γάρ ἀδύνατον εἰς γνῶσιν ἐλθεῖν τῶν περὶ
 ἀρετῆς λόγων μὴ ἐν ἔθει γενόμενον τῶν σπουδαίων πράξεων, ὡς ἐν
 τῷ ς(??) εἴρηται κεφαλαίῳ. πειρατέον δὲ μετέρχεσθαι ἑ·κάστην τῶν ἀρχῶν καθὼς
 πέφυκε δείκνυσθαι, καὶ σπουδαστέον, ὅπως ὄι ὁρισμοῦ φανῶσι
 καλῶς. μεγάλην γὰρ παρέχουσι βοήθειαν· ταῖς ἀποδείξεσι ταῖς ἑπομέναις
 αὐταῖς. καὶ διὰ τοῦτο φαίνεται πλέον ἢ τὸ ἥμισυ τῆς ἀπο- δείξεως δύνασθαι
 τὴν ἀρχήν, καὶ πολλὰ τῶν ζητουμένων ἐμφανῆ γίνεσθαι δι’ αὐτῆς· ἐν γὰρ τῇ
 μείζονι προτάσει ἀεὶ ἡ ἀρχὴ παραλαμβάνεται· ἡ δὲ μείζων πρότασις τὸ πᾶν
 δύναται τῆς ἀποδείξεως σχεδόν. καὶ ἴσως εἰ καὶ 
 δι᾿ ἄλλην αἰτίαν, ἀλλὰ καὶ διὰ τοῦτο μείζων καλεῖται. Ὀτι οὐ πάντῃ ἀπᾴδουσιν οἱ λεγόμενοι περὶ τ ῆ ς ε ὐ δ α ι μ ο ν ία ς παρὰ τῶν
 παλαιῶν λόγοι τῷ λεχθέντι αὐτῆς ὁρισμῷ. κεφ. ἰδ’. Ταῦτα μὲν οὖν καθόλου περὶ τῶν ἀρχῶν εἴρηται. περὶ δὲ τῆς προκειμένης
 κειμένης ἡμῖν ἀρχῆς, τῆς εὐδαιμονία, δηλονότι, σκεπτέον ἔτι, οὐ μόνον τὸν
 ὁρισμὸν αὐτῆς ἐξετάσαντες καὶ τοὺς λόγους τοὺς
 συμπεράναντας αὐτόν, ἀλλὰ καὶ τοὺς λεγομένους περὶ αὐτῆς παρὰ
 τῶν παλαιῶν ἀληθεῖς λόγου , εἰ συνᾴδουσι τῷ ὁρισμῷ. τῷ μὲν γὰρ ἀληθεῖ ὁρισμῷ
 καὶ πάντα συνᾴδει T-y. προσόντα τὼ ὁριστῷ καὶ διὰ τοῦτο καὶ τἄλλα τὰ
 λεγόμενα περὶ αὐ- 4 χρησιμεύσει Mullach 5 τὴν om. h 14
 ταῖς om. h 15 ἀρχῶν h: ἀρχαίων Β 32 κεφ. ιδ'] κε. ιγ(??) Bh 35
 ἐξετάσαντες scripsi: ἐξετάσαντας Bh 38 τ᾿ ἄλλα h: πάντα B 
 τοῦ, τῷ δὲ ψευδεῖ ταχὺ διαφωνεῖ τὸ ἀληθές. τῶν ἀγαθῶν τοίνυν
 εἰς τρία διαιρουμένων καὶ τῶν μὲν λεγομένων ἐκτός, τῶν δὲ περὶ ψυχήν, τῶν δὲ
 περὶ σῶμα τὰ περὶ ψυχὴν ἀγαθὰ κυριώτατα καὶ μάλιστα ἀγαθὰ κοινῇ πάντες
 λέγομεν. περὶ ψυχὴν δὲ λέγομεν ἀγαθὰ τὰς πράξεις καὶ τὰς
 ἐνεργείας τὰς ψυχικάς. οὐκοῦν αἱ ψυχικαὶ πράξεις καὶ ἐνέργειαι αἱ ἀγαθαὶ κυριώτατα καὶ μάλιστά εἰσιν ἀγαθά. ἐν τῇ κατὰ ψυχὴν ἄρα ἀγαθῇ
 ἐνεργείᾳ τὸ κυριώτατον καὶ μάλιστα ἀγαθὸν συνίσταται. τοῦτο δέ ἐστιν ἡ
 εὐδαιμονία. ἔστιν ἄρα ἡ εὐδαιμονία ψυχῆς ἐνέργεια κατ’ ἀρετὴν καὶ κατὰ
 ταύτην τὴν δόξαν παλαιὰν οὖσαν καὶ ὁμολογουμένην ὑπὸ τῶν 
 φιλοσοφούντων. ὀρθῶς δὲ πράξεις τινὲς λέγονται καὶ ἐνέργειαι ἡ ἑώ δαιμονία·
 οὕτω γὰρ ἂν εἴη τὦν περὶ ψυχὴν ἀγαθῶν καὶ οὐ τῶν ἐκτός. 28 διὰ τοῦτο καὶ ὁ
 εὐδαίμων εὖ πράττειν λέγεται καὶ εὖ ζῆν, ἃ ἐνέργειαν καὶ πρᾶξιν δηλοῦσι.
 φαίνεται δὲ ὅτι καὶ τὰ ζητούμενα παρὰ τῶν ἀνθρώπων εἰς τὴν εὐδαιμονίαν
 ἐνυπάρχουσι τῷ λεχθέντι. τὰ ἐπιζητούμενα δὲ τοῖς μὲν ἀρετή,
 τοῖς δὲ φρόνησις, ἄλλοις δὲ σοφία τις· τοῖς δὲ καὶ πανία ταῦτα εὐδαιμονία
 εἶναι δοκεῖ, τοῖς δὲ τούτων τι μεθ’ ἡδονῆς, ἀλλὰ τῆς ἀπ’ αὐτῶν τούτων
 τικτομένης· ἕτεροι δὲ καὶ τὴν ἐκτὸς εὐετηρίαν 
 συμπαραλαμβάνουσι. τούτων δὲ τὰ μὲν πολλοὶ καὶ παλαιοὶ λέγουσι, τὰ δὲ ὀλίγοι
 καὶ ἔνδοξοι ἄνδρες· ὧν οὐδετέρους εὔλογον τῆς ἀληθείας ἐν πᾶσι
 διαμαρτάνειν, ἀλλὰ καθ’ ἕν τι μόνον ἴσως, ἐν τοῖς πλείστοις δὲ ἀληθεύειν.
 τοῖς μὲν οὖν λέγουσι πᾶσαν ἀρετὴν τὴν εὐδαιμονίαν εἶναι ἢ τῶν ἀρετῶν τὴν
 ἀρίστην, συνῳδὸς ὁ ἡμέτερος περὶ αὐτῆς λόγος. κατὰ γὰρ τὴν τῆς ἀρετῆς
 ἐνέργειαν ἡ εὐδαιμονία ἐστί. διαφέρει δέ, ὅτι οἱ μὲν ἐν τῇ ἕξει καὶ κτήσει
 τῆς ἀρετῆς τὴν εὐδαιμονίαν 
 εἶναί φασιν, ἡμεῖς δὲ ἐν τῇ χρήσει καὶ τῇ ἐνεργείᾳ. διαφορὰ δέ
 ἐστιν οὐκ ὀλίγη τοῦ ἐν κτήσει ἢ χρἡσει τὸ ἄριστον ὑπολαμβάνειν καὶ ἐν ἕξει ἢ
 ἐνεργείᾳ. τὴν μὲν γὰρ ἕξιν ἐνδέχεται ὑπάρχουσαν μηδὲν ἀποτελεῖν, οἷον τῷ
 καθεύδοντι ἢ ἄλλως πὼς ἐξηργηκότι· τὴν δ’ ἐνέργειαν οὐχ οἷόν τε. πράξει γὰρ
 ἐξ ἀνάγκης ὁ τὴν ἐνέργειαν ἔχων· καὶ εἰ τὴν ἀγαθὴν ἐνεργείαν
 ἔχει, εὖ πράξει. τοῦτο δέ ἐστι τὸ εὐδαιμονεῖν. ὥσπερ γὰρ Ὀλυμπίασιν οὐχ | οἱ
 κάλλιστοι καὶ ἰσχυρότατοι στεφανοῦ νται ἀλλ’ οἱ ἀγωνιζόμενοι
 (τούτων γάρ τινες καὶ νικῶσιν), οὕτω καὶ τῶν ἐν τῷ βίῳ καλῶν καὶ ἀγαθῶν οὐχ
 οἱ δυνάμενοι πράττειν ὀρθῶς, ἀλλ’ οἱ πράττοντες ὀρθῶς ἐπήβολοι γίνονται. Ὅτι ἥδιστος δι’ ἑαυτόν ἐστιν ὁ κατ’ ἀρετὴν βίος καὶ μάλιστα ἁγαθὁς καὶ καλὁς.
 κεφ. ιε'. Ἐστι δὲ καὶ ὁ βίος αὐτῶν καθ’ ἑαυτὸν ἡδύς, οὐκ ἔξωθεν ἔχων τὴν ἡδονήν. ἐπεὶ
 γὰρ τὸ ἥδεσθαι τῆς ψυχῆς ἐστιν, οὐδὲν κωλύει τὴν τῆς 
 28 ἢ ἄλλως πὼς Bh et Arist. Mb: ἢ καὶ ἄλλως πὼς Arist.
 vulg. 32. 33 καὶ νικῶσιν Bh et Αrist. Mb: νικῶσιν Arist. vulg. 36 κεφ.
 ιε'] κε' ιδ Bh 
 ψυχῆς κατ’ ἀρετὴν ἐνέργειαν μεθ’ ἡδονῆς εἶναι. ὅτι δὲ καὶ ἔστι,
 δῆλον. ἐπεὶ γὰρ ἑκάστῳ ἐκεῖνό ἐστιν ἡδύ, πρὸς ὃ λέγεται φιλοτοιοῦτος, οἷον ὁ
 ἵππος ἡδὺ τῷ φιλίππῳ καὶ θέαμα τῷ φιλοθεώρῳ, καὶ τῷ φιλαρέτῳ ἄρα ἡδεῖα ἡ
 ἀρετὴ καὶ αἱ κατ’ αὐτὴν πράξεις. τὰ μὲν οὖν δοκοῦντα ἰοῖς πόλοις
 ἡδέα μάχεται· ἄλλος γὰρ ἄλλο νομίζει ἡδὺ καὶ τὸ ἄλλο ἀηδές. αἴτιον δέ, ὅτι
 οὐκ ἔστι φύσει ἡδέα. τοῖς δὲ φιλοκάλοις ἠδέα δοκεῖ τὰ καὶ φύσει ἡδέα·
 ἀρίστοις γὰρ οὖσι τὰ ἀληθῶς ἡδέα διώκειν ἀκόλουθον. διώκουσι δὲ
 τὰς κατ’ ἀρετὴν πράξεις. ὥστε ὥστε ὅτι αἱ κατ’ ἀρειὴν πράξεις ἡδεῖαί εἰσι
 τοῖς φιλαρέτοις καὶ δι’ ἑαυτάς· τὸ γὰρ φύσει ἡδὺ οὐκ ἔστι δι’
 ἕτερον ἡδύ. διὰ τοῦτο οὐ προσδεῖται ὁ βίος αὐτῶν ἄλλης ἔξωθεν ἡδονῆς καθάπερ
 τινὸς περιάπτου, ἀλλ’ ἔχει τὴν ἡδονὴν ἐν ἑαυτῶ. εἰ δέ τις εἴποι μὴ πάντας
 τοὺς σπουδαίους ἥδεσθαι τῇ ἀρετῇ εἰσὶ γὰρ οἳ οὐ μεθ’ ἡδονῆς ταύτην
 πράττουσιν), ἐροῦμεν, ὅτι οὐκ ἔστιν ἀγα θὸς οὐδὲ σπουδαῖος ὁ μὴ χαίρων ταῖς
 καλαῖς πράξεσιν. | οὔτε γὰρ δίκαιον 
 οὐδεὶς ἂν εἴποι τὸν μὴ χαίροντα τῷ δικαιοπραγεῖν οὔτε ἐλευ-
 θέριον τὸν μὴ χαίροντα ταῖς ἐλευθερίοις πράξεσιν· ὁμοίως δὲ καὶ ἐπὶ τῶν
 ἄλλων. εἰ δ’ οὕτω, δι’ ἑαυτὰς ἂν εἶεν αἱ κατ’ ἀρε- τὴν πράξεις ἡδεῖαι· ἀλλὰ
 μὴν καὶ ἀγαθαί γε καὶ καλαί, καὶ μάλιστα τούτων ἕκαστον, εἴπερ καλῶς κρίνει
 περὶ αὐτῶν ὁ σπουδαῖος· μὴ καλῶς γὰρ κρίνειν οὐκ εὔλογον·
 κρίνει δὲ ἀγαθὰς εἶναι καὶ καλάς. ἄριστον ἆ ῥα καὶ κάλλιστον καὶ ἥδιστον ἡ
 εὐδαιμονία· καὶ οὐκ ἄλλο μὲν κάλλιστον, ἄλλο δὲ ἄριστον, ἄλλο δὲ ἥδιστον
 κατὰ τὸ Δη- λιακὸν ἐπίγραμμα 
 κάλλιστον τὸ δικαιότατον, λῷστον δ’ ὑγιαίνειν, ἥδιστον δὲ πέφυχ’ οὗ τις ἔραται τυχεῖν. ἅπαντα γὰρ ταῦτα ταῖς ἀρίσταις ἐνεργείαις ὑπάρχει. ταύτας δέ φαμεν
 εἶναι τὴν εὐδαιμονίαν ἢ μίαν τούτων τὴν πασῶν ἀρίστην. Ὁτι δεῖται καὶ τῶν ἔξωθεν ὁ μέλλων εὐδαιμονεῖν, εἰ καὶ μὴ ἐν τοῖς ἔξωθεν ἡ
 εὐδαιμονία. συνίσταται· καὶ ὅτι οὐκ ἔστιν ἀπὸ τύχης ἡ ἀνθρωπίνη
 εὐδαιμονία. κεφ. ις'. Ἐστι μὲν οὖν τὸ εἶναι τῆς εὐδαιμονίας ἐν ταῖς ἀγαθαῖς πράξεσι· φαίνεται δ’ ὅμως καὶ τῶν ἐκτὸς ἀγαθῶν προσδεομένη, καθάπερ εἴπομεν.
 ἀδύνατον γὰρ ἡ οὐ ῥᾴδιον τὰ καλὰ πράττειν μὴ βοηθούμενον τοῖς ἔξωθεν. πολλὰ
 γὰρ τῶν ἀρίστων πράττεται διὰ τῶν ἔξωθεν, καθάπερ δι’ ὀργάνων ἢ
 διὰ φίλων ἡ διὰ πλούτου ἢ διὰ τῆς ἐν τῇ πόλει τιμῆς καὶ ἀρχῆς καὶ δυνάμεως.
 ὥσπερ καὶ οἵ τινων τούτων στερισκόμενοι ἀκαλλῆ τινα τὴν εὐδαιμονίαν
 ποιοῦσιν, οἷον εἴ τις στέροιτο εὐγενείας νείας ἢ εὐτεκνίας ἡ
 κάλλους‘ οὐ πάνυ γὰρ εὐδαιμονικὸς ὁ τὴν θέαν πάν- 5
 ἄλλο h: ἄλλῳ B 13 οὐ Β: μὴ h 25 ἔραται B: ἐρᾷ τὸ h : cf. lectiones
 Arist. 30 κεφ. ις'] κε ιε(??) Bh 34 πράττεσθαι h 37 ἀκαλὴ Β 
 θοὺς ἀποβαλών· διὰ τοῦτό φαμεν, τὴν εὐδαιμονίαν προσδεῖσθαι καὶ
 τῆς τοιαύτης εὐημερίας. κα τούτου χάριν τινὲς τὴν διὰ τῶν ἔξωθεν εὐτυχίαν
 ταὐτὸν εἶναι ἐνόμισαν τῇ ζητουμένῃ εὐδαιμονιᾳ· ἔνιοι δέ φασιν εἶναι τὴν ἀρετήν. ὅτι καὶ ἀμφοτέρων χρεία τῷ κυρίως εὐδαίμονι. καὶ διὰ
 τοῦτο ὰπορεῖται, πότερον μαθητόν ἐστι καὶ διὰ μεθόδου τινὸς παραγίνεται ἢ ἐκ
 τοῦ ἐθίζεσθαι ταῖς κατ’ ἀρετὴν πράξεσιν ἢ δι᾿ ἄλλης τινὸς
 ἀσκήσεως ἢ θεόθεν δίδοται τοῖς ἀνθρώποιν ἢ ἀπὸ τύχης τινός. δοκεῖ δέ, ὅτι εἰ
 καὶ ἄλλο τι δώρημά ἐστι παρὰ θεοῦ τοῖς ἀνθρωποί, καὶ τοῦτο ἄν εἴη δικαίως·
 καὶ μάλιστα στᾶ δὲ τῶν ἄλλων εἴη ἂν ἡ εὐδαιμονία θεόσδοτος,
 ὅσῳ καὶ βέλτιστον τῶν ἀνθρωπίνων ἀπάντων. ἀλλὰ τὸ μὲν περὶ τούτων λέγειν τῶν
 περὶ προνοίας ἂν εἴη λόγων καὶ ἄλλης πραγματείας, ἡμῖν δὲ κατὰ τὸ προσῆκον
 τῇ προκειμένῃ μεθόδῳ σκεπτέον. φαίνεται τοίνυν, εἰ καὶ μὴ θεόσδοτός ἐστιν ἡ
 εὐδαιμονία, ἀλλὰ δι’ ἀρειὴν ἢ ἄλλην τινὰ ἄσ·κησιν παραγίνεται. 
 γίνεται. ὅμως τῶν θειοτάτων εἶναι. τὸ γἁρ τῆς ἀρετῆς ἆθλον καὶ
 τέλος, ὅπερ ἐστὶν αὐτὴ ἡ εὐδαιμονία, ἄριστον εἶναι φαίνεται καὶ θεῖόν τι καὶ
 μακάριον· γένοιτο δ' ἂν καὶ πᾶσι κοινόν. δυνατὸν γὰρ πᾶσι τοῖς μὴ τὴν
 διάνοιαν βεβλαμμένοις καὶ πάντῃ ἀκινήτοις πρὸς τὴν κτῆσιν τῆς ἀρετῆς διά
 τινος μαθήσεως καὶ ἐπιμελείας ὑπάρξαι τὴν εὐδαιμονίαν. εὔλογον
 δὲ ἀπὸ ἀσκήσεως μείζονα καὶ τελειοτέραν ὑπάρξαι τὴν εὐδαιμονίαν
 ἢ ἀπὸ τύχης· ὁμοίως δὲ καὶ τὰ <ἀπὸ> πάσης ἄλλης αἰτίας ἢ
 τεχνικῆς ἢ φυσικῆς βελτίω τῶν ἀπὸ τύχης γινομένων· καὶ μάλιστα τὰ ἀπὸ τῆς
 αρίστης αἰτίας γινόμενα, ἥτις ἐστὶν ἡ ἀρετή. ἄλλως τε τὸ μέγιστον ἀγαθὸν καὶ
 κάλλιστον τὴν εὐδαιμονίαν ἐπιτρέψαι τῇ τύχῃ λίαν πλημμελὲς ἄν
 εἴη. τοῦτο δὲ φανερόν ἐστι καὶ ἐκ τοῦ εἰρημένου τῆς εὐδαιμονίας ὁρισμοῦ·
 εἴρηται γὰρ ψυχῆς ἐνέργεια κατ’ ἁρετὴν ἐν βίῳ τελείῳ. τὰ δὲ λοιπὰ ἀγαθά, τά
 τε σωματικὰ αὐτοῦ τοῦ σώματος καὶ τὰ περὶ τὸ σῶμα, τὰ μἐν ἀναγκαῖα πρὸς τὴν
 εὐδαιμονίαν. τὰ δὲ καθάπερ ὄργανά εἰσι πρὸς αὐτήν· ἀναγκαῖα
 μέν, οἷον ὑγίεια σώματος καὶ ζωῆς ἐπίτασις καὶ τἄλλα. ὧν χωρὶς
 οὐκ ἔνι τελειωθῆναι ἰὴν εὐδαιμονίαν· ὄργανα δέ, ὥσπερ πλοῦτος καὶ φίλοι. εἰ
 τοίνυν οὗτός ἐστιν ὁ ὁρισμὸς τῆς εὐδαιμονίας, πῶς ἂν αἰτίαν ἔχοι τὴν τύχην;
 ἡ γὰρ ψυχικὴ ἐνέργεια οὖκ ἀπὸ τύχης. τούτῳ δὴ τῷ ὁρισμῷ καὶ τὰ εἰρημένα περὶ
 τοῦ τέλους τῆς πολιτικῆς ἀκόλουθα. τὸ γὰρ τῆς πολιτικῆς τέλος τὸ ἄριστον
 ἐλέγομεν εἶναι καὶ δια ουν ουτε υτο ἐν αυτη εἶναι τὴν
 ανθρωπίνην εύδαιμονίαν. εἰκότως οὖν οὔτε ἵππον οὔτε βοῦν οὔτε ἄλλο τι τῶν
 ζᾠων εὔδαιμον λέγομεν· 20 οὐδὲν γὰρ αὐτῶν οἶόν τε κοινωνῆσαι τοιαύτης
 ἐνεργείας. διὰ ταύτην δὲ τὴν αἰτίαν οὐδἑ παῖς εὐδαίμων ἐστίν· οὔπω γὰρ
 πρακτικὸς τῶν τοιούτων διὰ τὴν ἡλικίαν. οἱ δὲ λεγόμενοι εὐδαιμονες παῖδες διὰ τὴν ἐλπίδα μακαρίζονται. ἵζονται. δεῖ γάρ, ὡς
 εἴπομεν. 21 ἀπὸ h: om. Β 30 ἔνι Β: ἔστι h 36 οὔτε βοῦν
 οὔτε ἵππον Aristoteles ἄλλο τι τῶν Bh, ut Α rist. H a Mb Ob: ἄλλο τῶν
 Arist. vulg. 40 ὡς Bh, ut Arist. Mb: ὥσπερ Arist. vulg. 
 καὶ ἀρετῆς καὶ βίου τελείου. πολλαὶ γὰρ μεταβολαὶ γίνονται καὶ
 παντοῖαι τύχαι κατὰ τὸν βίον καὶ ἐνδέχεται τὸν μάλιστα εὐθηνοῦντα νοῦντα
 μεγά|λαις συμφοραῖς περιπεσεῖν ἐπὶ γήρως, καθάπερ ἐν τοῖς
 ἡρωικοῖς περὶ Πριάμου μυθεύεται· τὸν δὲ τοιαύταις χ ρησάμενον τύχαις καὶ
 τελευτή σα ντα ἀθλίως οὐδεὶς εὐδαιμονίζει. Εί δεῖ ζωντας μάκαρίζεῖ κεφ. ις. Πότερ’ ὂν οὖν οὐδ’ ἄλλον οὐδένα ἀνθρώπων εὐδαιμονίζειν ἄξιον ἕως ἄν ζῇ, ἀλλὰ
 χρεὼν τὸ τέλος ὁρᾶν, καθά φησι Σόλων; καὶ εἰ τοῦτο θήσομεν, ἔσται ἄρα τις
 εὐδαίμων τό τε ἐπειδὰν ἄποθάνῃ; ἢ τοῦ τό γε παντελῶς ἄτοπον ἐν
 τῷ τεθνάναι τὴν εὐδαιμονίαν λαβεῖν, ἄλλως τε καὶ ὅτι ἡ
 εὐδαιμονία ἔν τινι ἐνεργείᾳ ἐστίν. ἐκ τούτου δὲ φαίνεται μᾶλλον ἐν ἀργίᾳ
 παντελεῖ εἶναι. λέγομεν δέ, ὅτι ὅτι ἡμεῖς οὔτε ὁ Σόλων τὸν τεθνεῶτα
 μακαρίζει διὰ τὸ τεθνάναι. ἀλλ’ ὅτι μέχρι παντὸς ὁ βίος αὐτῷ μακάριος ἦν,
 καὶ ὅτι τηνικαῦτα ἄν τις ἀσφαλῶς μακαρίσειεν ἄνθρωπον, ὡς ἐκτὸς
 ἤδη τῶν κακῶν ὄντα καὶ δυστυχημάτων. πάλιν δὲ οὐκ ἀρκοῦσα ἡ λύσις δοκεῖ.
 ἀπορία γάρ ἐστιν ἔτι, εἰ λέγομεν εἶναί τι τῷ τεθνεῶτι καὶ κακὸν [τι] καὶ
 ἀγαθόν, μὴ αἰσθανομένῳ δέ. ὥσπερ ἰαὶ τῷ ζῶντι. μακαρίζεται γὰρ καὶ
 ταλανίζεται καὶ ἀτιμάζεται καὶ τιμᾶται· καὶ τέκνων δὲ καὶ
 ἀπογόνων εὐπραξίαι εἰς τὴν εὐδαιμονίαν αὐτοῖς λογίζονται·
 εὐδαίμενος γὰρ καὶ μακάριοι διὰ τὴν τῶν ἀπογόνων εὐ- δαιμονίαν, καθάπερ
 δυστυχεῖς διὰ τὴν αὐτῶν δυστυχίαν· ἀπορίαν γὰρ καὶ τοῦτο παρέχει. τῷ γὰρ
 έχει. τῷ γὰρ μα κα ρ ίως βεβιωκότι καὶ τελευτήσαντι κατὰ λόγον ἐνδέχεται
 πολλὰς μεταβολὰς ἐκβαίνειν περὶ τοὺς ἐκγόνους, καὶ τὸὺς μὲν αὐτῶν ἀγαθοὺς
 εἶναι καὶ τυχεῖν 
 βίου τοῦ κατ’ ἀξίαν, τοὺς δὲ ἐξ ἐναντίας. ἄτοπον δὲ γένοιτ’ ἄν,
 εἰ σ υμμεταβάλλοι καὶ ὁ τεθνεὼς καὶ γίνοιτο ποτὲ μὲν εὐδαίμων, πάλιν δ ἑ
 ἄθλιος. ἄτοπον δὲ πάλιν κἀκεῖνο δοκεῖ, τὸ μὴ κοινωνεῖν τοὺς ζῶντας τοῖς
 ἀπελθοῦσι τῆς τύχης διὰ τὴν ἐκ τοῦ γένους οἰκειότητα. ἀλλ’ ἑ πανιτέον ἐπὶ
 τὴν προτέραν ἀπορίαν καὶ ζητῶμεν, εἰ οὐ δεῖ ζῶντας ἀλλὰ μετὰ
 τελευτὴν μακαρίζειν· τάχα γὰρ ὅν ἐξ ἐκείνης θ εωρηθείη καὶ τὸ νῦν
 ἐπιζητούμενον. εἰ δὴ τὸ τέλος ὁρᾶν δεῖ καὶ τότε μακα- ρίζειν ἕκαστον, οὐχ ὡς
 ὄντα διὰ τὸ τεθνάναι μακάριον ἀλλ’ ὅτι πρότερον μακάριος ἦν,
 πῶς οὐκ ἄτοπον, εἰ ὅτε ἐστὶν εὐδαίμων, μὴ ἀληθεύσεται κατ’ αὐτοῦ τὸ ὑπάρχον
 αὐτῷ, μηδὲ ἐροῦμεν αὐτὸν ἀληθῶς εὐδαίμονα, διὰ τὸ μὴ τὸ ὗς
 ζῶντας ἐθέλειν εὐδαιμονίζειν, νίζειν, σκοποῦντας ποῦντας τὰς τοῦ βίου
 μεταβολὰς τῷ μόνιμόν τι τὴν εὐδαιμονίαν ὑπολαμβάνειν καὶ μηδαμῶς
 εὐμετάβολον, τὴν δὲ τύχην πᾶν τοὐναντίον; φὴ- 6 κεφ.
 ιζ'] κέ ις(??) Bh 15 καὶ Bh, ut Arist. HaLbOb: καὶ τῶν Arist. vulg. 17
 τι post κακόν uncinis inclusi μὴ Β: καὶ h 21 γὰρ Bh cum Arist. Mb: δὲ
 Arist. vulg. 26 συμμεταβάλλοι h et Arist.: συμμεταβάλοι B 
 λον γάρ, ὡς, εἰ συνακολου θ οἴη μὲν ταῖς τύχαις, τὸν αὐτὸν
 εὐ·- δαίuονα καὶ πάλιν ἄθλιον ἐροῦμεν πολλάκις, χ α μὰ ι λέο ντά τινα τὸν
 εὐὸ αἰ l1ονα ἁ πο-̔́αίνο ντες κ α ὶ σὰ θοῶς ἱ δ ρ υ ’J. ἑ νο ν. λε͂́γουεν
 τοίνυν πρὸς τὴν ἀπορίαν, ὅτι τὸ μὲν ταῖς τύχαις ἐακολουθεῖν
 οὐδαμῶς ὀρθόν· οὐ γὰρ ἐν ταύταις ἡ εὐδαιμονία συνίσταται ἢ
 τοὐναντίον, ἀλλὰ προσδεῖται μὲν τούτων πρὸς τὴν εὐδαιμονίαν ὁ ἀνθρώπινος
 βίος, καθάπερ εἴπομεν· ἡ δὲ οὐσία τῆς εὐδαιμονίας οὐκ ἐν αὐταῖς ἀλλ' ἐν τῇ
 κατ' ἀρετὴν ἐνεργείᾳ συνίσταται, καθὼς εἴρηται. μόνιμον γὰρ δεῖ εἶναι τὴν
 εὐδαιμονίαν· καὶ διὰ τοῦτο οὐ δυνατὸν αὐτὴν ἐν τοῖς ἀπὸ τὐχης
 συνίστασθαι. καὶ τούτῳ | μαρτυρεῖ ἡ προκειμένη ζήτησις· ἀπὸ 
 τούτου γὰρ ἔλαβε τὴν ἀρχὴν τοῦ ὑποκεῖσθαι τὴν εὐδαιμονίαν μόνιμον εἶναι.
 περὶ οὐδὲν γὰρ τῶν ἀνθρωπίνων ἔργων τοσαύτη βεβαιότης ὑπάρχει, ὡς ταὶς κατ'
 ἀρετὴν ἐνεργείαις, ἐν αὶς ἡ εὐδαιμονία· μονιμώτεραι γὰρ καὶ τῶν ἐπιστημῶν
 αὐται τυγχάνουσι. τούτων δὲ πάλιν τῶν ἀρετῶν αί τιμιώτεραι
 μονιμώτεραι διὰ τὸ ζῆν ἐν αὐταὶς τοὺς μακαρίους μάλιστα καὶ συνεχέστατα, μὴ
 διακοπτομένης ποτὲ οὐδ' ἐν ἐλαχίστῳ χρόνῳ τῆς περὶ τὰς πράξεις τῆς ἀρετῆς
 αὐτῶν ἐργασίας διὰ τὸ ἡδεῖαν αὐτοῖς τὴν τοιαύτην εἶναι ζωἡν.
 καθὼς εἴρηται. καὶ διὰ τοῦτο οὐδὲ λήθην αὐτῶν λαμβάνουσιν. ἐπεὶ τοίνυν οὐτκ
 ὲν τῇ τύχη ἡ εὐδαιμονία συνίσταται ἀλλ' ἐν ταῖς κατ' ἀρετὴν
 πράξεσιν, ὑπάρξει τὸ ζητούμενον τῷ εὐδαίμονι, τὸ μόνιμον δηλονότι αὐτῷ εἶναι
 τὸ ἀγαθόν, καὶ εσται διὰ βίου εὐδαίμων· ἀεὶ γὰρ ἢ μάλιστα πάντων πράξει καὶ
 θεωρήσει τὰς κατ' ἀρετὴν πράξεις καὶ θεωρίας· καὶ πρὸς τὰς τύχας στήσεται
 καὶ ὑπὸ τῶν ἐναντίων οὐδεμίαν πείσεται μεταβολήν, ἀλλ' οἴσει τὰ ἐπιόντα
 κάλλιστα καὶ ἐμμελέστατα ὅ γε ὡς ἀληθῶς ἀγαθὸς καὶ τετράγωνος
 ἄνευ ψόγου. πολλῶν δὲ ὄντων τῶν ἐπερχομένων ἀπὸ τῆς τύχης καὶ
 τῶν μὲν μεγάλων ὄντων, τῶν δὲ μικρῶν, τὰ μὲν μικρὰ τῶν ἀτυχημάτων, ὁμοίως δὲ
 καὶ τῶν εὐτυχημάτων οὐ παρέξει πράγματα τῷ σποδαίῳ οὐδὲ ἐπάξει τῷ βίῳ
 μεταβολήν. τὰ δὲ μεγάλα καὶ πολλά, εὐτυχήματα μὲν ὄντα, μακαριώτερον τὸν βίον ποιήσει (καὶ γὰρ αὐτὰ συνεπικοσμεῖ τὴν εὐδαιμονίαν·
 χρῆται γὰρ αὐτοῖς ὁ σπουδαὶος ἐπὶ τὰ κάλλιστα). | ἀτυχήματα δὲ ὄντα θλίβει μὲν καὶ λυμαίνεται τὸ μακάριον καὶ ἐμποδίζει πολλαῖς
 ἐνεργείαις, ὅμως δὲ καὶ ἐν τούτοις διαλάμπει τὸ καλόν, ἐπειδὰν φέρῃ τις
 εὐκόλως πολλὰς καὶ μεγάλας ἀτυχίας, οὐ δι' ἀναλγησίαν καὶ
 ἀναισθησίαν, ἀλλὰ γεννάδας ὢν καὶ μεγαλόψυχος. εἰ γὰρ ἐν ταὶς κατ' ἀετὴν
 ἐνεργείαις ἡ μακαριότης ἔχει τὸ εἶναι καὶ αὖται κύριαί εἰσι τῆς τοῦ
 εὐδαίμονος ζωῆς, οὐδεὶς ἄν γένοιτο τῶν μακαρίων ἄθλιος· οὐδέποτε γὰρ πράξει
 τὰ μισητὰ καὶ φαὐλα. τὸν γὰρ ὡς ἀληθῶς καὶ ἔμφρονα καὶ ἀγαθὸν πάσας οἰόμεθα
 τὰς τύχας εὐ- 
 1 συνακολουθοίημεν B: συνακολουθείημεν h 7 εἴπομεν Bh
 cum Arist. HaLbMbOb: εἴαμεν Arist. vulg. 27 ἀτυχημάτων B: εὐτυχημάτων h
 27. 28 εὐτυχημάτων B: ἀτυχημάτων h 39 καὶ ἔμφρονα καὶ ἀγαθὸν B: ἔμφρονα
 καὶ ἀγαθὸν h cf. lectionem libror. Arist. 
 σχημόνως φέρειν· καὶ καθάπερ ὁ ἄριστος τεχνίτης ἀπὸ τῆς
 τυχούσης ὕλης τὴν ἰδίαν ἐπιδείκνυται τέχνην καὶ στρατηγὸς μὲν τῷ παρόντι
 στρατοπέδῳ. καὶ εἰ μὴ ἀξιόλογον εἴη, χρῆται πολεμικώτατα. καὶ ὁ σκυτοτόμος ὁ
 ἄριστος ἐκ τῶν δοθέντων σκυτῶν κάλλιστον ὑπόδημα ποιεῖ. τὸν αὐτὸν δὲ τρόπον καὶ οἱ ἄλλοι τεχνῖται ἅπαντες· οὕτω καὶ ὁ μακάριος οὐκ εὔροιαν
 ἀεὶ ζητήσει, ἀλλ’ ἐκ τῆς παρούσης τύχης ἀεὶ τὰ κάλλιστα πράξει. καὶ διὰ
 τοῦτο ἄθλιος μὲν οὐδέποτε γέ νοιτ᾿ ἂν, ἀλλά μόνον οὐ μακάριος τῆς γε τύχης
 ἕνεκα, ἐὰν Π ριαμικαῖς περιπέσῃ τύχαις. οὐδὲ δὴ ποικίλος γε καὶ
 εὐμετάβολος ἔσται· οὔτε γ ὰρ ἀπὸ τῆς εὐδαιμονίας κινηθήσεται
 ῥᾳδίως οὔτε ὑπὸ τῶν τυχόντων ἀτυχημάτων ὑπὸ μεγάλων ἴσως καὶ πολλῶν· καὶ
 οὐδὲ ὑπὸ τούτων ῥᾳδίως. ἐπεὶ καὶ ἀπαλλαγεὶς τῶν δυστυχημάτων οὐκ ἐν ὀλίγῳ
 χρόνῳ πρὸς τὸ τέλειον ἀγαθὸν μεταπεσεῖται. οὐ μικρὸν παρέκλινε, διὰ τὸ μὴ
 εὐκί|νητος εἶναι· ἀλλ’ ἐν πολλῷ χρόνῳ ἔσται τοιοῦτος, μεγάλων
 καὶ καλῶν ἐν τούτῳ γενόμενος επιτυχής. τί οὖν κωλύει τὸν
 τοιοῦτον ἄνθρωπον εὐδαίμονα λέγειν, ὃς κατ’ ἀρετὴν μὲν τελείαν ἐνεργεῖ,
 δυστυχήσας δὲ τοῖς ἔξωθεν πάλιν εἰς τὴν εὐτυχίαν ἐπανελεύσεται καὶ ἱκανῶς
 ὑπὸ τῶν ἐκτὸς χορηγηθήσεται ἀγαθῶν οὐ τὸν τυχόντα χρόνον ἀλλὰ τὸν μέχρι
 τελευτῆς, καὶ βιωσάμενος οὕτω καὶ τελευτήσας κατὰ λόγον. προστίθημι δὲ καὶ
 τὰ ἔξωθεν ἀγαθὰ διὰ τὸ τὴν εὐδαιμονίαν τέλος εἶναι τῶν
 ἀνθρωπίνων πράξεων καὶ διὰ τοῦτο προσήκειν τέλειον ἀγαθὸν εἶναι
 καὶ μηδενὸς ἐλλείπειν. εἰ δὲ τοῦτο οὕτως, οὐ μετὰ τὴν τελευτὴν μακαρίσομεν
 τοὺς εὐδαίμονας ἀλλὰ ζῶντας ἔτι, οἷς ὑπάρχει καὶ ὑπάρξει τὰ λεχθέντα·
 μακαρίους δέ, ὡς ἀνθρώπους τὴν ἀνθρωπίνην μακαριότητα, ἥτις οὐ πάντῃ τέλειον
 ἔχει τὸ ἀγαθόν. καὶ τὸ μὲν ὅτι δεῖ ζῶντας τοὺς εὐδαίμονας
 μάκαρί ζεῖν, ἐπὶ τοσοῦτον εἰρήσθω. Εἰ κοινωνοῦσι τῆς τύχης τῶν ἀπογόνων οἱ μακάριοι μετὰ τε- λευτην. κεφ.
 ιη'. Ῥητέον δὲ πρὸς τὴν ἄλλην ἀπορίαν, εἰ ἐκ τῶν ἀπογόνων δυστυχούντων τῶν ἢ τῶν φίλων χείρονα δόξει τοῖς μακαρίοις τὰ πράγματα. τὸ μὲν οὖν μηδ’ ὁτιοῦν ἐκ τῶν ἀπογόνων ἡ ἄλλως οἰκείων εἰς τοὺς
 εὐδαίμονας ἔρχεσθαι ἢ εὐτυχίας ἢ δυστυχίας ἀκοινώνητόν ἐστι καὶ ἀλλότριον
 τῶν ἀν- θρωπίνων· κοινωνικὸν γὰρ ὁ ἄνθρωπος· καὶ πρός γε ἔτι καὶ ταῖς
 κοιναῖς δόξαις ἐναντίον· κοινὰ γὰρ τὰ τῶν φίλων εἶ ’ναι πᾶσι δοκεῖ. πολλῶν
 δὲ ὄντων τῶν συμβαινόντων τοῖς οἰκείοις τῶν μακαρίων καὶ
 παντοίας ἐχόντων διαφοράς, καὶ τῶν μὲν μᾶλλον συντελούντων εἰς
 τὴν εὐδαιμονίαν ἢ δυστυχίαν, τῶν δὲ ἧττον, τὸ μὲν κατὰ μέρος διαιρεῖν αὐτὰ
 μακρὸν καὶ ἄπειρον φαίνεται· εἰ δὲ ὁλοσχερῶς καὶ ὡς ἐν τύπῳ εἴποιμεν περὶ
 αὐτῶν, ἱκανὸν ἄν εἴη. διαιρήσομέν τοίνυν καὶ ταῦτα, καθάπερ τὰ συμβαίνοντα
 10 οὗτε Bh, ut Arist. codd. HaKbLbOb: οὐδ’ Arist.
 vulg. 27 κεφ. η'] κε' ιζ' Bh 35 ἡ δυστυχίαν om. h 
 δυστυχήματα τοῖς μακαρίοις, ὅτι τὰ μὲν μεγάλα καὶ ἀξιόλογα καὶ
 βάρος ἔχει πρὸς τὸν βίον, τὰ δὲ μικρὰ καὶ ἐλαφρότερα. ἔχει δὲ διαφορὸν ὅσα
 ζώντων ἔτι τῶν μακαρίων τοῖς οἰκείοις συμβαίνει τῶν
 συμβαινόντων μετὰ τὴν αὐτῶν τελευτήν, ὅσην ἔχει τὰ ἐν ταῖς τραγῳδίαις
 πλαττόμενα κακὰ τῶν προϋπαρξάντων πραγμάτων, ὦν ταῦτα σκιαί.
 σκεπτέον οὖν περὶ τῆς διαφορᾶς. βέλτιον δέ ἐστι ακέφασθαι. εἰ κοινωνοῦσιν οἱ
 μακάριοι τοῖς οἰκείοις· μετὰ τελευτὴν τῆς τύχης. φαίνεται τοίνυν. ὅτι εἰ καὶ
 ἔρχεταί τι πρὸς αὐτοὺς ἀπὸ τούτων, εἴτε ἀγθὸν εἴτε φαῦλον, ἀσθενὲς μέντοι
 καὶ μικρόν, ἢ διότι καὶ τῇ ἑαυτοῦ γύσει μικρόν ἐστιν ἢ ἐκείνοις μικρόν, κἂν μέγα ὑπάρχῃ, δὶὰ τὸ μὴ ζῆν τὴν ἐνταῦθα ζωήν· εἰ δ' ἔχει
 τινὰ δύναμιν, ἀλλλ'οὐ τοσαύτην γε καὶ τοιαύτην, ὥστε ποιεῖν
 εὐδαίμονας τοὺς μὴ τοιούτους ἢ τοὺς ὄντας ἀφαιρεῖσθαι τὴν μακαριότητα. ὥστε
 ἔρχεται μέν τι ἀπὸ τῶν ζ;ντων τοῖς τεθνεῶσι· τοιαῦτα δὲ καὶ τοσαῦτα ὡς
 μηδεμίαν ἀπάγειν μεταβολήν. Ὅτι τῶν τιμίων ἡ εὐδαιμονία. κεφ. ιφ'. Διωρισμένων δὲ τούτων, σκεψώμεθα περὶ τῆς εὐδαιμονίας, πότερον τῶν δυνάμεών
 ἐστιν ἢ τῶν ἐπαινετῶν ἢ τῶν τιμίων ἡ εὐδαιμονία. καὶ δυνάμεις μέν εἰσιν αἱ
 ἕξεις τῶν τεχνῶν, οἶον κυβερνητικῆς ἢ ἰατρικῆς δηλονότι τὸ δύνασθαι
 ἰατρεύειν ἢ κυβερνᾶν, ἐπαινετὰ δὲ τὰ ἤδη κατορθωθέντα καὶ εἰς
 ἐνέργειαν ἐλθόντα ἀγαθά, τίμια δὲ τὰ θεῖα καὶ ὑπὲρ ταῦτα. τούτων οὕτως
 ἐχόντων, ζητητέον τί τούτων ἐστὶν ἡ εὐδαιμονία. δύναμις μὲν οὖν
 οὐκ ἔστιν· ἔστι γὰρ τέλειον ἀγαθόν· δὲ δύναμις ἀτελές. ἄλλως τε ἡ μὲν
 εὐδαιμονία οὐ συναριθμεῖται πολλοῖς, ἡ δὲ δάναμις τοιαύτη· πολλαὶ γὰρ
 δυνάμεις· ἡ εὐδαιμονία ἄρα οὐκ ἔστι δύναμις. καὶ μὴν οὐδὲ τῶν
 ἐπαινετῶν ἐστιν· ἐπαινεῖται γὰρ ἅ μετέχει τινὸς ἀγαθοῦ. τὸν γὰρ δίκαιον καὶ
 τὸν ἀνδρεῖον καὶ ὅλως τὸν ἀγαθὸν καὶ τὴν ἀρετὴν ἐπαινοῦμεν διὰ τὸ ποιότητός
 τινος ἀγαθοῦ μετέχειν καὶ σχέσιν ἔχειν πρὸς ἀγαθόν τι καὶ σπουδαῖον. διὰ
 τοῦτο καὶ οἱ τοὺς θεοὺς ἐπαινοῦντες γελοῖοί εἰσιν, ἡμῖν αὐτοὺς ἐξισοῦντες.
 τοῦτο δὲ συμβαίνει διὰ 
 τὸ γίνεσθαι τοὺς ἐπαίνους ἕνεκα τῆς πρὸς τὸ ἀγαθὸν ἀναφορᾶς καὶ
 σχέσεως. τὰ μὲν οὖν ἐπαινετὰ τοιαῦτα· ἡ εὐδαιμο;νια δὲ οὐ τοιοῦτον· ἔστι γὰρ
 τὸ ἀγαθὸν καὶ τὸ ἄριστον. τοῦ δὲ ἀγθοῦ καὶ τοῦ ἀρίστου οὐκ ἔστιν ἔπαινος· οὐ
 γὰρ πρός τι ἀναφέρεται ἀγαθόν. διὰ τοῦτο οὐδὲ τοῦς θεοὺς ἐπαινοῦμεν ἀλλὰ
 μακαρίζομεν καὶ εὐδαιμονίομεν· ὁμοίως δὲ καὶ τῶν ἀνδρῶν τοὺς
 θειοτάτους καὶ τὰ ἀγαθά, ὅσα δι’ ἑαυτά εἰσιν ἀγαθά, οἵα ἐστὶν ἡ εὐδαιμονία.
 οὐδεὶς γὰρ τὴν εὐδα. | μονίαν ἐπαινεῖ καθάπερ τὸ δίκαιον, ἀλλ’
 ὡς θειότερόν τι καὶ βέλτιον μακαρίζει. ἐπεὶ τοίνυν τὰ μὲν ἐπαινετὰ διά τι
 τέλος ἀγαθὸν ἐπαινοῦνται, ἡ δὲ εὐδαιμονία εἰς οὺδὲν ἀναφέρεται τέλος (ἔστι
 γὰρ αὐτὴ τὸ ἔσχατον τέλος), οὐκ ἂν εἴη τῶν ἐπαινετῶν· λείπεται
 δὴ τῶν τιμίων εἶναι. τούτῳ δὲ τῷ λόγῳ καὶ ὁ Εὔ- 4 an
 πραττόμενα? 15 κεφ. ιθ'] τη Bh 31 ἔστι h: ἔσται B 
 δοξος μαρτυρεῖ· τὴν γὰρ ἡδονὴν βουλόμενος δεῖξαι ἄριστον εἶναι
 καὶ τέλειον ἀγαθόν, ἀπὸ τούτου ἔλεγε δείκνυσθαι, ὅτι οὐκ ἔστι τῶν ἐπαινετῶν
 ἀλλὰ βέλτιον τούτων, ἀπὸ τοῦ μὴ ἐπαινεῖσθαι ἀγαθὸν οὖσαν· τοιοῦτον δὲ ἔλεγεν εἶναι τὸν θεὸν καὶ τὸ ἀγαθόν. πρὸς ταῦτα γὰρ καὶ τἄλλα ἀναφερόμενα ἀγαθὰ λέγεσθαι καὶ ἐπαινετὰ εἶναι. ἐπαινεῖται
 μὲν γὰρ ἡ ἀρετή, ὅτι πρακτικοὶ γίνονται οἱ ἄνθρωποι τῶν καλῶν ἀπὸ ταύτης·
 ἐγκωμιάζονται δὲ τα ἔργα ὁμοίως τἀ ἀγαθά, τά τε σωματικὰ καὶ τὰ ψυχικά, ὅτι
 πρός τι τέλος φέρουσιν ἀγθόν· αὐτὴ δὲ ἡ εὐδαιμονία οὐκ ἂν ἐπαινεθείη· οὐ γὰρ
 πρός τι τέλος ἀγαθὸν φέρει· αὐτὴ γάρ ἐστι τὸ ἔσχατον τέλος,
 καθὼς εἰρηται. ἀλλὰ τὸ μὲν περὶ ἐπαίνων καὶ ἐγκωμίων λέγειν τίσιν ἁρμόττει,
 οὐκ ἔστιν ἡμῖν προκείμενον· οἰκειότερον γὰρ ἄλλοις· ἡμῖν δὲ
 περὶ τοῦ προκειμένου ῥητέον. φαίνεται μὲν οὖν ἁπὸ τῶν εἰρημένων, ὅτι ἐστὶ
 τῶν τιμίων καὶ τελείων· φαίνεται δὲ καὶ ἀρχὴ καὶ αἰτία τῶν ἄλλων ἀγαθῶν·
 ταύτης γὰρ χάριν τὰ ἄλλα πράττομεν· τὴν δὲ ἀρχὴν καὶ τὸ αἴτιον
 τῶν ἀγαθῶν τίμιόν τι καὶ θεῖον τίθεμεν. Περὶ ἀρετῆς, ἐν ῷ περὶ τῶν δυνάμεων τῆς ψυχῆς. κεφ. κ'. Ἐπεὶ δέ ἐστιν ἡ εὐδαιμονία ψυχἠς ἐνέργεια κατ' ἀρετὴν τελείαν, σκεψώμεθα περὶ
 τἠς ἀρετὴς· ἡ γὰρ περὶ αὐτῆς σκέψις σαφέστερον ποιήσει τὸν περὶ τῆς
 εὐδαιμονίας λόγον. φαίνεται δέ. ὅτι καὶ ὁ κατὰ ἀλήθειαν
 πολιτικαὸς περὶ αὐτῆς σκέπτεται· βούλεται γὰρ ἀγαθοὐς ποιεἶν τοὺς πολίτας
 καὶ τῶν νόμων ὑπηκόους. καθάπερ οἱ Κρητῶν καὶ Λακεδαιμονίων νομοθέται. καὶ
 εἴ τινες ἔτεροι τοιοδτοι γεγένηνται· ὥστε δὴλον ὅτι ἡ ζήτησις
 αὕτη ἀκόλουθος ἂν εἴη τῷ ἐξ ἀρχῆς τοῦ λόγου σκοπῷ. ἦν γὰρ ἐκεῖνος περὶ τοῦ
 τέλους τῆς πολιτικῆς. περὶ ἀρετὴς τοίνυν ἐπισκεπτέον,
 ἀνθρωπίνης δηλονότι. ἐπεὶ καὶ ἐξ ἀρχῆς τὸ ἀνθρώπινον ἀγαθὸν ἐζητοῦμεν. ἐπεὶ
 τοίνυν ἡ ἀνθρωπίνη ἀρετὴ οὐ τοῦ αώματός ἐστιν ἀλλὰ τῆς ψυχῆς (καὶ τὴν
 εὐδαιμονίαν γὰρ ψυχῆς ἐνέργειαν λέγομεν), ὁ πολιτικὸς δὲ σκέπτεται περὶ τῆς
 ἀνθρωπίνης ἀρετῆς, δῆλον ὅτι δεῖ τὸν πολιτικὸν εἰδέναι πῶς ἔχει τὰ περὶ
 ψυχήν, ὥσπερ καὶ τὸν μέλλοντα ὀφθαλμὸν θεραπεύσειν τοῦ σώματος
 παντὸς τὴν γνῶσιν ἔχειν ἀνάγκη· καὶ τοσούτῳ πλέον ὁ πολιτικὸς
 δικαίως εἴσεται τὰ περὶ ψυχὴν ἢ ὁ ἰατρὸς τὸ σῶμα, ὅσῳ βελτίων ἡ πολιτικὴ τῆς
 ἰατρικῆς καὶ τιμιωτέρα· καὶ οἱ βέλτιστοι δὲ τῶν ἰατρῶν πολλὰ πραγματεύονται
 περὶ τὴν τοῦ σώματος γνῶσιν. ὥστε εἰκὸς ἄν εἴη τὸν πολιτικὸν περὶ τὴς ψυχῆς εἰδέναι. θεωρητέον δὲ περὶ ψυχῆς τοσαῦτα, ὅσα ἀρχέσει
 ἠμῖν πρὸς τὸν προκείμενον περὶ ἀρετῆς λόγον· τὸ γὰρ ἐπὶ πλεῖον ἐξακρι|βῶσαι
 περὶ ψυχῆς καὶ τὸν καθόλου περὶ αὐτῆς ἐκθέσθαι λόγον μεῖζον
 εργον ἐστὶ τῶν προκειμένων. περὶ ψυχῆς τοίνυνβ οὐ μόνον ἐν συγγράμμασιν ἀλλὰ
 καὶ ἀπὸ 15 τι om. h 16 κεφ. κ'] κε' ιθ' Bh 17 ένέργεια
 Bh cum Arist. Mb: ἐνέργειά τις Arist. vulg. 18 τελείαν h: τελεία B 31
 τοσούτῳ h: τοσοῦτο B 
 αὐτοῖς. λέγομεν· τοίνυν, ὅτι τῆς ψυχῆς τὸ μὲν λογικόν ἐστι, τὸ
 δὲ ἄλογον. ταῦτα δὲ πότερον κεχωρισμένα εἰσὶν ἀλλήλων, καθάπερ τὰ τοῦ
 σώματος μέρη καὶ τά ἄλλα τὰ μεριστά, ἢ πράγματι μὲν ἕν εἰσι, λόγῳ δὲ δύο, καθάπερ ἐν ἰῇ περιφερείᾳ τὸ κυρτὸν καὶ τὸ κοῖλον (ἓν 
 μὲν γάρ εἰσι πρᾶγμα καὶ ἀχώριστα πέφυκε, τῷ ὁρισμῷ δὲ διαφέρουσιν· ἄλλος γὰρ
 ὁρισμὸς τῆς περιφερείας καθὸ κοίλης καὶ ἄλλος καθὸ κυρτῆς), τοῦτο μὲν οὖν
 ζητεῖν οὐδὲν συντείνει πρὸς τὴν προκειμένην μέθοδον. ἐροῦμεν δὲ περὶ τοῦ
 ἀλόγου. ἔστι τοίνυν τοῦ ἀλόγου τῆς ψυχῆς τὸ μὲν φυτικόν, λέγω
 δὲ τὸ θρεπτικὸν καὶ αὐξητικόν, ὅπερ κοινόν ἐστι καὶ τοῖς φυτοῖς καὶ τοῖς
 ζῴοις πᾶσιν· αὕτη γὰρ ἡ δύναμις ἐν ἅπασι τοῖς τρεφο- μένοις ἐστὶ καὶ ἐν τοῖς
 ἐμβρύοις· ἡ αὐτὴ δὲ καὶ ἐν τοῖς τελείοις τῶν ἀνθρώπων ἐστίν· οὐ γὰρ ἄλλην
 εὔλογον λέγειν. ἐν ταύτῃ μὲν οὖν τῇ δυ’· νάμει οὐκ ἔστιν ἰδίως ἰδίως ἀρετὴν
 ἀνθρωπίνην ἀλλὰ κοινὴν ἅπασιν. 
 ἡ γὰρ τοιαύτη ἀρειὴ τὸ τρέφεσθαι καὶ αὐξάνεσθαι καὶ ὑπνώττουσιν
 ἐνερ- γεῖται καὶ μάλιστα τότε, ἡ δὲ ἀνθρωπίνη ἀρετή οὐδαμῶς· ὁ γὰρ ἀγα θὸς
 καὶ κακὸς ἥκιστα διάδηλος ὑπνώττων. καὶ διὰ τοῦτό φασι μηδὲν δια- φέρειν τὸ
 ἠμὶ σὺ τὸ ὖ βίου, τὸν τοῦ ὕπνου καιρὸν δηλονότι, τοὺς εὖδαίμονας τῶν ἁ
 θλίων· καὶ εἰκότως· ἀργία γάρ ἐστιν ὁ ὕπνος καὶ ἰῇ σπουδαίᾳ καὶ
 τῇ φαύλῃ ψυχῇ. πλὴν εἰ μή τις ἐκεῖνο εἴποι, ὅτι ὅτι καὶ οἱ
 ὕπνοι τῶν σπουδαίων βελτίους, τῶν μεθημερινῶν κινήσεων τρόπον τινὰ καὶ ἐπὶ
 ἰοὺς ὕπνους διερχομένων καὶ διὰ τοῦτο τῶν καθ’ ὕπνους· φαντασμάτων ἀμεινόνων
 τοῖς σπουδαίοις γινομένων ἢ τοῖς τυχοῦσιν· ἀλλὰ περὶ τούτων ἅλις. τὸ γὰρ
 θρεπτικὸν ἄμοιρον τῆς ἀνθρωπίνης ἀρετῆς, περὶ ἧς ἡμῖν ὁ λόγος.
 ἔστι δὲ καὶ ἄλλη τις φύσις τῆς ψυχῆς οὐ πάντῃ ἄλογος κατὰ τὴν εἰρημένην,
 ἀλλά πῃ μετέχουσα λόγου καὶ μαχομένη πρὸς ἰὸν λόγον. διὸ καὶ τὸν τοῦ
 ἐγκρατοῦς λόγον καὶ τὸν τοῦ ἀκρατοῦς δὲ ἐνίοτε ἐπαινοῦμεν, ὅτι ἀντέχουσι
 πρὸς τὸ ἀντιτεῖνον· ὁ μὲν μέχρις οὗ δεῖ, ὁ δὲ ἐνίοτε καὶ μέχρι
 τινός. καὶ διὰ τοῦτο φαίνεται ἄλλο τι ὂν ἐν αὐτοῖς παρὰ τὸν
 λόγον, ὃ μάχεται καὶ ἀντιτείνει τῷ λόγῳ. ἀτεχνῶς γάρ, καθάπερ τὰ
 παραλελυμένα τοῦ σώματος μόρια εἰς τὰ δεξιὰ προ- αιρουμένων κινῆσαι,
 τοὐναντίον καὶ εἰς τὰ ἀριστερὰ παραφέρεται· οὕτω καὶ ἐπὶ τῆς ψυχῇς. ἐπὶ
 τἀναντία γὰρ αἱ ὁρμαὶ τῶν ἀκρατῶν φέρονται τῆς τοῦ λόγου κινήσεως. ἀλλ’ ἐν
 τοῖς σώμασι μὲν ὁρῶμεν τὸ παραφερόμενον, ἐπὶ δὲ τῆς ψυχῆς οὐχ
 ὁρῶμεν. εἰ δὲ καὶ μὴ ὁρᾶται, ὅμως ἐστὶ καὶ νομιστέον εἶναί τι παρὰ τὸν λό-
 γον ἐναντιούμενον τούτῳ καὶ ἀντιβαῖνον· πῶς δέ, πρὸς τὸ προκείμενον λέγειν οὐδὲν συντελεῖ. φαίνεται δὲ καὶ τοῦτο λόγου μετέχον,
 ὥσπερ εἴπομεν, καθόσον τῷ λόγῳ πειθαρχεῖ. καὶ γὰρ τῷ τοῦ ἐγκρατοῦς λόγῳ τοῦτο τὸ ἄλογον, τὸ θυμικὸν λέγω καὶ τὸ ἐπιθυμητικόν, ἄγεται
 καὶ πεί- θεται. ἔτι δὲ μᾶλλον πείθεται καὶ εὐηκοώτερόν ἐστι τῷ λόγῳ τοῦ σώ-
 23. 24 περὶ μὲν τούτων Aristoteles 30 μάχεται καὶ
 Β et Arist. codd. Lb Ob: μάχεται τε καὶ Arist. vulg. 
 φρονος καὶ ἀνδρείου· ἐν αὐτῷ γὰρ πάντα τῷ λόγῳ συμφωνεῖ. ὥστε
 φαίνεται τὸ ἄλογον τῆς ψυχῆς διττὸν εἶναι, τὸ μὲν πάντῃ ἄλογον τὸ φυτικόν.
 τὸ I αὐξητικὸν δηλονότι καὶ θρεπτικόν, τὸ δέ πῃ λόγου μετέχον, τὸ θομικὸν
 καὶ ἐπιθυμητικόν· τοῦτο γὰρ κοινωνεῖ λόγου καθ’ ὅσον καθ᾿
 ὅσον κατήκοόν ἐστιν αὐτοῦ καὶ πειθαρχικόν. δὲ πείθεταί πὼς ὑπὸ
 λόγου τὸ ἄλογον, φανερὸν ἀπὸ τῶν νουθεσιῶν καὶ τῶν παρακλήσεων καὶ
 ἐπιτιμήσεων· ἀπὸ τούτων γὰρ πολλαὶ τῶν ἀλόγων κινήσεων ῥυθμίζονται. διττῶς
 δὲ λέγεται τὸ λόγου μετέχειν καθάπερ καὶ τὸ λόγον ἔχειν. λέγομεν γὰρ τοῦ
 πατρὸς καὶ τῶν φίλων λόγον ἔχειν τὸ ἐπιστρέφεσθαι πρὸς αὐτοὺς καὶοἰς κελεύουσιν ἐξακολουθεῖν, λέγομεν δὲ καὶ τῶν μαθηματικῶν λόγον
 ἔχειν τὸ εἰδέναι αὐτὰ καὶ γνῶσίν τινα καὶ ἐπιστήμην αὐτῶν
 ἔχειν. κατὰ τοῦτον τὸν τρόπον διπλῶς λέγεται καὶ τὸ λόγου μετέχειν· τὸ μὲν
 κυρίως καὶ <:έβ> ἑαυτῷ, ὥσπερ αὐτὸ τὸ λογικόν, τὸ δὲ διὰ τὸ
 ἐκείνῳ πειθαρχεῖν λόγου μετέχειν λέγεται, ὥσπερ τις ἰῷ πατρὶ πείθεται.
 διαιρεῖται δὲ καὶ ἡ ἀρετὴ κατὰ τὴν διαφορὰν ταύτην· λέγομεν γὰρ
 αὐτὰς τὰς μὲν διανοητικάς, αἳ τοῦ λογικοῦ εἰσι, ἰὰς δὲ ἠθικάς, ἇί τοῦ
 θυμικοῦ καὶ ἐπιθομητικοῦ εἰσι. καὶ διανοητικαὶ μέν εἰσι σοφία σύνεσις καὶ
 φρόνησις, ἠθικαὶ δὲ ἐλευθεριότης καὶ σωφροσύνη. ὅταν γὰρ περὶ
 τοῦ ἤθους λέγωμεν οὐ λέγομεν τὸν ἄνθρωπον σοφὸν ἢ συνετὸν ἀλλὰ πρᾷον καὶ
 σώφρονα. ἐπαινοῦμεν δὲ καὶ τὸν σοφὸν διά τὴν ἀγαθὴν ἕξιν, ἥτις
 ἐστὶν ἀρετή· τὰς γὰρ ἐπαινετὰς ἕξεις ἀρετὰς λέγομεν. 12 ἐν ins. Mullach 18 λέγωμεν Mullach: λέγομεν Bh 20 καὶ
 om, h TOY ΑΥΤΟΥ ΠΑΡΑΦΡΑΣΙΣ ΕΙΣ TO B Ὅτι οὔτε φύσει οὔτε παρὰ φύσιν ἐν ἡμῖν γίνονται αἱ ἀρεταί, ἀλλὰ ἀπὸ τοῦ
 ἔθους. κεφ. α'. Ἐπεὶ δὲ ἡ ἀρετὴ τῆς ψυχῆς ἐστι τελειότης, τῆς ψυχῆς δὲ τὸ μέν 
 ἐστι λογικόν, τὸ δὲ ὀρεκτικόν, διττὴν ἀνάγκη καὶ τὴν ἀρετὴν εἶναι, καὶ τὴν
 μὲν τοῦ διανοητικοῦ, ἥτις ἐστὶν ἡ σοφία καὶ ἡ φρόνησις, τὴν δὲ τοῦ ὀρεκτικοῦ, ἥτις ἠθικὴ καλεῖται. καὶ ἡ μὲν διανοητικὴ ἔχει μὲν
 καὶ ἀπὸ τῆς φύσεως τὴν ἀρχήν (δεκτικὸν γὰρ ὁ ἄνθρωπος ἐπιστήμης) καὶ ἀπὸ
 ἤθους αὔξησιν λαμβάνει τινά. τὸ δὲ πλέον ἀπὸ τῆς διδασκαλίας καὶ τὴν γένεσιν καὶ τήν αὔξησιν ἔχει, διόπερ ἐμπειρίας δεῖται καὶ
 χρόνου, ἡ δὲ ἠθικὴ ἐξ ἔθους περιγίνεται. ἡ με[ν γὰρ γύσις ἐκεῖνο δίδωσι
 μόνον, τὸ δύνασθαι σπουδαίους γενέσθαι, ἡ δὲ διδασκαλία γινώσκειν ὅτι δέον γενέσθαι, τὸ δὲ καὶ ἐνεργείᾳ ἤδη γενέσθαι σπουδαίους μόνον
 τὸ ἔθος παρέχεται. ἀπὸ τούτου δὲ καὶ τὸ ὄνομα ἔλαβεν· ἠθικὴ γὰρ καλεῖται,
 μικρὸν παρεγκλῖνον ἀπὸ τοῦ ἔθους. ὥστε δῆλον. ὅτι οὐδεμία
 τῶν ἠθικῶν ἀρετῶν γύσει ἡμῖν περιγίνεται. εἰ γὰρ γύσει σπουδαῖοι ὑπήρχομεν,
 οὐκ ἂν ἐκινούμεθα πρὸς τοὐναντίον ἀπὸ τοῦ ἔθους, νυνὶ δὲ κινούμεθα. 46 μεθα. οὐδεμία ἄρα τῶν ἠθικῶν ἀρετῶν γύσει ἡμῖν
 περιγίνεται· οὐδὲν γὰρ τῶν γύσει κινουμένων ὑπὸ τοῦ ἔθους ἐπὶ γὴν ἐναντίαν
 μεταβάλλει ῥοπήν. οὔτε γὰρ τὸν λίθον ἐθίσει τις ἄνω φέρεσθαι,
 κἂν μυριάκις ἄνω ῥίπτῃ, οὔτε τὸ πῦρ κάτω, οὐδὲ ἄλλο τῶν ἄλλως πεφυκότων
 ἄλλως ἂν ἐθισθείη. οὔτ'ἄρα γύσει οὔτε παρὰ γύσιν ἡμῖν ἐγγίνονται αἱ ἀρεταί,
 ἀλλὰ τὸ δύνασθαι μὲν ἀπὸ γύσεως ἔχομεν καὶ πεφύκαμεν δέχεσθαι τὰς ἀρετάς,
 δεχόμεθα δὲ καὶ τελειούμεθα διὰ τοῦ ἔυους, ἔτι 
 τῶν φυσικῶν τὰς δυνάμεις πρῶτον τελείας ἔχοντες, εἶτα χρώμεθα·
 τὴν γὰρ ὀπτικὴν ἢ ἀκουστικὴν δύναμιν τελείαν ἔχοντες ἐχρησάμεθα· οὐ γὰρ ἀπὸ
 τοῦ πολλάκις ἰδεὶν ἢ πολλάκις ἀκοῦσαι τὰς αἰσθήσεις ἐλάβομεν, ἀλλὰ τὸ
 ἀνάπολιν ἔχοντες ἐχρησάμεθα· τὰς δὲ ἀρετὰς λαμβάνομεν 1 Ἀριστοτέλους ἠθικῶν βιβλίον β h 15 παρεγκλῖνον Bh cum Arist. codd.
 KbNb: παρεκκλῖνον Arist. vulg. 
 ἐνεργήσαντες πρότερον, ὥσπερ καὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων ἔχει τεχνῶν· ἃ
 γὰρ δεῖ μαθόντας ποιεῖν, ταῦτα ἀπὸ τοῦ ποιεῖν μανθάνομεν, οἷον οἰκοδομοῦντες
 μὲν οἰκοδόμοι γινόμεθα, κιθαρίζοντες δὲ κιθαρισταί. οὕτω δὴ καὶ τὰ δίκαια
 πράττοντες δίκαιοι γινόμεθα καὶ τὰ σώφρονα σώφρονες καὶ τὰ
 ἀνδρεῖα ἀνδρεῖοι. μαρτυρεῖ δὲ καὶ τὸ γινόμενον ἐν ταῖς πόλεσιν· 
 οἱ γὰρ νομοθέται τῷ ἔθει ἀγαθοὺς τοὺς πολίτας ποιοῦσι. συνελαύνουσι γὰρ
 ἀμοιβαῖς ἀμοιβαῖς καὶ τιμωρίαις ἐπὶ τἀς ἀγαθὰς πράξεις καὶ οὕτω σπουδαίους
 ἀποτελοῦσιν. εἰ δὲ καὶ μὴ πάντες τοῦτο ποιοῦσιν, ἁμαρτάνουσιν· ἡ γὰρ
 ἐπαγγελία καὶ τὸ βούλημα παντὸς νομοθέτου τοῦτό ἐστι, τὸ τοὺς
 πολίτας ἐπὶ τὰς ἀγαθὰς πράξεις ἐθίζειν. οὐκ ἄρα ἀπὸ φῦ σεως 
 ἀλλὰ ἀπὸ τοῦ ἔθους αἱ ἀρεταί. ἔτι ἐκ τῶν αὐτῶν καὶ διὰ τῶν αὐτῶν ἐθῶν καὶ
 ἔργων καὶ γίνεται πᾶσα ἀρετὴ καὶ φθείρεται· γίνεται μὲν ἀγαθῶν ὄντων τῶν
 ἐθῶν, φθείρεται δὲ ἀπὸ τῶν ἐναντίων. ὁμοίως δὲ καὶ τέχνη· ἐκ γὰρ τοῦ
 κιθαρίζειν καὶ οἱ ἀγαθοὶ καὶ οἱ κακοὶ ἀποτελοῦνται κιθαρισταί·
 ἐκ μὲν τοῦ καλῶς οἱ ἀγαθοί, ἐκ δὲ τοῦ κακῶς κιθαρίζειν κακοί· ὁμοίως δὲ καὶ
 οἱ οἰκοδόμοι καὶ πάντες ἄλλοι τεχνῖται ἀπὸ τῆς κατὰ τέχνην ἐνεργείας ἢ
 ἀγαθοὶ ἢ κακοὶ γίνονται· ἐκ μὲν γὰρ τοὐ εὖ οἰκοδομεῖν ἀγαθοὶ γίνονται
 οἰκοδόμοι, ἐκ δὲ τοῦ κακῶς κακοί. εἰ γὰρ μὴ ἀπὸ τῶν τοιῶνδε ἦν
 ἐνεργειῶν ἡ τοιάδε τέχνη, ἀλλὰ φύσι ἦν ἡ τὸν τεχνίτην ποιοῦσα,
 οὐκ ἂν ἐδέησεν οὐδενὶ διδασκάλου πρὸς <τὴν> τέχνην, ἀλλὰ
 πάντες ἂν εὐθὺς ἐγίνοντο ἡ ἀγαθοί ἢ τοὐναντίον. δὴ τὸν τρόπον καὶ ἐπὶ τῶν
 ἀρετῶν ἔχει. πράττοντες γὰρ τὰ συναλλάγματα τὰ πρὸς τοὺς ἀνθρώπους γινόμεθα
 οἱ μὲν δίκαιοι, οἱ δὲ ἄδικοι, τὸ μὲν ἀπὸ τοῦ πάντα δικαίως πράττειν καὶ κατὰ
 νόμον, τὸ δὲ ἀπὸ τῆς ἐναντίας πολιτείας. πάλιν δὲ ἐπειδὰν
 δεινοῖς τισι περιπέσωμεν, ἐθιζόμεθα φοβεῖσθαι ἢ θαρρεῖν καὶ οἱ μὲν ἀνδρεῖοι
 οἱ δὲ δειλοὶ γινόμεθα. ὁμοίως δὲ καὶ περὶ τὰς ἐπιθυμίας ἔχει
 καὶ τὰς ὀργάς· ἀπὸ γὰρ τῶν ἐθῶν καὶ τῆς ἐν αὐτοῖς ἀναστροφῆς οἱ μὲν σώφρονες
 καὶ πρᾷοι γίνονται, οἳ δὲ ἀκόλαστοι καὶ ὀργίλοι· καὶ ἑνὶ λόγῳ τὸ πᾶν
 συνελόντα εἰπεῖν, πάσα ἕξις ἀπὸ τῆς ὁμοίας ἐνεργείας τίκτεται,
 ἀγαθὴ μὲν ἀγαθῆς, φαύλη δὲ φαύλης. διὰ τοῦτο οὐ δεῖ τῆς ἀγαθῆς ἕξεως
 ἐνέργειαν ἁπλῶς αἰτίαν λέγειν ἀλλ’ ἀγαθὴν οὐδὲ τῆς κακῆς ἁπλῶς ἐνέργειαν
 ἀλλὰ κα|κήν· ὥσπερ ἐπὶ τῆς οἰκοδομικῆς· οὐ γὰρ τῆς ἀγαθῆς οἰκοδομικῆς ἕξεως
 τὴν οἰκοδομικὴν ἀπλῶς ἐνέργειαν αἰτίαν ἐροῦμεν ἀλλά τὴν
 ἀγαθὴν οἰκοδομικὴν ἐνέργειαν τῆς ἀγαθῆς ναὶ τῆς φαύλης
 <τὴν> φαύλην αἰτ·ίαν καὶ τοιάσδε τινὰς ἀποδοτέον ἑκάστῃ τῶν
 ἕξεων τὰς ἐνεργείας. κατὰ γὰρ τὰς τούτων διαφορὰς ἀκολουθοῦσιν αἱ ἕξεις. διὰ
 ταῦτα πολλὴ διαφορὰ πρὸς τὴν ἕξιν ἀπὸ τοῦ καλῶς ἢ κακῶς ἐκ νέων ἐθίζεσθαι·
 μᾶλλον δὲ πᾶσα ἡ τῶν ἕξεων διαφορὰ ἐκεῖθέν ἐστιν. 2 μαθόντας Β: μαθόντες h 4 δὴ Bh et Arist. L b: δὲ Arist.
 vulg.: om. M b τὰ (ante δίκαια) om. h 7 ἀγαθῶν B: ἀγαθαῖς h 20. 21 πρὸς τὴν
 τέχνην h: πρὸς τέχνην B 27 καὶ περὶ Bh et Arist. codd. L b M b: καὶ τὰ περὶ
 Arist. vulg 28 ἐθῶν h: ἐθνῶν B 35 τὴν inserui: καὶ τὴν φαύλην καὶ τῆς φαύλης
 αἰτίαν h Ὅ αἱ κατ’ ἀρετὴν πράξεις μεσὁτητἑς εἰσι καὶ ὑπὸ ὑπερβολῆς καὶ
 ἐλλείψεως φθείρονιαι. κεφ. β'. Ἐπεὶ οὗν ἡ προῦσα πραγματεία οὐκ ἔστι τοῦ θεωρητικοῦ τῆς φοσοφίας μέρους, ὃ
 τὴν θεωρίαν τῆς ηείας μόνον ἔχει τέλος. (καταγίνεται γίνεται γὰρ
 περὶ τὰ ὄντα, ἃ μόνον γνωστά εἰσιν, οὐ μέντοι καὶ πρακτά), ἀλλὰ τοῦ
 πρακτικοῦ μέρους ἐστίν . ὃ τέλος ἔ,χει τὸ ποιῆσαι, τὸ ἀγαθόν· οὐ γὰρ ἵν
 εἰδῶμεν τί ἐστιν ἀρετὴ σκεπτόμεθα, ἀλλ᾿ ἵν᾿ ἀγαθοὶ γενώμεα· ἐπεὶ εἰ οὕτως
 εἶχεν, οὐδὲν ἂν ἦν ὄφιοελος ἡμῖν τῆς σπουδῆς, μὴ πρὸς τὸ τέλος
 ἀφικνουμένοις. ἐπεὶ οὗν αἱ πράξεις τὸ τέλος, σκεψώμεθα 
 τὰ περὶ τὰς πράξεις. αἳ κύριαί εἰσι, καθάπερ εἴρηται, τοὺ
 ἀγαθὰς ἢ πονηρὰς τὰς ἕξεις γενέσθαι, ὑπὲρ ὧν ὁ λόγος γόγος ἡμῖν. τὸ μὲν οὖν
 οὕτω διορίσασθαι τὰς ἀγαθὰς πρ́ξεις τὰς κατὰ τὸν ὀρὸν γινομένας λόγον, καὶ
 τὰς πονηρὰς τοὐναντίον , ἀληθὲς μέν, οὐκ ἔστι δὲ ἱκανὸν τὰς πράξεις σημᾶναι.
 τὸ γὰρ κατὰ τὸν ὀρὸν λόγον γίσαι, καθόλου τί ἐστι, τὸ δὲ 
 τοιοῦτον ἀποδιδόμενον οὐχ ἱκανὸν | πρᾶγμα ἀγνοούμενον ἀποδεῖξαι. τὸν γὰρ ἐρωτῶντα περὶ τοῦ ἀνθρώπου τί ἐστι, τὸ ζῷον ἀποδιδόμενον οὐκ
 ἀρκεῖ διδάξαι τὸν περὶ αὐτοῦ λόγον. διὰ τοῦτο τοῦτο μὲν ὑπερκείσθω,
 ῥηθήσεται δὲ ὕστερον περὶ αὐτοῦ, καὶ τί ἐστιν ὀρθὸς λόγος, καὶ πῶς ἔχει πρὸς
 τὰς ἄλλας ἀρετάς. ἐκεῖνο δὲ προδιομολογείσθω, ὅτι πάντα τὸν
 <περὶ τῶν πρακτῶν λόγον, δηλον‘ότι τὸν> περὶ τῶν πράξεων,
 τίνες αὐτῶν ἀγαθαὶ καὶ τίνες αἱ φαῦλαι, οὐκ ἀκριῶς ἀλλ’ ὡς ἐν τύπῳ γίνεσθαι
 δεῖ, ὥσπερ καὶ κατ᾿ ἀρχὰς εἴπομεν, ὅτι ταῖς ὕλαι ὕλαις ἀκολούθως τοὺς λόγους
 τοὺς περὶ αὐτῶν ἀπαιτεῖν προσήκει, ἐπεὶ καὶ αἱ πράξεις καὶ τὰ
 ἐν αὐταῖς συμφέροντα οὐ τὰ αὐτά εἰσιν ἀεί, ὥσπερ οὐδὲ τὰ [νῦν] 
 ὒγιεινά, ἀλλὰ νῦν μὲν τοῦτο νῦν δὲ τοὐννιίον ἅπαν (ταῖς γὰρ διαθέσεσι τῶν
 σωμάτων καὶ ταῖς τοῦ καιροῦ μεταβολαῖς συμμεταβάλλουσιν), οὕτω δὴ καὶ ἐπὶ
 τῶν πράξεων ἔχει· αἱ αὐταὶ γὰρ νῦν μὲν βλαβεραί, νῦν δὲ ὠφέλειαν ἤνεγκαν,
 καὶ τοῖς αὐτοῖς ἀνρώποις πολλάκις. οὕτω δὲ ἀκριβῶς διωρίσθαι μὴ δυναμένου
 τοῦ περὶ τῶν καόλου λόγου, ἔτι μᾶλλον σφαλεμώτερος ρώτερος ὁ
 περὶ τῶν καθ’ ἕκαστα· τὰ γὰρ καθ᾿ ἕκαστα τῶν καθόλου ἧττον δυνάμεθα
 γινώσκειν· ἡ γὰρ περὶ ταῦτα σκέψις οὔτε ὑπὸ τέχνην ἐστί τινα 
 οὔτε μέθοδον καὶ παραγγελίαν ὡρισμένην. καἰ διὰ τὸῦτο δέον ἐστὶ τοὺς
 πράττοντας πρὸς τὸν καιρὸν βλέπειν καὶ ἀπὸ τούτου ζητεῖν τὸν περὶ τῶν
 πράξεων λόγον· γνώσονιαι γὰρ εἰ ἀγαθαί εἰσιν αἱ πράξεις ἢ φαῦλαι τοῦτον τὸν τρόπον σκοποῦντες. ὥσπερ καὶ ἰατροὶ καὶ κυβερνῆται ποιοῦσι·
 τὰς γὰο κατὰ τὴν τέχνην πράξεις ἑκάτερος ἀπὸ τοῦ καιροῦ κρίνουσιν. ἀλλὰ
 3 τῆς om. h 7 ἀρετὴ Bh ut Arist. cod. Ob: ἡ ἀρετὴ
 Arist. vulg. 15 ἀποδεῖξαι B: ὑποδεῖξαι h 17 ὑπερκείσθω B et Arist. N
 b:ὑποκείσθω Arist. vulg. 18 ὀρθὸς λόγος Bh ut Arist. K b L b O b: ὁ
 ὀρθὸς λόγος Arist. vulg. 20 περὶ — τὸν b: om. B 22 κατ᾿ ἀρχάς] p.4,20 24
 νῦν seclusi 25 ἅπαν corruptum videtur 29 τῶν h: αὐτῶν B 
 καίπερ ὄντος τοιούτου τοῦ παρόντος λόγου. πειρα τέον βοηθεῖν
 τῇ κατ᾿ αὐτὸν ἀληθείᾳ. καὶ πρῶτον τοῦτο θεωρητέον, ὅτι αἱ
 κατ᾿ ἀρετὴν πράξεις ὑπὸ ἐνδείας ἢ ὑπερβολῆς πεφύκασι φθείρεσθαι· ὥσπερ ἐπὶ
 τῆς ἰσχύος καὶ τῆς ὑγιείας ὁρῶμεν· δεῖ γὰρ ὑπὲρ τῶν ἀφανῶν τοῖς
 φανεροῖς μαρτυρίοις κεχρῆσθαι. τά τε γάρ ὑπερβάλλοντα γυμνάσια τὴν ἰσχὺν τοὺ
 σώματος διαφθείρει καὶ τὰ ἐλλείποντα τοῦ μετρίου· τὸν αὐτὸν δὲ τρόπον καὶ τά
 σιτία καὶ ἰὰ ποτὰ τά μὲν πλείω ἢ ἐλάττω τῶν δεόντων ἰὴν ὑγίειαν ἀπελαύνει.
 τὰ μέσα δὲ καὶ ποιεῖ καὶ αὔξει καὶ σῴζει· οὕτως οὗν καὶ ἐπὶ τῆς σωφροσύνης
 καὶ τῆς ἀνδρείας 
 ἔχει καὶ τῶν ἀρετῶν. ἀρετῶν. ὅ τε γὰρ πάντα φεύγων καὶ
 φοβούμενος καὶ μηδὲν ὑπομένων δειλ’ ὃς γίνεται, ὅ τε μηδὲν ὅλως φοβούμενος
 ἀλλὰ πρὸς πάντα βαδίζων θρασύς. ἀνδρεῖος δἒ ὁ μέσος. ὁμοίως δὲ καὶ ἡ
 σωφροσύνη ὑπὸ τῆς ὑπερβολῆς καὶ ἐλλείψεως φθείρεται· καὶ γὰρ ὁ μὲν πάσης
 ἡδονῆς ἀπολαύων καὶ μηδεμιᾶς ἀπεχόμενος ἀκόλαστός ἐστιν, ὁ δὲ
 πάσας φεύγων ὥσπερ οἱ ἄγροικοι ἀναίσθητος, ὁ δὲ μέσος ὁ σώφρων ἐστίν. ὑπὸ
 τῆς μεσότητος γὰρ καὶ ἡ σωφροσύνη καὶ ἡ ἀνδρεία σώζεται. οὐ μόνον δὲ αἱ
 ἐνέργειαι, δι᾿ ὧν αἱ γενέσεις καὶ αἱ αὐξήσεις τῶν ἀρετῶν καὶ αἱ
 φθοραί καταλλήλως ἔχουσι τοῖς ἀποτελουμένοις, ἀγαθαὶ μέν, εἰ γεννῶσι καὶ
 αὔξουσι, φαῦλαι δέ, εἰ φθείρουσιν, ἀλλὰ καὶ αἱ μετὰ τὰς ἕξεις
 τῶν ἀρετῶν ἐνέργειαι, ὧν αἴτιαί εἰσιν αἱ ἕξεις ὡσαύτως ἔχουσι· καὶ δῆλον ἀπὸ
 τῶν ὁμοίων τῶν φανερωτέρων. ἡ γὰρ ἰσχὺς γίνεται ἐκ τοῦ πολλὴν τροφὴν
 λαμβάνειν καὶ πολλοὺς πόνους ὑπομένειν· καὶ πάλιν ἡ ἰσχὺς αἰτία γίνεται
 ταύτης τῆς ἐνεργείας· ὁ γὰρ ἰσχυρὸς δύναται μάλιστα πολλὴν τροφὴν λαμβάνειν
 
 καὶ πολλοὺς πόνους ὑπομένειν. ὁμοίως δὲ καὶ ἐπὶ τῶν ἀρετῶν
 ἔχει· καὶ γὰρ ἐκ τοδ’ ἀπέχεσθαι τῶν ἡδονῶν σώφρονες γινόμεθα καὶ σώφρονες
 γενόμενοι δυνάμεθα τῶν ἡδονῶν ἡδονῶν μᾶλλον. ὁμοίως δὲ καὶ ἐπὶ τῆς ἀνδρείας·
 ἐθιζόμενοι γὰρ καταφρονεῖν τῶν δεινῶν καὶ ὑπομένειν μένειν αὐτὰ γινόμεθα
 ἀνδρεῖοι· γενόμενοι δὲ αὐτὸ τοῦτο πάλιν πλέον δυνάμεθα τὸ
 ὑπομένειν τὰ φοβερά. Ὅτι περὶ ἡδονὰς καὶ λύπας ἐστὶν ἡ ἠθικὴ ἀρετή. κεφ. γ΄. Ἐπεὶ δὲ καὶ πρὶν εἰς ἕξιν ἐλθεῖν ἀρετῆς καὶ μετὰ τὴν ἕξιν τὰς αὐτὰς
 ἐπιδεικνύμεθα ἐνεργείας, τί σημεῖον γένοιτ’ ἂν τῶν ἐχόντων τὰς ἕξεις ἢ τῶν
 μήπω κτησαμένων; οὐδὲν ἄλλο ἡ ἡ ἐπὶ τοῖς κατ’ ἀρετὴν ἔργοις ἡδονή ἔ καὶ λύπη. ὁ μὲν γὰρ ἀπεχόμενος τῶν σωματικῶν ἡδονῶν καὶ τῷ ἀπέχεσθαι
 χαίρων οὗτος σώφρων ἐστίν, ὁ δὲ ἀχθόμενος ἀκόλαστος ἔτι· καὶ ὁ μὲν ὑπομένων
 τὰ δεινὰ καὶ χαίρων ἢ μὴ λυπούμενός γε ἀνδρεῖος, ὁ δὲ λυπούμενος δειλὸς ἔτι.
 περὶ ἡδονὰς γὰρ καὶ 5 κεχρῆσθαι Bh: χρῆσθαι Mullach ex
 Aristotele 15. 16 ἀναίσθητος Bh ut Arist. L b O b: ἀναίσθητός τις Arist.
 vulg. 28 δεινῶν B (et Heinsius ex coniectura) ἡδονῶν h: φοβερῶν Mullach
 30 τὸ Bh: τῶ fort. scribendum 
 λύπς ἐστὶν ἡ ἠθικὴ ἀρετή. ὸιὰ μὲν γὰρ τὴν ἡδονὴν τὰ φαῦλα πράττομεν, διὰ δὲ τὴν λύπην τῶν καλὦν ἀπεχόμεθα. διὰ τοῦτο δεῖ
 τῶν ἀγαθῶν ἐθῶν καὶ πράξεων εὐθυς ἐκ παίδων πολὺν ποιήσασθαι λόγον, ὡς ὁ
 Πλάτων φησί, καὶ ἀνάγεσθαι παῖδας ὄντας τοῖς τοιούτοις ἔθεσιν,
 ὥσιε δυνηθῆναι χαίρειν μὲν οἷ δεῖ, λυπεῖσθαι δὲ οἷς προσῆκεν λυπεῖσθαι· ἡ
 γὰρ ὀρθὴ καὶ κατὰ λόγον παιδία αὕτη ἐστίν. ἔτι, ἐπεὶ αἱ ἀρεταὶ περὶ πράξεις
 εἰσὶν ἢ πά|θῆ, οἷς δέ τις πράττει ἢ πάσχει ἢ χαίρει, ἐὰν
 βουλόμενος πράττῃ ἢ πάσχῃ, ἢ λυπεῖται, ἐὰν ἄλλου βιαζομένου, φανερὸν ὅτι
 πᾶσα ἀρετὴ περὶ ἡονὰς καὶ λύπας ἐστίν. ἔτι δὲ καὶ ἀπὸ τῶν ἐν
 ταῖς πολιτείαις κολάσεων φανερόν· τοὺς γὰρ τοῖς πονηροῖς ἡδομένους λυποῦντες
 οἱ νομοθέται πείθουσι τά μὲν φαῦλα μισεῖν, ἥδεσθαι δὲ τοῖς ἀγαθοῖς ἔργοις·
 καὶ οὅιως ἐντιθέασιν αὐτοῖς ἐθίζοντες τὴν ἐπ᾿ ἀρετῇ ἡδονήν. αἱ γὰρ
 τοιαῦται κολάσεις πρὸς τοὺς νοσοῦντας τὰ πολιτικὰ ἰατρειῶν ἐχουσι λόγον.
 καὶ καθάπερ ἐ.είναις ἐναντίαι αἱ νόσοι ἃς θεραπεύουσι, 
 πεύουσι, καὶ ἐὰν ἴὸωμε̣ν ἰατρὸν ψυχρὰν προσάγοντα θεραπείαν,
 γινώσκομεν εὐθὺς τὴν νόσον ἀπὸ θέρμης συσιῆναι, οὕτω καὶ ἀπὸ τῶν κολάσεων
 ὀδυνηρῶν νηρῶν οὐσῶν γινώσκομεν, ὅτι θεραπευόμεναι κακίαι ἀπὸ ἡδονῆς
 γίνονται. ἔτι, καθὼς εἴρηται, πᾶσα ψυχῆς ἕξις, ὑφ᾿ ὧν τίκτεται καὶ βελτίων ἢ
 χείρων γίνεται, πρὸς ταὖτα καὶ περὶ ταῦτα τὴν φύσιν ἔχει καὶ ἐν αὐτοῖς συνίσταται· ἀλλὰ ἀπὸ τῆς ῃδονῆς καὶ τῆς λύπης αἱ φαῦλαι
 γίνονται ἕξεις, δηλαδὴ τοῦ διώκειν τὴν ἡδονὴν ὥσπερ οὐ δεῖ, καὶ ὅτε οὐ δεῦ,
 καὶ πάλιν φεύγειν τὴν λύπην ὅτε οὐ δεῖ καὶ ὡς οὐ δεῖ καὶ ὅπου οὐ δεῖ· καὶ
 ὅσαι ἄλλαι περιστάσεις πονηρὰν ποιοῦσι τὴν ζήτησιν τῆς
 ἡδονῆς ἢ τὴν φυγὴν τῆς λύπης· ὁμοίως δὲ καὶ ἐπὶ τῆς ἀρετῆς ἔχει· συνίσταται
 γὰρ ἀπὸ τοῦ διώκειν καὶ φεύγειν τὴν ἡδονὴν καὶ τὴν λύπην ὡς δεῖ
 καὶ ὅτε δεῖ. ὥστε φανερόν, ὅτι περὶ ταύτας αἱ ἕξεις τὴν φύσιν ἔχουσι καὶ ἐν
 αὐταῖς συνίσιανται. διὰ τοῦτο καί τινες ὁρίζονται τὰς ἀρετὰς ἀπαθείας καὶ
 ἠρεμίας μίας εἶναι, ἀπὸ τῆς ἡδονῆς τὸν ὁρισμὸν λαμβάνοντες· καίτοι οὐ καλῶς
 ὁρίζονται, ὅτι ἁπλῶς ἄνευ | προσθήκης ποιοῦνται τὸν ὁρισμόν, μὴ προστιθέντες
 
 τῇ ἠρεμί̣ᾳ καὶ ἀπαθείᾳ τὸ ὡς δεῖ καὶ ὅτε δεῖ καὶ τὰς ἄλλας
 περιστάσεις. ὑπόκειται ἅρα ἡ ἀρετὴ εἶναι ἡ ἕσις ἡ οὕτως ἔχουσα περὶ ἡδονὰς
 καὶ λύπας, καθὼς προσδιωρισάμεθα, τῶν βελτίστων πρακτική, ἡ δὲ κακία
 τοὐναντίον. γνοίημεν δ᾿ ἂν ἔτι βέλτιον περὶ τῶν εἰρημένων, καὶ ἀπὸ τούτων
 τῶν λόγων. τριῶν γὰρ ὄντων δι᾿ ἅ τις αἱρεῖταί τι καὶ ιοσούτων
 δι᾿ ἅ τις φεύγει τι, καλοῦ συμφέροντος ἡδέος, αἰσχροῦ ἀσύμφόρου λυπηροῦ, ὁ
 μὲν ἀγαθὸς πᾶσι κατὰ τὸ εἰκὸς ἐπιβάλλει, διώκων μὲν τὰ ἄριστα,
 φεύγων δὲ ἃ βλάβη διώκειν, ὁ δὲ κακὸς ἁμαρτάνει περὶ κρίσιν αὐτῶν καὶ
 μάλιστα τὴν τοῦ ἡὸέος· ἡ γὰρ ἡδονὴ οὐ μόνον κοινή ἐστι πᾶσι τοῖς ζῴοις, ἀλλὰ
 καὶ πᾶσιν ἕπεται τοῖς εἰρημένοις αἱρετοῖς. ἃ γὰρ αἱρούμεθα, 
 μέθᾳ, τούτοις πᾶσιν ἡδόμεθα. καὶ ἔστι τὸ καλὸν καὶ συμφέρον ἡδὺ τῇ 2 καλλῶν B 3 ἐθῶν h: om. B πολλὺν Β 4 Put. de Legg. II
 p. 653 B 5 προσήκει coni, Mullach 7 περὶ om. h 19 καὶ περὶ ταῦτα om. h
 27 συνίσταται ed. 1617: συνίστανται Bh 
 ἑαυτῶν φύσει· καὶ διὰ τοῦτο οἱ κακοὶ ἀπατῶνται, τὸ ἡδὺ καλὸν
 καὶ συμφέρον ἡγούμενοι πᾶν, διότι ἕπεται νομίζοντες καὶ ἀντιστρέφειν. τὸ δὲ
 οὐχ οὕτως ἔχει· συμβαίνει γὰρ πολλὰ τῶν ἡδέων αἰσχρὰ καὶ ἀσύμφορα εἶναι·
 ὥστε φανερόν. ὅτι περὶ ἡδονὰς καὶ λύπας αἱ ἀνθρώπιναι καταγίνονται 
 πράξεις. ἔτι πᾶσιν ἡμῖν ἐκ νηπίου τοῦτο τὸ πάθος σύνεστι καὶ
 συντρέφεται. καθάπερ ἐγκεχρωσμένον τῷ βίῳ· καὶ τὰς ἀγαθὰς πράξεις καὶ τὰ
 πονηρὰς τούτῳ κρίνομεν τῷ κανόνι, τῷ τἀς μὲν λύπην φέρειν, τας δὲ ἠδονήν,
 καὶ πάντες οὕτω κανονίζομεν τὰς ἐνεργείας, εἰ καὶ μὴ ὁμοίως, ἀλλὰ μᾶλλον καὶ
 ἦττον· ὥστε ἀνάγκη περὶ ἡδονὰς καὶ λύπας εἶναι τὴν πᾶσαν
 ταυτηνὶ πραγματείαν. οὐ γὰρ μικρὸν βοηθεῖ τῷ ζητοῦντι τῷ ζητοῦντι τὰ πρακτέα
 τὸ εἰδέναι, τί ἐστι τὸ καλῶς χαίρειν ἢ τὸ κακῶς ἢ τὸ καλῶς 
 λυπεῖσθαι ἢ τὸ κακῶς· ἐπεὶ μηδὲ μικρὸν μέρος τῶν πράξεων τὸ ἥδεσθαι καλῶς ἢ
 λυπεῖσθαι ἢ δοὐναντίον. ἀπὸ τούτων γὰρ τὰ τῶν ἀνθρώπων ἤθη γινώσκομεν εἰ
 φαῦλα ἢ ἀγαθά. ἔτι ὅσα τῶν πρακτέων οὐκ εἰσὶ ρᾷδια, περὶ ταῦτα
 καὶ τέχνη καταγίνεται καὶ ἀρετή· πρὸς γὰρ τὰ ρᾷδια οὐδεμία χρεία πολυχρονίου
 ἔθους ἢ μεθόδου τεχνικῆς· ὥστε ὅσῳ χαλεπωτερα, τοσούτῳ μείζονος δεήσονται
 καὶ τέχνης καὶ ἀρετῆς· ἐπεὶ καὶ βέλτιον τὸ τὰ χαλεπώτερα διαθέσθαι καλῶς τοῦ
 τῶν ῥᾳδίων περιγενέσθαι· ἡ ἀρετὴ ἄρα μάλιστα ἐν ἰοῖς
 χαλεπωτέροις ἐστί καὶ περὶ ταῦτα κατὰγίνεται. ἐστι δὲ
 χαλεπώτερον τῷ σπουδαίῳ ἡδονῇ μάχεσθαι ἢ θυμῷ. καθα φησιν Ἠράκλειτος· καὶ
 διὰ τοῦτο ἄρα περὶ ἠδονὰς καὶ λύπας εἷναι ἀναγκη πάσαν τὴν πραγματείαν καὶ
 τῇ ἀρετῇ καὶ τῇ πολιτικῇ· ὁ μὲν γὰρ καλως χρώμενος ἡδονῇ καὶ λύπῃ ἀγαθόν ὁ
 δὲ κακῶς κακός. Ὅτι διαφέρει ὁ δίκαιος τοὺ ποιοῦντος τὰ δίκαια, καὶ ἐπὶ τῶν 
 ἄλλων ὁμοίως κεφ. δ΄. Ὅτι μὲν οὖν ἡ ἀρετὴ περὶ ἡδονὰς καὶ λύπας ἐστί. καὶ ὅτι ἐξ ὧν γίνεται, ἀπὸ τούτων καὶ αὔξεται καὶ φθείρεται, καθ᾿ ἕτερον τρόπον καὶ
 ἕτερον τῶν ἐνεργειῶν γινομένων. καὶ ὅτι ἐξ ὧν ἐγένετο, περὶ ταῦτα καὶ
 ἐνεργεῖ, εἴρηται. ἀπορήσειε δ’ ἄν τις πῶς λέγομεν ὅτι τὸν 
 Θέλοντα δίκαιον γενέσθαι δεῖ τὰ δίκαια ποιεῖν καὶ τὸν σώφρονα τὰ σώσρονα· οἱ
 γὰρ τὰ δίκαια πράττοντες δίκαιοι πάντως εἰσὶ καὶ οἱ τὰ σώφρονα σώφρονες,
 ὥσπερ οἱ πράττοντες τὰ μουσικὰ ἢ γραμματικὰ μουσικοί εἰσι καὶ
 γραμματικοί. λέγομεν δὲ πρὸς τοῦτο, ὅτι φαίνεταί τις οὖσα διαφορὰ τοῦ τὰ
 δίκαια ποιοῦντος καὶ τοῦ δικαίου; ὁμ·οίως δὲ καὶ ἐπὶ τῶν τεχνῶν. ἐνδέχεται γάρ τινα γραμματικόν τι ποιῆσαι ἠ ἀπὸ τυχῆς ἠ ἄλλου ὐποθεμένου
 καὶ μὴ γραμματικὸν εἶναι· ἔσται δὲ γραμματικος, ὅτε γραμματικον τι ποιήσει
 καὶ γραμματικῶς, τουτέστιν ἀκολουθῶν τῷ κανόνι τῆς ἐν αὐτῷ γραμματικῆς. οὕτω
 καὶ τὰ δίκαια ἐνδέχεται ποιῆσαί τινα καὶ μὴ δίκαιον εἶναι. μᾶλλον δὲ καὶ
 μείζων ἐστὶν ἐν τούτοις ἡ διαφορὰ ἐπὶ τῆς ἀρετῆς 
 7 λύπειν Β 11 τὸ κακῶς ἢ τὸ καλῶς om h 14 εἰ Β: ἢ h 18
 περιγενέσθαι h: γενέσθαι Β 21 Heraclit. frg. CV Bywater 
 ἢ ἐπὶ τῶν τεχνῶν. τὸ μὲν γάρ τῶν τεχνῶν ἀγαθὸν ἐν αὐταῖς ἐστι
 ταῖς ἐνεργείαις τῆς τέχνης, ὥστε ἐάν τις μουσικὰ ποιῇ μουσικὴν εἰδώς, οὐδὲν
 χωλύει μουσικὸν αὐτὸν ὀνομάζειν· ἔστι γὰρ μουσικός, καὶ ἐὰν μὴ προαιρούμενος
 αὐτὸς τὰ μουσικὰ ποιῇ ἀλλὰ ἑτέρου βιαζομένου· ἐπὶ δὲ τῆς ἀρετῆς 
 οὕτως. καὶ γὰρ ἐάν τις δίκαια ποιῇ, οὐκ ἂν εἴη δίκαιος, ἐὰν μὴ πρὸς τοῖς
 ἄλλοις καὶ πάνυ βουλόμενος ποιῇ καὶ ὑφ’ ἑαυτοῦ κινούμενος καὶ οὐχ ἑτέρου
 βιαζομένου. ιότε γὰρ ἔσται δίκαιος, πρῶτον μὲν ἐὰν πράττῃ τὰ δίκαια γινώσκων
 ἃ πράιτει, ἔπειτα ἐὰν προαιρούμενος αὐτὸς πράττῃ καὶ τρίτον εἰ
 βεβαίως καὶ ἁμετινίτως ἔχει πρὸς τὴν πρᾶξιν. καὶ γὰρ οὐκ ἂν εἴη
 δίκαιος ὁ εἰὸὼς μὲν τὰ δίκαια καὶ πράττων ἑκών, οἰόμενος δὲ μὴ πάντα χρόνον
 καιρὸν εἰναι δικαιοσύνης. ταῦτα δὲ πρὸς μὲν τὸ λαβεῖν τὰς ἄλλας τείνας καὶ
 τεχνίτας εἶναι κατ᾿ αὐτὰς οὐ ζητοῦνται πλὴν τοῦ εἰδέναι· χωρὶς γὰρ τοῦ
 εἰδέναι πῶς ἄν τις εἴη τεχνίτης; εἰ δὲ μήτε προαιρούμενος τὴν τέχνην ποιεῖ
 μήτε | ἀκινήτως ἔχων πρὸς τὴν 
 μεταχείρισιν τῆς τέχνης, οὐ διὰ τοῦτο κωλύεται τεχνίτης εἶναι·
 πρὸς δὲ τὴν ἀρετὴν τὸ μὲν εἰδέναι περὶ αὐτῆς πάντα ἃ προσῆκεν εἰδέναι μικρὸν
 ἢ οὐδὲν συντελεῖ πρὸς τὸ σπουδαῖόν ιινα γένεσι, τὰ δ᾿ ἄλλα οὐ μικρὸν ἀλλὰ τὸ
 πᾶν δύναται· καὶ γὰρ ἐνδέχειαι μηδὲν ἀκριβὲς περὶ ἀρε- τῆς εἰπεῖν εἰδότα
 σπουδαῖον εἶναι. χωρὶς δὲ τοῦ προαιρεῖσθαι καὶ ἀκινήτως νήτως
 ἔχειν πρὸς ἀρειὴν ἀδύνατον εἶναι σπουδαῖον, ἅτινα ἐκ τοῦ πολλάκις ποιεῖν ἰὰς
 ἐνεργείας περιγίνεται, καθὼς εἴρηται, τὰ μἐν οὖν πράγματα 
 <δίκαια καὶ σώφρονα, ὅταν ᾖ τοιαῦτα>, ο ἴα ἄν ὁ δίκαιος ἢ ὁ
 σώφρων ποάξειε· δίκαιος δὲ καὶ σώφρων ἐστὶν οὐχ ὁ ταῦτα πράττων πᾶς, ἀλλὰ ὁ
 οὕτω πράττων ὥσπερ οἱ δίκαιοι καὶ οἱ σώφρονες πάττουσιν. ὥστε
 καλῶς λέγεται, ὅτι ἐκ τοῦ τὰ δίκαια ποιεῖν ὁ δίκαιος γίνεται καὶ ἐκ τοῦ
 τὰσώφρονα ὁ σώφρων· ὃς δὲ μὴ πράττει ταῦτα, οὐδέποτε γίνεται ἀγαθὸς οὐδὲ
 μελλήσει ποιὲ γενέσθαι. ἀλλ’ οἱ πλείους τῶν ἀνθρώπων ταῦια μὲν οὐ
 πράττουσιν, ἐπὶ δὲ τὴν σοφίαν καταφούγοντες καὶ τοὺς λόγους οἴονται διὰ
 τοῦτο φιλοσοφεῖν καὶ οἴονται σπουδαῖοι 
 δάιοι εἶναι, ὅτι μόνον περὶ ἰῆς ἀρετῆς ἀκριβῶς γινώσκουσιν
 εἰπεῖν, ὅμοιόν τι ποιοῦντες τοῖς κάμνουσιν, οἳ τῶν ἰατρῶν ἀκούουσι μὲν
 ἐπιμελῶς, ποιοῦσι δὲ οὐδὲν τῶν προσταττομένων. ὥσπερ τοίνυν τοίνυν ἐκείνοις
 οὐδέποτε ἕξει τὰ σώματα καλῶς οὕτω θεραπευομένοις, οὕτως οὐδὲ οὗτοι τὴν
 ψυχὴν καλλίω ποιήσουσιν οὕτω φιλοσοφοῦντες. | Ὅτι ἕξις ἐστὶν ἡ ἀρετὴ καὶ μεσότης, κεφ. ε'. Μετὰ δὲ ταῦτα σκεπτέον τί ἐστιν ἡ ἀρετή. τρία γάρ ἐστι τὰ ἐν τῇ ψυχῇ, πάθη
 δυνάμεις ἕξεις. καὶ πάθη μέν εἰσιν ἐπιθυμία ὀργή φόβος θράσος φθόνος χαρὰ
 φιλία μῖσος πόθος ζῆλος ἔλεος, ὅλως οἷς ἕπεται 1 τὸ
 μὲν γὰρ τῶν τεχνῶν ἀγαθὸν B: ἀγαθὸν γὰρ h 14 μήτε (prius) h: μή τι B
 ἀμετακιήτως Mullach 15 μεταχείρησιν Β 19.20 ἀμετακινήτως Mullach 22
 δίκαια—τοιαῦτα h: om. Β 23 πράξειε B: πράξει h 
 ἡδονὴ ἢ λύπη. δυνάμεις δὲ αἱ πρὸς ταῦτα ἐπιτηδειότητες τῆς
 ψυχῆς, καθ’ ἃς πα θητικοὶ τούτων λεγόμεθα, οἷον καθ’ ἅς ἐσμεν δυνατοὶ ὀργισθῆναι ἢ λυπηθῆναι ἢ ἐλεῆσαι. ἕξεις δὲ οἱ τρόποι, καθ’ οὓς
 πάσχομεν τὰ πάθη, δηλονότι τὸ πάσχειν αὐτὰ καλῶς ἢ κακῶς, οἷον 
 πρὸς τὸ ὀργισθῆναι εἰ μὲν σφοδρῶς καὶ ἀσχέτως ἔχομεν ἢ τοὐναντίον ἀνειμένως
 καὶ μαλακῶς, κακῶς ἔχομεν, εἰ δὲ μέσως, καλῶς· ὁμοίως δὲ καὶ πρὸς τὰ ἄλλα.
 τούτων δὲ τῶν τριῶν τί ἐστιν ἡ ἀρετή, πάθος ἢ δύναμις ἢ ἕξις; πάθος μὲν οὖν
 οὐκ ἔστιν οὔτε ἡ ἀρετὴ οὔτε ἡ κακία. κατὰ μὲν γὰρ τὴν ἀρετὴν σπουδαῖοι
 λεγόμεθα καὶ κατὰ τὴν κακίαν φαῦλοι, κατὰ δὲ τὰ πάθη οὐδαμῶς·
 οὐδεὶς γὰρ φαῦλος ἢ σπουδαῖος διὰ μόνον τὸ ὀργίζεσθαι· ἡ ἀρετὴ
 ἄρα ἢ ἡ κακία οὐκ ἔστι πάθος. ἔτι, κατὰ μὲν τὰ πάθη οὔτε ἐπαινούμεθα οὔτε
 ψεγόμεθα, κατὰ δὲ τὰς ἀρετὰς ἢ τὰς κακίας ἐπαινούμεθα ἢ ψεγόμεθα. ἔτι
 ὀργιζόμεθα μὲν καὶ φοβούμεθα ἀπροαιρέτως καὶ τὰ ἄλλα πάσχομεν ὁμοίως, ἐπὶ δὲ
 τῆς ἀρετῆς καὶ τῆς κακίας οὐχ οὕτως· οὐκ ἄρα εἰσὶ πάθη. ἔτι
 πρὸς τὰ πάθη οὐ λεγόμεθα διακεῖσθαι ἀλλά μᾶλλον κατ’ αὐτὰ κινεῖσθαι, πρὸ δὲ
 τὴν ἀρετὴν διακεῖσθαι λεγό|μεθα καὶ πρὸς ἰὴν κακίαν· οὐκ ἄρα εἰσὶ πάθη. διὰ
 τὰ αὐτὰ δὲ οὐδὲ δυνάμεις εἰσίν. οὔτε γὰρ φαῦλοι ἡ ἀγαθοὶ
 λεγόμεθα τῷ δύνασθαι ὀργισθῆναι ἀπλῶς οὔτε ἐπαινούμεθα ἢ ψεγόμεθα. οὔτε τῷ
 προαιρεῖσθαι δυνάμεθα ὀργισθῆναι, καθάπερ ἐπὶ τῆς ἀρετῆς
 ἔχει, ἀλλὰ μᾶλλον τῷ πεφυκέναι· ἀγαθοὶ γὰρ ἢ κακοὶ οὐ γινόμεθα φύσει, καθὼς
 ἐν τοῖς προειρημένοις ἐδείχθη. εἰ οὖν μήτε πάθη αἱ ἀρεταὶ μήτε δυνάμεις,
 λείπεται τῶν ἕξεων αὐτὰς εἶναι. τί μὲν οὖν ἐστιν ἀρετὴ τῷ γένει, εἴρηται· ἔστι γὰρ ἕξις. δεῖ δὲ μὴ μόνον ἕξιν αὐτὴν εἶναι λέγειν, ἀλλὰ προστιθέναι τὸ τοιάδε τις, τουτέστιν ἀγαθή· ἡ γὰρ κακία ἕξις
 ἐστὶ πονηρά. ῥητέον οὖν περὶ τῆς ἀρετῆς ἐκεῖνο, ὅτι πάσα ἀρετὴ αὐτό τε
 κοσμεῖ τὸ ἔχον τὴν ἀρετὴν καὶ καλῶς ἔχειν ποιεῖ καὶ τὸ ἔργον αὐτοῦ τὸ δι’
 αὐτῆς ἐνεργούμενον εὖ διατίθησιν, οἷον ἡ τοῦ ὀφθαλμοῦ ἀρετὴ καὶ αὐτὸν τὸν
 ὀΦθαλμὸν τελειοῖ καὶ ποιεῖ ἀγαθὸν καὶ τὸ ἔργον αὐτοῦ, δηλονότι τὸ ὁρᾶν· τῆ γὰρ τοῦ ὀφθαλμοῦ ἀρετῇ ἀρετῇ εὖ ὁρῶμεν. ὁμοίως καὶ ἡ τοῦ ἵππου
 ἀρετὴ αὐτόν τε τὸν ἵππον κοσμεῖ καὶ ἀγαθὸν ποιεῖ καὶ τὸ ἔργον αὐτοῦ· καὶ γὰρ τῇ τοιαύτῃ ἀρετῇ δύναται ἐνεγκεῖν καλῶς ἐπιβάτην καὶ
 δραμεῖν καὶ μεῖναι τοὺς πολεμίους. ἐπεὶ δὲ οὕτως ἐπὶ πάντων ἔχει, καὶ ἡ
 ἀνθρωπίνη ὁμοίως ἂν ἔχοι, καὶ εἴη ἂν ἡ ἀνθρωπίνη ἀρετὴ ἕξις ἀφ’ ἧς ὁ
 ἄνθρωπος ἀγαθὸς γίνεται καὶ ἀφ’ ἧς τὸ ἀνθρώπινον ἔργον εὖ καὶ
 καλῶς ἀποτελέσει. πῶς δὲ ἔσται ἡμῖν ἡ τοιαύτη ἕξις, εἴρηται μὲν καὶ πρὸ
 ὀλί- γου (ἐλέγομεν γὰρ τῆς μεσότητος ἀεὶ στοχάζεσθαι τῶν ἐπὶ τὰ πάθη
 κινήσεων, καὶ ἑαυτὸν ἐθίζειν | ἐν τοῖς τοιούτοις τὸν ἐν ἀρετῇ ζῆν
 προαιρούμενον), ἔτι δὲ καὶ ἀπὸ τῶν λεχ θησομένων ἔσται φανερόν,
 ἐὰν θεωρήσωμεν ποία τίς ἐστιν ἡ φυσις της ἀρέτης. σκοπῶμεν οε
 οὕτως. ἐν παντὶ συνεχεῖ, οἷον γραμμῇ ἐπιφανείᾳ σώματι ἢ λόγῳ ἢ χρόνῳ καὶ
 ὅλως ἐν παντὶ δυναμένῳ διαιρεθῆναι λαβεῖν ἔστι τὸ μὲν πλεῖον, τὸ δὲ ἔλαττον,
 τὸ δὲ ἴσον, οἷον ἐπὶ τοῦ συνεχοῦς, εἰ τὸ μὲν δεκάπηχυ πολύ, τὸ δὲ δίπηχυ
 ὀλίγον, ἴσον ἔσται τὸ ἓξ ἔχον πήχεις, ὃ καὶ μέσον καλεῖται, ὅτι Comment. Arist. XIX 2. Heliodorus in Eth. 3 
 ᾦ ἐλλείπει τοῦ δεκαπήχεος ὑπερέχει τοῦ διπήχεος. ὁμοίως δὲ καὶ
 ἐπὶ τοῦ διωρισμένου ποσοῦ· εἰ γὰρ τὰ εἴκοσι πολύ, τὰ δὲ δέκα
 ὀλίγον. ἴσον ἔσται τὰ δεκαπέντε, ὅτι ᾧ ἐλλείπει τοῦ μείζονος ὑπερέχει τοῦ
 ἐλάττονος· τὸ δὲ τοιοῦτον ἴσον μέσον καλεῖται καὶ ἡ τοιαύτη τάξις ἀριθμητικὴ
 ἀναλογία. καὶ ἐπὶ μὲν τοῦ διωρισμένου ποσοῦ οὐκ ἀνάγκη ἐπὶ
 παντὸς λαβεῖν τὴν τοιαύτην ἀναλογίαν (οὑ γάρ ἐστιν ἐπ’ ἄπειρα διαιρετέον)·
 ἐπὶ δὲ συνεχοῦς ἐπὶ παντὸς δυνατόν ἐστιν, ἅτε ἀπειράκις δυναμένου
 διαιρεθῆναι. τοῦτο δὴ τὸ μέσον οὐχ ὁμοίως ἀεὶ κρίνομεν, ἀλλὰ ποτὲ μὲν κατ’
 αὐτὸ τὸ πρᾶγμα, ποτὲ δὲ πρὸς ἡμᾶς. καὶ καῖ’ αὐτὸ μὲν τὸ πρᾶγμα μέσον 
 ἐστὶ τὰ ἓξ τοῦ δέκα καὶ δύο ἴσον ὑπερέχοντα καὶ ἐλλείποντα (ἀπ᾿
 γὰρ τῶν πραγμάτων λαμβάνεται ἡ διαφορά), πρὸς ἡμᾶς δέ, ὅταν ἀφ’ ἡμῶν ἡ
 μεσότης καὶ ἡ ὑπερβολὴ καὶ ἡ ἔλλειψις λαμβάνηται, οἶον εἴ τινι πολὺ τὸ δέκα
 μνᾶς φαγεῖν, δύο δὲ ὀλίγον, οὐκ ἀνάγκη τὰς ἓξ μνᾶ τὴν μεσότητα ψυλάττειν καὶ
 προσηκούσας εἶναι τῷ τι· δυνατὸν γὰρ ἢ πλείους ἢ ἐλάττους
 ἀρκεῖν. πρὸς μὲν οὖν αὐτὸ τὸ πρᾶγμα αἱ ἓξ μναῖ τὸ μέσον καὶ ἴσον ἐστί, πρὸς
 | ἡμᾶς δὲ ἑπτὰ ἴσως ἢ πέντε, ἤγουν ὅσαις τὸ σῶμα προσήκει. αἱ
 δὲ ἓξ Μίλωνι μὲν ἄιε ἱκανῶς γευμνασμένῳ ὀλίγη ἔσται τροφὴ καὶ ὁ ἀλείπτης
 πλείω παρέξει, τῷ δὲ ἀρχομένῳ τῶν γυμνάσίων πολύ. ὁμοίως δὲ καὶ ἐπὶ δρόμου
 καὶ πάλης ἔχει· καὶ ἐπὶ τούτων γὰρ ἀπὸ τῶν γυμναζομένων τὸ ἴσον
 κρίνομεν. ἔτι δὲ καὶ πᾶς τῆς ἡστινοσοῦν προϊτάμενος ἐπιστήμης τὸ μέσον ἀεὶ
 ζητεῖ, τὴν ὑπερβολὴν καὶ τῆν ἔλλειψιν φεύγων· μέσον ἐκεῖνο δηλονότι διώκων,
 ὃ πρὸς ἡμᾶς οὐ πρὸς τὸ πρᾶγμα μέσον ἐστί. καὶ τοῦτον τὸν τρόπον πᾶσα
 ἐπιστήμη τὸ ἴδιον ἔργον καλῶς ἀποτελεῖ. διὰ τοῦτο καὶ εἰώθαμεν
 λέγειν ἐν τοῖς εὖ ἔχουσι τῶν ἔργων, ὅτι οὔτε ἀφελεῖν ἔστιν οὔτε
 προσθεῖναι, δεικνύντες ὅτι καὶ τὴν ὑπερβολὴν ὁμοίως καὶ τὴν ἔλλειψιν φεύγει,
 ὡς τῶν μὲν διαφθειρουσῶν τὸ τῶν ἔργων ἀ.γαθόν, τῆς δὲ μεσότητος μόνης
 σωζούσης. ἐπεὶ δὲ ἡ ἀρετὴ πα σὴς τέχνης ἀκριβεστέρα καὶ ἀμείνων ἐστί,
 καθάπερ καὶ ἡ φύσις, τὸ μέσον ἂν καὶ αὕτη σκοποίη. ἀρετὴν δὲ λέγ·ω οὐ τὴν
 διανοητικήν (ἄλλως γὰρ τὸ κατ’ αὐτὴν ἔχει) ἀλλὰ ἰὴν ἠθικήν·
 αὕτη ἐστι περὶ πάθη καὶ πράξεις, ἃ καὶ πλείω καὶ μείζω τοῦ δέοντος καὶ ἐλάττω δυνατὸν εἶναι. καὶ διὰ τοῦτο καὶ τὸ δέον ἐστὶν ἐν
 αὐτοῖς, δηλονότι τὸ ἴσον. καὶ γὰρ ἔστι καὶ φόβη θῆναι καὶ θαρρῆσαι καὶ
 ἐπιθομῆσαι καὶ μισῆσαι καὶ ὀργισθῆναι καὶ ἐλεῆσαι καὶ ὅλως 
 ἡσθῆναι καὶ λυπηθῆναι θῆναι μᾶλλον καὶ ἦττον καὶ ἀμφότερα οὐ καλῶς. τὸ δὲ
 παθεῖν ταῦτα πάντα ὅτε δεῖ καὶ ὡς δεῖ καὶ ἐφ’ οἷς δεῖ καὶ πρὸς οὓς δεῖ καὶ
 οὗ ἕνεκα δεῖ, μέσον ἐστὶ καὶ ἄριστον, ἐν ᾧ ἡ ἀρετὴ γίνεται. ὁμοίως δὲ ἔχει
 καὶ περὶ ἰὰς ἀποτελουμένας ὑπὸ τῶν παθῶν | πράξεις· ἔστι γὰρ
 καὶ ἐν αὐταῖς ὑπερβολὴ καὶ ἔλλειψις καὶ μεσότης. ἐπεὶ τοίνυν ἡ
 ἀρετὴ περὶ πάθη καὶ πράξεις καταγίνεται, τῶν δὲ παθῶν καὶ τῶν πρά- 12 ἡ ante ἔλλειψις Β: om. h λαμβάνεται h 30 ἐθικὴν h 34
 καὶ μισῆσαι Bh: om. Arist. vulg.: καὶ ἀποστραφῆναι Arist. Mb 
 ξέων τὸ μέσον ἀεὶ καὶ κατόρθωμα ὀνομάζεται καὶ ἐπαινεῖται, ἅπερ
 ἄμφω τῆς ἐστὶν ἡ ἀρετή, τὸ μέσον ἀεὶ σκοποῦσα. ἔτι τὸ μὲν ἁμαρτάνειν
 πολοειδές ἐστιν, ὡς εἰπεῖν· πολλαχῶς γάρ τις δύναται ἁμαρτάνειν. τὸ γὰρ κακὸν ἄπειρον, ὡς οἱ Πυθαγόρειοι ἔλεγον, τὸ δὲ ἀγαθὸν ὡρισμένον
 τι καὶ πεπερασμένον· καὶ διὰ τοῦτο καὶ τὸ κατορθοῦν ἁπλοῦν τί
 ἐστι καὶ μονοειδές. ὅθεν καὶ τὸ μὲν ἁμαρτάνειν ῥᾴ.διόν ἐστιν, ὥσπερ τοξόταις
 τὸ ἀποτογχάνειν τοῦ σκοποῦ, τὸ δὲ κατορθοῦν χαλεπόν, ὥσπερ τὸ βάλλειν κατὰ
 σκοπόν. φαίνεται ἄρα καὶ διὰ τοῦτο τὴν μὲν ὑπερβολὴν καὶ τὴν 
 ἔλλειψιν τῆς κακίας εἶναι (ἁόριστα γὰρ ἑκάτερον), τὴν μεσότητα δὲ ἀρετῆς,
 ὡρισμένην καὶ μίαν οὖσαν· Ἐσθλοὶ μὲν γὰρ ἁπλῶς, παντοδαπῶς δὲ κακοί. Ἔστιν ἄρα ἡ ἀρετὴ ἕξις προαιρετική, ἐν μεσότητι οὖσα τῇ πρὸς ἡμᾶς, ὡρισμένῃ
 λόγῳ ᾦ καὶ ὡς ἂν ὁ φρόνιμος ορισειε. ὁρίσειε. μεσότης 
 δὲ δύο κακιῶν, τῆς μὲν καθ’ ὑπερβολήν, τῆς δὲ κατ’ ἔλλειψιν·
 τὴν μὲν γὰρ ὑπερβάλλει, τῆς δὲ ἐλλείπει διὰ τὸ τὴν μὲν τῶν κακιῶν
 ὑπερβάλλειν τὸ δέον, τὴν δὲ ἐλλείπειν τοῦ δέοντος, τὴν δὲ ἀρετὴν τὸ δέον
 μόνον ζητεῖν, δηλονότι τὸ μέσον, καὶ τοῦτο μόνον αἱρεῖσθαι. ὥστε εἰ μὲν
 ζητοίημεν αὐτὸ τὸ εἶναι τῆς ἀρετῆς, μεσότης ἐστίν, εἰ δὲ τὸ ἀγαθὸν αὐτῆς καὶ τὸ εὖ, ἀκρότης ἐστί.| Ὅτι οὐκ ἐν παντὶ πάθει ἢ πάσῃ πράξει μεσότης, καὶ κατὰ μέρος
 περὶ τοῦ τίς ἀρετὴ τίνων κακιῶν μέση ἐστί. κεφ. ς. Προσήκει δὲ καὶ ἐκεῖνο γινώσκειν, ὅτι οὐ πᾶσα πρᾶξις οὐδὲ πᾶν πάθος μεσότητα
 ἐπιδέχεται τὴν ζητουμένην, τὸ δέον δηλονότι· ἔνια γὰρ ὁμοῦ καὶ
 ὑπερβάλλοντα καὶ ἐλλείποντα καὶ ἐν μεσότητί τινι ὄντα ἀεὶ πονηρά εἰσιν, οἷον
 ἐν μὲν πάθεσιν ἀναισχυντία καὶ φθόνος, ἐν δὲ πρά- ξεσι μοιχεία κλοπὴ
 ἀνδροφονία· καὶ πάντα ταῦτα οὐ διὰ τὸ ὑπερβάλλειν τὴν ἐν αὐτοῖς
 μεσότητα ἢ ἐλλείπειν αὐτῆς φαῦλα λέγονται, ἀλλὰ αυ ὐτὰ καθ’ ἑαυτὰ πονηρά
 εἰσιν. οὐκ ἔστιν οὑν οὐδέποτε τὸ δέον ἐν τοῖς τοιούτοις, οὐδὲ
 κατορθοῦν ἔστιν ἐν αὐτοῖς ἀλλὰ ἀεὶ ἁμαρτάνειν· οὐδ’ ἔστιν ἐν αὐτοῖς
 προσδιορίζειν, καθάπερ καὶ ἐν τοῖς ἄλλοις πάθεσι, τὸ ὡς δεῖ καὶ ὅτε δεῖ. οὐ
 γὰρ προσδιοριστέον, τοὺς τοιχωρύχους πῶς δεῖ κλέπτειν καὶ πότε καὶ τίνα καὶ
 παρὰ τίνων, ἀλλὰ ἀπλῶς τό τι τούτων ποιεῖν ἁμαρ- τάνειν ἐστίν. οὐ τοίνυν
 ἐστὶν ἐν τοῖς τοιούτοις μεσότης οὐδὲ ὑπερβολὴ καὶ ἔλλειψις,
 ὥσπερ οὐδὲ ἀδικίας ἢ δειλίας ἢ ἀκολασίας. τούτων γὰρ αἱ μὲν
 ὑπερβολαί εἰσιν, αἱ δὲ ἐλλείψεις ἀρετῆς· ὑπερβολῆς δὲ καὶ ἐλλείψεως ὑπερβολὴ
 καὶ ἔλλειψιν καὶ μεσότητα ζητεῖν, σφόδρα ἄτοπον· ἀλλ’ ὥσπερ μεσότητος οὐκ
 ἔστιν ὑπερβολὴ καὶ ἔλλειψις καὶ μεσότης, τῆς ἀρετῆς λέγω, 7 τοξόταις B: τοξότῃ h 17 ἐλλείπειν τοῦ δέοντος Β:
 ὑπερβάλλεσθαι h 36 ἐλλεί- 3* 
 καὶ ἐλλείψεων μεσότης καὶ ὑπερβολὴ καὶ ἔλλειψις γένοιτ’ ἄν,
 ἀλλὰ ἀεὶ καὶ καθ’ ὃν ἂν τρόπον πράττωνται, ἁμαρτάνον|ται· καὶ καθόλου
 εἰπεῖν, οὔτε ὑπερβολῆς καὶ ἐλλείψεως μεσότης ἐστὶν οὔτε
 μεσότητος ὑπερβολὴ καὶ ἔλλειψις. Δεῖ δὲ μὴ μόνον καθόλου λέγειν τὴν ἀρειὴν μεσότητα, τὴν δὲ κακίαν τὰ ἄκρα.
 ἀλλὰ καὶ κατὰ μέρος, τίς ἀρετὴ τίνων κακιῶν μεσότης ἐστί. τῶν γὰρ περὶ τὰς
 πράξεις λόγων οἱ μὲν καθολικοὶ κοινότεροι καὶ πλείοσιν ἐφαρμόζουσιν, οἱ δὲ
 μερικοὶ ἀληθινώτεροι, ἅτε διὰ τοῦτο προσεχῶς ταῖς πράξεσιν
 ἐφαρμόζοντες, αἵτινες ἀεὶ ἐν τοῖς μερικοῖς γίνονται· οἷς δὴ μερικοῖς οἱ
 ἀληθεῖς συμφωνοῦσι λόγοι· ληψόμεθα δὲ τὰ ζητούμενα ἐκ τῆς 
 ἐκτεθείσης διαγραφῆς· ἐν ἑκάστῳ μὲν οὗν τῆς ψυχῆς πάθει πλὴν τῶν καθ’ αὑτὰ
 πονηρῶν, καθὼς εἴρηται, ὑπερβολῆς καὶ ἐλλείψεως μεταξύ ἐστιν ἡ ἀρετή. καὶ ἐν
 μὲν τῷ φόβῳ καὶ τῶ (πάθη γὰρ τῆς ψυχῆς) μέση ἐστὶν ἀνδρεία,
 ἄκρα δὲ ἔλλειψις μὲν δειλία, ὑπερβολὴ δὲ θρασύτης. ἀπὸ γὰρ τοῦ φόβου οὐκ
 ἔστιν ὄνομα τῇ ὑπερβολῇ ἀλλὰ ἀπὸ τοῦ θάρρους μόνον. πολλὰ δὲ καὶ ἄλλα
 ἀνώνυμά ἐστιν· ἐπεὶ καὶ τῇ ἐλλείψει οὐκ ἔστιν ἀπὸ τοῦ θάρρους ὄνομα, ἀλλὰ
 ἀπὸ τοῦ φόβου μόνον· δειλία γάρ, ὥστε τῶν ἄκρων τὸ ἕτερον μὲν ἀπὸ τοῦ φόβου,
 θάτερον δὲ 
 ἀπὸ τοῦ θάρρους ὀνομάζεσθαι. καὶ ἐν ταῖς ἡδοναῖς δὲ καὶ ταῖς
 λύπαις αἱ ἀκρότητες καὶ μεσότητες ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστον ἀνώνυμοί εἰσι, μάλιστα
 δὲ ἐν ταῖς λύπαις. περὶ δὲ τὰς ἐν σώματι ἡδονὰς μεσότης μὲν σωφροσύνη,
 ὑπέρβη δὲ ἀκολασία, ἔλλειψις δέ, ἐπεὶ οἱ πάντῃ τῶν ἡδονῶν ἀπεχόμενοι ὀλίγοι
 εἰσί, διὰ τοῦτο ἀνώνυμός ἐστι· καλείσθω δὲ ἀν·αισθησία. | ἐν δὲ
 τῷ πάθει, ὃ πάσχομεν ἐν τῷ διδόναι καὶ λαμβάνειν τὰ χρήματα, 
 μεσότης μὲν ἐλευθεριότης, ἄκρα δὲ ὑπερβολὴ μὲν ἀσωτία, ἔλλειψις δὲ
 ἀνελευθερία. συμβαίνει δὲ καὶ τὸ ἀνάπαλιν τὴν μὲν ἀσωτίαν ἔλλειψιν εἶναι,
 τὴν δὲ ἀνελευθερίαν ὑπερβολήν· ἐν μὲν γὰρ τῷ διδόναι χρήματα ἡ μὲν ἀσωτία
 ὑπερβολή ἐστιν, ἔλλειψις δὲ ἡ ἀνελευθερία· ἐν δὲ τῷ λαμβάνειν ἡ
 μὲν ἀνελευθερία ὑπερβολή ἐστιν, ἡ δὲ ἀσωτία ἔλλειψις. νῦν μὲν οὖν
 κεφαλαιωδῶς περὶ αὐτῶν λέγομεν καὶ ὡς ἐν τύπῳ, ἀρκούμενοι αὐτῷ 
 τούτῳ· μετὰ δὲ ταῦτα ἀκριβέστερον ἐροῦμεν περὶ αὐτῶν. εἰσὶ δὲ περὶ τὴν δόσιν
 καὶ τὴν λῆψιν τῶν χρημάτων καὶ ἄλλη μεσότης καὶ ἄκρα. καὶ ἔστιν ἄλλη μεσότης
 μὲν μεγαλοπρέπεια (διαφέρει γὰρ τῆς ὅτι ἡ μὲν μεγάλα τινὰ
 τροΐεται, ἡ δὲ μικρά), ὑπερβολὴ ἀπειροκαλία καὶ βαναυσία, ἔλλειψις
 μικροπρέπεια· καὶ αὗται γὰρ διαφέρουσι τῶν τῆς ἐλευκοινότεροι 8 Bh cum Arist. codd. K b L b Mb Nb: κενώτεροι Arist.
 vulg. 24 post ἀναισθησία haec habet Β: δειλία. ἀνδρία. θρασύτης.
 ἀναισθησία. σωφροσύνη. ἀκολασία. ἀνελευθερία. ἐλευθεριότης. ἀσωτία.
 μικροπρέπεια. μεγαλοπρέπεια. χαυνότης. ἀφιλοτομία. φιλοτιμία. ἀνώνυμος.
 ἀοργησία. πραότης. ὀργιλότης. εἰρωνεία. ἀλήθεια ἀλαζονεία. ἀγροικία.
 εὐτραπελία. βωμολοχία. δυσκολία. φιλία. κολακεία. ἀρέσκεια. ἀναισχυντία.
 αἰδώς. κατάπληξις. ἐπιχαιρεκακία. νέμεσις. φθόνος. quae olim ad verba ἐκ
 τῆς ἐκτεθείσης διαγραφῆς (11) in margine adscripta fuisse videntur 25 τὰ
 om. h 31 λέγομεν Β: λέγωμεν h 
 θεριότητος ἄκρων. αἱ δὲ διαφοραὶ μετὰ ταῦτα ῥηθήσονται. ἐν δὲ
 τῷ περὶ τὴν τιμὴν καὶ ἀτιμίαν πάθει μεσότης μὲν μεγαλοψυχία, ὑπερβολὴ δὲ χαυνότης τις λεγομένη, ἔλλειψις δὲ μικροψυχία. ὡς δὲ
 ἐλέγομεν διαφέρειν τὰς περὶ τὰ χρήματα διαθέσεις, τὴν ἐλευθεριότητα δηλαδὴ καὶ μεγαλοπρέπειαν, τῷ τὴν μὲν ἐλευθεριότητα περὶ μικρὰ
 εἶναι, περὶ μεγάλα δὲ τὴν μεγαλοπρέπειαν, οὕτω καὶ περὶ τὴν τιμὴν ἔστι τις
 διάθεσις διαφέρουσα τῆς μεγαλοψυχίας τῷ τὴν μὲν περὶ μικρὰ εἷναι, τὴν δὲ
 μεγαλοψυχίαν περὶ μεγάλα. ἔστι γὰρ ὀρέγεσθαι τιμῆς ὡς δεῖ καὶ 
 ἔστιν ὀρέγεσθαι πλέον ἢ π·ροσήκει καὶ ἦττον τοῦ δέοντος· λέγεται γὰρ ὁ μὲν ὑπερβάλλων ταῖς ὀρέξεσι φιλότιμος καὶ ἡ διάθεσις φιλοτιμία,
 ὁ δὲ ἐλλείπων ἀφιλότιμος, ἡ δὲ διάθεσις ἀνώνυμος· ἡ δὲ μεσότης καὶ αὐτὴ
 ἀνώνυμος, ἥτις διαφέρει τῆς μεγαλοψυχίας τῇ εἰρημένῃ διαφορᾷ. καὶ διότι
 ἀνώνυμος ὁ μέσος, ἀπὸ τῶν ἄκρων ὀνομάζεται, διότι καὶ ἀμφοτέρων μετέχει, καὶ
 ποτὲ μὲν φιλότιμον αὐτὸν καλοῦμεν, ποτὲ δὲ ἀφιλότιμον· καὶ ποτὲ
 μὲν ἐπαινοῦμεν τὸν φιλότιμον. ποτὲ δὲ τὸν ἀφιλότιμον. τίνος δὲ 
 χάριν τοῦτο ποιοῦμεν, ἐν τοῖς ἑξῆς ῥηθήσεται· νῦν δὲ περὶ τῶν λοιπῶν παθῶν
 λέγωμεν, ζητοῦντες ἐν ἑκάστῳ τὴν μεσότητα καὶ τὰ ἄκρα. ἔστι τοίνυν ἐν τῇ
 ὀργῇ μεσότης μὲν πραότης (ὁ γὰρ μέσος λέγεται), τὰ δὲ ἄκρα ἀνώνυμα. καλείσθω
 δὲ ἡ μὲν ὑπερβολὴ ὀργιλότης καὶ ὀργίλος ὁ ὑπερβάλλων, ἡ δὲ
 ἔλλειψις ἀοργησία καὶ ὁ ἐλλείπων ἀόργητος. εἰσὶ δὲ καὶ ἄλλαι τρεῖς
 μεσότητες, αἳ κατά τι μὲν κοινωνοῦσιν, ἔχουσι δὲ καὶ διαφοράν. τῶν γὰρ
 πράξεων καὶ λόγων, ἃ λέγομεν καὶ πράττομεν ἐν τῇ πρὸς τοὺς ἀνθρώπους
 κοινωνίᾳ, τὰ μὲν πρὸς ἀλήθειαν λέγομεν καὶ πράττομεν, τὰ δὲ
 πρὸς ἡδονήν· καὶ τῶν πρὸς ἡδονὴν τὰ μὲν παιδιᾶς λέγονται καὶ
 πράττονται κάριν, τὰ δὲ ἕνεκα τῆς λοιπῆς τῆς ἐν τῷ βίῳ ἡδονῆς· ὥστε ἱρεῖς
 εἶναι τὰς μεσότητας ἐξ ἀνάγκης. καὶ τῶν μὲν πρὸς ἀλήθειαν λεγομένων ἢ
 πραττομένων ἡ μεσότης καὶ ἀλήθεια ὀνομάζεται, τῶν δὲ πρὸς ἡδονὴν ἡ μὲν περὶ
 ἰὴν παιδιὰν εὐτραπελία, ἡ δὲ περὶ τὴν λοιπὴν ἡδονὴν φιλία. κοινωνοῦσι μὲν
 οὖν ἀλλήλαις, ὅτι 
 πᾶσαί εἰσι περὶ λόγων καὶ πράξεων κοινωνίαν, διαφέρουσι δέ, ὅτι
 οὐ περὶ τὰ αὐτά, καθὼς εἴρηται. τὰ δὲ ἄκρα αὐτῶν ἀνώνυμα· ὀνοματοποιήσομεν
 δὲ καὶ ἐν αὐτοῖς σαφηνείας ἕνεκα καὶ τοῦ ῥᾳδίως τῷ λόγῳ παρακολουθεῖν τοὺς
 ἀκροωμένους. καλείσθω δὲ τὰ ἄκρα τῆς ἀληθείας ἡ μὲν ἐπὶ τὸ μεῖζον
 προσποίησις ἀλαζονεία καὶ ὁ ἔχων αὐτὴν ἀλαζών, ἡ δὲ ἐπὶ 35 τὸ ἔλαττον
 εἰρωνεία καὶ εἴρων· τῆς δὲ εὐτραπελίας ἡ μὲν ὑπερβολὴ βωμολοχία καὶ ὁ ἔχων
 αὐτὴν βωμολόχος, ἡ δὲ ἐπὶ τὸ ἔλαττον ἀγροικία καὶ ὁ ἔχων ἄγροικος· τῆς δὲ
 φιλίας ὁ μὲν ὑπερβάλλων καὶ οὐδενὸς ἕνεκα ἄρεσκος καλείσθω, εἰ
 δὲ ἕνεκα τῆς αὑτοῦ ὠφελείας κόλαξ, ὁ δὲ ἐλλείπων καὶ ἄχρις ἐν πάσι δύσερίς
 τις καὶ δύσκολος. οὐ μόνον δὲ ἒν τοῖς·· πάθεσιν αὐτοῖς ἀλλὰ καὶ
 ἐν τοῖς περὶ τὰ πάθη μεσότητές εἰσ·ι, καθάπερ ἐπὶ τῆς αἰδοῦς φαίνεται. καὶ
 γὰρ ἡ αἰδὼς ἀρετὴ μὲν οὐκ ἔστιν, ἐπεὶ οὐκ ἔστι πάθους μεσότης, ἀλλὰ τῶν περὶ
 τὸ πάθος·· τῶν ἐπαινου- 38 αὑτοῦ h: αὐτῶ B 
 μένων δέ ἐστιν. ὁ γὰρ δἰδήμων ἐπαινεῖται καὶ παρ᾿ ἑκάτερα καὶ
 ὑπερβολὴν ἔχει καὶ ἔλλειψιν· καὶ αὐτὴ μεσότης ἐστί· καὶ ὁ μὲν ὑπερβάλλων αἰδοῖ καταπλὴξ καλεῖται, ὁ δὲ ἐλλείπων ἢ ὁ μηδὲ ὅλως αἰδούμενος
 ἀναίσχυντος, ὁ δὲ μέσος αἰδήμων. ἔστι δὲ καὶ ἐν τῇ λύπῃ μεσότης, ὅτε
 λυπεῖται ἐπὶ τοῖς παρὰ τὴν ἀξίαν εὐτυχοῦσιν, ἥτις νέμεσις
 καλεῖται. καὶ ὑπερβολὴ δέ ἐστι παρ’ ἑκάτερα καὶ ἔλλειψις· ὑπερβολὴ μέν, ὅταν
 τις ἐπὶ πᾶσι τοῖς εὐτυχοῦσι λυπῆται· καὶ ἡ τοιαύτη κακία φθόνος καλεῖται καὶ
 ὁ ἔχων φθονερός· ἔλλειψις δέ, ὅταν τις οὐ μόνον οὐ λυπῆται, ἀλλὰ καὶ χαίρῃ ἐπὶ τοῖς παρὰ τὴν ἀξίαν κακῶς πράττουσι· καὶ ὁ τοιοῦτος
 ἐπιχαιρέκακος καλεῖται καὶ ἡ ἔλλειψις ἐπιχαιρεκακία· τῆς δὲ
 μεσότητος νεμέσεως καλουμένης, ὁ ἔχων νεμεσητικὸς καλεῖται. ἀλλὰ περὶ μὲν
 τῆς μεσότητος καὶ τῶν ἄκρων καὶ μετὰ ταῦτα ἀκριβέστερον ἐροῦμεν. καὶ περὶ
 τῆς δικαιοσύνης, ἐπεὶ διπλῆ τίς ἐστι, καὶ δεῖ αὐτῇ μακροτέρων λόγων, νῦν μὲν
 οὐκ εὔκαιρον λέγειν, ἐν δὲ τοῖς ἑξῆς διελόντες περὶ ἑκατέρας διαληψόμεθα,
 πῶς μεσότητές εἰσι καὶ τίνων. ὁμοίως δὲ καὶ περὶ τῶν
 λογικῶν ἀρετῶν· Περὶ τῆς ἐναντιότητος τῶν παρ’ ἑκατέρων τῆς ἀρετῆς κακιῶν, ἥν τε πρὸς ἀλλήλας
 ἔχουσι καὶ πρὸς τὴν ἀρειήν. κεφ. ζ΄. Νῦν δὲ ἐροῦμεν περὶ τῆς ἐναντιότητος τῶν ἄκρων πρὸς ἄλληλα καὶ 
 πρὸς τὴν μεσότητα. τριῶν γὰρ διαθέσεων οὐσῶν, μιᾶς μὲν ἀρετῆς,
 ἥτις μεσότης ἐστί, δύο δὲ κακιῶν, τῆς μὲν ὑπερβαλλούσης, δὲ ἐλλειπούσης, ἐν
 πάσεις ἐστί τις ἀντίθεσις· καὶ αἱ μὲν ἄκραι ἐναντίως ἔχουσι πρὸς ἀλλήλας, ἡ
 δὲ μέση πρὸς ἑκατέραν τῶν ἄκρων. ὥσπερ γὰρ τὸ ὄσον καὶ πρὸς τὸ μεῖζον
 ἀντικείμενόν ἐστι καὶ πρὸς τὸ ἔλαττον (τοῦ μὲν γὰρ ἔλαττόν
 ἐστι, τοῦ δὲ ἐλάττονος μεῖζον), οὕτως αἱ μέσαι ἕξεις πρὸς μὲν τὰς ἐλλείψεις
 ὑπερβολαί εἰσι, πρὸς δὲ τὰς ὑπερβολὰς #x003E;. ὃ καὶ ἐν πάθεσι καὶ ἐν
 πράξεσιν ὁμοίως ἔχει· ἐν πάθεσι μὲν ἀνδρεία μεσότης, ἐν πράξεσι δὲ ἡ κατὰ
 τὴν ἀνδρείαν πρᾶξις· καὶ διὰ τοῦτο ὁ ἀνδρεῖος πρὸς μὲν τὸν δειλὸν θρασὺς |
 φαίνεται, πρὸς δὲ τὸν. 
 θρασὺν δειλός. ὁμοίως δὲ καὶ ὁ σώφρων πρὸς μὲν τὸν ἀναίσθητον
 ἀκόλαστος, πρὸς δὲ τὸν ἀκόλαστον ἀναίσθητος·. ὁ δὲ ἐλευθέριος ἄσωτος μὲν
 πρὸς τὸν ἀνελεύθερον, πρὸς δὲ τὸν ἄσωτον ἀνελεύθερος. κἄ ὅλως ἑκάτερος τῶν
 ἄκρων τῷ ὀνόματι θατέρου τὸν μέσον καλεῖ· καὶ ὁ μὲν θρασὺς τὸν ἀνδρεῖον
 δειλὸν καλεῖ, ὁ δὲ δειλὸς θρασύν· καὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων ὁμοίως.
 οὕτω δὲ τῶν ἄκρων πρὸς τὸ μέσον ἀντικειμένων, πρὸς ἄλληλα μείζων ἐστὶν αὐτῶν
 ἡ ἐναντιότης· πορρωτέρω γὰρ ἀλλήλων ἐστὶν ἢ τοὐ μέσου, καθάπερ
 τὸ μέγα καὶ τὸ μικρὸν πλέον 4 et 7 λυπῆται Β: λυπεῖται
 h 9 χαίρῃ B: χαίρει h κακῶς h: εὖ B 12 καὶ περὶ τῆς δικαιοσύνης δὲ h 17
 ἐκατέρων Β: ἑκάτερον h 18 ἀλλήλας B: ἀλλήλους h 19 ἄλληλα h: ἀλλήλας Β
 26 ὑπερβολαὶ—ἐλλείψεις h: om. Β 28 τοῦτο Β: τούτων h 33 θατέρου Β:
 ἑτέρου h 36 καὶ πρὸς ἄλληλα h 
 ἀντίκειται πρὸς ἄλλη·λα ἢ τὸ μέσον, τὸ ἴσον δηλονότι. ἔτι πρὸς
 μὲν τὸ μέσον ἔστι τις ὁμοιότης ἐν ἑκατέρῳ τῶν ἄκρων, ὥσπερ τῇ θρασύτητι πρὸς
 τὴ.ν ἀνδρείαν καὶ τῇ ἀσωτίᾳ πρὸς ἰὴν ἐλευθεριότητα, ἐν δὲ τοῖς ἄκροις
 οὐδεμία ἐστὶν ὁμοιότης, ἀλλὰ πλεῖστον ἀλλήλων· τὰ δὲ πλεῖστον
 ἀλλήλων ἀπέχοντα ἐναντία ὁρίζονται, ὥστε καὶ μᾶλλον ἐναντία τὰ μᾶλλον
 ἀλλήλων ἀπέχοντα. τὰ ἄ.ρα ἄρα πλέον ἀντίκειται πρὸς ἄλληλα ἢ πρὸς τὸ μέσον·
 οὐκ ἐπ’ ἴσης δὲ ἀντίκειται ἄκρων ἑκάτερον, ἀλλ’ ἐπί τινων μὲν ἡ
 ἔλλεψις πλέον ἀντίκειται πρὸς τὸ μέσον ἢ ἡ ὑπερβολή, ἐπί τινων δὲ ἡ ὑπερβολὴ
 μᾶλλον ἢ ἡ ἔλλειψις. νεύουσι γὰρ αἱ μεσότητες προὸς τὸ ἕτερον
 τῶν ἄκρων πλέον ἢ πρὸς τὸ ἕτερον καὶ ὁμοιότεραί εἰσι ποιὲ μὲν ἐλλείψει ποιὲ
 δὲ ὑπερβολῇ, οἷον ἡ ἀνδρεία μᾶλλον ὁμοιοῦται τῇ θρασύτητι ἢ τῇ δειλίᾳ καὶ
 διά τοῦτο ἐναντιωτέρα ἐστὶ τῇ δειλίᾳ ἢ τῇ θρασύτητι. ἡ δὲ σωφροσύνη μᾶλλον
 ὁμοία ἐστὶ τῆ ἀναισθησίᾳ ἢ τῇ ἀκολασίᾳ καὶ διὰ τοῦτο
 ἐναντιωτέρα ἐστὶ τῇ ἀκολασίᾳ ἢ τῇ ἀναισθησίᾳ. ἔστι δὲ οὐ μόνον
 ἡ πρὸς τὸ ἕτερον ἰῶν ἄκρων ὁμοιότης αἰτία τῆς πρὸς τὸ ἕτερον ἐναντιότητος,
 ἀλλὰ καὶ ἐξ ἡμῶν αὐτῶν τὸ τοιοῦτον συμβαίνει. ἐπεὶ γὰρ ὁ πόλεμος τῷ σπουδαίῳ
 πρὸς τὰ ἄκρα γίνεται τὴν μεσότητα ζητοῦντι, πρὸς ὃ τῶν ἄκρων μείζων ἡ μάχη,
 ἐκεῖνο ἐναντιώτερον τῷ μέσῳ δοκεῖ. μείζων δὲ ἡ μάχη, πρὸς ὃ μᾶλλον πεφύκαμεν
 καὶ εἰς ὃ πλέον κινούμεθα, ὥστε εἰς ὃ πλέον αὐτοὶ #x003E;
 ἐκεῖνο ἐναντιώτερόν ἔστι τῷ μέσῳ. καθάπερ τῶν ἰῆς σωφροσύνης ἄκρων πλέον εἰς ἀκολασίαν κινούμεθα ἢ εἰς ἀναισθησίαν, ὅτι πρὸς ἡδονάς
 πεφύκαμεν μᾶλλον ἢ πρὸς τοὐναντίον· καὶ διὰ τοῦτο πρὸς τὴν ἀκολασίαν
 ἀκολασίαν ὁ πόλεμος καὶ αὕτη ἐναντιωτέρα ἐστὶ τῇ σωφροσύνῃ ἢ ἡ ἀναισθησία.
 ὁμοίως δὲ καὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων ἔχει. Περὶ τοῦ πῶς ἂν γένοιτο μάλιστα τῆς μεσότητος τυγχάνειν. κεφ. ἡ. Ὅτι μὲν οὖν ἡ ἠθικὴ ἀρετὴ μεσότης ἐστὶ δύο κακιῶν τῆς μὲν καθ’ ὑπερβολήν, τῆς
 δὲ κατ᾿ ἔλλειψιν, διὰ τὸ τὸ μέσον ἀεὶ ζητεῖντῶν παθῶν 
 καὶ τῶν πράξεων, ἱκανῶς εἴρηται. τὸ δὲ ἐπ·ίστασθαι λαβεῖν τὸ
 μέσον καὶ γενέσθαι σπουδαῖον ἐργῶδές ἐστιν. ἐν παντὶ γὰρ πράγματι τὸ μέσον
 εὐρεῖν δύσκολόν ἐστιν, ὥσπερ τοῦ κύκλου τὸ μέσον, δηλονότι τὸ κέντρον, οὐ
 πᾶς εὑρεῖν δύναται, ἀλλὰ μόνος ὁ γεωμετρεῖν ἐπιστάμενος· οὕτω γὰρ καὶ ἐπὶ
 τῶν παθῶν καὶ τῶν πράξεων ἔχει. τὸ μὲν γὰρ ὀργισθῆναι ῥᾴδιον 
 καὶ τὸ δοῦναι ἀργύριον καὶ δαπανῆσαι, τὸ δὲ ὡς δεῖ καὶ ὅτε δεῖ καὶ πρὸς τίνα
 καὶ ὅσον καὶ τίνος ἕνεκα, ὅπερ ἐστὶ τὸ μέσον, καὶ τὸ εὖ καὶ σπάνιον καὶ ἐπαινετὸν καὶ καλόν, τοῦτο δὲ οὐ ῥᾴδιον οὐδὲ τοῦ βουλομένου
 παντός. διὰ τοῦτο προσήκει τὸν βουλόμενον σπουδαῖον γενέσθαι καὶ ζητοῦντα τὸ
 μέσον πρῶτον φεύγειν πάσῃ δυνάμει τῶν ἄκρων τὸ μᾶλλον ἐν- 1 ἔτι B: καὶ h 6 τὰ ἄκρα ἄρα B: τὰ δὲ ἄκρα h 7 δὲ
 transpos. post μέσον B 20 ὥστε—κινούμεθα h: om. Β 24 τῇ ἀναισθησίᾳ coui.
 Mullach 29 ex διὰ τὸ τὸ corr. διὰ τὸ B 
 αντίον τοῦ μέσου· δηλονότι, πρὸς ὃ μᾶλλον εὐκινητότερός ἐστι
 τῶν παρ ἑκάτερα τῆς μεσότητος κακῶν· καθάπερ καὶ ἡ Καλυψὼ παρῄνει τὸ τοῦ μὲν καπνοῦ καὶ κύματος ἐκτὸς ἔεργε νηα· 
 καὶ γὰρ ἁμαρτάνομεν μέν, πρὸς ὅπερ ἂν πέσοιμεν τῶν ἄκρων· ἀλλ’
 οὐχ ὁμοίως· μείζων γὰρ ἔσται ἡ ἁμαρτία ἐν τῷ ἐναντιωτέρῳ τῶν
 ἄκρων ἢ ἐν τῷ ἧττον ἐναντίῳ. ἐπεὶ οὖν ἄκρως τοῦ μέσου τυχεῖν χαλεπόν, κατὰ
 τὸν δεύτερον, φασί, πλοῦν τὰ ἐλάχιστα τῶν κακῶν αἱρεῖσθαι προσήκει. τοῦτο δὲ
 ἔσται, εἰ διακείμεθα πρὸς τὰ ἄκρα τοῦτον τὸν τρόπον, ὃν ἔφην. 
 δεῖ δὲ μὴ μόνον σκοπεῖν πρὸς ποῖον τῶν ἄκρων πεφύκαμεν οἱ ἄνθρωποι, ἀλλὰ καὶ
 αὐτὸς ἕκαστος ἡμῶν πρὸς ποῖον πέφυκε ζητητέον (ἄλλοι πρὸς ἅλλα πεφύκαμεν)·
 γνωσόμεθα δὲ τοῦτο, ἐξετάσαντες τίσιν ἡδόμεθα καὶ τίσι λυπούμεθα. εὑρόντες
 δὲ πρὸς ποῖον τῶν ἄκρων πεφύκαμεν, ἐπὶ τὸ ἐναντίον αὐτοῦ διὰ
 σπουδῆς ἡμᾶς αὐτοὺς ἀφ’ ἀφελκύσωμεν῎ φεύγοντες γὰρ σφόδρα τοῦτο
 τὸ ἄκρον εἰς τὸ μέσον ἥξομεν. ὥσπερ ποιοῦσιν οἱ τὰ διεστραμμένα τῶν ξύλων
 ὀρθῶσαι σπουδάζοντες· κλίνουσι γὰρ εἰς τοὐναντίον. μάλιστα δὲ τῶν ἄλλων
 παθῶν ἡ ἡδονὴ καὶ τὸ ἡδὺ βίαιον. καὶ διὰ τοῦτο πολλῆς χρεία τῆς ἀκριβείας
 καὶ τὴν ἀπάτην πάντα τρόπον φυλάττεσθαι δεῖ, ὅτε τὴν πονηράν τῆς ἄγα θῆς
 ἡδονῆς ἐθέλομεν διακρίνειν· 
 χαλεπὸν γὰρ ἀδέκαστον εἶναι τῶν τοιούτων κριτήν· ὅπερ οὖν οἱ
 δημογέροντες τῶν Τρώων πρὸς ἰὴν Ἑλένην ἔπαθον, καλὴν μὲν εἰπόντες αὐτὴν καὶ
 τοῦ κάλλους θαυμάσαντες, ψηφισάμενοι δὲ καὶ οὕτως ἔχουσαν ἀποπέμψαι πρὸς
 τοὺς Ἕλληνας, τοῦτο δεῖ παθεῖν καὶ ἡμᾶς πρὸς τὴν ἡδονήν. οὕτω γὰρ αὐτὴν
 ἀποπεμεπόμνοι ἧττον ἁμαρτησόμεθα. αὕτη ἐστὶν ἡ μέθοδος ὡς ἐν
 κεφαλαίῳ καὶ τύπῳ, δι’ ἧς μάλιστα τυχεῖν δυνησόμεθα τῆς μεσότητος. καὶ οὕτω
 δὲ ὅμως χαλεπόν ἐστι, καὶ μάλιστα ἐν τοῖς μερικοῖς. οὐ γὰρ
 ὡρισμένη τίς ἐστιν ἡ κρίσις τούτων ἀλλὰ ἄλλοτε ἄλλη· ἐπεὶ μηδὲ αὐτὰ
 ὡρισμένα, οἷον τὸ ὀργισθῆναι· οὐ γὰρ. ῥᾴδιον διορίσαι τίσι καὶ πῶς καὶ πότε
 ὀργιστέον· καὶ γὰρ ἡμεῖς ἀπὸ τοῦ καιροῦ κρίνοντες καὶ τῶν ἄλλων
 περιστάσεων ἄλλοτε ἄλλα ἀποφαινόμεθα· καὶ ποτὲ μὲν τοὺς ἐλλείποντας
 ἐπαινοιῦμεν καὶ πρᾴους φαμέν, ποτὶ δὲ τοὺς ὑπερβάλλοντας ὀργῇ καὶ καλοῦμεν
 ἀνδρώδεις. ἀλλ’ ὁ μὲν μικρὸν τῆς μεσότητος ἐκκλίνας οὐ ψέγεται· καὶ γὰρ οὔτε
 ὑπερβάλλειν οὔτε ἐλλείπειν δοκεῖ· ψέγεται δὲ ὁ τοσοῦτον τῆς μεσότητος
 παρακλίνας, ὅσον μὴ λαθεῖν. τὸ δὲ 
 μέχρι τίνος καὶ ἐπὶ πόσον τοῦ ὀρθοῦ παρεκβάντες ψεγόμεθα, οὐκ
 ἔσαν ἑνὶ καθολικῷ διορίσασθαι λόγῳ, ἐπεὶ μηδὲ ἄλλο μηδέν, ὅπερ ἐν τοῖς
 μερικοῖς εὑρίσκεται καὶ ἄλλοτε ἄλλως ἔχει· ἡ γὰρ τούτων κρίσις μερικῶς καὶ
 αἰσθήσει γίνεται. φαίνεται τοίνυν, ὅτι ἐν πᾶσιν ἡ μέση ἕξις ἐπαινετή. δεῖ
 δέ, καθὼς εἴρηται, ἀποκλίνειν ποτὲ μὲν ἐπὶ τὴν ὑπερβολήν, ποτὲ δὲ ἐπὶ τὴν ἔλλειψιν, δηλονότι ἐπὶ ταύτην τῶν ἀκροτήτων, ἥτις ὁμοιοτέρα
 ἐστὶ τῇ μεσότητι. οὕτω γὰρ ῥᾷστα τῆς μεσότητος τευξόμεθα καὶ
 τοῦ ἀγαθοῦ. 1 εὐκινητότερός B: εὐαινητότερός h 3 Homer. Od. μ 219 τοῦ
 Bh: τούτου Arist. 14 ἀφελκύσομεν h 21 Homer. II. Γ 149 ΤΟΥ ΑΥΤΟΥ ΠΑΡΑΦΡΑΣΙΣ ΕΙΣ ΤΟ Γ Περὶ ἑκουσίου καὶ ἀκουσίου. κεφ. α΄. Ἐπερὶ δὲ ἡ ἀρετὴ περὶ πάθη καὶ πράξεις ἐστί, καὶ ἔστιν ἀρετὴ πρᾶξις ἀγαθὴ
 ἑκούσιος καὶ ἡ κακία τοὐναντίον, καὶ ἐν τῷ ὁρισμῷ κακίας καὶ 
 ἀρετῆς καὶ τὸ ἑκούσιον παραλαμβάνεται, διὰ τοῦτο τῷ λέγοντι περὶ
 ἀρετῆς καὶ κακίας ἀνάγκη περὶ ἑκουσίου καὶ ἀκουσίου διαλαβεῖν· τῷ γὰρ
 ἑκουσίῳ καὶ ἀκουσίῳ τὰς πράξεις κρίνομεν. καὶ τὰς μὲν ἐπαινετὰς λέγομεν, τὰς
 δὲ συγγνωστάς, ἰὰς δὲ ψόγου ἀξίας. καὶ τὰς μὲν ἑκουσίως γινομένας ἀγαθὰς
 ἐπαινοῦμεν, τὰς δὲ ἑκουσίως πονηρὰς ψέγομεν, τὰς δὲ ἀκουσίως πονηρὰς 
 νηρὰς οὐ ψέγομεν ἀλλὰ συγγνώμης ἀξιοῦμεν, τὰς δὲ ἀκουσίως
 πονηρὰς καὶ ἐπὶ βλάβῃ τῶν ποιούντων γινομένας ἐλέου ἀξίας ἡγούμεθα. διὰ
 τοῦτο, ἐπεὶ περὶ τῶν ἐπαινετῶν καὶ τῶν ψόγου ἀξίων ὁ λόγος ἡμῖν, δέον
 εἰδέναι περὶ ἑκουσίου καὶ ἀκουσίου. ὁ δὲ περὶ τούτων λόγος καὶ τοῖς νομοθε |
 τοῦσι χρήσιμος· ἀπὸ τούτων γὰρ εἴσονται τίνας τε κολάζειν ἄξιον
 καὶ τίνας τιμᾶν καὶ τίνας ἀξιοῦν συγγνώμης ἢ ἐλέου· ὃ δὴ τῆς ἐν
 πολιτείᾳ τέχνης κεφάλαιόν ἐστι. διοριστέον δή, τί ἐστιν ἑκούσιον καὶ τί
 ἀκούσιον. δοκεῖ τοίνυν ἀκούσιον εἶναι τὸ βίαιον ἢ δι’ ἄγνοιαν γινόμενον,
 βίαιον δέ, οὗ ἡ ἀρχὴ οὐκ ἐν τῷ ποιοῦντι ἀλλὰ ἔξωθεν, ἐν ᾗ οὐδὲν συμβάλλεται
 ὁ πράττων ἢ ὁ πάσχ’ ὢν· οἷον εἴ τινα κινήσει τὸ πνεῦμα καὶ ἀπὸ τόπου εἰς τόπον ἀγάγοι ἢ ἄνθρωποι κύριοι ὄντες καὶ δυνάμενοι κινεῖν
 μὴ βουλόμενον. ἑκούσιον δὲ τοὐναντίον, οὗ ἡ ἀρχὴ ἐν τῷ ποιοῦντι πάσα. εἰσὶ δέ τινα μήτε ἀκούσια ὄνια κυρίως μήτε ἑκούσια ἀλλὰ μέσα
 τινά· εἰσὶ δὲ ὅσα διὰ φόβον μειζόνων κακῶν πράττεται ἢ διὰ καλόν τι, οἰον εἰ
 τύραννος προστάττει αἰσχρόν τι ποιῆσαι κύριος ὢν καὶ αὐτοῦ καὶ
 γονέων καὶ τέκνων καὶ δυνάμενος πράττοντα μὲν σῴζειν καὶ αὐτὸν καὶ τοὺς
 αὐτοῦ, μὴ πράττοντα δὲ ἀποκτεῖναι. τοῦτο γὰρ ἀμφισβήτησιν ἔχει, πότερον
 ἑκούσιόν ἐστιν ἢ ἀκούσιον. τοιοῦτον δέ ἐστι καὶ τὸ γινόμενον ἐν τοῖς
 κλυδωνίοις ὑπὸ τῶν ἐπιβατῶν· ῥίπτουσι γὰρ τὰ ἀγώγιμα· ὅπερ οὔτε 1 Ἀριστοτέλους ἠθικῶν βιβλίον γ΄ h 24 προστάττει Β et
 Arist. cod. M b: προστάττοι h et Arist. vulg. 
 ἑκούσιον εἴποι τις ἂν τελείως οὔτε ἀ·κούσιον ἀλλ’ ἑκάτερον παρὰ
 μέρος. τοῦ γὰρ ἐστὶ ἐστὶ μὲν καὶ ἀρχὴ ἔξωθεν, ὁ κλύδων
 δηλονότι, ἔστι δὲ καὶ σωτηρία καὶ αὐτῶν καὶ τῶν συμπλεόντων οἵ γε νοῦν
 ἔχοντες· ὥστε τὰς τοιαύτας πράξεις μικτὰς εἷναι καὶ ἑκουσίου καὶ
 ἀκουσίου μετέχειν. δοκοῦσι δὲ μᾶλλον τοῦ ἑκουσίου μετέχειν ἢ τοῦ ἑτέρου· καὶ
 γὰρ κατὰ τὸν καιρὸν τοῦ κλύδωνος αἱ τοιαῦται πράξεις αἱρεταί εἰσι· καὶ τὸ
 τέλος αὐτῶν, εἴ τις κατὰ τὸν καιρὸν σκοπεῖ, σκοπεῖ, ἀγαθόν ἐστι καὶ θελητόν.
 ἐπεὶ καὶ τὸ ἑκάστης πράξεως τέλος κατὰ τὸν καιρὸν αὐτῆς ἐστι
 καὶ ἀπὸ τοῦ καιροῦ ἢ ἀγαθὸν ἢ πονηρὸν γίνεται, ὥστε καὶ τὸ
 ἑκούσιον ἢ τὸ ἀκούσιον κατὰ τὸν καιρὸν ὅτε πράττεται ζητητέον· κατ’ ἐκεῖνον
 τοίνυν τὸν καιρὸν ἑκὼν πράττει ἃ πράττει, εἰ καὶ ἐν ἄλλῳ καιρῷ, γαλήνης
 οὔσης, οὐκ ἄν ποιήσειε βουλόμενος ταῦτα. καὶ γὰρ τὰ ὀργανικὰ μέρη καὶ χεῖρες
 καὶ πόδες οὐκ ἔξωθεν ὑπ’ ἄλλης ἀρχῆς κινοῦνται ἀλλ’ ὑπὸ τῆς ἐν αὐτῷ ἰῷ
 ποιοῦντι· ἃ δέ τις ποιεῖ ὑφ’ ἑαυτοῦ κινούμενος. κύριός ἐστι καὶ
 ποιεῖν καὶ μή· τὰ τοιαῦτα δὲ λέγεται. ἔστι τοίνυν ἑκούσιον μὲν αὐτὴ ἡ
 πρᾶξις, δηλονοτι μετὰ τῶν περιστατικῶν· ἁπλῶς δὲ καὶ χωρὶς
 προσθήκης ἀκούσιον· χωρὶς γὰρ τῆς περιστάσεως οὐδεὶς ἂν ἕλοιτο τοιαῦτα
 ποιεῖν. τινὲς δὲ τῶν τοιούτων πράξεων καὶ ἐπαίνων ἀξιοῦνται, ἔνιαι δὲ καὶ
 ψόγων· ἐπαίνων μέν, ὅταν τις αἰσχρόν τι ἢ λυπηρὸν ὑπομένῃ ἀντὶ
 καλῶν καὶ μεγάλων, ψόγων δέ, ὅταν φαύλων ἕνεκα. φαῦλος γὰρ ὁ τὰ αἴσχιστα
 ὑπομένων ἐπὶ μηδενὶ καλῷ ἢ μετρίῳ. ἔστι δὲ ἃς οὔτε ἐπαίνων οὔτε ψόγων
 ἀξιοῦμεν, καθὼς εἴρηται, ἀλλὰ συγγνώμηςἢ ἐλέου, ὅτε τις τὰ μὴ δέοντα
 πράττει, δέει μεγάλων δεινῶν καὶ μειζόνων ἢ δύνασθαι ὑπομεῖναι φύσιν
 ἀ.νθρωπίνην. 
 ἔνια δὲ οὕτως εἰσὶν αἰσχρά, ὥστε οὐδεμία ἐστὶ τῷ ποιοῦντι
 παραίτησις ἀλλὰ δεῖ φεύγειν τὴν πρᾶξιν τούτων πάσῃ δυνάμει, κἂν δέῃ
 ἀποθανεῖν πάντα παθόντα τὰ δεινότατα. καὶ γὰρ τὸν Εὐριπίδου Ἀλκμαίωνα γελοῖα
 φαίνεται τὰ ἀναγκάσαντα μητροκτονῆσαι. ἧσαι. ἐνίοτε δὲ χαλεπόν ἐστι
 διακρῖναι, τίνων δεινῶν φόβῳ τίνα τῶν αἰσχρῶν ὑπομένειν ἄξιον, 
 καὶ τίνα ἀνά τίνων αἱρησόμεθα· ἔτι δὲ χα|λεπώτερον τὸ εὑρόντα τὸ προσῆκον
 ἐμμεῖναι ἰοῖς δεδογμένοις. καὶ γὰρ ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστον ἃ μὲν
 ἀναγκαζόμεθα ποιεῖν, μᾶλλον αἰσχρὰ ἢ λυπηρά· ἃ δὲ προσδοκῶντες ποιοῦμεν,
 λυπηρά· διὰ τοῦτο γενναίου ἀνδρός ἐστι κατατολμῆσαι τῶν λυπηρῶν ὑπὲρ τοῦ
 μηδὲν αἰσχρὸν ὑπομεῖναι ποιῆσαι. ὅθεν ἐν ταῖς τοιαύταις πράξεσι καὶ ἐπαινοῦμέν τινας καὶ ψέγομεν ἐνίους καὶ οὐδέτερον τούτων, ἀλλὰ
 συγγνώμης ἀξιοῦμεν. ἔστι τοίνυν ἀπλῶς μὲν ἀκούσια, ὁπόταν ἡ αἰτία αὐτῶν ἐν
 τοῖς ἐκτὸς ᾖ καὶ ὁ πράττων μηδὲν συμβάλληται πρὸς τὴν πρᾶξιν, 
 ἑκούσια δέ, ὀπόταν ἡ αἰτία τῶν πράξεων πᾶσα ᾖ ἐν τῷ ποιοῦντι. ἃ δὲ δι’ ἑαυτὰ
 μὲν οὐκ εἰσὶ θελητά, θέλομεν δὲ αὐτὰ κατά τινα καιρὸν καί τινων
 ἄλλων ἕνεκα, καθ’ ἑαυτὰ μὲν ἀκούσιά εἰσι, νῦν δὲ καὶ ἀντὶ τῶνδε ἑκούσια.
 μᾶλλον δὲ δοκεῖ ἑκούσια εἶναι ἢ ἀκούσια· αἱ γὰρ πρά- 15 τὰ om. h 16 λέγεται Β: λέγονται h 23 ὅτε Β: ὅταν h 30 δὲ om.
 h 
 ξεις ἀεὶ ἐν τοῖς μερικοῖς γινονται, ἐν οἷς ἀεὶ καὶ ὁ καιρὸς καὶ
 ὁ τόπος καὶ ἡ αἰτία· ταῦτα δὲ ἑκόυσίους τὰς τοιαύτας πράξεις ποιοῦσι. διὰ
 τὴν αὐτὴν δὲ αἰτίαν, δηλονότι τὸ περὶ τὰ μερικὰ εἷναι τὰς πράξεις, οὐκ ἔστιν
 εὐχερὲς ἀποδοῦναι, ποῖα αἰσχρὰ ποίων λυπηρῶν προκρίνειν ἄιον· πολλαὶ 
 γὰρ διαφοραὶ ἐν τοῖς μερικοῖς. Ἔτι περὶ ἑκουσίου καὶ ἀκουσίου καὶ τῶν μεταξὺ αὐτῶν θεωρουμένων. κεφ. β΄. Δοκεῖ δὲ καὶ τὰ καλὰ καὶ ἰὰ ἡδέα βίαιά τινα εἶναι, ὅτι αὐτὰ κινεῖ καὶ
 ἀναγκάζει ποιεῖν ἰοὺς ποιοῦντας ἰῷ κάλλει καὶ τῇ ἡδονῇ, ἔξωθεν ὄντα· οὐκ ἔστι δέ. εἰ γὰρ τοῦτο δώσομεν, πάντα ἂν εἴη βίαια· πανία
 γὰρ ὅσα πράττομεν, | ἕνεκα τοῦ νομίζειν, ὅτι καλὰ ἢ ἡδέα πράττομεν. καὶ τινὰ
 μὲν λυπούμενοι πράττομεν ὅσα ποιοῦμεν ἔξωθεν βιαζόμενοι,
 τινὰ δὲ μεθ’ ἡδονῆς, ὅσα ἑκόντες αὐτοὶ ποιοῦμεν τοῦ ἡδέος ἕνεκα. πάντα δὲ
 ἕνεκά τινος καλοῦ ἢ ἡδέος ποιοῦμεν· καὶ γὰρ καὶ ἃ λυπηρὰ ποιοῦμεν
 ἀναγκαζόμενοι, τῆς ἡδονῆς ἕνεκα ποιοῦμεν· ποιοῦμεν γάρ, ἵνα
 φύγωμεν τὰ λυπηπότερα· τοῦτο δὲ τὴν ἡδονήν ἐστι διώκειν. διὰ τοῦτο οὐ δεῖ τὰ
 καλὰ καὶ ἡδέα βίαια λέγειν· ἄλλως τε καὶ γελοῖόν ἐστιν, αἴτια νομίζειν τῶν
 πράξεων τὰ ἔξωθεν καλὰ καὶ ἡδέα καὶ μὴ ἑαυτὸν ὑπὸ τούτων ῥᾳδίως ἁλισκόμενον.
 ἀλλὰ τῶν μὲν καλῶν πράξεων πολλάκις τις ἑαυτὸν αἰτιᾶται,
 τῶν δὲ αἰσχρῶν οὐχ ἑαυτὸν ἀλλὰ τὴν ἡδονήν. οὐκ ἔστι δέ·
 ἀκούσιον γάρ ἐστιν, οὗ ἡ ἀρχὴ ἔξωθεν, οὐδὲν πρὸς τὴν πρᾶξιν συντλοῦντος τοῦ
 πράττοντος, τὰ δὲ δι’ ἄγνοιαν γινόμενα ζητητέον <εἰ> ἑκούσιά
 εἰσιν ἢ δὲ οὐ πάντα ὁμοίως· ἀλλὰ τὰ μὲν ἀκούσιά εἰσι, <τὰ δὲ
 ἑκούσια,> οὔτε ἑκούσια οὔτε ἀκούσια, ἀλλὰ καλείσθω οὐχ ἑκούσια. καὶ
 ἀκούσια μέν ὅσα ποιήσαντες λυπούμεθα, γνόντες μετὰ τὸ ποιῆσαι,
 καὶ μεταμελόμεθα, οὐχ ἑκούσια δέ, ὅσα ποιοῦντες οὐ λυπούμεθα, καὶ μετὰ ἰὴν
 πρᾶξιν οὐ μεταμελόμεθα· ὁ γὰρ δι’ ἄγνοιαν πράττων καὶ μετά τὸ
 γνῶναι μὴ δυσχεραίνων τῇ πράξει οὔτε ἑκὼν ἔπραξεν ὅ γε μὴ ᾔδει, οὔτε ἄκων·
 οὐ γὰρ γνοὺς ἑαυτῷ δυσχεραίνει· διὰ τ·οῦτο οὐχ ἑκούσια τὰ τοιαῦτα καλείσθω.
 διαφέρει δὲ τὸ δι’ ἄγνοιαν πράττειν τοῦ ἀγνοοῦντα πράττειν.
 καὶ διὰ τοῦτο τὸ μὲν δι’ ἄγνοιαν πράττειν ἢ ἀκούσιόν ἐστιν ἢ οὐχ ἑκούσιον,
 τὸ δὲ ἀγνοοῦντα πράττειν ἑκούσιόν ἐστι. καὶ γὰρ τὸ ἀγνοοῦντα πράττειν ἐστίν,
 ἐπάν τις ὀργίζηται ἢ μεθύῃ ἢ ἄλλην τινὰ ποιῇ πονηρίαν· οὗτος γὰρ οὐ δι’ ἄγνοιαν ἀλλὰ διὰ ἡδονὴν ἢ ἄλλο τι ποιεῖ ὃ ποιεῖ, ἀγνοῶν δέ.
 πᾶς οὖν μοχθηρὸς μοχθηρὸς ἀγνοεῖ, τίνα δεῖ πράττειν, καὶ τίνων
 ἀπέχεσθαι· καὶ διὰ τὴν τοιαύτην ἁμαρτίαν οἱ ἄνθρωποι ἄδικοι ἢ ὅλως κακοὶ
 γίνονται. αἱ δὴ τοιαῦται πράξεις οὔκ εἰσιν ἀκούσιοι· ἡ γὰρ ἐν τῇ προαιρέσει
 ἄγνοια, ἥτις ἐστὶν αἴρα τῶν κακιῶν, οὐκ ἔστιν αἰτία τοῦ ἀκουσίου ἀλλὰ τῆς
 μοχθηρίας. οὐ γὰρ τὸ καθόλου περὶ τῆς μέθης ἀγνοεῖν ὅτι πονηρόν, 2 ἑκουσίους h: ἑκουσίως Β 11. 12 τινὰ μὲν B: μέν τινα h
 22 εἰ h: om. B 23 τὰ δὲ ἑκούσια h: om. Β 
 αἴτιον γίνεται τοῦ ἀκουσίου, ἀλλὰ τὸ ἀγνοῆσαι μερικῶς τήνδε τὴν
 μέθην· οἷον, φέρε εἰπεῖν, οὐκ εἰδότα μέχρι πόσου πιόντας ἔνι
 μεθύειν. τοῦτο γὰρ καὶ συγγνώμης ἀξιοῦται καὶ ἐλέου, ὁ γὰρ οὕτως ἀγνοήσας
 δι’ ἄγνοιαν ποιεῖ ὃ ποιεῖ καὶ ἀκουσίως πράττει. δεῖ δὲ διορίσαι τίνα καὶ ’πό
 σὰ ἐστίν; ἃ ἀγνοοῦντες ἀκουσίως πράττομεν, τὸ αὐτοῦ πρόσωπον τοῦ
 πρὸς ὅν τις ποιεῖ ὃ ποιεῖ, τὸ πρᾶγμα ὃ ποιεῖ, ἐνίοτε δὲ καὶ τὸ διὰ τίνος
 ὀργάνου ποιεῖ, καὶ τὸ οὗ ἕνεκα, οἷον σωτηρίας, καὶ πῶς, δηλαδ·ὴ τὸν τρόπον,
 οἷον ἠρέμα ἢ σφόδρα. ἅπαντα μὲν οὖν ταῦτα οὐδεὶς ἂν ἀγνοήσειεν, εἰ μὴ
 μαίνοιτο. ἐνδέχεται δέ τινα τούτων ἀγνοεῖν καὶ σωφρονοῦντα· ὥσπερ ἀγνοεῖ τις πολλάκις αὐτὸ τὸ πρᾶγμα ὃ πράττει, καθάπερ οἱ ἐξειπόντες τὰ
 μυστήρια. λέγοντας γὰρ περὶ ἄλλων συγχυθῆναί φασι καί τι
 καὶ περὶ τῶν μυστηρίων παραφθέγξασθαι, μὴ συνορῶντας ὃ λέγουσιν ἢ καὶ
 ἀγνοουντας ὅτι ἀπορρητα ἦν. οὔτοι γὰρ αὐτὸ τὸ πραγμα γινόμενον· οὐ γὰρ
 γινώσκουσιν, ὅτι τὰ μυστήρια ἐξάγουσι. καί τις ἀφῆι πρός τινα 
 καταπέλτην δεῖξαι βουλόμενος αὐτόν, καὶ τυχὼν ἀπέκτεινε. καί τις τὸν υἱὸν
 τὸν ἑαυτοῦ οἰηθεὶς πο|λέμιον εἶναι, ὥσπερ ἡ Μερόπη· ἢ λελογχωμένον μένον τὸ δόρυ νομίσας ἄνευ λόγχης εἶναι, ἢ κίσσηριν τὸν λίθον
 ὑπολαβών, ἐπὶ σωτηρίᾳ πέμψας, ἀπέκτεινεν. ὁ τοίνυν τι τούτων ἀγνοῶν, ἐν οἷς
 ἡ πρᾶξις, ἄκων ἐποίησε· κυρίως δὲ ἄκων, ὅταν τὰ κυριώτατα ἀγνοῇ τῶν περὶ τὸ πρᾶγμα· κυριώτατα δέ τὰ πρόσωπα καὶ τὸ ἔργον, ἐν οἷς ἡ
 πρᾶξις καὶ τὸ οὗ ἕνεκα· ἅτινα εἰ ἀγνοεῖ καὶ προσέτι μεταμέλει αὐτῷ ἐφ’ οἷς
 ἐποίησε, κυρίως ἄκων ἐποίη σε. τοιούτου δὲ ὄντος τοῦ ἀκουσίου; τὸ ἑκούσιόν
 ἐστιν, οὗ ἡ ἀρχὴ ἐν αὐτῷ εἰδότι τὰ καθ’ ἕκαστα, ἐν οἶς ἡ πρᾶξις. γὰρ καλῶς
 λέγεται ἀκούσια εἶναι, ἃ ποιοῦν ὑπὸ θυμοῦ κινούμενοι 
 νούμενοι ἢ ἐπιθυμίας, γινώσκοντες πάντα τὰ κατὰ μέρος, δι’ ὧν
 καὶ ἐν οἷς πράττομεν. εἰ γὰρ τοῦτο δοίημεν, πρῶτον μὲν οὐδὲν τῶν ἀλόγων ζῴων
 ἑκούσιόν τι πράττειν ἐροῦμεν (ἀεὶ γὰρ ἐπιθυμίᾳ καὶ θυμῷ πράττει), δὲ καὶ
 τοὺς παῖδας· ἔπειτα καὶ ἐφ’ ἡμῖν ἄτοπον συμβαίνει· ἢ γὰρ οὐδὲν ἑκουσίως
 πράττομεν τῶν δι’ ἐπιθυμίαν ἢ θυμόν, ἡ τὰ καλὰ μὲν ἑκουσίως, τά
 δὲ φαῦλα ἀκουσίως· τῶν γὰρ ἀπὸ ἐπιθυμίας ἢ θυμοῦ τὰ μὲν ἀγαθά, τὰ δὲ φαῦλα.
 εἰ μὲν οὗν τὰ καλὰ μόνον ἑκουσίως πράττομεν, τὰ φαῦλα δὲ ἀκουσίως, γελοῖον
 εἰπεῖν· ἓν γὰρ τὸ αἴτιον, θυμὸς ἢ ἐπιθυμία. τὸ δὲ ἑκούσιον καὶ
 ἀκούσιον ἡ διαφορὰ τοῦ αἰτίου ποιεῖ τῷ τὸ μὲν ἔνδον εἶναι, τὸ δὲ ἔξωθεν. εἰ
 δὲ πάντα ἀκούσια, πῶς οὐκ ἄτοπον, ἀκουσίως ὀρέγεσθαι λέγειν, ὧν
 δεῖ ὀρέγεσθαι; ἔστι γὰρ εἰς δέον χρήσασθαι τῇ ἐπιθυμίᾳ καὶ τῷ θυμῷ, καὶ δεῖ
 ὀργίζεσθαι ἐπί τισι καὶ ἐπιθυμεῖν τινων, οἷον ὑγιείας ἢ μαθήσεως, ἅπερ
 ἀκούσια λέγειν οὐκ εὔλογον· τὰ γὰρ ἀκούσια λυπηρά, τὰ δὲ κατ’ ἐπιθυμίαν
 ἡδέα. ἔτι, εἰ ἀκούσια ἦν τὰ κατὰ θυμὸν ἁμαρτηθέντα, διέφερεν ἄν τῶν ἀπὸ τοῦ
 λογισμοῦ ἁμαρτανομένων 
 κατὰ ἰὴν ἑκουσίου καὶ ἀκουσίου διαφοράν· διαφέρει δὲ οὐδέν· καὶ
 1 μέθην B: μέθοδον h 11 συγχεθῆναι B 12 συνορῶντες
 h 12. 13 ἀγνοοῦντες h 21 μεταμέλοι h 23 τὰ Β: τὸ h 28 ἡμῖν h: ἡμῶν B 30
 φαῦλα δὲ h 
 γὰρ ταῦτα ὁμοίως ἐκείνοις φευκτά, ὃ τοῦ ἑκουσίου ἐστὶ καὶ ψόγων
 ἄξια οὐδὲν ἧττον· ὅπερ οὐκ ἄν ἦν, εἰ διέφερεν ὡς ἑκούσιον ἀκουσίου. ἔτι δὲ
 τὰ ἄλογα πάθη καὶ ἀνθρωπικά εἰσιν, ὥσπερ ὁ λογισμός· ἀπὸ τούτων δὲ τῶν
 παθῶν, θυμοῦ δηλονότι καὶ ἐπιθυμίας, πᾶσαι αἱ ἀνθρώπιναι γίνονται πράξεις· ταύτας τοίνυν ἀκουσίους λέγειν ἄτοπον. Περὶ προαιρέσεως. κεφ. γ'. Ἐπεὶ δὲ περὶ ἑκουσίου καὶ ἀκουσίου διωρισάμεθα, μετὰ ταῦτα ἀκόλουθον ἂν εἴη
 περὶ τῆς προαιρέσεως διαλαβεῖν. ἡ γὰρ προαίρεσις οἰκείως ἔχει πρὸς τὴν
 ἀρετὴν καὶ τῷ ταύτης κανόνι δυνησόμεθα κρίνειν τά ἤθη καὶ τὰς
 πράξεις. ἡ προαίρεσις τοίνυν ἑκούσιον μέν ἐστιν, οὐκ ἔστι δὲ αὐτὸ τὸ
 ἑκούσιον ἀλλά τι τῶν τοῦ ἑκουσίου· τὸ γὰρ ἑκούσιον ἐπὶ πλέον ἐστὶ τῆς
 προαιρέσεως. καὶ δῆλον· τὸ μὲν γὰρ ἑκούσιον καὶ ζῴοις ἀλόγοις καὶ παισὶ καὶ
 τελείοις τὸν νοῦν πρόσεστι (ποιοῦσι γὰρ καὶ οἱ παῖδες καὶ τἄλλα 
 ζῷα ἑκουσίως), ἡ δὲ προαίρεσις μόνοις τοῖς κρίνειν δυναμένοις καὶ
 βουλεύεσθαι εἰδόσι πρόσεστιν· ἡ γὰρ μετὰ βουλῆς ὄρεξις
 προαίρεσις καλεῖται, ἄλλως τε καὶ τὰ ἐξαίφνης ὑφ’ ἡμῶν γινόμενα μὴ
 προβουλευσαμένων ἑκούσια μὲν λέγονται, προαιρετὰ δὲ οὐδαμῶς. οὐ γάρ ἐστιν ἡ
 προαίρεσις θυμὸς ἢ ἐπιθυμία ἢ βούλησις ἢ δόξα, καθώς τινες ὑπειλήφασιν. | ὁ
 μὲν θυμὸς καὶ ἡ ἐπιθυμία κοινή ἐστι καὶ ἡμῖν καὶ τοῖς ἀλόγοις,
 προαίρεσις δὲ οὐδαμῶς. ἔτι δὲ καὶ ὁ ἀκρατὴς οὐ λέγεται
 προαιρούμενος πράττειν ἃ πράττει ἀλλ’ ἐπιθυμῶν· ὁ δὲ ἐγκρατὴς λέγεται
 πράττειν προαιρούμενος, οὐκ ἐπι- θυμῶν. ἔτι προαιρέσει μὲν ἐπιθυμία
 ἐναντίον ἐστί· καὶ γὰρ προαιρούμεθα πολλάκις ἐναντία ὧν ἐπιθυμοῦμεν·
 ἐπιθυμία δὲ ἐπιθυμίας οὐκ ἔστιν ἐναντίον· ἡ ἄρα προαίρεσις οὐκ ἔστιν
 ἐπιθυμία. ἔτι ἡ μὲν ἐπιθυμία λυπηρά ἐστι καὶ τὸ ἡδὺ ἀεὶ
 ἀντικείμενον ἔχει (πρὸς αὐτὸ γὰρ ἀεὶ φέρεται), ἡ δὲ προαίρεσις
 οὔτε λυπηρά ἐστιν οὔτε τὸ ἡδὺ ἀντικείμενον ἔχει. ἔτι δὲ οὐδὲ ὁ θυμὸς
 προαίρεσίς ἔστι, καὶ πολλῷ μᾶλλον ἢ ἡ ἐπιθυμία· ἥκιστα γὰρ τὰ διὰ θυμὸν
 γινόμενα κατὰ προαίρεσιν εἶναι δοκεῖ. ἀλλὰ μὴν οὐδὲ βούλησίς ἐστιν ἡ
 προαίρεσις· καίτοι ἔγγιστα εἶναι ταῦτα δοκεῖ. ἡ μὲν γὰρ
 προαίρεσις οὐκ ἔστι τῶν ἀδυνάτων· οὐ γὰρ προαιρούμεθα ἵπτασθαι ἢ ἀθάνατοι
 εἶναι ἀλλὰ βουλόμεθα (ὁ γὰρ τὰ τοιαῦτα δοκοίη ἂν ἠλίθιος εἶναι)· ἡ
 προαίρεσις ἄρα οὐκ ἔστι βούλησις. καὶ βουλόμεθα μὲν πολλάκις
 ἅπερ οὐχ ἡμεῖς αὐτοὶ ἀλλ’ ἕτεροι ποιοῦσιν, οἷον ὑποκριτήν τινα νικᾶν τῶν ἐν
 τῇ σκηνῇ ἢ ἀθλητήν· προαιρεῖται δὲ ταῦτα οὐδεὶς ἀλλ’ ὅσα οἴεται
 γενέσθαι ἂν δι’ αὑτοῦ. ἔτι ἡ μὲν βούλησις τοῦ τέλους ἐστὶν ἀεί, ἡ δὲ
 προαίρεσις τῶν πρὸς τὸ τέλος φερόντων· βουλόμεθα μὲν γὰρ τὴν ὑγίειαν,
 προαιρούμεθα δὲ ἃ πρὸς αὐτὴν φέρει, κ·αὶ δι’ ὧν ἔστιν ὑγιαίνειν· καὶ τὴν μὲν
 εὐδαιμονίαν καὶ βου- 3 ἀνθρωπικά Β: ἀνθρώπινά h 15
 μετὰ βουλῆς Β (et Heinsius ex coni.): μεταβολῆς h 18 ὁ μὲν γάρ θυμὸς h
 20 ἀκρατής h: ἀκροατής Β 28 τὰ om. h 35 αὐτοῦ Mullach ex Arist.: αὐτοῦ
 Bh 
 λόμεθα καί φαμεν βούλεσθαι, | προαιρεῖσθαι δὲ οὐ λέγομεν, ἐπεὶ
 μηδὲ ἁρμόζει. καὶ ὅλως ἔοικεν ἡ προαίρεσις τῶν ἐφ’ ἡμῖν εἶναι.
 ἀλλὰ μὴν οὐδὲ δόξα ἐστίν. ἡ μὲν γὰρ δόξα περὶ πάντα ὁμοίως ἐστὶ καὶ τὰ ἀίδια
 καὶ τὰ ἐφ’ ἡμῖν καὶ τὰ ἀδύνατα, ἡ δὲ προαίρεσις τῶν ἐφ’ ἡμῖν ἐστι μόνον. ἔτι ἡ δόξα τῷ ψευδεῖ καὶ τῷ ἀληθεῖ διαιρεῖται· τὴν μὲν γὰρ τῶν
 δοξῶν ἀληθῆ λέγομεν, τὴν δὲ ψευδῆ· ἡ δὲ προαίρεσις τῷ ἀγαθῷ καὶ τῷ κακῷ
 μᾶλλον διαιρεῖται· τὴν μὲν γὰρ τοῦ ἀγαθοῦ λέγομεν, τὴν δὲ τοῦ κακοῦ. τῇ μὲν
 οὖν καθόλου δόξῃ ταὐτὸν εἶναι τὴν προαίρεσιν οὐδενὶ δοκεῖ· οὐ
 μόνον δὲ τῆ καθόλου δόξῃ οὐκ ἔστι ταὐτόν, ἀλλ’ οὐδέ τινι. ἀπὸ 
 μὲν γὰρ τῆς προαιρέσεως ποιοί τινες γινόμεθα· τῷ γὰρ προαιρεῖσθαι τὰ κακὰ
 κακοὶ γινόμεθα, καὶ τῷ προαιρεῖσθαι τὰ ἀγαθὰ ἀγαθοί· ἀπὸ δὲ τῆς δόξης
 οὐκέτι. ἔτι προαιρούμεθα μὲν πράττειν τι ἢ μὴ πράττειν, λαβεῖν τι ἢ φυγεῖν ἢ
 τι τῶν τοιούτων· δοξάζομεν δὲ τί ἐστιν ὃ προαιρούμεθα ἢ ἄλλο τι, ἢ τίνι
 συμφέρει ἢ πῶς· λαβεῖν δὲ ἢ φυγεῖν τι ἢ ἑλέσθαι οὐκ ἔστι τῆς
 δόξης· ἡ ἄρα προαίρεσις οὐκ ἔστι δόξα. ἒ ἡ μὲν προαίρεσις ἐπαινεῖται, ὅταν
 προαιρώμεθα ἃ δεῖ· ἡ δὲ δόξα ἐπαινεῖται, ὅταν δοξάζωμεν ἰὰ
 ἀληθῆ. ἔτι προαιρούμεθα μέν, ἃ σφόδρα γινώσκομεν ἀγαθὰ εἶναι, δοξάζομεν δὲ ἃ
 οὐ πάνυ γινώσκομεν ἀληθῆ εἷναι. ἔτι ὁ αὐτὸς οὐχ ὁμοίως προαιρεῖται καὶ
 δοξάζει· δοξάζει μὲν γὰρ πολλάκις καλῶς δοξάζων τὰ ἀληθῆ,
 προαιρεῖται δὲ τὰ φαῦλα· οὐκ ἄρα ταὐτὸν δόξα καὶ προαίρεσις. εἰ δὲ πολλάκις
 ἡ δόξα προηγεῖται τῆς προαιρέσεως ἢ παρακολουθεῖ, οὐ διὰ τοῦτο ταὐτὸν ἔσται
 | δόξα καὶ προαίρεσις· τοῦτο γὰρ οὐδὲν κωλύει διάφορα
 εἰναι. Περὶ προαιρέσεως τί ἐστι καὶ περὶ τίνα, καὶ περὶ βουλεύσεως. 
 κεφ. δ΄. Ἐπεὶ δὲ οὔτε ἐπιθυμία ἐστὶν ἡ προαίρεσις οὔτε θυμὸς οὔτε βούλησις οὔτε δόξα,
 ζητητέον τί ἐστιν ἢ ποῖόν τί ἐστι. φαίνεται μὲν οὖν, ὅτι ἑκούσιόν ἐστιν, οὐκ
 αὐτὸ τὸ ἑκούσιον, καθὼς εἴρηται· οὐ γὰρ πᾶν ἑκούσιον προαιρετόν, ἀλλὰ τῶν
 ἑκουσίων ἐκεῖνο μόνον προαιρετὸν καλεῖται, ὃ 
 προβουλευόμενοι ποιοῦμεν· ἡ γὰρ προαίρεσις μετὰ λόγου καὶ
 διανοίας. φαίνεται δὲ καὶ ἀπὸ τοῦ ὀνόματος· τὸ γὰρ προαιρετὸν δοκεῖ
 σημαίνειν τὸ πρὸ ἑτέρων αἱρετόν. τούτων δὲ ὑποκειμένων, ζητητέον πότερον
 περὶ πάντων δυνατὸν βουλεύσασθαι ἢ περὶ ἐνίων οὐ δυνατόν; ἵνα γνῶμεν
 ἐντεῦθεν, τίνων ἐστὶν ἡ προαίρεσις καὶ τίνων οὐκ ἔστι. τῶν γὰρ βουλευτῶν καὶ ἡ προαίρεσίς ἐστι. βουλευτὸν δὲ λέγω, περὶ οὗ βουλεύεται
 οὐκ ἠλίθιος ἢ μαινόμενος ἀλλ’ ὁ νοῦν ἔχων. ἡ τοίνυν βουλὴ οὔτε περὶ τῶν ἀιδίων ἐστίν, οἷον περὶ τοῦ κόσμου (οὐδεὶς γὰρ βουλεύεται πῶς
 κινεῖσθαι τὰ οὐράνια σώματα), ἢ περὶ τῶν ἀδυνάτων ἄλλως εἶναι, οἷον περὶ τῆς
 πλευρᾶς τοῦ τετραγώνου καὶ τῆς διαμέτρου, ποιῆσαι λόγον τινὰ 13 ἢ post φυγεῖν om. h 16 προαιρώμεθα h: προαιρούμεθα Β
 19 μὲν θῶ h 
 ἔχειν πρὸς ἀλλήλας, ὃν ἀριθμὸς πρὸς ἀριθμὸν οὔτε περὶ τῶν
 κινουμένων ἀεὶ ὡσαύτως ἢ ἀνάγκῃ ἢ φύσει ἢ δι’ ἄλλην τινὰ αἰτίαν, οἷον τροπῶν
 καὶ ἀνατολῶν ἀλλ’ οὐδὲ περὶ τῶν ἄλλοτε ἄλλως ἐχόντων βουλευσόμεθα οἷον αὐχμῶν καὶ ὄμβρων. οὐδὲ <περὶ> τῶν ἀπὸ 
 τύχης, οἶον θησαυροῦ εὑρέσεως· ὅτι οὐδὲν τούτων ἐφ᾿ ἡμῖν ἐστιν οὐδὲ
 ἀνθρώπινον. καὶ μὴν οὐδὲ περὶ τῶν ἀνθρωπικῶν πάντων βουλευσόμεθα ἀλλὰ μόνον
 περὶ τῶν ἐφ’ ἡμῖν καὶ ἅπερ ἂν αὐτοὶ πράξαιμεν ἢ δι’ ἡμῶν αὐτῶν ἡ δι’ ἑτέρων·
 οὐ γὰρ Λακεδαιμόνιοι περὶ τῆς τῶν Σκυθῶν πολιτείας βουλεύσονται, πῶς ἂν
 Σκύθαι ὀρθῶς πολιτεύοιντο. οὐδὲν γὰρ τῶν εἰρημένων δι’ ἡμῶν ἂν
 γένοιτο. βουλευόμεθα δὲ περὶ τῶν ἐφ’ ἡμῖν πρακτῶν, ἅτινα
 γνωσόμεθα οὕτω. τρία εἰσὶ τὰ αἴτια ἐν τοῖς οὖσι φύσις ἀνάγκη καὶ τύχη, ἔτι
 δὲ νοῦς καὶ πᾶν τὸ δι’ ἀνθρώπου, οἷον τέχνη ἢ ἄλλη τις πρᾶξις. οἱ δὲ
 ἄνθρωποι βουλεύονται οὔτε περὶ ὧν αἰτία ἡ φύσις οὔτε περὶ ὧν ἡ ἀνάγκη αἰτία
 ἢ ὧν ἡ τύχη, ἀλλὰ περὶ μόνων ἐκείνων, ὧν αἰτία ἐστὶν ἡ
 ἀνθρωπίνη μέθοδος καὶ ἡ πρᾶξις. ἔτι δὲ οὐδὲ περὶ πασῶν τῶν ἀνθρωπίνων
 μεθόδων οἱ ἄνθρωποι βουλεύονται. περὶ γὰρ τὰς ἀκριβεῖς καὶ αὐτάρκεις τῶν
 ἐπιστημῶν οὐκ ἔστι βουλή, οἷον περὶ τῶν γραμμάτων· οὐ γὰρ
 διστάζομεν πῶς γραπτέον, ὅτι ἐγνωσμένον ἐστὶν ἀκριβῶς καὶ ὡρισμένα εἰσὶ τὰ
 σ·ημεῖα. ἀλλ’ ὅσα γίνονται ὑφ’ ἡμῶν δυνάμενα πολλαχῶς γενέσθαι,
 περὶ τούτων βουλευόμεθα, οἷον περὶ τῶν κατὰ τὶν ἰατρικὴν πράξεων, αἵτινες οὐ
 πάνυ εἰσὶν ὡρισμέναι ἢ τὴν χρηματιστικήν (πολλαχῶς γὰρ· δυνατὸν ἢ τὴν
 κυβερνητικὴν ἢ γυμναστικήν· καὶ μᾶλλον <περὶ> τῶν τὴν
 κυ|βερνητικὴν βουλευσόμεθα ἢ τὴν γυμναστικήν, ἐπεὶ καὶ ἔλαττόν ἐστιν 
 ἀκριβὴς ἡ κυβερνητική· καὶ περὶ τῶν λοιπῶν ὁμ·οίως. πλέον δὲ
 περὶ τῶν κατὰ τὰς τέχνας βουλευσόμεθα ἢ τὰς ἐπιστήμας· πλέον γὰρ διστάζομεν
 ἐν ταῖς τέχναις, ὅτι ἔλαττόν εἰσιν ὡρισμέναι τῶν ἐπιστημῶν. τὸ δὲ βου-
 λεύεσθαί ἐστι μὲν τῶν ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστον ἐνδεχομένων γίνεσθαι· ὅταν δὲ καὶ
 ἐπὶ τούτων ὁ τρόπος ἄδηλος ᾖ, πῶς δηλονότι γενήσεται καὶ ἐν οἷς, οὐκ ἔστι δυνατὸν τὴν βούλευσιν ὡρισμένην εἶναι. διὰ τοῦτο καὶ συμβούλους
 παραλαμβάνομεν ὅταν ᾖ περὶ μεγάλων ἡ βουλή· καὶ γὰρ
 ἀπιστοῦμεν ἡμῖν αὐτοῖς ὡς οὐχ ἱκανοῖς περὶ τοῦ πράγματος διαγνῶναι.
 βουλευόμεθα δὲ οὐ περὶ τῶν τελῶν ἀλλὰ περὶ τῶν πρὸς τὰ τέλη. ὁ γὰρ ἰατρὸς οὐ
 βουλεύσεται δοῦναι τὴν ὑγίειαν τῷ κάμνοντι (οὐ γὰρ πρὸς ἄλλο τι
 βλέπειν τὸν ἰατρὸν καὶ τούτου χάριν οὐ χρείαν ἕξει βουλεύσεως), ἀλλὰ περὶ
 τῶν φερόντων εἰς τὴν ὑγίειαν, περὶ τούτων βουλεύσεται, ἅτινα πολλαχῶς
 ἐνδέχεται γενέσθαι· ὁμοίως δὲ καὶ ὁ ῥήτωρ οὐ βουλεύσεται περὶ τῆς πειθοῦς
 ἀλλὰ περὶ τῶν φερόντων εἰς τὴν πειθώ, καὶ ὁ πολιτικὸς οὐ
 καθίζει τὴν βουλήν, ἵνα γνῷ περὶ τῆς εὐνομίας (εἰ καλῶς τὰ
 πράγματα αὐτὸν διοικῆσαι), ἀλλὰ περὶ τῶν συνιστάντων τὴν εὐνο- 4 περὶ ins. Mullach 11 ἅ τινα γνωσόμεθα. οὕτω τρία εἰσὶ
 h 18 τῶν om. Arist. 23 περὶ h: om. B 32 διαγνῶναι Mullach: διαγνῶσαι Bh
 33 τῶν om. h 36. 36 βουλεύσεται Β: βουλεύεται h 39 εἰ δεῖν Β: δεῖ γὰρ
 h 
 μίαν βουλεύσεται. καὶ ὅλως πάντες οἱ τοιοῦτοι τὸ μὲν τέλος
 ὑποτιθέασι, ζητοῦσι δὲ πῶς καὶ διὰ τίνων ἀφίξονται πρὸς αὐτό. καὶ πολλῶν
 ὄντων δι᾿ ὧν ἔστι τυχεῖν τοῦ σκοποῦ, ζητοῦσι διὰ τίνος ῥᾷστα καὶ κάλλιστα τὸ
 τέλος εὑρήσουσιν. ὅταν δὲ δι᾿ ἑνὸς | ἐνδέχηται μόνου, τότε οὐ τοῦτο 
 ζητοῦσιν, ἀλλὰ τὸν τρόπον πῶς χρησόμεθα αὐτῷ, καὶ τίνι πράξει
 μεταχειρισάμενοι, διὰ τούτο τοῦ τέλους τευξόμεθα. καὶ πάλιν ἐκείνην τὴν
 πρᾶξιν διὰ τίνος ἐργασόμεθα κἀκεῖνο διὰ τίνος, ἕως ἂν ἔλθωμεν ἐπὶ τὸ ἀμέσως
 γινόμενον καὶ οὐ δι᾿ ἄλλου, ὅ ἐστι τὸ πρῶτον αἴτιον τοῦ τέλους, ὅπερ
 τελευταῖον εὑρίσκεται. οὕτω γὰρ ὁ βουλευόμενος ἀπὸ τοῦ τέλους 
 ἀρχόμενος διὰ τῶν πρὸς τὸ τέλος ὁδεύει, μέχρι τοῦ πρώτου αἰτίου τὴν πρᾶξιν
 πᾶσαν ἀναλύων, καθάπερ οἱ μαθηματικοὶ τὰ διαγράμματα. ἔστι 
 τοίνυν ἡ μὲν βούλευσις ζήτησίς τις· οὐ πᾶσα δὲ ἡ ζήτησις βούλευσις. ἡ γὰρ
 μαθηματικὴ ζήτησις οὐκ ἔστι βούλευσις, καίτοι, καθὼς εἴρηται, τρόπον τινὰ
 ὁμοίως καὶ ὁ βουλευόμενος καὶ ὁ μαθηματικὸς ἀναλύει· καὶ ὃ ἔσχατον εὑρίσκεται ἀναλύοντι, τοῦτο ἔργον πρῶτον γίνεται τῷ
 βουλευομένῳ, καθάπερ ὁ μαθηματικὸς πρὸς ὃ ἔσχατον ἀφίξεται ἀναλύων, τοῦτο
 ὑποτιθεὶς καὶ ἀπὸ τούτου διὰ τῶν ἄλλων ὁδεύων ἀποδείκνυσι τὸ προκείμενον.
 καὶ ἄμφω δὲ εἰ ἀναλύοντες ἀδυνάτοις ἐντύχοιεν ἀφίστανται τοῦ ζητήματος, οἶον
 εἰ χρημάτων δεήσει πρὸς τὸ ζητούμενον τέλος, ὃ τούτων ἄνευ οὐκ 
 ἔνι γενέσθαι, ἀδύνατον δὲ φανείη ταῦτα πορισθῆναι, περὶ τοῦ
 τρόπου οὐκέτι ζητοῦσιν ἀλλ᾿ ἀφίστανται· εἰ δὲ δυνατόν, ἐγχειροῦσι πράττειν.
 ἐκεῖνα δὲ δυνατὰ καλοῦμεν, ἃ δι᾿ ἡμῶν γένοιτ᾿ ἄν· τὰ γὰρ διὰ τῶν φίλων
 τρόπον τινὰ δι᾿ ἡμῶν γίνονται· ἡ γὰρ αἰτία καὶ τούτων ἐν ἡμῖν ἐστι·
 βουλευόμεθα δέ, καθὼς εἴρηται, ποτὲ μὲν περὶ τῶν ὀργάνων, ποτὲ 
 δὲ περὶ τῆς χρήσεως αὐτῶν, καὶ ἁπλῶς, ποτὲ μὲν περὶ τῶν φερόντων εἰς
 <τὸ> | τέλος πῶς ἂν ληφθεῖεν, ποτὲ δὲ περὶ τοῦ τρόπου πῶς
 χρησόμεθα αὐτοῦ ἢ διὰ τίνος. φαίνεται δὴ ἀπὸ τῶν εἰρημένων, μὴ
 εἶναι τὸ τέλος βουλευτόν. βουλευτὰ μὲν γάρ εἰσιν, ὧν κύριος ὁ ἄνθρωπός ἐστι
 ποιῆσαι ἢ μή· ὧν δὲ ὁ ἄνθρωπος κύριός ἐστιν, ἐκεῖνα πράξεις ἀνθρώπιναί
 εἰστιν· αἱ δὲ ἀνθρώπιναι πράξεις ἄλλων ἕνεκα γίνονται· ἃ δὲ
 ἄλλων ἕνεκα γίνονται, οὐκ εἰσὶ τέλη· τὸ βουλευτὸν ἄρα οὐκ ἔστι τέλος. οὔτε
 τοίνυν τὸ τέλος ἐστὶ βουλευτόν, οὔτε τῶν πρὸς τὸ τέλος ὅσα καθ᾿ ἕκαστα, οἷον
 εἰ ἄρτος τοῦτο, εἰ πέπεπται, εἰ πεποίηται ὡς δεῖ· ταῦτα γὰρ
 αἰσθήσει γινώσκομεν, οὐ βουλῇ καὶ κρίσει· εἰ δὲ περὶ τούτων ἀεὶ βουλεύσεται,
 εἰς ἄπειρον ἥξει. τὸ μὲν οὖν βουλευτὸν τοῦτό ἐστι· τὸ δὲ
 προαιρετόν ἐστι βουλευτὸν ὡρισμένον· τὸ γὰρ ἀπὸ τῆς βουλῆς προκριθὲν
 προαιρετὸν καλεῖται· μετὰ γὰρ τὸ προκρῖναι ὃ δέον γενέσθαι, οὐκέτι περὶ τοῦ
 πράγματος βουλευόμεθα, ἀλλὰ γινώσκομεν ὡρισμένως ὡς δεῖ ποιεῖν· ἀνάγομεν γὰρ
 τὴν μὲν τοῦ πράγματος τοῦ ζητουμένου ἀρχὴν εἰς τὴν ἡμετέραν βούλησιν, τὴν δὲ
 ἡμετέραν κρίσιν καὶ βούλησιν εἰς τὴν προαίρεσιν, ἥτις ἐστὶν
 ἀρχὴ ἤδη τῆς 
 4 ἐσνδέχηται Mullach: ἐνδέχεται Bh 5 τίνα πρᾶξιν
 Mullach 12 οὐ πᾶσα—οὐκ ἔστι βούλευσις B: πᾶσα δὲ ἡ ζήτησις οὐκ ἔστι
 βούλευσις h 26 τὸ om. B 29 ἐκεῖνα B: ἐκεῖναι h 33 cf. lectiones librorum
 Arist. 
 πράξεως. τοῦτο δὲ δῆλον καὶ ἀπὸ τῶν ἀρχαίων πολιτειῶν, ἃ Ὅμηρος
 ἐν ταῖς ῥαψῳδίαις ἐμιμεῖτο· εἰσάγει γὰρ τοὺς βασιλεῖς μετὰ τὴν βουλὴν τὸ
 προκριθὲν ἀπαγγέλλοντας τῷ δήμῳ ὥσπερ τῇ προαιρέσει, ὥστε πραχθῆναι. ἐπεὶ
 τοίνυν τὸ προαιρετὸν βουλευτόν ἐστιν, ὀρεκτὸν τῶν ἐφ’ ἡμῖν 
 δηλονότι, ὃ μετὰ τὴν βουλὴν ὀρεγόμεθα δυνάμενοι τοῦτο ποιῆσαι, φανερόν, ὅτι
 ἡ προαίρεσις εἴη ἂν ὄρεξις βουλευτικὴ τῶν ἐφ’ ἡμῖν. ἐκ | τοῦ βουλεύσασθαι
 γὰρ κρίναντες ὀρεγόμεθά [τι] κατὰ τὴν οὗτος μὲν οὖν ὁ
 ὁρισμὸς τῆς προαιρέσεως ὡς ἐν τύπῳ. εἴρηται δὲ καὶ περὶ ποῖά ἐστιν, ὅτι τὰ
 πρὸς τὸ τέλος. Περὶ βουλήσεως καὶ βουλητοῦ. κεφ. ε΄. Δεῖ δὲ καὶ περὶ τῆς βουλήσεως εἰπεῖν ἤδη. ὅτι μὲν οὖν ἡ βούλησις τοῦ τέλους
 ἐστίν, ἀπὸ τῶν προειρημένων ἐδείχθη· ἀμφισβητεῖται δὲ πότερον παντὸς τέλους,
 οὗ τις ἂν ἐθέλοι τυχεῖν, ἡ βούλησίς ἐστιν, ἢ τοῦ ἀγαθοῦ μόνου. καὶ τοίνυν οἱ
 μὲν λέγουσιν αὐτὴν ἰοῦ ἀγαθοῦ μόνου, οἱ 
 δὲ τοῦ δοκοῦντος, ἢ ὄντος δὲ ἢ μὴ ὄντος. συμβαίνει δὲ τοῖς μὲν
 λέγουσι τὸ ἀγαθὸν μόνον βουλητὸν εἶναι τὸ κακὸν λέγειν μὴ εἶναι τῷ μοχθηρῷ
 βουλητόν· καίτοι β·ουλητόν ἐσιιν αὐτῷ. τοῖς δὲ λέγουσι τὸ δοκοῦν ἀγαθὸν
 ἐκεῖνο εἶναι τὸ βουλητόν, οὐ δι᾿ ἑαυτό, ἀλλὰ μόνον τὸ ἑκάστῳ δοκοῦν, ἐπειδὴ
 ἄλλῳ ἄλλο δοκεῖ ἀγαθόν, καὶ τὸ αὐτὸ τῷ μὲν ἀγαθὸν δοκεῖ, τῷ δὲ
 κακόν, ἢ ὁ αὐτὸς ἄνθρωπος τὰ ἐναντία ἀγαθὰ νομίζει πολλάκις, καὶ οὕτως οὐδὲν
 ἔσται βουλητὸν φύσει καὶ δι’ ἑαυτό. εἰ δὲ ταῦτα οὐ δοκεῖ εἰκότα
 εἶναι, ἐκεῖνο ἐροῦμεν· βουλητὸν μὲν εἶναι φύσει καὶ ἀλ·ηθείᾳ καὶ δι’ ἑαυτὸ
 τὸ ἀγαθόν· πὴ δὲ καὶ ἑκάστῳ τῶν ἀνθρώπων τὸ δοκοῦν ἀγαθὸν βουλητόν ἐστιν. εἰ
 γὰρ καὶ τῇ ἀληθείᾳ οὐκ ἔστιν ἀγαθόν, ἀλλὰ κατά τινα περίστασιν
 ἀγαθόν ἐστιν, οἷον τὸ λωποδυτεῖν κακὸν μέν ἐστι τῇ φύσει, τῷ λωποδύτῃ δὲ καὶ
 κατά τινα καιρὸν ἀγα|θόν· διὰ τοῦτο καὶ δοκεῖ ἀγαθὸν ἁπλῶς
 εἶναι· καθόσον δὲ ἀγαθὸν καὶ βουλητόν ἐστιν. ὥστε συμβαίνει τὸ δοκοῦν ἀγαθὸν
 πὴ εἶναι βουλητόν· τῷ μὲν οὖν σπουδαίῳ τὸ ἀληθῶς ἀγαθὸν βουλητόν ἐστι, τῷ δὲ
 φαύλῳ τὸ τυχόν. ὥσπερ ἔχει καὶ ἐπὶ τῶν σωμάτων· τοῖς μὲν
 ὑγιαίνουσι καὶ εὖ ἔχουσι τὰ σώματα ὑγιεινὰ δοκεῖ τὰ κατὰ ἀλήθειαν ὑγιεινά,
 τοῖς δὲ ἐπινόσοις ἕτερα· ὁμοίως δὲ καὶ πικρὰ καὶ γλυκέα τοῖς μὲν ὑγιαίνουσι
 τὰ ὄντα πικρὰ τῇ φύσει καὶ γλυκέα τοιαῦτα δοκεῖ· ὁμοίως καὶ θερμὰ καὶ βαρέα
 καὶ τῶν ἄλλων ἕκαστα· τοῖς δὲ νοσοῦσι τὰς αἰσθήσεις ἑτεροῖα.
 οὕτω τοίνυν καὶ ἐπὶ τῶν ἀγαθῶν καὶ ἡδέων καὶ κακῶν ὁ μὲν
 σπουδαῖος τὰ ὄντα νομίζει καὶ τὰ ἀληθῆ, ὁ δὲ φαῦλος τἀναντία πολλάκις· καθ’
 ἑκάστην γὰρ τῶν ψυχικῶν διαθέσεων ἐστί τι ἴδιον ἀγαθὸν καὶ ἡδύ. καὶ τούτῳ
 διαφέρει τῶν φαύλων ὁ σπουδαῖος, ὅτι διακρίνει τὸ ἀγαθὸν τοὐ ἡδέος καὶ τὸ
 ἀληθὲς ἐν πᾶσιν ὁρᾷ, καθάπερ κανὼν καὶ μέτρον αὐτῶν γινόμενος· οἱ δὲ φαῦ-
 1 πολιτειῶν h: πολιτῶν Β 7 τι Β: om. h et Arist. 9
 aut ὅτι περὶ τὰ aut ex Arist. ὅτι τῶν restituendum Comment, Arist. XIX
 2. Heliodorus in Eth. 4 
 λοι, μὴ δυνάμενοι τὸ ἀληθὲς συνιδεῖν, ὑπὸ τῆς ἡδονῆς ἀπατῶνται,
 νομίζοντες ἀγαθὰ τὰ ἡδέα, οὐκ ὄντα φύσει ἀγαθά· ὁμοίως δὲ καὶ τὰ λυπηρὰ
 φεύγουσιν, οὐκ ὄντα φύσει πονηρὰ καὶ φευκτά. Ὄτι καὶ ἡ ἀρετὴ καὶ ἡ κακία ἑκούσιον. κεφ. ς΄. Ἐπεὶ δὲ τὰ μὲν τέλη βουλητά, τὰ δὲ πρὸς τὰ τέ· βουλευτὰ καὶ προαιρετά,
 φανερὸν ὅτι αἱ πράξεις αἰ περὶ τὰ βουλευτὰ καὶ προαιρετὰ κατὰ προαίρεσιν
 εἷεν ἂν ἑκούσιοι. τοιαῦται δὲ αἱ κατ’ ἀρετὴν πράξεις· περὶ γὰρ τὰ βουλευτὰ
 καὶ προαιρετὰ γίνονται. ἐφ’ ἡμῖν ἄρα ἐστὶν ἡ ἀρειὴ καὶ ἡ κακία·
 αἱ γὰρ πράξεις, δι’ ὧν ἐθίζομεν ἑαυτοὺς εἰς τὴν ἀρετήν, 
 προαιρεταὶ καὶ ἐφ’ ἡμῖν εἰσιν. εἰ δὲ τὸ πράττειν τὸ ἀγαθὸν ἐφ’ ἡμῖν, καὶ τὸ
 μὴ πράττειν ἐφ’ ἡμῖν ἐστιν· ἐν οἷς γὰρ τὸ μή, καὶ τὸ ναί. καὶ εἰ τὸ πράττειν
 τὸ ἀγαθὸν ἐφ’ ἡμῖν ἐστιν, ἀγαθὸν ὄν, καὶ τὸ μὴ πράττειν αὐτό, αἰσχρόν ὄν,
 ἐφ’ ἡμῖν ἔσται· καὶ εἰ τὸ μὴ πράττειν τὸ κακόν, ἀγαθὸν ὄν, ἐφ’ ἡμῖν ἐστι,
 καὶ τὸ πράττειν τὸ κακόν, αἰσχρὸν ὄν, ἐφ’ ἡμῖν ἐστι. ταῦτα δὲ
 ἡμᾶς ἀγαθοὺς ἢ. κακοὺς ποιεῖ· ὥστε ἐφ᾿ ἡμῖν ἐστι τὸ ἐπιεικέσιν
 εἶναι ἢ πονηροῖς. τὸ δὲ λέγειν ὡς οὐδεὶς ἑκὼν πονηρὸς οὐδ’ ἄκων μακάριος, τὸ
 μὲν ἀληθὲς δοκεῖ, τὸ δὲ ψεῦδος. τὸ μὲν γάρ, οὐδεὶς ἄν γένοιτο μακάριος ἄκων,
 ἀληθές, ψεῦδος δὲ τὸ πρῶτον. ἡ γὰρ μοχθηρία οὐδαμῶς ἀκούσιον· δέδεικται γὰρ
 ἀπὸ τῶν εἰρημένων, τὸν ἄνθρωπον ἀρχὴν εἶναι τῶν ἰδίων πράξεων·
 ὧν δὲ αἱ ἀρχαὶ ἐν ἠμῖν, ταῦτα ἐφ’ ἡμῖν ἐστι καὶ ἑκούσια· ὥστε διὰ τοῦτο
 πᾶσαν ἀνθρωπίνην πρᾶξιν ἑκούσιον εἶναι, ὁμοίως τήν τε ἀγαθὴν καὶ τὴν
 πονηράν. τούτῳ δέ τῷ λόγῳ καὶ οἱ νομοθέται καὶ οἱ νομοθέται μαρτυροῦσι, δι’
 ὧν πράττουσι· καὶ γὰρ τιμωροῦνται μὲν καὶ κολάζουσι τοὺς ποιοῦντας τὰ
 πονηρά, ἐὰν μὴ 
 ποιῶσιν ἑτέρωθεν βιασθέντες, ἢ ἀγνοοῦντες ἄγνοιαν ἧς οὔκ εἰσιν
 αἴτιοι αὐτοί· καθάπερ εἴ τις μεθύων πονηρόν τι ποιήσειεν ἀγνοήσας· οὗτος γὰρ
 καὶ τῆς ἀγνοίας αἴτιος ἐγένετο ἑαυτῷ· ἰοὺς δὲ τὰ καλὰ πράττοντας τιμῶσιν,
 ἵνα τοὺς ἄλλους προτρέψωνται μὲν ἐπὶ τὰ ἀγαθά, κωλύσωσι δὲ ποιεῖν τὰ φαῦλα.
 ὅθεν δῆλον, ὅτι νομίζουσιν ἐφ’ ἡμῖν εἶναι πονηροῖς τε εἶναι καὶ
 γενέσθαι ἀγαθοῖς, καὶ διὰ τοῦτο | πείθειν τὰ τοιαῦτα ἐπιχειροῦσιν. ἃ γὰρ μήτε ἐφ’ ἡμῖν ἐστι μήτε ἑκούσια, οὐδεὶς πράττειν
 προτρέπεται νοῦν ἔχων· οὐδεὶς γὰρ πείθει τινὰ μὴ θερμαίνεσθαι ἢ ἀλγεῖν ἢ
 πεινῆν ἢ ἄλλο ὁτιοῦν τῶν τοιούτων, ὧν οὔκ ἐσμεν αὐτοὶ κύριοι· οὐ γὰρ δυνατὸν
 γενέσθαί τι πλέον ἀπὸ τῆς παρακλήσεως, οὐδ’ ἄν αὐτοὶ οἱ
 παρακαλούμενοι σφόδρα βουλώμεθα· οὐδὲν γὰρ ἧττον πεισόμεθα αὐτά. ὁμοίως δὲ
 καὶ εἴ τις ἄκων ἀγνοεῖ μὴ δυνάμενος εἰδέναι, τοῦτον οὐδεὶς προτρέψεται
 δυνηθῆναι εἰδέναι· οὐ γάρ ἐστιν ἐπ’ αὐτῷ εἰδέναι καὶ ἀγνοεῖν· ὃς δὲ αἴτιός
 ἐστιν ἑαυτῷ τῆς ἀγνοίας, δι’ ἧς ἐποίησε τὸ πονηρόν, 
 7 ἑκούσιοι Β et Arist. N b: καὶ ἑκούσιοι h et Arist.
 vulg. 18 ὡς οὐδεὶς h 31. 32 προτρέπεται πράττειν h et Aristoteles 34 τι
 Β: τὸ h 
 κολάζεται· καὶ γὰρ ἑκουσίως φαίνεται ἀγνοῶν, ὅτι ἐπ’ αὐτῷ ἐστιν
 εἰδέναι καὶ ἀγνοεῖν, καθάπερ ὁ μεθύων ἡ ὁ δι’ ἀμέλειαν ἀγνοῶν τὸν νόμον, ὃν
 ἐδύνατο ῥᾳδίως μαθεῖν· κἀκεῖνος γὰρ αἴτιός ἐστιν ἑαυτῷ καὶ τῆς ἀγνοίας καὶ
 τῆς μοχθηρίας καὶ ἑκών ἐστι μοχθηρός· ὁμοίως δὲ καὶ ἐπὶ τῶν 
 ἄλλων, ἃ δυνατὸν μαθεῖν, οὐ γινώσκοντες ἁμαρτάνομεν· καὶ τούτων ἕνεκα
 δίδομεν δίκην τοῖς νομοθέταις. κύριοι γάρ ἐσμεν τοῦ μὴ ἀγνοεῖν, ὅτι ἐφ’ ἡμῖν
 ἐστι μὴ ἀμελεῖν ἀλλὰ ἐπιμεληθῆναι μαθεῖν. εἰ δέ τις καὶ τοιοῦτός ἐστιν, οἷος μὴ δύνασθαι ἐπιμεληθῆναι, οὐ διὰ τοῦτο φεύξεται τὴν δίκην·
 κολασθήσεται μὲν οὖν διὰ τοῦτο, ὅτι καὶ τοῦ μὴ δύνασθαι ἐπιμεληθῆναι αὐτὸς ἑαυτῷ αἴτιος ἐγένετο, ἀκρατῶς καὶ ἀνειμένως διαιτώμενος·
 ἀφ’ ης διαίτης καὶ οἱ πλείους μοχθηροὶ γίνονται καὶ ἄδικοι καὶ ἀκόλαστοι.
 καὶ γὰρ γίνονται μὲν καὶ ἀπὸ τῶν ἀδίκων καὶ ἀκολάστων πράξεων ἐθιζόμενοι
 ἄδικοι καὶ ἀκόλαστοι· γίνονται δὲ καὶ ὅταν αὐτὸ μὲν μὴ προ|κείμενον ἔχωσι
 τὸ κακουργεῖν, ζῶσι δὲ βίον ἀνειμένον καὶ τρυφῇ χαίρωσιν·
 ἀπὸ ταύτης γὰρ τῆς διαίτης καὶ ἐπὶ τὸ κακουργεῖν ἔρχονται. ἀεὶ
 γὰρ ἀπὸ τῶν ἐνεργειῶν ἐθιζόμενοι, καθὼς προείρηται, πονηροὶ ἢ ἀγαθοὶ
 γινόμεθα, ἢ ἄλλην τινὰ ἕξιν λαμβάνομεν. καθάπερ ὁρῶμεν καὶ τοὺς ἐθέλοντας
 γυμνικοὺς γενέσθαι ἢ ἄλλην τινὰ πρᾶξιν ἢ ἀγωνίαν ἀσκῆσαι ἐνεργοῦντας καὶ
 γυμναζομένους ἐν πράξεσι, δι’ ὧν εἰς ἐκεῖνα ἀφίξονται. καὶ οὐδεὶς ἀγνοεῖ
 τοῦτο, ὅτι ἀπὸ τῶν ἐνεργειῶν εἰς ἕξιν ἐρχόμεθα κακιῶν ἢ ἀρετῶν,
 εἰ μὴ λίαν εἴη ἀναίσθητος. εἰ δὲ τοῦτο δῆλον ἅπασι, φανερόν ἐστιν ὅτι πάντες
 γινώσκουσι τὰ ἑαυτῶν ἔργα καὶ τὰς πράξεις, εἴτε πρὸς κακίαν
 φέρουσιν εἴτε πρὸς ἀρετήν. εἰδότες δὲ ἃ ποιοῦσιν, ἑκόντες εἰσὶν ἢ ἀγαθοὶ. ἢ
 πονηροί. πάνυ γάρ ἐστιν ἄλογον τὸν ἀδικοῦντα λέγειν ὅτι οὐ βούλεται ἄδικος
 εἶναι ἢ τὸν ἀκόλαστον ὅτι οὐ βούλεται ἀκολασταίνειν· εἰ γὰρ καὶ
 βουλόμενος δίκαιος καὶ σώφρων γενέσθαι οὐ δύναται τῷ μακρῷ ἔθει κρατούμενος,
 καὶ οὕτως ἑκών ἐστι πονηρός. καὶ γὰρ καὶ ὁ διαίτῃ διεφθαρμένῃ χρώμενος καὶ
 ἀπειθῶν τοῖς ἰατροῖς καὶ διὰ τοῦτο νοσήσας ἑκὼν μὲν νοσεῖ· καὶ γὰρ ἐπ’ αὐτῷ
 ἦν ἡ δίαιτα· βουλόμενος δὲ ἀπαλλαγῆναι, οὐ δύναται· πρὶν μὲν 
 γὰρ νοσῆσαι, ἐπ’ αὐτῷ ἦν τὴν ὑγίειαν φυλάττειν· προεμένῳ δὲ διὰ
 τῆς ἀκρατοῦς διαίτης οὐκ ἔστιν ἐπ’ αὐτῷ τὴν ὑγίειαν ἐπαναγαγεῖν, ὥσπερ λίθον
 μέν τις δύναται κατὰ πελάγους ἀφεῖναι, ἀφεὶς δὲ οὐ δύναται πάλιν
 ἐπαναλαβεῖν· ἀλλ’ ὅμως ἑκὼν ἔρριψε τὸν λίθον, ἐπ’ αὐτῷ γὰρ ἦν ῥῖψαι καὶ μή.
 οὕτω τοίνυν καὶ ἐπὶ τοῦ ἀδίκου καὶ τοὐ ἀκολάστου· πρὶν μὲν γὰρ 
 πονηροὺς γενέσθαι καὶ εἰς ταύτην τὴν ἕξιν ἐλθεῖν ἐξῆν μὴ | γενέσθαι,
 γενόμενοι δὲ οὐ δύνανται μὴ εἶναι. οὐ μόνον δὲ αἱ ψυχικαὶ
 κακίαι ἑκού- σιοί εἰσιν, ἀλλ’ ἐνίοις τῶν ἀνθρώπων καί τινες σωματικαὶ
 ἑκουσίως γίνονται, δι’ ἃς καὶ ἐπιτιμῶνται. τοῖς μὲν γὰρ κατὰ φύσ.ιν αἰσχροῖς
 οὐδεὶς ἐπιτιμᾷ νοῦν ἔχων, τοῖς δὲ δι᾿ ἀγυμνασίαν καὶ ἀμέλειαν ἢ 
 μοχθηρίαν τὰ σώματα διαφθείρασι, τούτοις μεμφόμεθα· ὃς μὲν γὰρ ἀπὸ φύσεως
 τυφλὸς ἢ ὑπὸ νόσου ἢ ὑπὸ πληγῆς, τοῦτον οὐκ ὀνειδίζομεν ἀλλὰ 16 cf Β 1 21 τοῦτο om. h 34 πρὶν B: πρὸς h 4* 
 μᾶλλον ἐλεοῦμεν, ὃς δὲ ἐξ οἱνοφλυγίς ἢ ἄλλης τινὸς μοχθηρίας
 διέφθειρε τοὺς ὀφθαλμούς, τούτῳ μεμφόμεθα καὶ ἐπιτιμῶμεν. φαίνεται τοίνυν, ὅτι τῶν σωματικῶν κακιῶν αἱ μὲν ἑκούσιοι καὶ ἐφ’ ἡμῖν
 ἐπιτιμῶνται, αἱ δὲ ἀκούσιοι οὐδαμῶς· ὥστε καὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων οὕτως ἄν ἔχοι· ἃς μὲν <γὰρ> κολάζομεν καὶ ὑπὲρ ὧν αἱ
 τιμωρίαι, πᾶσαί εἰσιν καὶ ἐφ’ ἡμῖν, αἱ δὲ μὴ τοιαῦται ἀκούσιοι· ἡ κακία ἄρα
 ἑκούσιον. δοκεῖ δὲ τῷ λόγῳ ἐκεῖνο ἐναντιοῦσθαι, ὅτι ἡ μὲν κακία γίνεται ἀπὸ
 τοῦ τιθέναι τοῖς ἔργοις τέλος πονηρόν· τοῦτο δὲ γίνεται ἀπὸ τοῦ νομίζειν,
 ὅτι ἀγαθόν ἐστι· τὸ δὲ νομίζειν τὸ ἀγαθὸν ἢ τοὐναντίον οὐκ ἔστιν ἐφ’ ἡμῖν.
 πάντες μὲν γὰρ ἐφιέμεθα τοῦ φαινομένου ἀγαθοῦ, τῆς
 φαντασίας ταύτης οὔκ ἐσμεν αὐτοὶ κύριοι· ἡ ἄρα ἄρα οὐκ ἔστιν
 ἑκούσιον. πρὸς δὴ τοῦτο ἐκεῖνο λέγομεν, ὅτι καὶ ἐπὶ ἰῆς ἀρετῆς ταῦτα ὁμοίως
 ἔχει, ἀλλ’ ἑκούσιόν ἐστιν· οὐδεὶς γὰρ ἄκων μακάριος. εἰ μὲν γὰρ ἀπὸ τῆς
 ἕξεωςτῆς πονηρᾶς ἡ ἄγνοια γίνεται τοῦ ἀγαθοῦ καὶ ἀπὸ τῆς ἀγαθῆς ἡ γνῶσις τοῦ ἀγαθοῦ, φανερὸν ὅτι ἑκουσίως καὶ ἀγαθοὶ καὶ πονηροὶ
 γινόμεθα· τῆς γὰρ ἕξεως ἡμεῖς ἡμῖν αὐτοῖς αἴτιοι. εἰ δὲ ἡ γνῶσις τοῦ τέ|λους
 οὐκ ἔστιν ἀπὸ τῆς ἕξεως οὐδ’ ἔστι προαιρετή, ἀλλ’ ὥσπερ ὄψις
 ἀγαθὴ ἢ ἄλλο τι τῶν φυσικῶν ἐστιν, ὅπερ μὴ ἔχοντα οὐκ ἔνι λαβεῖν ἑτέρωθεν
 οὐδὲ αὐτόν τινα κτήσασθαι οἴκοθεν, ἀλλὰ φῦναι ἀνάγκη μετὰ τῆς τοιαύτης
 κρίσεως εἰ μέλλει κρίνειν καλῶς, ὅ ἑ ’στιν ἡ τελεία καὶ ἀληθινὴ
 εὐφυία· εἰ δὴ ταῦτά ἐστιν ἀληθῆ, καὶ οὕτως ὁμοίως τῇ ἀρετῇ καὶ ἡ κακία
 ἑκούσιόν ἐστιν. ἡ γὰρ γνῶσις τοῦ τέλους ὡσαύτως ἐστὶ καὶ τῷ φαύλῳ καὶ τῷ
 σπουδαίῳ, εἴτε ἀπὸ τῆς ἕξεως γινώσκεται ἢ ἀγνοεῖται, ἢ φύσει καθὼς εἴρηται.
 εἰ δὲ τὴν ἀρετὴν ἑκούσιον λέγομεν, ὅτι τὸ μὲν τέλος φύσει, ἐστὶ καὶ
 γινώσκεται 
 τῷ σπουδαίῳ, τὰ δὲ πρὸς τὸ τέλος ἐπ’ αὐτῷ ἑλέσθαι καὶ μή, τί
 κωλύει καὶ τὴν κακίαν διὰ ταῦτα ἑκούσιον εἶναι; καὶ γὰρ καὶ τὰ πρὸς τὸ τέλος
 ἀγονία φαῦλον ἐφ’ ἡμῖν ἑλέσθαι καὶ μή. εἰ δὲ πάλιν ἑκούσιόν ἐστιν ἡ ἀρετή,
 ὅτι καὶ ἡ γνῶσις τοῦ τέλους ἀπὸ τῶν ἕξεων γίνεται τῶν ἀγαθῶν, ὧν αὐτοί πὼς
 συναίτιοί ἐσμεν, εἴη ἄν καὶ ἡ κακία διὰ τοῦτο ἑκούσιον, ὅτι ἀπὸ
 τῶν πονηρῶν ἕξων ἀγνοεῖται τὸ τέλος. Ὅτι οὐχ ὁμοίως ἑκούσιά εἰσιν αἱ πράξεις καὶ ἕξεις. καὶ περὶ 
 ἀνδρείας. κεφ. ζ΄. Τί μὲν οὖν ἐστιν ἡ ἀρετή, καθόλου καὶ ὁλοσχερῶς εἴρηται, ὅτι μεσότης ἐστὶ δύο
 κακιῶν, τῆς μὲν ἐλλείπουσα, τὴν δὲ ὑπερβάλλουσα· <καὶ> ὅτι ἕξις ἐστίν· ἔτι δὲ εἴρηται καὶ ὑπὸ τίνων γίνεται· καὶ ὅτι
 ὑφ’ ὧν ἐνεργειῶν καὶ πράξεων γίνεται, ταύτας πράττομεν μετὰ τὸ κτήσασθαι τὴν
 ἀρετήν· ἐδείχθη δὲ ὅτι καὶ ἐφ’ ἡμῖν ἐστι καὶ ἑκούσιος. νῦν δὲ ῥητέον, ὅτι
 οὐχ ὁμοίως ἐστὶν ἑκούσιον ἡ πρᾶξις καὶ ἡ ἕξις (καὶ γὰρ ἐδείχθη | καὶ ἄμφω ἑκούσια εἶναι)· τὰς μὲν οὖν πράξεις ποιοῦμεν γινώσκοντες
 κατὰ μέρος, 5 γὰρ h: om. B 31 καὶ αἱ ἕξεις h 34 καὶ h:
 om. Β 37 νῦν δὲ εἴη ῥητέον h 
 καὶ διὰ τοῦτο κύριοί ἐσμεν καθάπαξ αὐτῶν ποιῆσαι ἢ μὴ ποιῆσαι
 ἀπ’ ἀρχῆς αὐτῶν μέχρι τέλους· καί εἰσιν ἑκούσιοι κυρίως· ἡ δὲ ἕξις οὐ
 γινώσκεται παντελῶς. γνώριμος γὰρ ἡ ἕξις οὐ δι’ ἑαυτήν ἐστιν ἀλλὰ διὰ τὰς
 πράξεις ἐξ ὧν γίνετα.ι· τὰς μὲν γὰρ πράξεις σφόδρα γινώσκομεν ὅθεν τὴν ἕξιν λαμβάνομεν, τὴν δὲ ἕξιν οὐκέτι. καθάπερ καὶ ἐπὶ τῶν ἀρ’
 ἀρρωστιῶν γίνεται· τὴν μὲν γὰρ δίαιταν γινώσκοντες αἱρούμεθα, ἡ δὲ ἀρρωστία
 λεγηθότως ἐπακολουθεῖ. λέγεται τοίνυν ἡ ἕξις ἑκούσιος διὰ τὸ τὰς ἐνεργείας
 ἐξ ὧν γίνεται ἑκουσίους εἶναι· ταύτας γὰρ δυνατὸν ἦν μὴ
 ποιῆσαι. δεῖ δὲ ἤδη καὶ περὶ τῶν ἕξεων κατὰ μέρος διεξελθεῖν, τίς τέ ἐστιν
 ἑκάστη καὶ περὶ ποῖα πάθη τῆς ψυχῆς καὶ πῶς γίνεται· ἅμα δὲ ἀπὸ
 τούτων δῆλον ἔσται καὶ πόσαι εἰσί. καὶ πρῶτον περὶ τῆς ἀνδρείας διαληψόμεθα.
 ὅτι μὲν οὖν περὶ φόβους καὶ θάρρη ἐστὶ καὶ ὅτι μεσότης τούτων ἐστὶν
 ὑπερβάλλουσα μὲν τὴν δειλίαν, ἐλλείπουσα δὲ τῆς θρασύτητος, διὰ τῶν
 προειρημένων ἐφάνη· ῥητέον δέ, τίσιν ἀντίκειται. ὁ μὲν οὖν φόβος πρὸς τὰ 
 φοβερὰ λέγεται καὶ τούτοις ἀντίκειται. φοβερὰ δέ εἰσι καθόλου
 πάντα τὰ δοκοῦντα κακά· διὸ καὶ τὸν φόβον ὁριζόμενοί φασιν εἶναι προσδοκίαν
 κακοῦ. φοβούμεθα οὖν πάντα τὰ κακά, οἷον ἀδοξίαν πενίαν νόσον ἀφιλίαν
 θάνατον· ἡ δὲ ἀνδρεία οὐ τούτοις πᾶσιν ἀντίκειται· οὐ γὰρ περὶ πάντα #x003E;
 ὁ ἀνδρεῖος εἶναι. φοβεῖται γὰρ ὁ ἀνδρεῖος, ἃ δεῖ φοβεῖσθαι· οὐ
 πάντα δὲ ταῦτα δέον μὴ φ.οβεῖσθαι ἀλλ’ ἔνια, οἷον ἀδοξίαν 
 φοβεῖσθαι μὲν καλόν, μὴ φοβεῖσθαι δὲ αἰσχρόν, μὲν γὰρ αἰδήμονός ἐστιν
 ἀνθρώπου, τὸ δὲ ἀναισχύντου· εἰ καὶ ἀνδρεῖος ὁ τοιοῦτος καλεῖται κατὰ
 μεταφοράν, ὅτι ἔχει τι τοῦ ἀνδρείου, τὸ μὴ πάντα φοβεῖσθαι δηλονότι· ἄφοβος
 γάρ τίς ἐστι καὶ ὁ ἀνδρεῖος. πενίαν δὲ καὶ νόσον ἴσως οὐ δεῖ
 φοβεῖσθαι καὶ πάντα ὅσα μὴ ἀφ’ ἡμῶν αὐτῶν ἡμῖν συμβαίνουσιν ἢ διὰ κακίαν.
 ὥσπερ δὲ ὁ μὴ φοβούμενος ἃ δέον φοβεῖσθαι οὐκ ἔστιν ἀνδρεῖος, εἰ μὴ κατὰ
 μεταφοράν, οὕτως οὐδὲ ὁ μὴ φοβούμενος ἃ μὴ δεῖ φοβεῖσθαι, ἀνδρεῖός ἐστιν,
 ἀλλὰ καθ’ ὁμοιότητα μόνον λέγεται ἀνδρεῖος· καὶ γὰρ πολλοὶ
 ταῦτα μὴ φοβούμενοι ἀλλὰ ἐλευθέριοι ὄντες καὶ πρὸς χρημάτων
 ἀποβολὴν εὐθαρσῶς ἔχοντες δειλοί εἰσιν ἐν τοῖς πολεμικοῖς κινδύνοις. ὥσπερ
 δὲ ὁ φοβούμενος ἃ δεῖ μὴ φοβεῖσθαι οὐκ ἔστιν ἀνδρεῖος, οὕτως οὐδὲ ὁ μὴ
 φοβούμενος ἃ δεῖ φοβεῖσθαι ἀνδρεῖός ἐστιν, οἷον τὴν περὶ παῖδας ἢ γυναῖκα
 ὕβριν ὁ μὲν φοβούμενος οὐκ ἔστι δειλός, ὁ δὲ μὴ φοβούμενος οὐκ ἔστιν
 ἀνδρεῖος· ἢ ἐάν τις μέλλων μαστιγοῦσθαι οὐ φοβῆται ἀλλὰ θαρρῇ·
 οὗτοι γὰρ ἃ δεῖ φοβεῖσθαι μὴ φοβούμενοι οὔκ εἰσιν ἀνδρεῖοι. 
 ἔστι τοίνυν ἀνδρεῖος ὁ τὰ μέγιστα μὲν τῶν δεινῶν μὴ φοβούμενος· οὐδεὶς γὰρ
 καρτερικώτερος τοῦ ἀ‘νδρείου· οὐκ ἀεὶ δὲ ὁμοίως· τινὰ γὰρ τῶν δεινῶν διὰ τὸν
 τρόπον καθ’ ὃν ἐπάγονται φοβερά εἰσι καὶ τῷ ἀνδρείῳ, οἷον ὁ θάνατος μὲν
 δοκεῖ εἶναι τὸ ἔσχατον τῶν κακῶν, ὅτι πέρας ἐστὶ τοῦ βίου καὶ
 οὐ δυνατὸν τῷ τεθνεῶτι ἢ ἀγαθ’ ὂν ἢ κακὸν γενέσθαι· καὶ τούτου ἕνεκα δοκεῖ
 μέγιστον εἶναι δεινὸν καὶ τοῖς ἀγαθοῖς καὶ τοῖς φαύλοις. ἀλλ’ ὁ 
 7 ἡ om. h 9 τίς B: τί h 19 δοκεῖ inserui ex Arist. 20
 μὴ om. h 
 μὲν ἀπὸ αἰσχρῶν γινόμενος αἰτιῶν φοβερός ἐστι τῷ ἀνδρείῳ, ὁ δὲ
 ἀπὸ τῶν ἀρίστων, οἷός ἐστιν ὁ ἐν πολέμῳ συμβαίνων, οὐκέτι, ἀλλὰ καὶ σφόδρα
 ἀγαπητός ἐστιν· ὁ δὲ ἐν νόσῳ ἢ ἐν θαλάττῃ θάνατος, καθόσον μὲν οὐκ ἐπῆλθε
 κατὰ σεμνοῦ τινος, φοβερὸς ἔσται τῷ ἀνδρείῳ, καθόσον δὲ λυπηρός 
 ἐστιν, οὐδαμῶς. ὥστε λέγοιτο ἄν ἀνδρεῖος ὁ περὶ τὸν καλὸν θάνατον ἢ τὸν μὴ
 αἰσχρὸν ἀδεής, καὶ ὅσα θάνατον ἐπιφέρει αἰφνιδίως ἐπερχόμενα, οἷά εἰσι τὰ ἐν
 τῷ πολέμῳ. ὁ γὰρ τὰ αἰφνιδίως ἐπερχόμενα δεινὰ καρτερῶν ἀπόδειξιν ἐναργῆ
 παρέχεται τοῦ πρὸς ἕξιν ἀνδρείας ἐληλακέναι. κυρίως δὲ ἀνδρεῖος
 ὁ τὸν ἄριστον θάνατον καρτερῶν· ὥσπερ καὶ ἐπὶ τῶν τιμῶν ἔχει·
 τῶν μὲν γὰρ παρὰ τοῖς τυράννοις τιμῶν ὡς οὐδὲν ὅσιον ἐχουσῶν οὐδὲ βέβαιον ὁ
 ἀνδρεῖος καταφρονήσει, τῶν δὲ ἐν ταῖς πόλεσι ταῖς εὐνομουμέναις ὡς ἐννόμων
 καὶ δικαίων οὐκέτι. εἰσὶ δὲ καὶ οἱ θαλάττιοι πρὸς τὸν θάνατον ἀδεεῖς, ἀλλ’
 οὐχ ὁμοίως τῷ ἀνδρείῳ· οἱ μὲν γὰρ δοκοῦσι καρτερεῖν διὰ τὸ καθάπαξ
 ἀπεγνωκέναι τὴν σωτηρίαν, οἱ δὲ διὰ τὴν ἐμπειρίαν ἐλπίζοντες
 περιγενέσθαι τῶν ἀπὸ τῆς θαλάσσης κακῶν. ἐπεὶ οὐδὲ δυνατὸν κυρίως ἐν τοῖς
 τοιούτοις ἀνδρίζεσθαι· ἀνδρίζεται γάρ τις ἐν οἷς χρεία τόνου
 τινὸς καὶ ὁρμῆς ἢ ὁ θάνατος σεμνός ἐστιν· ἐν κλύδωνι δὲ ἢ ἐν νόσῳ τὰ τοιαῦτα
 χώραν οὐκ ἔχει· οὔτε γὰρ ὁ θάνατος ἀγαθοῦ τινός ἐστιν αἴτιος οὔτε ὁρμῇ τινι
 χρώμεθα καὶ ἀλκῇ πρὸς αὐτόν. ἔτι τοίνυν ὁ ἀνδρεῖος περὶ τὰ
 φοβερὰ οὐχ ὁμοίως ἔχει. εἰσί γὰρ ἄλλα ἄλλοις φοβερώτερα· οἱ μὲν γὰρ τὴν τῶν
 χρημάτων ἀποβολὴν μάλιστα φοβοῦνται, ὅσοι φιλοχρήματοι, οἱ δὲ τὴν ἀδο|ξίαν,
 ὅσοι δόξης μάλιστα τῶν ἄλλων ἐρῶσιν, καὶ τὰ ἄλλα ὁμοίως (ἅτινα
 οἱ μὲν σφόδρα φοβοῦνται, δὲ ἔλαττον, οἱ δὲ οὐδαμῶς)· εἰσὶ δέ τινα, ἃ οὐδείς
 ἐστιν ἀνθρώπων, ὃς οὐ φοβεῖται, οἷά ἐστι τὰ ὑπὲρ ἄνθρωπον κακά,
 οἷον σκηπτοὶ καὶ σεισμοὶ καὶ θαλάσσης ἐκδρομαί· ταῦτα γὰρ πᾶσι τοῖς νοῦν
 ἔχουσι φοβερά. ταῦτα καὶ ὁ ἀνδρεῖος φοβεῖται μέν, ὡς ὁ εῖ δέ, καὶ καθὼς ὁ
 λόγος προστάττει, καὶ τοῦ καλοῦ ἕνεκα· τοῦτο γὰρ τέλος ὁ σπουδαῖος ποιεῖται
 τῶν ἰδίων παθῶν καὶ τῶν πράξεων καὶ διὰ τοῦτο πᾶσα ἀρετή. καὶ ταῦτα δὲ οὐχ
 ὁμοίως 
 πᾶσίν εἰσι φοβερά, ἀλλὰ τοῖς μὲν μᾶλλον, τοῖς δὲ ἧττον, ὥσπερ
 καὶ τὰ κατὰ ἄνθρωπον, ἅπερ οὐ πᾶσίν εἰσι φοβερά, οἷον πενία καὶ ἀδοξία καὶ
 τὰ τοιαῦτα, ἅτινα καὶ ὁ σπουδαῖος, ὅτε δεῖ, φοβηθήσεται, καθὼς εἴρηται, καὶ
 ὡς δεῖ. ὁ γὰρ φαῦλος διὰ τοῦτο ἁμαρτάνει, ὅτι οὐ φοβεῖται καθὼς δεῖ ἢ ὅτε
 δεῖ ἢ ἔνθα δεῖ· ὁμοίως δὲ καὶ θαρρῶν οὐ κατὰ τὸν προσήκοντα 
 τρόπον καὶ χρόνον θαρρεῖ. ὁ μὲν οὖν θαρρῶν ἢ φοβούμενος ἃ καὶ οὗ ἕνεκα καὶ ὅτε προσήκει θαρρεῖν καὶ φοβεῖσθαι, ἀνδρεῖος· κατὰ τὸ εἰκὸς γὰρ
 θαρρεῖ καὶ φοβεῖται καὶ ὥσπερ ὁ λόγος τῆς ἀνδρείας ἔχει. τοῦτο γὰρ τέλος
 ἐστὶ πάσης ἐνεργείας τῆς κατ’ ἀρετήν, τὸ κατὰ τὸν λόγον τῆς ἕξεως γίνεσθαι,
 οἷον αἱ κατὰ δικαιοσύνην πράξεις τέλος ἔχουσι τὸ κατὰ τὸν λόγον
 τῆς ἕξεως τῆς δικαιοσύνης πράττεσθαι καὶ αἱ κατὰ τὴν ἀνδρείαν κατὰ τὸν λόγον
 τῆς ἕξεως τῆς ἀνδρείας. τέλος μὲν γὰρ ἁπάσης πράξεως 7
 ἐπερχόμενα h: ἐπερχομένῳ 17 ὁ om. h 19 καὶ ἀλκῇ χρώ·μεθα h 26 ταῦτα
 (ante καὶ) om. h 
 τὸ καλόν· καλὸν δὲ τῷ ἀνδρείῳ ὁ τῆς ἀνδρείας λόγος καὶ τῷ
 δικαίῳ ὁ τῆς δικαιοσύνης καὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων ὁμοίως. τοῦτο γάρ ἐστιν ὁ λόγος
 τῶν πράξεων, τὸ κατὰ τὴν ἕξιν γίνεσθαι· ὅρος γάρ ἐστιν
 ἑκάστῳ τὸ τέλος αὐτοῦ· ὁ μὲν οὖν ἀνδρεῖος ἐν τῷ δέοντι καὶ τῷ προσήκοντι
 ἕστηκε· τῶν δὲ ὑπερβαλλόντων ὁ μὲν τῷ μὴ φοβεῖσθαι ὑπερβαλὼν,
 ἀνώνυμος· εἴρηται δ’ ἡμῖν ἐν τοῖς πρότερον, ὅτι πολλά ἐστιν ἀνώνυμα· καλοῖτο
 δ’ ἄν ὁ τοιοῦτος μαινόμενος ἢ ἀνάλγητος, εἰ μηδ’ ἐν φοβοῖτο, μήτε σεισμὸν
 μήτε κύματα, καθάπερ φασὶ τοὺς Κελτούς· ὁ δὲ τῷ θαρρεῖν ὑπερβάλλων περὶ τὰ
 φοβερὰ θρασύς. δοκεῖ δὲ καὶ ἀλαζὼν εἶναι ὁ θρασὺς καὶ
 προσποιητικὸς εἶναι ἀνδρείας· χρηματίζεται γὰρ ἀνδρεῖος εἶναι·
 ὡς γὰρ ἐκεῖνος περὶ τὰ φοβερὰ ἔχει, οὕτως ὁ θρασὺς βούλεται φαίνεσθαι. ἐν
 οὖν δύναται, μιμεῖται· διὸ καί εἰσιν οἱ πολλοὶ αὐτῶν θρασύδειλοι· ἐν τούτοις
 γὰρ θρασυνόμενοι, τὰ φοβερὰ οὐχ ὑπομένουσιν. ὁ δὲ τῶ φοβεῖσθαι 
 ὑπερβάλλων δειλός, ὅτι ἃ μὴ δεῖ φοβεῖται καὶ οὐχ ὡς δεῖ· ἐλλείπει δὲ καὶ τῷ
 θαρρεῖν, ὑπερβάλλει δὲ ἐν ταῖς λύπαις, καὶ δύσελπίς τίς ἐστιν ὁ δειλός·
 πάντα γὰρ φοβεῖται. ὁ δὲ ἀνδρεῖος ἐναντίος· εὔελπις γάρ ἐστι· τὸ γὰρ θαρρεῖν
 ἀπὸ τοῦ τὰ χρηστὰ ἐλπίζειν γίνεται. περὶ τά αὐτὰ μὲν οὖν καὶ ὁ
 δειλὸς καὶ ὁ θρασύς ἐστι καὶ ὁ ἀνδρεῖος· εἰσὶ γὰρ περὶ τὰ
 φοβερὰ καὶ θαρραλέα, ἀλλ’ οὐχ ὁμοίως· διαφόρως γὰρ ἔχουσι πρὸς αὐτά· οἱ μὲν
 γὰρ ὑπερβάλλουσι καὶ ἐλλείπουσιν, ὁ δὲ μέσως ἔχει καὶ ἐπὶ τοῦ δέοντος
 ἵσταται. καὶ οἱ μὲν θρασεῖς πρὸ πετεῖς καὶ πρὸ τῶν κινδύνων ὁρμῶντες, καὶ
 σφόδρα βουλόμενοι τὰ δεινά, ἐν αὐτοῖς δὲ γενόμενοι ἀποπηδῶσιν, οἱ δὲ
 ἀνδρεῖοι τοὐναντίον ἐν αὐτοῖς μὲν τοῖς ἐργοις 
 ὀξεῖς, πρότερον δὲ ἡσυχίαν ἄγουσι. καθάπερ οὗν εἴρηται, ἡ
 ἀνδρεία μεσότης ἐστὶ περὶ θαρραλέα καὶ φοβερά, καθὼς δεῖ· καὶ ὅτι καλὸν
 αἱρεῖται καὶ ὑπομένει καὶ ὅτι μὴ αἱρεῖσθαι καὶ ὑπομένειν αἰσχρὸν. τὸ δὲ
 ἀποθνήσκειν βουληθῆναι διὰ πενίαν ἢ διὰ ἔρωτα οὐκ ἔστιν ἀνδρείας ἀλλὰ μᾶλλον
 δειλίας· τὸ γὰρ γεύγειν τὰ ἐπίπονα μαλακίας καὶ χαυνότητος. οὐ
 γὰρ αἱρεῖταί τις τὸν τοιοῦτον θάνατον ὅτι καλός, ἀλλ’ ὅτι ἀπαλλαγή ἐστι
 κακοῦ, ὃ φέρειν οὐ δύναται· τὸ δὲ οὕτως ἔχειν δειλίας. ἡ μὲν οὖν ἀνδρ.εία
 τοιοῦτόν τι. Περὶ ἀνδρείας. κεφ. η΄. Λέγονται δὲ καὶ ἕτεραι ἀνδρεῖαι κατὰ πέντε τρόπους. πρώτη ἡ
 π·ολιτική, καθ’ ἣν οἱ πολῖται διὰ τὰ ἐκ τῶν νόμων ἐπιτ.ίμια καὶ τὰ ὀνείδη
 καὶ διὰ τὰς τιμὰς ὑπομένουσι τοὺς ὑπὲρ τῆς πόλεως κινδύνους. καὶ δοκοῦσιν
 ἀνδρειότατοι εἶναι, παρ’ οἷς οἱ δειλοὶ ἄτιμοι, οἱ 7. 8
 φοβοῖτο h: φοβεῖτο B 8 μήτε κύματα Bh et Arist. cod. K b: μήτε τὰ κύματα
 Arist. vulg. 17 ἐναντίος Bh et Arist. codd. N b N b O b: ἐναντίως Arist.
 vulg. 33 et p. 58,17 ἔτι περὶ ἀνδρείας h 
 δὲ ἀνδρεῖοι ἔντιμοι, οἵους καὶ Ὅμηρος ἐν τοῖς ποιήμασιν ᾄδει·
 οἷον τὸν Διομήδη καὶ τὸν Ἔκτορα· Πουλυδάμας μοι πρῶτος ἐλεγχείην ἀναθήσει· καὶ Διομήδης, 
 Ἕκτωρ γάρ ποτε φήσει ἐνὶ Τρώεσσ’ ἀγορεύων, Τυδείδης ὑπ’ ἐμεῖο. ἔοικε δὲ αὕτη ἡ ἀνδρεία τῇ πρότερον εἰρημένῃ, ὅτι καθάπερ ἐκείνη τοῦ
 καλοῦ ἕνεκα, οὕτω καὶ αὕτη διά τινα γίνεται ἀρετήν. διὰ τὴν αἰδῶ γὰρ καὶ τὴν
 τοῦ καλοῦ ὄρεξιν καὶ διὰ τὴν φυ|γὴν τοῦ ὀνείδους, αἰσχροῦ ὄντος, 
 οἱ πολῖται ἀνδρίζονται· αἰδούμενοι γὰρ τοὺς νόμους καὶ τιμῆς
 ὀρεγόμενοι τοὺς κινδύνους ὑπομένουσι. δευτέρα δὲ ἀνδρεία, καθ’ ἣν
 ἀνδρίζονται οἱ ὑπὸ τῶν ἀρχόντων ἀναγκαζόμενοι τοὺς πόνους καρτερεῖν, καὶ
 πρὸς τοὺς κινδύνους ἀνδρείως ἔχειν. χείρων δὲ αὕτη τῆς πολιτικῆς, ὅτι διὰ
 φόβον καὶ οὐ δι’ ἔρωτα ἀγαθοῦ γίνεται καὶ οἱ κατ’ αὐτὴν ἀνδριζόμενοι οὐ τὸ
 αἰσχρὸν ἀλλὰ τὸ λυπηρὸν φεύγουσιν. ἀναγκάζουσι γὰρ οἱ
 κύριοι, ὥσπερ ὁ Ἕκτωρ ὃν δέ κ’ ἐγὼν ἀπάνευθε μάχης πτώσσοντα νοήσω, οὐ οἱ ἄρκιον ἐσσειται φυγέειν κύνας. κἂν μὴ παρῶσι δὲ οἱ στρατηγοὶ τῇ παρατάξει καὶ ἀναγκάζωσι τοὺς
 στρατιώτας τοὺς κινδύνους καρτερεῖν, ἀλλὰ φόβον αὐτοῖς
 ἐνθέντες, δι’ ὧν πολλάκις ἐτύπτησαν λιπόντας τὴν τάξιν, τὸ αὐτὸ δρῶσι· καὶ
 οὕτω δι’ ἀνάγκην ἀνδρεῖοι δοκοῦσιν εἶναι· δεῖ δὲ οὐ δι’ ἀνάγκην αἱρεῖσθαι
 τὴν ἀνδρείαν ἀλλ’ ὅτι καλόν. δοκεῖ δὲ καὶ ἡ περὶ τὰ καθ’ ἕκαστα ἐμπειρία
 ἀνδρεία εἶναι. διὰ τοῦτο καὶ ὁ Σωκράτης τὴν ἀνδρείαν ἐπιστήμην ἐνόμισεν
 εἶναι. ἄλλοι 
 μὲν οὖν ἐν ἄλλοις ἐπιστήμονες ὄντες ἀνδρεῖοι ἄν περὶ ταῦτα
 καλοῖντο· ἐν δὲ τοῖς πολεμικοῖς οἱ στρατιῶται. δοκεῖ γὰρ εἶναί τινα ἐν τῷ
 πολέμῳ κενά, ἃ μάλιστα συνεωράκασιν οὗτοι, καὶ τῶν ἄλλων μὴ εἰδότων οἷς
 συμπλέκονται, αὐτοὶ ἀνδρεῖοι δοκοῦσιν. ἐκ γὰρ τῆς ἐμπειρίας ταύτης δύνανται
 ποιῆσαι τοὺς ἀντιπάλους κακῶς καὶ μηδὲν παθεῖν ὑπ’ ἐκείνων, καὶ 
 φυλάξασθαι μὲν τὰ βέλη καὶ τὰ δόρατα, πατάξαι δὲ αὐτοὺς εὐχερῶς διὰ τὸ I
 δύνασθαι χρῆσθαι τοῖς ὅπλοις καλῶς καὶ τοιαῦτα ἔχειν τὰ ὅπλα, 
 ὁποῖα ἂν γένοιτο ἐπιτήδεια καὶ πρὸς τὸ πατάξαι τοὺς ἀντιπάλους καὶ πρὸς τὸ
 μηδὲν παθεῖν δεινὸν ὑπ’ ἐκείνων· μάχονται γοῦν ὥσπερ ὡπλισμένοι ἀνόπλοις.
 καὶ γὰρ ἐν τοῖς τοιούτοις ἀγῶσιν οὐχ οἱ ἀνδρειότατοι 
 μαχιμώτατοί εἰσιν ἀλλ’ οἱ μάλιστα ἰσχύοντες καὶ τὰ σώματα ἄριστα ἔχοντες καὶ
 τὴν ἐμπειρίαν ἄριστοι· δειλοὶ δὲ γίνονται οἱ τοιοῦτοι, ὅταν ὑπερβάλλῃ ὁ
 κίνδυνος καὶ λείπωνται τοῖς πλήθεσι καὶ ταῖς παρασκευαῖς· πρῶτοι γὰρ οἱ
 ἔμπειροι φεύγουσιν. οἱ δὲ ἀνδριζόμενοι κατὰ τὰ πολιτικὰ
 μένοντες ἀποθνήσκουσιν, ὅπερ κἀπὶ τῷ Ἑρμαίῳ 3 Homer.
 II. X 100 5 Homer. II. Θ 148 τρώεσσ᾿ h: τειν Β Η κ᾿ h: κεν Β πτώσσοντα
 h: πτώσοντα Β 17 Homer. Il. Β 391. 393 18 ἐσσεῖται h: ἐσεῖται Β 21
 ἐτύπτησαν λιπόντας Β: ἐτύπησαν λιπόντες h 34 γὰρ om. h 37 λείπωνται h:
 λείπονται B 
 συνέβη. οἱ μὲν γὰρ παραταττόμενοι στρατιῶται ἔφυγον, αἰσθόμενοι
 τοῦ κινδύνου μείζονος, οἱ δὲ πολῖται μείναντες ἀπέθανον· ὁ γὰρ θάνατος
 αὐτοῖς αἱρετώτερος ἐδόκει τῆς σωτηρίας ταύτης· οἱ δὲ στρατιῶται ἠνδρίζοντο
 μέν, οἰόμενοι κρείττους εἶναι καὶ πλείους τῶν ἀντιπάλων· ἐπεὶ δὲ ἔγνων ἐλάττονες ὄντες καὶ χείρονες, ἔφυγον, τὸν θάνατον μᾶλλον
 φοβηθέντες ἡ τὸ αἰσχρόν. ὁ δὲ ἀνδρεῖος οὐ τοιοῦτος. λέγεται δὲ ἀνδρεία καὶ ὁ
 θυμὸς παρά τισι· καὶ ἀνδρεῖοι καλοῦνται, καθά.περ τὰ θηρία, ἐπὶ τοὺς τρώσαντας φερόμενοι, ὅτι καὶ οἱ ἀνδρεῖοι θυμοειδεῖς. ἰδ’ εῖς. ὁ
 γὰρ θυμὸς ὁρμητικόν ἐστι πρὸς τοὺς κινδύνους· ὅθεν καὶ Ὅμηρός φησι. 
 σθένος ἔμβαλε θυμῷ καὶ μένος <καὶ> θυμὸν καὶ δριμὺ δ’ ἀνὰ ῥῖνας μένος 
 καὶ ἔζεσεν αἶμα· πάντα γὰρ τὰ τοιαῦτα ἔοικε σημαίνειν τὴν τοῦ θυμοῦ ἔγερσιν καὶ ὁρμήν. ὁ μὲν οὖν ἀνδρεῖος καλοῦ τινος ἕνεκα πάντα ποιεῖ, ἄγεται δὲ
 ὑπὸ τοῦ θυμοῦ οὐδαμῶς, ἀλλὰ χρῆται τούτῳ συνεργῷ καθάπερ ὀργάνῳ. οἱ δὲ λεγόμενοι ἀνδρεῖοι διὰ τὴν ὁρμὴν τοῦ θυμοῦ οὐ διὰ τὸ καλὸν
 πράττουσιν ἀλλὰ διὰ λύπην, ὥσπερ τὰ θηρία διὰ τὸ πληγῆναι ἢ διὰ τὸ
 φοβεῖσθαι, οὐ χρώμενα τῷ θυμῷ ἀλλ’ ὑπ’ αὐτοῦ μᾶλλον ἀγόμενα· οἵτινες, πρὶν
 πληγῆναι ἢ φοβηθῆναι, οὐδεμίαν ἐπιδείκνυνται ὁρμήν· ἐπεὶ καὶ τὰ θηρία, ἐὰν
 ἐν ὕλῃ ᾖ ἢ ἐν ἕλει, οὐ προσέρχονται οὐδὲ ὁρμῶσιν. οὐκ ἔστι 
 τοίνυν ἀνδρεῖός ὁ δι’ ἀλγηδόνα ἢ θυμοῦ κινοῦντος ἢ ἄλλου τινὸς
 πάθους πρὸς τὸν κίνδυνον ὁρμῶν, καὶ μηδὲν τῶν δεινῶν προορώμενος, ἐπεὶ οὕτω
 γε κἂν οἱ ὄνοι ἀνδρεῖοι καλοῖντο δικαίως πεινῶντες· τυπτόμενοι γὰρ οὐκ
 ἀφίστανται τῆς νομῆς· καὶ οἱ μοιχοὶ δὲ διὰ τὴν ἐπιθυμίαν τολμηρὰ πολλὰ
 δρῶσιν· ἀλλ’ οὔκ· εἰσιν ἀνδρεῖοι οὔτε οἱ ὄνοι οὔτε ἄνθρωποι 
 θρωποι οἱ δι’ ἀλγηδόνος ἢ θυμοῦ ἢ ἄλλου τινὸς πάθους ἐξελαυνόμενοι πρὸς τὸν
 κίνδυνον. ἡ δὲ φυσι·κωτάτη καὶ ἡ κυρίως ἀνδρεία ἐκείνη ἐστίν, ὅταν κινώμεθα
 μὲν διὰ τοῦ θυμοῦ, μετὰ προαιρέσεως δὲ καὶ ἕνεκα τοῦ ἀγαθοῦ. οἱ
 δὲ διὰ τὰ προειρημένα ὀργιζόμενοι οὐκ ἀνδρεῖοί εἰσιν ἀλλὰ μάχιμοι· οὐ γὰρ
 διὰ τὸ καλὸν ὁρμῶσι καὶ ὀργίζονται ἀλλὰ διὰ τὸ πάθος· καὶ οὐχ
 ὡς δέον ἐστὶ καὶ ὁ ὀρθὸς ἀπαιτεῖ λόγος, ἀλλ’ ὡς ἂν κινήσειε τὸ πάθος.
 δοκοῦσι δὲ καὶ οἱ εὐέλπιδες πάντες ἀνδρεῖοι εἶναι, οὐκ εἰσὶ δὲ πάντες.
 δυνατὸν γὰρ εὐέλπιδας εἶναι οὐ διὰ τὸ μὴ φοβεῖσθαι τὰ λυπηρὰ τοῦ ἀγαθοῦ
 ἕνεκα ἀλλὰ διὰ τὸ πολλάκις καὶ πολλοὺς νενικηκέναι καὶ διὰ τοῦτο | θαρρεῖν,
 ὡς οὐ περιπεσοῦνται τοῖς κακοῖς· δοἠνδρίζοντο 
 3 ἠνδρίζοντο h: ἠνδρίζονται Β 4 ἔγνων B: ἑώρων h 10
 ἔμβαλλε h de Ηομεριψισ cf. Bonitz Ind. Arist. p. 507b49 sqq. 12 καὶ b:
 om. Β 22 ἀγόμενα h: ἀγόμενοι Β 24 προέρχονται Β et Arist. Lb;
 προσέρχονται h et Arist. vulg. 37 εὐέλπιδας B: εὐέλπιδες h 
 κοῦσι δὲ ὰνὸρεῖοι διὰ τὸ ἐοικέναι τοῖς ἀνδρείοις κατὰ τὸ
 θαρρεῖν. ἁ λ·Η οἱ μὲν ἀνδρεῖοι θαρροῦσι διὰ τὰ προειρημένα, οὗτοι δὲ διὰ τὸ
 οἴεσθαι μηδὲν πείσεσι λυπηρόν. οὕτω δὲ καὶ οἱ μεθυσκόμενοι εὐέλπιδές εἰσιν,
 ὅτι οἴονται πάντα αὐτοῖς καθ’ ἡδονὴν ἀπαντήσειν διὰ τοῦτο καὶ ἐπειδὰν ἐναντίοις ἐντύχωσι τῶν προσδοκωμένων, ἀποπηδῶσιν· ὁ δὲ ἀνδρεῖος
 ἐρχόμενα καὶ φαινόμενα τὰ λυπηρὰ ὑπομένει, ὅτι ἀγαθόν ἐστιν ὑπομένειν ἢ
 αἰσχρὸν τὸ μὴ ὑπομένειν. διὰ τοῦτο καὶ ἐν τοῖς ἀνδρείοις ἐκεῖνος μᾶλλον 10
 ἀνδρεῖός ἐστιν, ὃς ἐν τοῖς αἰφνιδίοις ἀτάραχος καὶ ἄφοβός ἐστιν ἢ ἐν τοῖς
 σφόδρα προδήλοις καὶ πρὸ ὀφθαλμῶν οὖσιν· ὁ μὲν γὰρ προγινώσκων τὰ 10 λυπηρὰ
 λογισμῷ καὶ κρίσει προπαρασκευασάμενος ὑπομείνειεν ἄν, ὁ δὲ μὴ προγινώσκων,
 εἶτα ἐπιόντα ὑπομένων, δῆλός ἐστιν εἰς ἕξιν ἀνδρείας ἐλθών. λέγονται δὲ
 ἀνδρεῖοι καὶ οἱ δι᾿ ἄγνοιαν τῶν ἀπαντησόντων κακῶν εἰς τοὺς κινδύνους
 ὁρμῶντες. καὶ σχεδὸν τῶν εὐελπίδων οὐδὲν διαφέρουσι, πλὴν ὅσον οἱ μὲν
 εὐέλπιδες ὑπομένουσι τὰ δεινὰ χρόνον τινά, οἱ δὲ ἀποοὐντες, 
 ἐπειδὰν γνῶσι, φεύγουσιν· ὥσπερ οἱ Ἀργεῖοι ἔπαθον περιπεσόντες τοῖς Λάκωσιν
 ὡς Σικυωνίοις. Περὶ ἀνδρείας, ὅτι ὁ ἀνδρεῖος περὶ τὰ φοβερὰ καὶ λυπηρά ἐστι μᾶλλον ἢ περὶ τὰ
 θαρραλέα καὶ ἡδέι κεφ. θ΄. Τίνες μὲν οὖν οἱ ἀληθῶς ἀνδρεῖοι καὶ τίνες οἱ δοκοῦντες εἴρηνται. ἐπεὶ δὲ περὶ θάρρη καὶ φόβους ἐστὶν ἡ ἀνδρεία οὐχ ὁμοίως περὶ ἄμφω ἐστίν,
 ἀλλὰ μᾶλλον περὶ τὰ | φοβερά. ὁ γὰρ περὶ τὰ φοβερὰ ἀτἀραχος 
 μᾶλλον ἀνὸρεῖός ἐστιν ἢ ὁ περὶ τὰ θαρραλέα. uείζΦν γὰρ ὁ ἀγὼν οὗτος ἢ
 ἐκεῖνος· τὸ γὰρ ὑπομεῖναι λύπην χαλεπώτερόν ἐστιν ἢ τῶν ἡδέων. ἀπέχεσθαι.
 διὰ τοῦτο καὶ λυπηρὸν ἡ ἀνδρεία, ὅτι ἀνδρεῖοί εἰσιν οἱ τὰ
 λυπηρὰ ὑπομένοντες· τούτου δὴ χάριν καὶ ἐπαινεῖται. εἰ γὰρ καὶ ἡδονὴν ἔχει
 ιινὰ ὁ ἀνδρεῖος διὰ τὸ τέλος (τὸ γὰρ τέλος ἡδύ), ἀλλ᾿ ὅμως ὑπὸ τῶν λυπηρῶν
 οἷς παλαίει καὶ ταύτην ἀφανίζεσθαι συμβαίνει. καθάπερ καὶ ἐπὶ τῶν γυμνικῶν
 ἀγώνων ἔχει· τοῖς γὰρ πύκταις τὸ μὲν τέλος ἡδύ (στέφανος γὰρ
 καὶ τιμαί), τὸ δὲ τύπτεσθαι ἀλγεινόν (σάρκινοι γάρ)· τοῖς δὲ
 τοιούτοις λυπηρὸν πᾶς πόνος. ὅτι τοίνυν τὰ μὲν λυπηρὰ μεγάλα, τὸ δὲ ἡδὺ
 μικρόν, οὐδὲν ἡδὺ δοκοῦσιν ἔχειν· τοιοῦτον δή τι xal ἐπὶ τῶν ἀνδρείων
 συμβαίνει. ὁ μὲν γὰρ θάνατος καὶ τὰ τραύματα λυπηρά ἐστιν αὐτοῖς καὶ διὰ
 τοῦτο καὶ ἀκούσια· ὑπομένουσι δὲ αὐτά, ὅτι καλὸν τὸ ὑπομένειν ἢ ὅτι αἰσχρὸν
 μὴ ὑπομένειν. καὶ τοσοῦτον μᾶλλον δοκοῦσιν, ὅσον ἄν εἶεν ἀγαθοὶ
 καὶ ἀνὸοεῖοι καὶ εὐδαίμονες καὶ πᾶσαν μετελθόντες ἀρετήν· τοῖς γὰρ ιοιούιοις
 μάλιστα ὁ θάνατος λυπηρόν, ὅτι τὸ ζῆν πολλοῦ τινος ἄξιον ἦν διὰ τὸ ἄριστα
 ζῆν καὶ ὡς προσῆκεν ἀνθρώπῳ, καὶ ὁ θάνατος νατος αὐτοὺς πολλῶν
 ἀποστερήσει τῶν ἀγαθῶν. διὰ τὸ μέγεθος τοίνυν τῶν λυπηρῶν δοκεῖ τὸν ἀνδρεῖον
 μηδεμίαν ἡδονὴν ἔχειν· τὸ δὲ οὕτως ἀλγεῖν καὶ δάκνεσθαι ὑπὸ τῶν
 λυπηρῶν οὐδὲν κωλύει ἀνδρεῖον εἶναι. xo μὲν γὰρ ἡττᾶσαι τῶν λυπηρῶν καὶ
 ὑποχωρεῖν οὐκ ἀνδρείου, τὸ δὲ ὸάκνεσθαι καὶ λυπεῖσθαι οὐκέτι· ὅσον γὰρ
 μᾶλλον λυπεῖται καὶ λυπού- μένος ὑπομένει διὰ τὸ ἀγαθόν,
 τοσοῦτον | ἀνδρεῖος ἂν εἴη κυρίως. ἐπεὶ 105 καὶ
 ἐν πάσαις ταῖς ἄλλαις ἀρεταῖς οὐδεμία ἐνέργεια μεθ’ ἡδονῆς ἐστι καθ’ ἑαυτήν,
 ἀλλὰ μόνον, διότι πρὸς τὸ τέλος ἀγαθὸν ἄγει, ἡδεῖα δοκεῖ τῷ ἐνεργοῦντι. ἐν
 δὲ τοῖς στρατιώταις ἴσως οὐκ ἀνάγκη πᾶσα ἰὸν ἀκριβῆ τῆς ἀνδρείας
 ὅρον ζητεῖν· μᾶλλον δὲ χρησιμώτεροι ἂν εἶεν πρὸς τὸν πόλεμον οἱ ἀνδρείας μὲν
 οὐ πάνυ μετέχοντες, τῶν ἄλλων δὲ ἀγαθῶν ἐστερημένοι· ἑτοιμότεροι γὰρ οὗτοι
 πρὸς τοὺς κινδύνους καὶ τὸν βίον μικρῶν ἕνεκα κερδῶν προδιδόασιν. οἱ γὰρ
 κυρίως ἀνδρεῖοι, φρόνιμοι ὄντες καὶ τὰ ἄλλα σπουδαῖοι, χαίρουσι
 μὲν τῷ βίῳ ἑαυτῶν ἀγαθῷ ὄντι, προίενται δὲ αὐτὸν οὐ πάνυ
 ῥαδίως. περὶ μὲν οὗ οὖν ἀνδρείας ἱκανῶς εἴρηται· ῥᾴδιον δὲ ἅπα τῶν εἰρημένων
 καὶ ὁρισμὸν αὐτῆς ἀποδοῦναι ὡς ἐν τύπῳ. Περὶ σωφροσύνης. κεφ. ι΄. Μετὰ δὲ ταῦτα περὶ σωφροσύνης λέγομεν· ὁμοταγὴς γάρ ἐστι τρόπον τινὰ τῇ
 ἀνδρείᾳ, καθόσον τοῦ ἀλόγου μέρους εἰσὶν ἀμφότεραι. ὅτι μὲν οὖν
 ἡ σωφροσύνη μεσότης ἐστὶ περὶ ἡδονάς, εἴρηται ἡμῖν· περὶ ἡδονὰς δὲ λέγω, ὅτι
 εἰ καὶ περὶ λύπας ἐστίν, ἀλλ’ ἧττον καὶ οὐχ ὁμοίως ὡς περὶ τὰς ἡδονὰς ἔχει·
 ἐν τούτοις δὲ καὶ ἡ ἀκολασία φαίνεται. ὅτι μὲν οὖν περὶ ἡδονάς ἐστιν ἡ
 σωφροσύνη, εἴρηται· νὺν δὲ ἀφορίσωμεν περὶ ποίας ἐστὶ τῶν
 ἡδονῶν. τῶν ἡδονῶν δὲ αἱ μέν εἰσι σωματικαί, αἱ δέ ψυχικαί. ἐν
 γὰρ φιλοτιμίᾳ καὶ φιλομαθείᾳ ἡδοναί εἰσι ψυχικαί· ἑκάτερος γὰρ ὅ τε
 φιλότιμος καὶ ὁ φιλομαθὴς ἥδεται ᾧ φιλεῖ, 106 
 μηδὲν πάσχοντος τοῦ σώματος ἀλλὰ μᾶλλον ἰῆς διανσίας· οἱ δὲ περὶ τὰς
 τοιαύτας ἡδονὰς οὔτε σώφρονες οὔτε ἀκόλαστοι λέγονται. ὁμοίως δὲ οὐδ’ οἱ
 περὶ τὰς ἄλλας ὅσαι οὔκ εἰσι σωματικαί· τοὺς γὰρ φιλομύθους καὶ
 διηγητικοὺς καὶ περὶ τὰ τυχόντα κατα- τρίβοντας τὰς ἡμέρας ἀδολέσχους
 ὀνομάζομεν, ἀκολάστους δὲ οὐδαμῶς, οὐδὲ τοὺς λυπουμένους ἐπὶ χρήμασιν ἢ
 φίλοις, ὅταν ἢ τούτους ἢ ἐκεῖνα ζημιωθῶσι. περὶ μὲν οὖν τὰς ψυχικὰς ἡδονὰς
 οὐκ ἔστιν ἡ σωφροσύνη· περὶ δὲ τὰς σωματικὰς εἴη ἄν· οὐ περὶ πάσας δὲ οὐδὲ
 ταύτας. οἱ 
 γὰρ χαίροντες τοῖς ἡδέσι τῶν ὁρατῶν, οἷον χρώμασι καὶ σχήμασι
 καὶ γραφῇ, οὔτε σώφρονες οὔτε ἀκόλαστοι λέγονται, οὐδ’ ὅσοι ψόφων τινῶν καὶ
 μελῶν ἐρῶσιν, οὐδ’ ὅσοι τῶν ἡδέων ὀσμῶν. καίτοι καὶ ἐν τούτοις εἰσὶ καὶ
 μεσότητες καὶ τὸ ὡς δεῖ καὶ ὑπερβολαὶ καὶ ἐλλείψεις τοῦ δέοντος· ἀλλ’ ὅμως
 οὔτε τοὺς μέσους σώφρονας λέγομεν οὔτε τοὺς ὑπερβάλλοντας
 ἀκολάστους. εἰ δὲ τῶν περὶ τὰς ὀσμὰς τοὺς μὲν μήλων ὀσμῆς ἐρῶντας ἢ ῥόδων ἢ
 θυμιαμάτων οὐ λέγομεν ἀκολάστους, ἀλλὰ τοὺς μύρων καὶ ὄψων ἀκολάστους
 καλοῦμεν· ἀλλὰ κατὰ συμβεβηκός· 
 13 ταῦτα Β ut Arist. cod. Mb; ταύτην Arist. vulg.
 λέγομεν B et Aiist. codd. L b N b: λέγωμεν h et Arist. vulg. 14
 ἀμφότεραι Β: ἀμφότεροι h 17 ἐν τούτοις Bh ut Arist. codd. L b M b N b:
 ἐν τοῖς αὐτοῖς Arist. vulg. 26 ἀδολέσχους Bh, ut Arist. cod. Ob;
 ἀδολέσχας Arist. vulg. 32 καὶ (post καίτοι) om. h 
 χαίρουσι γὰρ τούτοις οἱ ἀκόλαστοι, ὅτι διὰ τούτων ἀνάμνησις
 γίνεται αὐτοῖς τῶν ἑ ἐπιθυμητῶν. ἴδοι δ’ ἄν τις καὶ τις καὶ τοὺς ἄλλους,
 ὅταν πεινῶσιν, ἡδομένους τῇ τῶν βρωμάτων ὀσμῇ. ὅθεν δῆλον, ὄα οἱ ταῖς
 τοιαύταις ὀσμαῖς ἡδόμενοι κατὰ συμβεβηκὸς ἥδονται, ὅτι ἀνάμνησις 
 αὐτοῖς γίνεται τῶν βρωμάτων καὶ τῆς ἄλλης φλυαρίας, οἷς ἥδονται οἱ
 ἀκόλαστοι. οὐκ ἔστι τοίνυν οὔτε τῷ ἀνθρώπῳ οὔτε ἄλλῳ τινὶ ζῴῳ κατὰ τὰς
 εἰρημένας αἰσθήσεις | ἡδονή, εἰ μὴ κατὰ συμβεβηκός. ἡδονὰς δὲ λέγω, 107 περὶ ἃς ὁ ἀκόλαστός ἐστιν ἢ <ὁ>
 σώφρων. καὶ γὰρ οἱ κύνες, εἰ καὶ ταῖς ὀσμαῖς τῶν λαγωῶν, ἀλλ’ οὐ δι’ αὐτὰς
 ἀλλὰ διὰ τὴν βρῶσιν· ἀπὸ γὰρ τῆς ὀσμῆς αἴσθησιν λαμβάνοντες ἰῆς
 θήρας διώκουσιν. ὁμοίως δὲ καὶ ὁ λέων οὐχ ἥδεται τῇ ὀσμῇ τοῦ βοὸς ἢ τῇ φωνῇ
 ἀλλὰ τῇ βρώσει· ὅτι δὲ ἐγγύς ἐστι, διὰ τῆς φωνῆς ᾔσθετο· οὐδὲ χαίρει ὅτι
 εἶδεν ἢ εὗρεν ἔλαφον ἢ ἄγριον αἶγα, ἀλλ’ ὅτι βορὰν ἕξει. περὶ τὰς ἡδονὰς
 τοίνυν, ὧν κοινωνοῦμεν καὶ τοῖς λοιποῖς ζῴοις, ἡ σωφροσύνη καὶ ἡ ἀκολασία
 
 ἐστίν· αἱ δέ εἰσιν ἁφὴ καὶ γεῦσις. διὰ τοῦτο θηριώδεις τινὲς
 <καὶ ἀνδραποδώδεις> οἱ ἀκόλαστοι φαίνονται, ὅτι οἷς ἥδονται τὰ
 θηρία, ταῦτά εἰσιν ἀκρατεῖς. τούτων δὲ μᾶλλον τῇ ἀφῇ ἥδονται ἢ τῇ γεύσει·
 μᾶλον δὲ τῇ γεύσει μὲν οὐδαμῶς ἀλλὰ τῆ ἁφῇ μόνον, ὥς γε ἀκόλαστοι οὐ μόνον
 ἐν ταῖς ἄλλαις ἡδοναῖς ἀλλὰ καὶ ἐν σιτίοις καὶ ἐν ποτοῖς. καὶ 
 τούτοις γὰρ οὐχ ὡς γευστοῖς μόνον χαίρουσι (γεύσεως γάρ ἐστι τὸ τοὺς χυμούς,
 ὅπερ ποιοῦσιν οἱ τοὺς οἴνους δοκιμάζοντες καὶ οἱ τὰ ὄψα ἀρτύοντες) ἀλλὰ
 μᾶλλον ὡς ἁπτοῖς. διὰ τοῦτο καί τις Φιλόξενος ὁ Ἐρύξιος, 
 ὀψοφάγος ὤν, ηὔξατο τὸν φάρυγγα αὑτοῦ μακρότερον γεράνου γενέσθαι, ὡς
 ἡδόμενος ἰῇ ἀφῇ τῶν ὄψων. κοινοτάτη γάρ ἐστιν ἡ ἁφὴ ἐν πάσαις
 ταῖς αἰσθήσεσιν· ἐπεὶ καὶ ἁφῇ τινι πᾶσαι αἱ αἰσθήσεις αἰσθάνονται. περὶ
 ταύτην δὴ τὴν ἁφὴν ἡ ἀκολασία ἐστί· καὶ δόξειεν ἂν δικαίως ἐπονείδιστος
 εἶναι, ὅτι συμβαίνει ἡμῖν οὐ καθόσον ἐσμὲν ἄν- θρωποι ἀλλὰ καθὸ ζῷα· τὸ δὲ
 τὸ ἲς τοιούτοις χαίρειν καὶ τούτων μάλιστα ἐφίεσθαι θηριῶδες. καίτοι εἰσὶ
 καὶ κατὰ τὴν ἁφὴν ἐλευθέριοι ἡδοναί, 108 
 ἃς ὁ ἀκόλαστος ἀφῄρηται, οἷον αἱ ἐν τοῖς γυμνασίοις διὰ τρίψεως
 καὶ θερμασίας γινόμεναι· οὐ γὰρ περὶ πάσαν ἁφὴν ὁ ἀκόλαστος· οὐ γὰρ περὶ πᾶν
 τ.ὸ σῶμα ἀλλὰ περί τινα μέρη. Περὶ ἐπιθυμίας. κεφ. ια΄. Επεὶ δὲ περὶ ἐπιθυμιῶν ἀκόλουθον εἰπεῖν, ῥητέον ποσαχῶς ἡ ἐπιθυμία. ἡ μὲν οὗν ἐστι κοινὴ καὶ φυσική, ἡ δὲ ἰδία καὶ ἐπίθετος. κοινὴ
 μὲν οὖν ἐπιθυμία ἐστὶ τὸ ὀρέγεσθαι τροφῆς ξηρᾶς ἢ ὑγρᾶς, ὅταν ἐν χρείᾳ
 τούτων γενώμεθα, ἰδία δὲ καὶ ἐπίθετος τὸ τοιᾶσδε ὀρέγεσθαι ἢ τοιᾶσδε. τοῦτο γὰρ οὐκέτι φυσικὸν οὐδὲ κοινόν· οὐ γὰρ τῶν αὐτῶν πάντες.
 ὀρέγονται 8 ὁ σώφρων h: σώφρων Β 15. 16 καὶ
 ἀνδραποδώδεις h: om. B 18 ὥσγε Bh: ὥστε Mullach 21 οἱ τὰ Β: σῖτα h 22.
 23 Ἐρύξιος Bh et Arist. libri Ob et corr. K b 31 οὐ γὰρ—ὁ ἀκόλαστος om.
 h 
 οὐδὲ ὁμοίως, ἀλλ’ οἱ μὲν ταύτης, οἱ δὲ ἐκείνης· καὶ οἱ τῆς
 αὐτῆς ὀρεγόμενοι οὐχ ὁμοίως ὀρέγονται, ἀλλ’ οἱ μὲν μᾶλλον, οἱ δὲ ἧττον. ὥστε
 ἡ τοιαύτη ἐπιθυμία οὐκ ἔστι κοινὴ οὐδὲ φυσικὴ ἁπλῶς, ἀλλὰ ἐπίθετος, ὑφ’ ἡμῶν
 ἐπινοηθεῖσα. καίτοι κατά τινα τρόπον καὶ φυσική ἐστι, διὰ τὸ ἀκολούθως ἕκαστον τῆ ἑαυτοῦ φύσει καὶ τὴν ἐπιθυμίαν ἔχειν. ἐν μὲν οὖν ταῖς
 φυσικαῖς ἐπιθυμίαις ὀλίγοι ἁμαρτάνουσι καὶ καθ’ ἕνα τρόπον, ὅταν χρῶνται
 ταῖς τοιαύταις ἐπιθυμίαις πλέον ἢ προσήκει, οἷον ὅταν πλείω τῶν
 μετρίων ἐσθίωσιν, ὥσπερ οἱ γαστρίμαργοι, οἵτινες παρὰ τὸ δέον πληροῦσι τὴν
 φυσικὴν ἐπιθυμίαν. τοιοῦτοι δὲ γίνονται οἱ λίαν ἀνδραποδώδεις. 
 ἐν δὲ ταῖς ἐπιθέτοις καὶ ἰδίαις ἐπιθυμίαις πολλοὶ ἁμαρτάνουσι καὶ κατὰ
 πολλοὺς τόπους ἐπεὶ πολλαὶ ἰδέαι τῶν τοιούτων ἐπιθυμιῶν· πολλαὶ γὰρ ἰδέαι
 τροφῶν καὶ πόσεων καὶ ἐνδυμάτων καὶ τῶν ἄλλων φυσικῶν ἐπιθυμητῶν· καὶ διὰ
 τοῦτο καὶ πολλαχῶς περὶ τὰς τοιαύτας ἐπιθυμίας 109 ἁμαρτάνουσιν ἢ χαίροντες οἷς μὴ δεῖ ἢ πλέον ἡ κατὰ τοὺς
 πολλούς. οἱ γὰρ ἀκόλαστοι κατὰ πάντα ὑπερβάλλουσι· χαίροντες
 γὰρ οἷς οὐ δεῖ, ἐάν ποτε καὶ τὰς δεούσας τῶν ἡδονῶν ἕλωνται, πλέον ἢ
 προσήκει καὶ οὐχ ὡς οἱ πολλοὶ χαίρουσιν αὐταῖς. Τίνα τρόπον περὶ λύπας ἐστὶν ἡ σωφροσύνη καὶ ἡ ἀκολασία. κεφ. ιβ΄. Ὅτι μὲν οὖν ἡ περὶ τὰς ἡδονὰς ὑπερβολή, ἡ ἀκολασία, ψεκτόν, 
 δῆλον· ἐν δὲ ταῖς λύπαις, οὐ καθάπερ ἐπὶ τῆς ἀνδρείας ἐλέγετο, ὅτι τὸ μὴ
 ὑπομένειν μηδὲ φέρειν δειλία ἐστίν, οὕτω καὶ ἐπὶ τῆς σωφροσύνης τὸ μὴ
 ὑπομένειν ἀκολασία ἐστὶν ἢ τὸ φέρειν σωφροσύνη· ἀλλ’ ἔστιν ἀκολασία περὶ τὰς
 λύπας, ὅταν τις λυπῆται τῶν ἡδέων οὐ τυγχάνων πλέον ἢ δεῖ καὶ
 <οὐχ> ὡς δεῖ· καὶ σωφροσύνη ὁμοίως, ὅταν τις ὅσον δεῖ λυπῆται
 ὡς δεῖ καὶ ἐφ’ οἶς δεῖ καὶ μηδεμίαν αὐτῷ λύπην ἐπάγῃ ἡ τῶν ἡδέων ἀπουσία. ὁ
 γὰρ ἀκόλαστος ἐπιθυμεῖ τῶν ἠδέων πάντων ἢ τῶν μάλιστα καὶ ἄγεται ἄγεται ὑπὸ
 τῆς ἐπιθυμίας, ὥστε ἀντὶ πάντων τὰ ἡδέα αἱρεῖσθαι. διὸ καὶ
 λυπεῖται ἀποτυγχάνων τῶν ἐπιθυμητῶν· μετὰ λύπης γὰρ ἡ ἔπι
 θυμία. ὥστε καὶ ἄτοπόν τι δοκεῖ τὸ δι’ ἡδονὴν λυπεῖσθαι καὶ αἰτίαν εἶναι τὴν
 ἡδονὴν τοῦ ἐναντίου. ἡ μὲν οὖν περὶ τὰς ἡδονὰς ὑπερβολὴ· ἀκολασία ἐστίν, ὡς
 εἴρηται. ἡ δὲ ἔλλειψις ὄνομα οὐκ ἔχει διὰ τὸ μὴ πάνυ εὑρίσκεσθαι. οἱ γὰρ
 περὶ τὰς ἡδονὰς ἐλλείποντες καὶ τοῦ δέοντος | ἔλαττον ἐπιθυμοῦντες αὐτῶν οὐ
 πάνυ γίνονται· σχεδὸν γὰρ 110 
 ἔξω τῆς ἀνθρωπίνης φύσεως ἐστιν ἡ τοιαύτη ἀναισθησία. καίτοι
 καὶ τὰ ἄλογα ζῷα διακρίνει τὰ βρώματα καὶ χαίρει μὲν τοῖς ἡδέσι, τοῖς δὲ μὴ
 τοιούτοις οὐδαμῶς. εἰ δέ τις· οὐδὲν ἡδὺ νομ·ίζει εἶναι οὐδὲ γινώσκει
 διαφορὰν· τῶν ἡδέων καὶ τῶν ἐναντίων, πόρρω ἄν εἴη τοῦ ἄνθρωπος εἶναι. ἡ μὲν
 οὖν περὶ τὰς ἡδονὰς ἢ λύπας ἔλλειψις ἢ ὑπερβολὴ 40 κακία ἐστίν, ἀρετὴ δὲ τὸ
 μέσον, ἡ σωφροσύνη. ὁ γὰρ σώφρων οὔτε ἥδε- 25 οὐχ h:
 om. Β 
 ται μάλιστα οἷς ὁ ἀκόλαστος, ἀλλὰ μᾶλλον δυσχεραίνει πᾶσιν, οἷς
 οὐ δέον ἐστὶ χαίρειν· οὔτε οἷς χαίρει, μᾶλλον χαίρει τοῦ
 δέοντος οὔτε λυπεῖται τῶν ἡδέων ἀπόντων, οὐδ’ ἐπιθυμεῖ τῶν ἡδέων ἢ ἐπιθυμῶν
 μετρίως ἐπιθυμεῖ καὶ οὐ πλέον ἢ δεῖ οὐδὲ ὅτε μὴ δεῖ. ὅσα μέντοι πρὸς ὑγίειάν
 ἐστιν ἢ πρὸς εὐεξίαν συντελοῦντα, ἡδέα ὄντα, ἢ τὸ ἐλάχιστον
 οὐκ ἐμποδὼν γινόμενα τῇ ὑγιείᾳ καὶ τῇ εὐεξίᾳ, τούτων ὀρέγεται μέν, μετρίως
 δὲ καὶ καθὼς δεῖ. ὁ γὰρ ἡδονῶν ἐπιθυμῶν, αἵτινες αὐτω π·ρὸς τὸ εἶναι ἐμποδὼν
 γίνονται ἢ πρὸς τὸ εὖ εἶναι, παρὰ [δὲ] τὸ δέον ἐπιθυμεῖ. ὁ δὲ σώφρων οὐ
 τοιοῦτος, ἀλλ᾿ ὡς ὁ ὀρθὸς λόγος. Ὅτι ἡ ἀκολασία μᾶλλον ἑκούσιόν ἐστιν ἢ ἡ δειλία. κεφ. ιγ΄. Ἐπεὶ δὲ καὶ ἡ ἀκολασία καὶ ἡ δειλία ἑκούσια, ζητητέον, εἰ ὁμοίως εἰσὶν
 ἑκούσια. δοκεῖ δὲ μὴ ὁμοίως, ἀλλὰ τὴν ἀκολασίαν μᾶλλον ἑκούσιον εἶναι. τῆς
 μὲν γὰρ δειλίας ἡ λύπη αἰτία· διὰ γὰρ τὸ φοβεῖσθαι τὴν λύπην δειλοὶ
 γινόμεθα. τὴν δὲ ἀκολασίαν ἡ ἡδονὴ ποιεῖ· ὧν ἡ μὲν ἡδονὴ 
 αἱ|ρετόν, ἡ δὲ λύπη φευκτόν. ὃ δὲ διὰ τὸ αἱρετὸν ποιοῦμεν, μᾶλλόν ἐστιν
 111 ἑκούσιον τοῦ διὰ τὸ φευκτὸν γινομένου.
 καὶ ἡ μὲν λύπη ἐξίστησι καὶ φθείρει τὴν τοῦ ἔχοντος φύσιν, ἡ δὲ ἡδονὴ οὐδὲν
 τοιοῦτον ποιεῖ. διὰ τοῦτο καὶ ἐπονειδιστότερον ἡ ἀκολασία τῆς δειλίας. ἐπεὶ
 γὰρ διὰ τὸ ἑκούσιον ἀγαθὸν ἢ κακὸν ἐπαινεῖταί τις ἢ ψέγεται, φανερὸν ὅτι τὸ
 κακὸν ἢ τὸ ἀγαθόν, καθόσον ἐστὶν ἑκούσιον. κατὰ τοσοῦτον
 ἐπαινεῖται μᾶλλον ἢ ψέγεται. ἐπεὶ καὶ εὐκολώτερόν ἐστι ἰῆς ἀκολασίας
 ἀποστῆναι ἢ τῆς δειλίας· οἱ γὰρ ἐθισμοί, δι’ ὧν τὰ τοιαῦτα κατορθοῦνται, ἐπὶ
 μὲν τῆς δειλίας ἐπικίνδυνοί εἰσιν (οἱ γὰρ ἐν τῷ πολέμῳ ἐθισμοὶ
 καὶ ἐν ἅλοις τισὶ φοβεροῖς, δι’ ὧν τὴν δειλίαν ἐκβάλλομεν, οὐ πόρρω
 κινδύνων), οἱ δὲ σώφρονες ἐθισμοὶ καθάπαξ εἰσὶν ἀκίνδυνοι· ὥστε
 καὶ διὰ τοῦτο μᾶλλον ἑκούσιόν ἐστιν ἡ ἀκολασία τῆς δειλίας. δόξειε δ’ ἂν οὐχ
 ὁμοίως ἑκούσιον εἶναι τὴν δειλίαν τὸ ἲς καθ’ ἕκαστον. ἡ μὲν γὰρ δειλία, αὐτὴ
 δηλονότι ἡ ἕξις, ἄλυπός ἐστιν· οὐ γὰρ ἀναγκαζόμεθα παρ’ οὐδενὸς λυπηροῦ
 δειλοὶ εἶναι· ὥστε μᾶλλον ἑκούσιόν ἐστι· τὰ δὲ κατὰ τὴν δειλίαν ἔργα, ἃ
 ποιοῦμεν διὰ 
 λύπην καὶ φόβον, ἀνάγκῃ τινὶ ποιοῦμεν, ἥτις ἐξίστησιν ἡμᾶς καὶ
 πείθει τὰ ὅπλα ῥίπτειν καὶ τὰ ἄλλα ἀσχημονεῖν· καὶ τούτου χάριν ἧττον
 ἑκούσιά εἰσι τὰ καθ’ ἕκαστον. ἐπὶ δὲ τῆς ἀκολασίας τὸ ἀνάπαλιν ἔχει. αὐτὴν
 μὲν τὴν ἀκολασίαν οὐδεὶς ἐπιθυμεῖ οὐδὲ βούλεταί τις ἀκόλαστος εἶναι. τὰ δὲ
 κατὰ τὴν ἀκολασίαν ἔργα σφόδρα ὀρεγόμενοι ποιοῦσιν, ὥστε τὴν 
 ἀκολασίαν ἧττον ἑκούσιον εἶναι τῶν καθ᾿ ἕκαστα. | τοῦτο δὲ τὸ ὄνομα τῆς
 112 ἀκολασίας καὶ ἐπὶ τὰς παιδικὰς ἁμαρτίας
 φέρομεν καὶ τοὺς ἁμαρτάνοντας τῶν παίδων ἀκολάστους καλοῦμεν. ἔχουσι γὰρ αἱ
 τοιαῦται ἁμαρτίαι πρὸς τὴν εἰρημένην ἀκολασίαν ὁμοιότητά τινα· πότερον δὲ
 ἀπὸ ποτέρου καλεῖται ζητεῖν, οὐδὲν πρὸς τὸν λόγον τὸν προκείμενον συντελεῖ·
 πλὴν ἐκεῖνο εἰπεῖν εἰκός, ὅτι τὸ ὕστερον ἀπὸ τοῦ προτέρου
 καλεῖσθαι καλεῖσθαι μᾶλ- 8 δὲ Β: 0111. h 11 ἑκούσιά
 εἰσιν h 
 λον προσήκει, καὶ ἀπὸ τῶν παιδικῶν ἁμαρτιῶν ἐπὶ ταύτην τὴν
 ἀκολασίαν τὸ ὄνομα μετενεχθῆναι. ἔοικε δὲ οὐ κακῶς ἀλλὰ καὶ λίαν προσηκόντως
 μετενεχθῆναι τὸ ὄνομα· ὥσπερ γὰρ κολάζειν δεῖ τὸν παῖδα τῶν αἰσχρῶν ὀρεγόμενον, καὶ συστέλλειν εἴσω τοῦ μετρίου τὴν ὄρεξιν αὐτοῦ,
 οὕτω καὶ τὴν ἐπιθυμίαν κεκολάσθαι δεῖ, πολλὴν αὔξησιν ἔχουσαν. ὅ
 τε γὰρ παῖς, εἰ μὴ παιδαγωγοῖτο, τ·ὴν ὄρεξιν τοῦ ἡδέος ἄπληστον ἔχων καὶ
 μάλιστα διὰ τὴν ἡλικίαν, ἔξω τοῦ δέοντος πεσεῖται· ἥ τε ἐπιθυμία, εἰ μὴ ὑπὸ
 λόγου κολάζοιτο.. ἐπὶ πολὺ ἥξει καὶ ὑπὸ τῶν κατ’ ἐπιθυμίαν ἐνεργειῶν
 αὐξανομένη καὶ τὸν λογισμὸν ἐκκρούει πολλάκις. διὸ δεῖ μετρίας τὰς ἐπιθυμίας
 καὶ ὀλίγας εἶναι, καὶ τῷ λόγῳ μηδὲν ἐναντιοῦσθαι. τἀς δὲ
 τοιαύτας εὐπειθεῖς λέγομεν καὶ κεκολασμένας· ὥστε εἰκότως τοὐναντίον ἐπί τε τῶν παίδων καὶ τῆς ἐπιθυμίας ἀκολασία καλεῖται. ὥσπερ γὰρ
 τὸν παῖδα δεῖ κατὰ τὸ πρόσταγμα τοῦ παιδ·αγωγοῦ ζῆν, οὕτω καὶ τὸ
 ἐπιθυμητικὸν κατὰ τὸν λόγον· διὸ δεῖ τοῦ σώφρονος τὸ ἐπιθυμητικὸν συμφωνεῖν τῷ λόγῳ· σκοπός γὰρ ἀμφοῖν τὸ καλόν. καὶ ἐπιθυμεῖ ὁ σώφρων ὧν
 δεῖ καὶ ὡς δεῖ καὶ ὅτε· οὕτω δὲ τάττει καὶ ὁ λόγος. ταῦτ’ οὖν ἡμῖν εἰρήσθω
 περὶ σωφροσύνης. TOY AYTOr nAPAOPASIS EI2 TO Δ Περὶ ἐλευθεριότητος. κεφ. α΄. μετὰ τὴν σωφροσύνην περὶ ἐλευθεριότητος λέγομεν. ἔστι δὲ ἐλευθεριότης ἡ περὶ χρήματα μεσότης, ὅταν οὔτε πλέον τοῦ δέοντος οὔτε ἔλαττον
 ἀναλίσκωμεν ἀλλ’ ὡς δεῖ καὶ ἐφ’ οἷς προσήκει καὶ ὧν ἕνεκα·
 ἐπαινεῖται γὰρ ὁ ἐλευθέριος οὐκ ἐν τοῖς πολεμικοῖς οὐδ’ ἐν οἷς ἐπαινεῖται ὁ
 σώφρων οὐδ’ αὖ ἐν ταῖς κρίσεσιν ὥσπερ ὁ δίκαιος, ἀλλὰ περὶ δόσιν χρημάτων
 καὶ λῆψιν. μᾶλλον δὲ ἐπαινεῖται ἐν τῇ δόσει. χρήματα δὲ λέγομεν. πάντα, ὅσων ἡ ἀξία νομίσματι μετρεῖται. ἡ μὲν οὖν περὶ χρήματα μεσότης
 ἡ ἐλευθεριότης ἐστίν, ἡ δὲ ὑπερβολὴ ἡ ἀσωτία, ἔλλειψις δὲ ἡ ἀνελευθεριότης.
 ἀσωτίαν δὲ οὐ μόνον τὴν περὶ τὰ χρήματα ὑπερβολὴν καλοῦμεν
 ἀλλὰ ἐνίοτε καὶ τοὺς ἀκολάστους ἀσώτους καλοῦμεν, οἵτινες πολλὰ δι’
 ἀκολασίαν δαπανῶσι, καὶ ἀσωτίαν τὴν τοιαύτην κακίαν ὀνομάζομεν. διὰ τοῦτο
 καὶ φαυλότ|ατοί εἰσιν οἱ τοιοῦτοι, πολλὰς ἅμα κακίας
 ἔχοντες καὶ περὶ 114 χρήματα δὲ καὶ ἡδονὰς
 διεφθαρμένοι· διὰ τοῦτο οὐδὲ οἰκείως προσαγορεύονται ἑνὶ ὀνόματι μίαν κακίαν
 δηλοῦντι· βούλεται γὰρ ἄσωτος εἶναι ὁ ἐν τι κακὸν ἔχων, τὸ φθεῖρον τὴν
 οὐσίαν· ἄσωτος γὰρ ὁ δι᾿ ἑαυτὸν ὀλλύμενος· δοκεῖ γὰρ ἀπώλειά τις αὑτοῦ εἶναι
 καὶ ἡ τῆς οὐσίας φθορά, ὡς τοῦ ζῆν διὰ τῶν χρημάτων ὄντος.
 ἀσώτους μὲν οὖν καὶ τοὺς ἀκρατεῖς καὶ εἰς ἀκολασίαν δαπανηροὺς καλοῦμεν,
 ἀνελευθέρους δὲ μόνους τοὺς πλέον ἡ δεῖ τῶν χρημάτων ἀντεχομένους καὶ πρὸς
 τὴν ἐλευθεριότητα ἐλλείποντας. ἐπεὶ τοίνυν πᾶσιν, ὧν χρεία τίς ἐστιν, οἷον δόξης ἢ ἡδονῆς ἢ τροφῆς, τούτοις δυνατὸν χρῆσθαι καὶ εὖ
 καὶ κακῶς (τοιοῦτον δὲ καὶ ὁ πλοῦτος, καὶ τούτου γάρ χρεία τίς
 ἐστιν ἐν τῷ δυνατὸν ἄρα χρῆσθαι τῷ πλούτῳ καὶ εὖ καὶ κακῶς· ἐπεὶ δὲ ἑκάστῳ
 πράγματι ἐκεῖνος χρῆται καλῶς, ὁ ἔχων τὴν περὶ αὐτὸ ἀρετήν, καὶ τῷ πλούτῳ
 1 Ἀριστοτέλους ἠθικῶν βιβλίον Δ h 18 φθεῖρον Bh et
 Arist. cod. L b: φθείρειν Arist. vulg. 19 nescio an ex Arist.
 ἀπολλύμενος restiuas γαρ] δὲ Arist. 24 ἢ ἡδονῆς om. h, fortasse
 recte 
 ἐκεῖνος χρήσεται ἄριστα, ὁ ἔχων τὴν περὶ αὐτὸν ἀρειήν· οὗτος δέ
 ἐστιν ὁ ἐλευθέριος. ἡ δὲ χρῆσις τῶν χρημάτων οὐδὲν ἄλλο ἐστὶν ἢ δαπάνη καὶ
 δόσις. ἡ δὲ λῆψις καὶ φυλακὴ οὐ χρῆσις δοκεῖ ἀλλὰ μᾶλλον κτῆσις. διὰ τοῦτο ὁ ἐλευθέριος περὶ τὴν δαπάνην ἐστὶ τῶν χρημάτων μᾶλλον ἢ περὶ τὴν λῆψιν· καὶ μᾶλλον αὐτῷ προσήκει τὸ εἰδέναι, ὅπως δεῖ
 δαπανᾶν καὶ ὧν ἕνεκα καὶ πρὸς οὗς ἢ ὅπως δεῖ λαμβάνειν καὶ ὧν ἕνεκα καὶ παρ’
 ὧν δεῖ. ἔστι μὲν γὰρ περὶ τὴν χρῆσιν τοῦ πλούτου, καθὼς εἴρηται· χρῆσις δὲ ἡ
 δόσις μᾶλλόν ἐστιν ἢ ἡ λῆψις. ἔτι μᾶλλον δοκεῖ ἀρετὴ εἶναι τὸ εὖ ποιεῖν ἢ τὸ
 εὖ πάσχειν καὶ τὸ τὰ καλὰ πράττειν ἢ τὸ τὰ αἰσχρὰ μὴ 115 
 πράττειν· ἕπεται δὲ τῇ μὲν δόσει τὸ εὖ ποιεῖν καὶ τὸ τὰ καλὰ
 πράττειν τῇ δὲ λήψει τὸ εὖ πάσχειν καὶ τὸ τὰ αἰσχρά μὴ πράττειν. τὸ γὰρ
 λαβεῖν ὅθεν δεῖ εὖ πάσχειν ἐστίν, καὶ τὸ μὴ λαβεῖν ὅθεν οὐ δεῖ τὸ μὴ αἰσχρὰ
 πράττειν ἐστίν. ἔτι, ὃ μᾶλλον ἐπαινεῖται, τοῦτο μᾶλλον μᾶλλον προσήκει,
 μᾶλλον δὲ ἐπαινεῖται τὸ ὡς δεῖ διδόναι ἢ τὸ ὡς δεῖ λαμβάνειν· ἡ γὰρ χάρις καὶ ὁ ἔπαινος τῷ διδόντι μᾶλλον ἢ τῷ μὴ λαμβάνοντι. ἔτι
 περὶ τὸ δυσχερέστερόν ἐστιν ἡ ἀρετή· δυσχερέστερον δέ ἐστι
 διδόναι καλῶς ἢ λαμβάνειν ἢ μὴ λαμβάνειν καλῶς· τὸ γὰρ οἰκεῖον προέσθαι
 πολλῷ δυσχερέστερον τοῦ τὸ ἀλλότριον ἀποπέμψασθαι· μᾶλλον ἄρα προσήκει τῷ
 ἐλευθερίῳ διδόναι καλῶς ἢ οὐ λαμβάνειν ἢ λαμβάνειν καλῶς. ἐπεὶ καὶ
 ἐλευθερίους οὐ τούτους καλοῦμεν, ὅσοι οὐ λαμβάνουσιν ὅθεν οὐ
 δεῖ, ἀλλὰ ὅσοι διδόασιν οἷς δεῖ· ἐκεῖνοι γὰρ μᾶλλον δοκοῦσι δίκαιοι ἢ
 ἐλευθέριοι καὶ διά τοῦτο ἐπαινοῦνται· οἱ δὲ λαμβάνοντες ὅθεν δεῖ οὐδὲ
 ἐπαινοῦνται· ἐπαινεῖται γὰρ ὃς δυσχερές τι ποιεῖ διὰ τὸ ἀγαθόν, ὁ δὲ
 λαμβάνων ὅθεν δεῖ οὐδὲν δυσχερὲς ὑπομένει. ἔτι φιλοῦνται οἱ ἐλευθέριοι
 μάλιστα τῶν ·σπουδαίων, 
 ὅτι ὠφέλιμοί εἰσι· τὸ δὲ ὠφέλιμον οὐκ ἐν τῷ μὴ λαβεῖν κακῶς
 ἀλλ’ ἐν τῷ δοῦναι καλῶς. ὁ ἄρα ἐλευθέριος περὶ ἰὴν δόσιν εἰναι δοκεῖ μᾶλλον
 ἢ περὶ τὴν λῆψιν· ἔστι τοίνυν ἐλευθέριος ὁ διδοὺς οἷς δεῖ καὶ τοῦ καλοῦ
 ἕνεκα. πᾶσαι γὰρ αἱ κατ’ ἀρετὴν πράξεις τοῦ καλοῦ ἕνεκα καὶ οὐ μόνον τοὐ
 καλοῦ ἕνεκα καὶ οἷς δεῖ καὶ ὅτε δεῖ καὶ τἄλλα πάντα ὅσα ἕπεται 
 τῇ ὀρθῇ δόσει ἀλλὰ καὶ ἡδέως ἢ ἀλύπως. ὁ γὰρ μετὰ λύπης διδοὺς οὔπω
 ἐλευθέριος· ἐλευθε|ρίου μὲν γὰρ ἔργον ποιεῖ, ἐλευθέριος δὲ οὔπω 116 ἐστίν· οὔπω γὰρ εἰς ἕξιν ἦλθεν· οὐ γὰρ ἂν
 ἐλυπεῖτο. τὰ γὰρ κατ᾿ ἀρετὴν ἔργα ἢ ἡδέα ἐστὶν ἢ ἄλυπα, ὁ δὲ διδοὺς οἷς μὴ
 δεῖ ἢ οὐ τοῦ καλοῦ ἕνεκα ἀλλὰ διά τινα ἄλλην αἰτίαν οὐκ ἐλευθέριος ἀλλὰ
 ἄλλος τις ῥηθήσεται· ὁμοίως δὲ οὐδὲ ὁ μετὰ λύπης διδούς, καθὼς
 εἴρηται. ὁ γὰρ τοιοῦτος προτιμᾷ τὰ χρήματα τῆς καλῆς πράξεως· τοῦτο δὲ οὐκ
 ἐλευθερίου. ὁ γὰρ ἐλευθέριος δώσει μέν, ὡς ὁ ὀρθὸς τάττει λόγος, λήψεται δὲ
 οὐδαμῶς παρ’ ὧν οὐ δεῖ λαβεῖν, ἅτε μὴ τιμῶν τὰ χρήματα, οὔτε 
 αἰτήσεται· οὐ γὰρ εὐχερῶς εὐεργετεῖται ὁ φιλῶν τὸ εὐεργετεῖν· λήψεται δὲ ἀφ’ ὧν δεῖ, δηλονότι ἀπὸ τῶν οἰκείων κτημάτων, οὐχ ὅτι καλὸν
 ἡγεῖται τὸ χρηματίζεσθαι ἀλλ᾿ ὅτι ἀναγκαῖον πρὸς τὸ διδόναι· καὶ διὰ τοῦτο
 8 καὶ ἔτι h 11 τὰ om. h 23 ὃς—ποιεῖ B: ὁ—ποιῶν h
 36 τοῦτο B: διὰ τοῦτο h ἐλευθερίου scripsi ex Arist.: ἐλευθέριος Bh 38
 ὅτε Β: ὅτε h Comment. Arist. XIX 2. Heliodorus in Eth. 9 
 κεῖν. οὐδὲ τοῖς τυχοῦσι δώσει, ἵνα ἔχη διδόναι οἷς δεῖ καὶ ὅτε
 καὶ οὗ καλόν· ἔστι δὲ σημεῖον τοῦ σφόδρα ἐλευθερίου καὶ τὸ ὑπερβάλλειν ἐν τῇ δόσει τοσοῦτον, ὥστε καταλείπειν ἑαυτῷ τὰ ἐλάττω. τὸ γὰρ μὴ πρὸς τὴν οἰκείαν χρείαν ὁρᾶν τῆς μεγίστης
 ἐλευθεριότητος σημεῖόν ἐστιν. οὐ γὰρ πρὸς τὸ μέγεθος ἢ τὸ πλῆθος τῶν
 διδομένων ἡ ἐλευθεριότης κρίνεται ἀλλὰ κατὰ τὴν ἀναλογίαν, ἣν ἔχουσι τὰ
 διδόμενα πρὸς τὴν οὐσίαν τοῦ διδόντος ἀπὸ τούτου γὰρ ἡ ἕξις τῆς
 ἐλευθεριότητος δείκνυται), ὥστε οὐδὲν κωλύει ἐλευθεριώτερον εἶναι τοῦ τὰ
 πολλὰ διδόντος τὸν ἐλάττω διδόντα, ἐὰν ἀπὸ ἐλάττονος οὐσίαν διδῷ. συμβαίνει
 δὲ τοὺς μη κτησαμενους οὐσίαν πονοις ἀλλα οιαοεςαμενους παρ᾿ ἄλλων, 117 ἐλευθεριωτέρους δοκεῖν· οἱ γὰρ τοιοῦτοι
 ἄπειροί εἰσι τῆς ἐνδείας καὶ διὰ τοῦ τὸ οὐ ἀγαπῶσι τὸν πλοῦτον καὶ ὅτι,
 καθάπερ οἱ γονεῖς καὶ οἱ ποιηταί, μᾶλλον ἀγαπῶσι τὰ χρήματα οἱ κτησάμενοι.
 οἱ δὲ ἐλευθέριοι οὐ δύνανται σφόδρα πλουτεῖν· οὔτε γὰρ εὐχερεῖς
 εἰς τὸ λαμβάνειν εἰσὶν οὔτε εἰς τὸ φυλάττειν τὴν οὐσίαν προνοητικοί· ἀλλὰ
 μᾶλλον προετικοὶ τῶν ὄντων καὶ οὐ τιμῶντες δι᾿ ἑαυτὰ τὰ χρήματα ἀλλ’ ἕνεκα
 τῆς δόσεως. διὸ καὶ ἐγκαλοῦμεν τῇ τύχῃ, ὅτι μὴ πλουτοῦσιν οἱ ἐλευθέριοι,
 πλούτου καὶ χρημάτων ὄντες ἄξοι. τοῦτο δὲ οὐ συμβαίνει ἀλόγως· τὸν 
 γὰρ μὴ ἐπιμελούμενον ὅπως ἔχῃ χρήματα πῶς οἷόν ἴε πλουτεῖν;
 ὥσπερ οὐδ’ ἄλλο τι κτήσασθαι δυνατὸν τὸν μὴ ἐπιμελούμενον ὅπως κτήσηται. διὰ
 τοῦτο οὐδὲ ὁ ἐλευθέριος δυνήσεται πλουτεῖν, μήτε ἑτέρωθεν χρήματα συλλέγων
 καὶ τὰ οἴκοι σκορπίζων. ἔτι καὶ μὴ δίδωσιν οἶς οὐ δεῖ καὶ ὅτε μὴ δεῖ. ἵνα μὴ
 εἰς τὰ μὴ δέοντα ἀναλώσας ἐνδεὴς εὑρεθῇ πρὸς τά δέοντα οντα καὶ
 δῷ δῷ οἶς δεῖ καὶ ὅτε δεῖ. ἐλεοθέριος γάρ ἐστι, καθὼς εἴρηται, ὁ κατὰ τὴν
 ἀναλογίαν τῆς οὐσίας δαπανῶν εἰς ἃ δεῖ· ὁ δὲ ὡς ἔτυχε διδοὺς 
 ἄσωτος. διὰ τοῦτο τοὺς τυράννους οὐ λέγομεν ἀσώτους, καίτοι πολλὰ καὶ ἄμετρα
 διδόντας· τὸ γὰρ πλῆθος τῆς κτήσεως τὸ πλῆθος τῶν δόσεων ὑπερβάλλειν δοκεῖ,
 καὶ πλείω εἶναι τὴν οὐσίαν τῆς δαπάνης συμβαίνει ἐπεὶ τοίνυν ἡ
 ἐλευθεριότης μεσότης ἐστὶ περὶ χρημάτων δόσιν καὶ λῆψιν, ὁ ἐλευθέριος καὶ
 δώσει καὶ δαπανήσει εἰς εἰς ἃ δεῖ καὶ ὅσα δεῖ, καὶ ἐν μικροῖς καὶ ἐν
 μεγάλοις ὁμοίως, | καὶ ἀμφότερα ἡδέως ποιήσει, τό τε δοῦναι
 καὶ τὸ λαβεῖν κατὰ τὸν προσήκοντα λόγον· μεσότης γάρ ἐστιν ἡ ἐλευθεριότης
 περί τε λῆψιν καὶ δόσιν, ἕπεται <δὲ> τῷ διδόντι
 καλῶς καὶ λαμβάνειν καλῶς, καὶ ἄμφω μεθ’ ἡδονῆς. ὡστε λυπήσεται, ἐὰν μὴ δῷ ἢ
 μὴ λάβῃ κατὰ τὸν προσήκοντα λόγον· καὶ τοῦτο δὲ μετρίως καὶ ὡς δεῖ. ἔστι δὲ
 ὁ ἐλευθέριος καὶ εὐκοινώνητος ἐν τοῖς χρήμασι καὶ ἡδύς ἐστιν ἐν ταῖς περὶ τὰ
 χρήματα κοινωνίαις, ὅτι χρημάτων καταφρονῶν οὐ πάνυ ἄχθεται ἀδικούμενος καὶ
 ζημιούμενος. μᾶλλον 
 γὰρ ἄχθεται εἴ τι προσῆκον ἀναλῶσαι οὐκ ἀνάλωσεν ἢ εἰ τι
 προσῆκον μὴ ἀναλῶσαι ἀνάλωσε. τὸ μὲν γὰρ δαπανῆσαί σαί ποτε παρὰ τὸ δέον
 περὶ χρήμετά ἐστιν ἡ ζημία, καὶ οὐ τοσοῦτον λυπεῖ τὸν ἐλευθέριον· τὸ δὲ μὴ
 εἰς 34 δὲ h: om. Β 
 τὸ δέον δαπανῆσαι περὶ τὸ δέον καὶ τὴν ἀρετὴν ἡ ζημία γίνεται,
 καὶ διὰ τοῦτο μᾶλλον λυπεῖ· ὥστε οὐδὲ τὴν Σιμωνίδου δέχεται παραίνεσιν
 τἀναντία ὑποτιθεμένου. ὁ δὲ ἄσωτος περὶ τὴν ἡδονὴν ἀεὶ καὶ τὴν λύπην
 διαμαρτάνει· ἥδεται γὰρ καὶ λυπεῖται ἐφ’ οἷς οὐ δεῖ καὶ οὐχ ὡς δεῖ·
 φανερώτερον δὲ ἐν τοῖς ἑξῆς ῥηθήσεται. Ὅτι χεῖρον κακὸν ἡ ἀνελεῦ θεριότης τῆς ἀσωτίας. κεφ. β΄. Ἔστι μὲν οὖν ἡ ἐλευθεριότης ἡ μεσότης, ὑπερβολὴ δὲ ἡ ἀσωτία, ἔλλειψις δὲ ἡ
 ἀνελευθεριότης. ἡ μὲν οὖν ἀσωτία τῷ διδόναι καὶ μὴ λαμβάνειν ὑπερβάλλει, τῷ
 δὲ λαμβάνειν ἐλλείπει. ἡ δὲ ἀνελευθεριότης τῷ λαμβάνειν
 ὑπερβάλλει, τῷ δὲ διδόναι ἐλλείπει. ἀμφοτέρων δὲ οὐσῶν ἔξω τοῦ δέοντος,
 χείρων ἐστὶν ἡ ἀνελευθεριότης τῆς ἀσωτίας. ἡ 119 γὰρ ἀσωτία πρῶτον μὲν οὐ δύναται παραμένειν ἀλλὰ εὐχερῶς
 ἀφίσταται, τῆς ὕλης ὕλης δαπανηθείσης· ὁ γὰρ πλοῦτος ταχέως ἐπιλείπει τοὺς
 δαπανῶντας ἰδιώτας, διδόντας μὲν ἀμέτρως, λαμβάνοντας δὲ οὐδαμόθεν· ἡ δὲ
 ἀνελευθεριότης οὐδαμῶς· οὔτε γὰρ αὐξανομένου τοῦ πλούτου
 βελτίων ὁ ἀνελεύθερος γίνεται, καὶ δαπανωμένου πολλῷ χείρων. ἔπειτα καὶ ὑπὸ
 τῆς ἡλι- κίας καὶ ὑπὸ τῆς πείρας· τῶν ἀπὸ τῆς ἀπορίας κακῶν ἰαθῆναι τὸν
 ἄσωτον δυνατὸν καὶ πρὸς τὸ μέσον ἐλθεῖν· ἐγγὺς γάρ ἐστι τοῦ μέσου καὶ
 ἐλευθερίῳ ἔοικε μάλιστα· καὶ γὰρ δίδωσι καὶ οὐ λαμβάνει, εἰ καὶ
 μὴ ὡς δεῖ καὶ οἷς οὐ δεῖ· ὥστε εἰ τοῦτο μόνον ἐθισθείη, διδόναι
 οἷς δεῖ καὶ ὡς δεῖ, εἴη ἂν ἐλευθέριος· καὶ δώσει οἷς δεῖ καὶ οὐ λήψεται ὅθεν
 οὐ δεῖ. διὰ τοῦτο ὁ ἄσωτος οὐ δοκεῖ φαῦλός τις εἶναι τὸ ἦθος· οὐ γὰρ
 μοχθηροῦ καὶ ἀγεννοῦς τὸ ὑπερβάλλειν ἐν τῷ διδόναι καὶ μὴ λαμβάνειν, ἠλιθίου
 δέ. διὰ τοῦτο βελτίων ὁ ἄσωτος τοῦ ἀνελευθέρου. καὶ διὰ τὰ εἰρημένα καὶ ὅτι
 ὁ μὲν ἄσωτος πολλοὺς ὠφελεῖ, ὁ δὲ ἀνελεύθερος οὐδένα ἀλλ’
 οὐδὲ ἑαυτόν. ἄσωτον δὲ λέγω, ὃς ὑπερβάλλει μὲν τῷ διδόναι, ἐλλείπει δὲ τῷ μὴ
 διδόναι, ὃν ὑπεθέμεθα ἄκρον εἶναι πρὸς ἰὸν ἐλευθέριον. πολλοὶ γὰρ ἄσωτοι καὶ ἀνελεύθεροί εἰσιν, ὑπερβάλλοντες ὁμοίως καὶ τῷ λαμβάνειν
 καὶ τῷ διδόναι· ληπτικοὶ γάρ εἰσι διὰ τ·ὸ βούλεσθαι μὲν ἀναλίσκειν, εὐχερῶς
 δὲ τοῦτο #x003E; ποιεῖν· ταχέως γὰρ ἐπιλείπει αὐτοὺς τὰ
 ὑπάρχοντα καὶ ἀναγκάζονται ἑτέρωθεν πορίζειν· ἅμα δὲ καὶ διὰ τὸ μὴ
 φροντίζειν τίζειν τοῦ δέοντος πανταχόθεν καὶ ὡς ἔτυχε λαμβάνουσι. διδόναι
 γὰρ ἐπιθυμοῦσι μόνον· τὸ δὲ πῶς δεῖ καὶ πόθεν λαμβάνοντας οὐδὲν
 προσπεριεργάζονται. διὰ τοῦτο οὐδὲ ἐλευθέριοί εἰσιν αἱ δόσεις αὐτῶν· οὐ γὰρ
 120 
 καλαὶ οὐδὲ τοῦ καλοῦ ἕνεκα οὐδὲ ὡς δεῖ· ἀλλ’ ἐνίοτε οὓς δει
 πενεσθαι, τούτους πλουσίους ποιοῦσι, τοῖς δὲ μετρίοις τὰ ἤθη οὐδὲν ἄν δοῖεν.
 τοῖς· κόλαξι δὲ ἢ ἄλλην τινὰ ἡδονὴν αὐτοῖς προξενοῦσι πολλὰ παρέχουσιν. διὸ
 καὶ ἀκόλαστοί εἰσιν ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστον οἱ ἄσωτοι. διὰ γὰρ τὸ μὴ ζῆν κατὰ
 λόγον πρὸς τὰς ἡδονὰς ἀποκλίνουσι, διὰ διὰ δὲ τὸ ἐθιἥδεται—οὐ 4 δεῖ B: οὔτε γὰρ ἥδεται ἐφ’ οἷς δεῖ h 18. 19 καὶ
 ἐλευθερίῳ ἔοικε μάλιστα om. h 30 μὴ h: om. Β 
 σθῆναι πολλὰ δαπανᾶν καὶ εἰς τὰς ἀκολασίας δαπανηροὶ γίνονται,
 ὥστε σφόδρα ἀκόλαστοι εἶναι. ὁ μὲν οὖν ἄσωτος ἀπαιδαγώγητος 
 γινόμενος εἰς τοσοῦτον ἔρχεται πονηρίας, παιδαγωγηθεὶς δὲ καὶ τυχὼν
 ἐπιμελείας εἰς τὸ δέον ἀφικέσθαι δύναται. ἡ δὲ ἀνελευθεριότης ἀνίατός ἐστιν·
 οὐ γάρ ἐστιν ἐλπὶς ἀπὸ πλείονος πείρας ἢ ἡλικίας τινὸς
 βελτίονα γενέσθαι τὸν ἀνελεύθερον. τὸ γὰρ πεῖραν λαβεῖςν τῶν ἐν τῷ βίῳ καὶ
 τὸ γῆρας καὶ τὰ ἐν τοῦ γήρως κακὰ καὶ πᾶσα ἀδυναμία καὶ κακοπάθεια πολλῷ
 μείζω ποιεῖ τὴν ἀνελευθεριότητα. καὶ ἄλλως δὲ μᾶλλον πεφύκασιν οἱ ανθρωποι
 πρὸς τὴν ἀνελευθεριότητα ἢ πρὸς τὴν ἀσωτίαν· οἱ γὰρ πλεῖστοι τῶν ἀνθρώπων
 
 φιλοχρήματοι καὶ ἀνελεύθεροί εἰσι· διδόασι δὲ οὐ σφόδρα πολλοί·
 ἐλάχιστοι δὲ οἱ ἄσωτοι. διὰ τοῦτο τοίνυν πολλῷ βελτίων ἡ ἀσωτία τῆς
 ἀνελευθεριότητος· φαίνεται γὰρ ἀπὸ τούτων ἐγγύτερον οὖσα τοῦ μέσου. καὶ
 χωρὶς δὲ τούτων καὶ πολυειδές τι κακὸν ἡ ἀνελευθεριότης· πολλοὶ γὰρ τρόποι
 δοκοῦσι τῆς ἀνελευθεριότητος εἶναι. ἐπεὶ γὰρ περὶ λῆψιν καὶ 
 δόσιν ἐστίν, οἰ μἐν γὰρ οὔτε οὐδενὶ διδόασιν οὔτ λαμβάνειν 121 βούλονται παρ' οὐδενός, οἱ μὲν διά τινα
 ἐπιείκειαν καὶ ἵνα μὴ ἀναγκασθῶσι πρᾶξαί τι αἰσχρόν, οἱ δὲ φοβούμενοι,
 μήποτε καὶ δοῦναί ποτε ἀναγκασθῶσι διότι λαμβάνουσιν· ἀγαπῶσιν οὖν τὸ μήτε
 λαμβάνειν μήτε διδόναι. καλοῦνται δὴ οὖτοι φειδωλοὶ γλίσχροι
 κίμβικες, ὅσοι τῇ δόσει ἐλλείπουσι· τούτων δὲ καὶ ὁ κυμινοπρίστης. ἕτεροι δὲ
 τῇ λήψει ὑπερβάλλουσιν, ὅσοι πάντα τὰ αἰσχρὰ καὶ ποιοῦσι καὶ πάσχουσιν, ἵκα
 τι λά βωσιν οὐχ ὡς δεῖ οὐδὲ πρα' ὦν δεῖ. οὖτοι δὲ πάντες αἰσχροκερδεῖς
 καλοῦνται, οἶοί εἰσιν οἱ πορνοβοσκοὶ καὶ οἱ τοκισταὶ καὶ οἱ
 κυβευταὶ καὶ οἱ λωποδύται καὶ οἱ λῃσταί· πάντες γὰρ ἕνεκα
 κέρδους καὶ τούτου μικροῦ μεγάλα ὑπομένουσιν ὀνείδη. οἱ γὰρ μεγάλων ἔνεκα
 κερδῶν τὰ τοιαῦτα ὑπομένουντες καὶ λαμβάνοντες ὅθεν οὐ δεῖ οὐδὲ ὡς δεῖ οὐκ
 αἰσχροκερδεῖς ἀλλὰ πονηροὶ καὶ ἀσεβεῖς καὶ ἄδικοι καλοῦνται, οἶοί εἰσιν οἱ
 τύραννοι καὶ οἱ τὰς πόλεις πορθοῦντες καὶ ἱερὰ συλῶντες. ὁ γὰρ κυβευτὴς
 λαμβάνει μὲν ὅθεν οὐ δεῖ· παρὰ τῶν φίλων φάρ, οἶς δεῖ διδόναι·
 μικρὰ δὲ καὶ διὰ τοῦτο αἰσχροκερδής· καὶ ὁ λῃστὴς μεγάλους μὲν ὑπομένει
 κινδύνους ἀλλὰ μικροῦ λήμματος ἕνεκα· ὁμοίως καὶ ὁ λωποδύτης
 καὶ εἴ τις ἄλλος τοιοῦτος. εἰκότως οὖν ἡ ἀνελευθεριότης τῇ ἐλευθεριότητι
 ἐναντίον λέγεται, ὅτι τε μᾶλλον ἀφέστηκεν αὐτῆς ἢ ἡ ἀσωτία (ἐναντιώτερον γάρ
 ἐστιν αὐτῆς, διότι μεῖζον κακόν ἐστιν ἢ ἡ ἀσωτία), καὶ ὅτι κατὰ
 πλείονας τρόπους ἁμαρτάνουσιν οἱ ἄνθρωποι περὶ ταύτην ἢ περὶ τὴν
 ἀσωτίαν. Περὶ μεγαλοπρεπείας. κεφ. γ'. 122 Περὶ μὲν νὖν ἐλευθεριότητος καὶ τῶν ἀντικειμένων κακιῶν τοσαῦτα εἰρήσθω·
 ἀκόλουβου δ' ἀν εἴη μετὰ ταῦτα περὶ μεγαλοπρεπείας διεξελθεῖν·
 ἔοικε γὰρ ἡ μεγαλοπρέπεια τῇ ἐλευθεριότητι, καθόσον καὶ αὐ- 19 τὸ ed. 1697: τῷ Bh 25 λοποδῦται Β 29 συλλῶντες B 32
 λοποδύτης B 
 τὴ περὶ χρήματά ἐστι καὶ περὶ δαπάνας χρημάτων. Διαφέρει δέ.
 ὅτι ἡ δὲν ἐλευθεριότης καὶ περὶ δόσεις καὶ περὶ λήψεις καὶ δαπάνας ἐστίν. ἡ
 Δὲ μεγαλοπρέπεια περὶ δαπάνας μόνον· καὶ ἡ μὲν ἐλευθεριότης περἰ δαπάνας ὀλίγων χρημάτων καὶ μικρῶν, ἡ δὲ μεγαλοπρέπεια περὶ μεγάλων καὶ πολλῶν· καθάπερ δηλοῖ καὶ αὐτὸ τὸ ὄνομα τῆς μεγαλοπρεπείας·
 ἔστι Γὰρ δαπάνη μεγέθει πρέπουσα. τὸ δὲ μέγεθος οὐκ ἔστι τὸ αὐτὸ πᾶσι τῆς
 δαπάνης· <οὐ> γἀρ τὸ αὐτὸ μέγεθος πᾶσι προσήκει ἀλλὰ ἀνάλογον.
 οὐ γὰρ τὸ αὐτὸ δαπάνημα προσήκει τριηράρχῳ καὶ τῷ ἀρχιθεώρῳ· ἀλλ' ἑκατέρῳ τὸ
 πρέπον τῷ μεγέθει τῆς ἀρχῆς, ὅπερ ἑκάτερος ἀναλώσας ὡς δεῖ καὶ
 περὶ ἅ δεῖ μεγαλοπρεπὴς λέγται. ὁ γὰρ τὰ πρέοντα μὲν δαπανῶν καὶ ἑαυτῷ καὶ
 τῷ λαμβάνοντι, μὴ μεγάλα δέ, οὐ λέγεται μεγαλοπρεπὴς ἀλλὰ
 ἐλευθέριος, οἶός ἐστιν ὁ λέγων πολλάκι δόσκον ἀλήτῃ, ἀλλ' ὁ μεγάλα δαπανῶν καὶ πρέποντα καὶ ἑ αυτῷ καὶ τῷ λαμβάνοντι. ὥστε
 τὸν μὲν μεγαλοπρεπῆ καὶ ἐλευθέριον εἶναι. τὸν δὲ ἐλευθέριον
 οὐ πάντως μεγαλοπρεπῆ. ταύτης δὲ τῆς ἕξεως ἡ μὲν ἔλλειψις μικροπρέπεια
 καλεῖται, αἵτινες γίνονται οὐ διὰ τὸ ὑπερβάλλειν τὴν 123 μεγαλοπρέπειαν τῷ μεγέθει τῆς δαπάνης τῆς προσηκούσης, ἀλλὰ
 τῷ δαπανᾶν ἐν οἷς οὐ δεῖ καὶ οὐχ ὡς δεῖ. καὶ περὶ μὲν τῶν παρ'
 ἑκάτερα τῆς μεγαλοπρεπείας κακιῶν ὕστερον ἀκριβέστερον ἐροῦμεν· λέγομεν δὲ
 περὶ τῆς μεγαλοπρεπείας. ἔστι τοίνυν ὁ μεγαλοπρεπὴς καθάπερ ἐπιστήμων,
 θεωρῶν πάντα κατὰ λογον καὶ τάττων μετὰ τοῦ πρέποντος κανόνος· δαπανήσει γὰρ
 τὰ μεγάλα ἐμμελῶς καὶ ὡς προσῆκεν. αἱ γὰρ κατὰ τὴν ἕξιν ἐνέργειαι τῇ ἕξει
 ἀκολουθοῦσι, καὶ διὰ τοῦτο ἡ ἔξις ταῖς ἐνεργείαις γνωρίεται.
 καθὼς εἴρηται ἐν ἀρχῇ· ὥστε καὶ αὐτοῦ <τοῦ>
 μεγαλοπρεποῦς δαπάναι μεγάλαι καὶ πρέπουσαι τῷ μεγαλοπρεπεῖ καὶ τῷ ἔργῳ. οὖ
 ἕνεκα δαπανῶνται, μεγάλῳ καὶ αὐτῷ ὄντι. καὶ οὕτως ἔσονται αἱ δαπάναι μὲν τῲ
 ἔργῳ πρέπουσαι, τὸ δὲ ἔργον ταῖς δαπάναις προσῆκον. εἰ δὲ δεῖ τὸ ἕτερον
 ὑπερβάλλειν. τὸ ἔργον· τοῦτο γὰρ μᾶλλον προσήκει τῷ
 μεγαλοπρεπεῖ. ταῦτα δὲ ὁ μεγαλοπρεπὴς δαπανήσει, πρῶτον μὲν τοῦ καλοῦ ἔνεκα
 (ὅπερ κοινότερόν ἐστι πᾶσι τοῖς σπουδαίοις), ἔπειτα ἡδέως καὶ προετικῶς,
 μηδὲν ἀκριβολογούμενος· ἡ γὰρ ἀκριβολογία μικροπρεπές. ὁ δὲ μεγαλοπρεπὴς
 περὶ μὲν τοῦ ἔργου σκέψεται, ὅπως ἄριστον γένοιτο καὶ
 πρεπωδέστατον, καὶ τούτου χάριν ὁ πλεῖστος λόγος αὐτῷ. περὶ δὲ
 τῆς δαπάνης, ὅση προσήκει τῷ ἔγρῳ, καὶ περὶ τοῦ μηδὲν πλέον ἀναλωθῆναι, ἀλλὰ
 γενέσθαι δι' ὅσων μάλιστα ἐνδέχεται ἐλαχίστων, οῦ τοσοῦτον ποιεῖται λόγον·
 μικροπρεπὲς γὰρ τὸ τοιοῦτον. ἀνάγκη δέ, καθὼς εἴρηται, τὸν μεγαλοπρεπὴ καὶ
 ἐλευθέριον εἶναι, εἰ καὶ ὁ ἐλευθέριος οὐκ ἔστι μεγαλοπρεπής· |
 <δαπανᾷ γὰρ ὁ μεγαλοπρεπὴς> 124 
 7 οὐ γὰρ h: γὰρ B 13 Homer. Od. ρ 420 πολλάκις Β ἁλήτῃ
 Β ut Arist. codd. H a K b 21 λέγωμεν h 25 γνωρίζεται Β: ὁρίζεται h 26 ἐν
 ἀρχῇ] p. 26 τοῦ h: om. B 31 κοινότερόν Β: κοινόν h, fortasse recte 39
 δαπανᾷ γὰρ ὁ μεγαλοπρεπής h: om. B 
 ἃ δεῖ καὶ ὡς δεῖ καὶ ὅτε δεῖ· τοῦτο δέ ἐστιν ὁ ἐλευθέριος·
 μεγάλα δὲ καὶ μεγάλων ἕνεκα ὅπερ ἐστὶν ἴδιον τοῦ μεγαλοπρεπους. πολλάκις γὰρ
 καὶ διὰ τῆς αὐτῆς δαπάνης ὁ μεγαλοπρεπὴς οὐ τὸ αὐτὸ ἔργον ποιεῖ τῷ ἐλευθερίῳ
 ἀλλὰ μεγαλοπρεπέστερον, οἷον, φέρε εἰπεῖν, θεραπεῦσαι τὸ θεῖον
 δεῆσαν, ὁ μὲν ἐλευθέριος χρυσοῦν τι σκεῦος ποιήσει καὶ λίθους τιμίους
 ἐγκολλήσει τῷ σκεύει, ὁ δὲ μεγαλοπρεπὴς ναὸν μέγαν καὶ καλὸν οἰκοδομήσει ἢ
 ἀνδριάντας ἀναστήσει ἢ γεφύρας οἰκοδομήσει ἢ ἄλλο τι μέγα καὶ
 θαυμαστὸν διὰ τῆς ἴσης δαπάνης ἐργάσεται· καὶ τὸ μὲν τοῦ μεγαλοπρεπους ἔργον
 κυρίως ἔργον ἔσται. τὸ δὲ τοῦ ἐλευθερίου κτῆμα μᾶλλον ἢ ἔργον.
 οὐ γὰρ ἡ αὐτὴ ἀρετὴ κτήματος καὶ ἔργου, ἀλλὰ κτήματος μὲν τὸ πλείστου ἄξιόν
 εἶναι καὶ τιμιώτατον, οἷος ὁ χρυσὸς καὶ οἱ τίμιοι λίθοι, ἔργου δὲ ἀρετὴ τὸ
 μέγα εἶναι καὶ καλὸν καὶ θαυμαστόν, ὃ τῷ μεγαλοπρεπεῖ μάλιστα προσήκει· ἔστι
 γὰρ ἔργου ἀρετὴ μεγαλοπρέπεια ἐν μεγέθει. ἔργα δὲ μεγαλοπρεπῆ καὶ τίμια,
 οἷον τὰ περὶ τὸ θεῖον ἀναθήματα, κατασκευαὶ θυσιῶν καὶ ναῶν,
 φιλοτιμίαι πρὸς τὸ κοινόν, χορηγίαι χορηγίαι ἢ τριηραρχίαι, ἢ
 καὶ τὸ ἑστιᾶν τὴν πόλιν δεῆσαν· οὐ μόνον δὲ τὰ ἔργα δεῖ εἶναι μεγαλοπρεπῆ
 καὶ τὰς δαπάνας προσκούσας καὶ μεγαλοπρεπεῖς ἀλλὰ καὶ τῷ ποιοῦντι πρεπούσας
 μάλιστα μὲν διὰ τὴν οὐσίαν· πένης γὰρ οὐκ ἂν εἴη μεγαλοπρεπής· εἰ δ’
 ἐπιχειροίη μεγάλοις ἔργοις, ἠλίθιος ἔσται, παρὰ τὴν ἀξίαν καὶ
 τὸ δέον ἐπιχειρῶν. ἔπειτα πρέπειν δοκεῖ καὶ τοῖς πολλάκις τοιαῦτα
 πεποιηκόσιν ἢ ὧν οἱ πρόγονοι μεγαλοπρεπεῖς ἦσαν. τῶν δὲ ἔργων τὰ πλείω μὲν
 εἰς τὸ κοινὸν καὶ εἰς τὸ θεῖον· ταῦτα γὰρ 125 
 μεγαλοπρεπῆ· τινὰ δὲ καὶ ἴδια, ὅσα εἰσάπαξ γίνονται, οἷον γάμοι καὶ οἰκίαι
 καὶ ἄλλο τοιοῦτον. τῷ γὰρ μεγαλοπρεπεῖ μάλιστα προσήκει τὸ δαπανᾶν εἰς τὸ κοινόν ἢ εἰς τὸ θεῖον, ἐλάχιστα δὲ εἰς ἑαυτόν. ἔσται δὲ
 μεγαλοπρεπὲς ἔργον καὶ τὸ πολυχρόνιον· τὰ γὰρ τοιαῦτα ἔργα θαυμαστά εἰσι καὶ
 καλά. δεῖ δὲ καὶ ἐν τοῖς ἔργοις καὶ ἕτερον τρόπον τὸ πρέπον ζητεῖν καὶ
 σκοπεῖν τίνα ἔργα τίσιν ἁρμόζει· οὐ γὰρ τὰ αὐτὰ πρέπει τῷ θείῳ
 καὶ τῷ κοινῷ· οὐδὲ ταὐτὰ προσήκει ἱερῷ καὶ τάφῳ· ὥστε εἶναι τὰ 
 ἔργα τοῦ μεγαλοπρεποῦς μεγάλα καὶ θαυμαστά, πρὸς τὰ ὁμογενῆ συγκρινόμενα·
 τάφων μὲν οἰκοδομήματα πρὸς τάφους, ναῶν δὲ πρὸς ναοὺς καὶ γεφύρας πρὸς
 γεφύρας, καὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων ὁμοίως. ὁ γὰρ μεγαλοπρεπὴς οὐ μόνον σκοπεῖ τὸ
 μέγεθος, ὃ προσήκει τῷ γένει τοῦ ἔργου· οὐ γὰρ ταὐτὸν μέγα εἶναι ἁπλῶς διὰ
 τὴν δαπάνην καὶ μέγα εἶναι πρὸς τὰ ὁμογενῆ συγκρινόμενον, ἀλλὰ
 διαφέρει· καὶ γὰρ ἡ σφαῖρα καὶ ἡ λήκυθος ἡ καλλίστη μικρὰ μέν εἰσι διὰ τὴν
 δαπάνην· εἰσὶ δὲ μεγαλοπρεπῆ δῶρα τῶν παίδων, καί εἰσι μεγάλα
 πρὸς τὰ παιδικὰ συγκρινόμενα δῶρα· ἐπεὶ ἐπεὶ διαφέρει τὸ ἐν τῷ γένει μέγεθος
 τοῦ ἐν ταῖς δαπάναις, ἀνάγκη σκοπεῖν ἀμφότερα τὸν μεγαλοπρεπῆ καὶ ποιεῖν
 μεγαλοπρεπῶς κατὰ τὴν προσήκουσαν ἑκάστῳ γένει μεγαλοπρέπειαν.
 οὕτω γὰρ γενόμενον τὸ ἔργον μέγα ἔσται καὶ θαυμαστὸν καὶ καλὸν καὶ οὐδὲ
 εὐχερῶς ὑπὸ ὁμογενοῦς ὑπερβληθήσεται. τοιοῦτος μὲν οὖν ὁ μεγαλοπρεπής. ὁ δὲ
 ὑπερβάλλων καὶ βά- 126 
 38 τῶ om. h 
 vαυσος παρὰ τὸ δέον ἀναλίσκει καὶ ὥσπερ οὐ δεῖ καὶ ἐφ᾿ οἶς ὐ
 δεῖ· καὶ διὰ τοῦτο ὑπερβάλλειν λέγεται τὸν μεγαλοπρεπὴ. καὶ γὰρ φαύλων ἕνεκα
 ἔργων, ὦν ἡ δαπάνη δοκεῖν, παρὰ τὸ εἰκὸς καὶ τὸ προςὴκον τῇ μεγαλοπρεπείᾳ,
 οἷον ἐρανιστὰς ἑστιᾷ πολοτελέστατα, ὥσπερ εἰ γάμους ἐποίει·
 καὶ τοῖς κωμῳδοῖς χορηγῶν παριοῦσι καὶ χρήματα φιλοτίμως ἀναλίσων ἐν αὐτοῖς
 ὥσπερ εἰς κοινὸν ὄφελος· ἢ ἐν ταῖς κωμῳδίαις ἀντὶ κωδίων. ἅ 
 παρατετάσματα ὴν ἐπὶ τῆς σκηνῆς. προφυρίδας ἔχει. καθάπερ οἱ Μεγαρεῖς. Καὶ
 ταῦτα ποιεῖ οὐ τοῦ καλοῦ ἕνεκα ἀλλ᾿ ἵνα μόνον ἐπιδείξηται τὸν πλοῦτον. οἴεται γὰρ ἀπὸ τούτου θαυμαστός τις εἶναι δόξαι· καὶ ἐν οἷς μὲν
 Πολλῆς χρεία δαπάνης. ὀλίγα ἀναλίσκει. ἐν οις δὲ ὀλίγης, πολλά. τοιοῦτος μὲν
 οὖν ὁ ὑπερβάλλων τὸν μεγαλοπρεπὴ, ὃς καὶ βάναυσος καλεῖται. ὁ δὲ ἐλλείπων,
 ὃς καὶ μικροπρεπὴς καλεῖται, περὶ πάντα ἐλλειπής ἐστιν. ἀναλίσκων γὰρ οὐδὲ
 τοῦ καλοῦ ἕνεκα, ἕπειτα σκοπεῖ, πως ἂν ὅσον ἐνδέχεται ἐλάχιστα
 ἀναλώσαι· καὶ πολλάκις τὰ πλείως τῆς δαπάνης ἀναλώσας, καὶ πρὸς
 τὴν τελείωσιν ἤδη βλέποντος τοὐ ἔργου, ὑπ᾿ ἀκριβολογίας ἀτέλεστον ἀφίησι διὰ
 μικρὰν δαπάνην. Καὶ πάντα δέ, ὅσα ποιεῖ, ἀεὶ μέλλων καὶ σκοπων ποιεῖ, καὶ
 οἰόμενος καὶ πλείω τοῦ δέοντος ἀναλίσκειν, καὶ ὀδυρ ύμενος ὅτι πολλὰ
 ἀνάλωσεν. αὖται μὲν οῦν αἱ ἕξεις, ἥ τε μικροπρέπεια καὶ
 βαναυςία, κακίαι εἰσίν, ὀνείδη δὲ οὐκ ἐπιφέρουσι· διότι οὔτε βλαβεραί εἰσι
 τῶν πέλας, οὔτε λίαν αἰσχραὶ καὶ ἀσχήμονες. Περὶ μεγαλοψυχίας. Κεφ. δ᾿. Δέγομεν δὲ ἤδη καὶ περὶ μεγαλοψυχίας. ἔστι τοίνυν ἡ μεγαλοψυχία περὶ μεγάλα,
 ὡς καὶ τὸ ὄνομα δίδωσιν εἰκάζειν. περὶ ποῖα δὲ μεγάλα, 
 σκοπῶμεν. φανερὸν δὲ ὅτι ταὐτόν ἐστι τὸ περὶ μεγαλοψυχίας καὶ τὸ περὶ
 μεγαλοψύχου σκοπεῖν· οὐδὲν γὰρ διαφέρει τὴν ἕξιν εἰδέναι ἢ τὸν ἔχοντα Τὴν
 ἕξιν. ἔστι τοίνυν μεγαλόψυχος περὶ μεγάλα· μεγάλα δὲ τὰ αὐτῷ 
 προςήκοντα, ὅταν μεγάλων ἄξιος ὤν καὶ αὐτὸς κρίνῃ ἑαυτὸν μεγάλων ἄξιον
 εἶναι. ὁγὰρ μικῶν ἄξιος ὢν καὶ μικρῶν ἑαυτὸν αξιῶν οὐ λέγεται 
 μεγαλόψυχος ἀλλὰ σώφρων· ἡ γὰρ μεγαλοφυχία ἐν μεγέθει ἐστί. τοιοῦτον Γὰρ
 λόγον ἔχει πρὸς τὸν σώφρονα ὁ μεγαλόψοχος, οἷον ὁ καλὸς πρὸς τὸν ἀστεῖο· ὁ
 μὲν γὰρ καλὸς μετὰ γεγέθους ἔχει τὸ κάλλος, ὁ δὲ ἀσεῖος μετὰ σμικρότητος, ὃς
 καὶ σύμμετρος καλεῖται, καλὸς δὲ οὐδαμῶς· ὁ μὲν οὖν μεγαλόψυχος τοιοῦτος.
 τῶν δὲ παρ᾿ ἑκάτερα ὁ μὲν ὑπερβάλλων χαῦνος· χαῦνος γὰρ ἐστιν ὁ
 μεγάλων ἑαυτὸν ἀξιῶν οὐκ ἄξιος ὤν· ὁ δὲ ἄξιος μὲν ὢν πολλῶν, πλειόνων δὲ
 ἀξιῶν ἑαυτόν, οὐ πάντῃ χαῦνος. ἐλλείπων δὲ ὁ μικρόψυχος· ἔστι
 γὰρ μικρόψυχος ὁ πολλῶν μὲν ἄξιος ἐλαττόνων δὲ κρίνων ἑαυτὸν <ἄξιον,
 ἢ ὁ ὀλίγων ἄξιος, ἔτι δὲ ἐλαττόνων ἀξιῶν ἑαυτόν.>. 3 πάνυ om. h 8 ἔχει B: ἔχειν h: ἔχων Mullach 14 οὐδὲ B:
 οὐὃὲν h 23 λέγωμεν h 25 τὸ prius B: τῷ h 27 μεγάλα B: μεγάλων h 28 κρίνῃ
 Mullach: κρίνει Bh 38 ἄξιον—ἐαυτόν h: om. B 
 τούτων δὲ μᾶλλόν ἐστι μικρόψυχος ὁ πολλῶν ἄξιος ὤν, εἶτα τῆς
 οἰκείας ἄξιος ἦν; εἰσὶ μὲν οὖν οἱ παρ’ ἑκάτερα ὁ μὲν ὑπερβάλλων ὁ δὲ
 ἐλλείπων. 128 ὁ δὲ μεγαλόψυχος, καθόσον μὲν
 περὶ μεγάλα ἐστίν, ἄκρος δοκεῖ, καθόσον δὲ ἐπὶ τοῦ δέοντος
 ἕστηκεν ἀεὶ καὶ οὔτε ὑπὲρ τὸ δέον ζητεῖ οὔτε παρὰ τὸ δέον, δία τοῦτο μέσος
 ἐστιν. Περὶ μεγαλοψυχίας καὶ περὶ τίνα ὁ μεγαλόψυχος καὶ τίνα ἴδιά ἐστιν αὐτοῦ. κεφ.
 ε΄. Ἐπεὶ δὲ περὶ τὰ ἔξω ἀγαθὰ ὁ μεγαλόψυχός ἐστιν, ὧν παρὰ τῶν 
 ἄλλων ἀξιοῦται κατὰ τὸ προσῆκον αὐτῷ, εἴη ἂν πάντως ἢ περὶ
 χρήματα ἢ περὶ ἡδονὴν ἢ περὶ τιμήν· ἐπεὶ δὲ περὶ τὰ μέγιστα τῶν ἐν ἀνθρώποις
 ἀγαθῶν (ἔστι γὰρ μεγαλόψυχος ὁ τῶν μεγίστων ἑαυτὸν ἀξιῶν ὤν), εἴη ἂν περὶ
 τὴν τιμήν, ἥτις δοκεῖ μέγιστον εἶναι τῶν ἀνθρωπίνων καὶ τῶν ἔξωθεν ἀγαθῶν·
 καὶ διὰ τοῦτο τῷ θείῳ ταύτην μάλιστα ἀπονέμομεν. ὥστε περὶ
 τιμὰς καὶ ἀτιμίας ὁ μεγαλόψυχός ἐστιν, ὡς δεῖ καὶ χωρὶς δὲ τούτων ἀπὸ ἰῆς
 ἐπαγωγῆς φανερόν ἐστι. ὁρῶμεν γὰρ πάντας τοὺς μεγαλοψύχους τιμῆς μάλιστα
 ἐφιεμένους τῆς ἀξίας ἑαυτῶν· ὁ δὲ μικρόψυχος ἐλλείπει καὶ πρὸς
 ἑαυτόν (ἐλάττω γὰρ τῆς ἀξίας φρονεῖ ἑαυτοῦ)· ἐλλείπει καὶ πρὸς τὸ τοῦ
 μεγαλοψύχου ἀξίωμα. ὁ δὲ χαῦνος πρὸς ἑαυτὸν μὲν ὑπερβάλλει
 (μείζω γὰρ φρονεῖ τῆς τῆς ἑαυτοῦ), τὸν δὲ μεγαλόψυχον οὐχ ὑπερβάλλει τῷ
 φρονήματι. ὁ γὰρ μεγαλόψυχος τῶν μεγίστων ἑαυτὸν ἀξιοῖ, τῶν μεγίστων ἄξιος
 ὤν· ὥστε ἀνάγκη τὸν μεγαλόψυχον ἄριστον εἶναι καὶ σφό|δρα ἀγαθὸν ἰοὺς
 τρόπους, 129 καὶ ἀνδρεῖον καὶ δίκαιον καὶ τὴν
 ἄλλην ἀρετὴν ἄκρον. ὁ γὰρ μικρὰ ἡγούμενος πάντα καὶ οὐδαμῶς
 ἄξια ἑαυτοῦ καὶ οὐ ψευδόμενος, ἀλλὰ ἀληθεύων ἐν τῇ τοιαύτῃ ψήφῳ, τίνος ἕνεκα
 αἰσχρόν τι ποιήσει καὶ ἄτιμον; ἢ πῶς δυνατόν; ἐναντίον γάρ ἐστι τῷ λόγῳ τοῦ
 μεγαλοψύχου τὸ τοιοῦτον. πῶς γὰρ ἄν εἴη τιμῆς ἄξιος ὁ φαῦλος; εἰ δὲ τιμῆς
 ἑαυτὸν ἀξιοῖ φαῦλος ὢν καὶ ἰοῖς αἰσχροῖς ἁλισκόμενος, γελοῖος ἂν δόξειεν
 εἶναι· ἡ γὰρ τιμὴ τῆς ἀρετῆς ἐστιν ἆθλον καὶ τοῖς ἀγαθοῖς
 ἀπονέμεται μόνοις δικαίως. ὥστε ὁ μεγαλόψυχος πάσας συλλαβὼν
 ἔχει τὰς ἀρετὰς καὶ ἔστιν ἡ μεγαλοψυχία οἷον κόσμος τις τῶν ἀρετῶν. καὶ οὐ
 γίνεται μὲν ἄνευ ἐκείνων, μείζους δὲ καὶ καλλίους αὐτὰς ποιεῖ· κρίνει γὰρ
 αὐτὰς ἀξίας εἶναι ὧν εἰσιν ἄξιαι. διὰ τοῦτο σφόδρα χαλεπὸν μεγαλόψυχόν τινα
 γενέσθαι· οὐ γὰρ δυνατὸν μεγαλόψυχον εἶναι ἄνευ πασῶν τῶν
 ἀρετῶν· τὸ δὲ πάσας κτήσασθαι καὶ ταύτας εἰς ἄκρον σφόδρα χαλεπὸν. ἔστι μὲν
 οὖν ὁ μεγαλόψυχος περὶ τιμὰς καὶ ἀτιμίας, καθὼς εἴρηται. καὶ ἐπὶ μὲν ταῖς
 μεγάλαις καὶ ὑπὸ μεγάλων ἥδεται, ὡς τῶν οἰκείων τυγχάνων καὶ ὧν ἄξιος ἢ καὶ
 ἐλαττόνων τῆς ἀξίας· τῆς γὰρ τελείας ἀρετῆς οὐκ ἄν ποτε γένοιτο
 παρὰ τῶν ἀνθρώπων ἀξία τιμή. οὐ μὴν ἀλλ’ εἰ καὶ ἥδεται, διὰ
 τοῦτο ἥδεται, 19 ἐλλείπει insiticium videtur 24 γὰρ Β:
 δὲ h 
 δὲ παρὰ τῶι τυχόντων τιμῆς καθάπαξ ὀλιγωρήσει· καὶ μάλιστα ὅταν
 ἐπὶ μικροῖς αὐτὸν τιμῶσιν, οἷον, εἴ τις ἐτίμα τὸν Ἀχιλλέα ὅτι καλῶς ῄδει
 καθαρίζειν· ὁμοίως δὲ καὶ περὶ τὰς ἀτιμίας κατὰ τὸ προσῆκον αὐτῷ. ἔστι τοίνυν ὁ μεγαλό|ψυχος μάλιστα μὲν περὶ τιμὰς καὶ ἀτιμίας, καθὼς
 εἴρηται, 130 ἔστι δὲ ἑπομένως καὶ περὶ πλοῦτον
 καὶ δυναστείαν καὶ πάσαν εὐτυχίαν καὶ ἀτυχίαν· καὶ περὶ ταύτας γὰρ μετρίως
 ἕξει καἰ ὡς προσῆκε· καὶ οὐδὲν αἰσχρὸν πείσεται πρὸς τὴν ἐν τούτοις
 μεταβολήν· καὶ οὔτε εὐτυχῶν περιχαρὴς ἔσται οὔτε ἀτυχῶν περίλυπος· οὐ γὰρ
 μέγιστον ἡγήσεται τὴν τιμὴν καὶ οὕτω περὶ αὐτὴν ἕξει ὡς
 μέγιστον ὄν. οὕτω δὲ ἔχων περὶ τὴν τιμὴν πολλῷ μᾶλλον περὶ τὸν πλοῦτον
 ὀλιγώρως ἕξει καὶ τὰς δυναστείας· αἱρετώτερον γὰρ ἡ τιμὴ δυναστείας καὶ
 πλούτου· διὰ γὰρ <τὴν> τιμὴν ἀγαπητά εἰσιν ὁ
 πλοῦτος καἰ ἡ δυναστεία· καὶ γὰρ οἱ ἔχοντες αὐτὰ τιμᾶσθαι δι’ αὐτῶν
 βούλονται. ὁ δὲ ἰὴν τιμὴν μικρὸν ἡγούμενος πολλῷ μᾶλλον τὰ
 ἄλλα. διὰ τοῦτο καὶ οἱ μεγαλόψυχοι ὑπερόπται δοκοῦσιν εἶναι, ὅτι οὐδὲν ἰῶν
 ἀνθρωπίνων σφόδρα τιμῶσιν. ἐπεὶ δὲ καὶ τὰ εὐτυχήματα τιμῆς ἄξια δοκοῦσιν
 εἶναι, καὶ ταῦτα συντελοῖεν ἂν πρὸς τὴν μεγαλοψυχίαν. τὸ γὰρ ὑπερέχον ἐν
 ἀγαθοῖς ἐντιμότερον· ὑπερέχει δὲ ἐν ἀγαθοῖς ὁ εὐτυχής· διὸ καὶ τὰ τοιαῦτα
 τὴν μεγαλοψυχίαν συνίστησιν. ὁ γὰρ εὐτυχὴς ἄξιον ἑαυτὸν μεγάλης
 τιμῆς ἡγεῖται διὰ τὴν ἀγαθὴν τύχην· τιμᾶται γὰρ παρ’ ἐνίων·
 κατ’ ἀλήθειαν δὲ μόνος ὁ ἀγαθὸς τοὺς τρόπους ἄξιός ἐστι τιμῆς. ᾧ δὲ ἄμφω
 πρόσεστι καὶ ἡ ἀρειὴ καὶ τὰ ἔξωθεν ἀγαθά, μᾶλλον ἀξιοῦται τιμῆς τοῦ τὴν
 ἀρετὴν μόνον ἔχοντος· ὃς δὲ μόνον εὐτυχής ἐστι καὶ τοῖς ἔξωθεν ἀγαθοῖς
 εὐθηνεῖ, πρὸς δὲ <τὴν> ἀρετὴν κοινὸν ἔχει, ὁ
 τοιοῦτος οὔτε δικαίως τιμᾶται οὔτε αὐτὸς δικαίως εαυτὸν μεγάλης ἀξιοῖ τῆς]
 τιμῆς οὔτε κατὰ τὸν ὀρθὸν λόγον μεγαλόψυχος 131 
 λέγεται. ἄνευ γὰρ ἀρετῆς τελείας ἀδύνατόν τινα μεγαλόψυχον εἶναι, καθὼς
 εἴρηται. διὰ τοῦτο οἱ ἐν εὐτυχίᾳ ὄντες ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστον ὑπερόπται καὶ
 ὑβρισταὶ γίνονται· χωρὶς γὰρ ἀρετὴς οὐ ῥᾴδιον φέρειν τὰ εὐτυχήματα ἐμμελῶς καὶ μετρίως, οὐ δυνάμενοι δὲ φέρειν τὴν εὐτυχίαν καλῶς,
 οἴονται μὲν τῶν ἄλλων ὑπερέχειν, καὶ πάντων καταφρονοῦσιν· αὐτοὶ δὲ
 ἀσυλλογίστως πάντα ποιοῦσιν, ὡς ἔτυχε. βούλονται γὰρ μιμεῖσθαι τὸν
 μεγαλόψυχον, καίτοι παντελῶς ἀνόμοιοι ὄντες· ὁ γὰρ μεγαλόψυχος καταφρονεῖ
 μέν, ἀλλὰ δικαίως (τὰ ἀληθῆ γὰρ περὶ ἑαυτοῦ οἴεται), καὶ
 μεγάλοις ἐπιχειρεῖ καὶ μεγάλων κινδύνων κατατολμᾷ, ἀλλὰ τοῦ
 ἀγαθοῦ ἕνεκα καὶ πρὸς μεγάλα τινὰ ἀφορῶν· οἱ δὲ τὰ ἔξω μόνον ἀγαθοὶ τὴν μὲν
 ἀρετὴν οὐ τιμῶσιν οὔτε βούλονται κατορθοῦν, τῶν δὲ ἄλλων καταφρονοῦδι καὶ
 τὰς ἄλλας δὲ] πράξεις αὑτῶν βούλονται ἀφομοιοῦν πρὸς τὰς τοῦ μεγαλοψύχου
 πράξεις, ὅση δύναμις· οὐκ ἀφομοιοῦσι δέ, διὰ τὸ μὴ ἔχειν τὴν 
 ἀρετήν. ἔστι ὁ μεγαλόψυχος οὐ πυκνοκίνδυνος μέν· οὐ γὰρ συνεχῶς 
 3 αὐτὸν h: αὐτοὺς Β 12 τὴν h: om. 15 24 τὴν h: om. B
 26 τῆς τιμῆς Β: τιμῆς h 38 τὰς ἄλλας δὲ Β: τὰς ἄλλας h 40 πυκνοκίνδυνος
 Bh, ut Arist. codd, H a L b M b O b: μικροκίνδυνος Arist. vulg. 
 εἰς κινδύνους ἑαυτὸν ἐμβάλλει διὰ τὸ μὴ τιμᾶν τὰ τυχόντα καὶ
 μικρῶν τινων καὶ ὀλίγων προκινδυνεύειν), μεγαλοκίνδυνος δέ· ὅταν γὰρ μεγάλων
 τινῶν ἀγαθῶν προκινδυνεύῃ, οὐδὲ τῆς οἰκείας φείδεται ζωῆς. καὶ εὐεργετῶν μὲν
 χαίρει, εὐεργετούμενος δὲ αἰσχύνεται. τὸ μὲν γὰρ εὐεργετεῖν 
 ὑπερέχοντος, τὸ δὲ εὐεργετεῖσθαι ὑπερεχομένου· ὁ δὲ μεγάλα περὶ ἑαυτοῦ
 φρονῶν ἄχθεται τῇ ἐλάττονι ἐλάττονι μοίρα εἰ δὲ εὐεργετηθεὶς ἀντευεργετεῖν
 ἐθελήσει, πλείονα δίδωσιν, ἵνα ὀφειλέτην ἑαυτῷ ποιήσῃ τὸν ὑπάρξαντα 132 τῆς εὐεργεσίας. δοκεῖ δὲ ὁ μεγαλόψυχος τῶν
 μὲν εὗ παρ’ αὐτοῦ παθόντων ἐθέλειν ἀεὶ μεμνὴσθαι, παρ᾿ ὧν δὲ αὐτὸς εὗ
 πέπονθεν ἐπιλελῆσθαι· οὐκ ἀγνωμοσύνῃ τινί (πῶς γάρ, ὃς μείζω
 δίδωσιν ἢ λαμβάνει;), ὅτι οἰκειότερον αὐτῷ καὶ μᾶλλον προσῆκον τὸ εὖ ποιεῖν
 ἢ τὸ εὗ πάσχειν· καὶ διὰ τοῦτο τὸ μὲν εὐεργετεῖν, ὅτι ἄριστον καὶ τοιῷδε
 πρέπον λόγου καὶ μνήμης ἀξιοῦται, τὸ δὲ εὖ πάσχειν οὐδαμῶς· βούλεται γάρ ἀεὶ
 ὑπερέχειν καὶ ἄλλου δὲ διηγουμένου τὸ μὲν ἡδέως ἀκούει, τὸ δὲ ἀηδῶς· διὰ 
 τοῦτο καὶ ἡ Θέτις παρ’ Ὁμήρῳ οὐ λέγει τὰς εὐεργεσίας τῷ Διὶ
 οὐδὲ μέμνηται πρὸς αὐτὸν ὧν εὗ ἐποίησεν αὐτόν, ἀλλ’ ὧν εὖ πέπονθε παρ’
 αὐτοῦ· ὁμοίως δὲ καὶ οἱ Λάκωνες βουλόμενοι χαρίζεσθαι τοῖς Ἀθηναίοις τὰς εἰς
 αὐτοὺς τῶν Ἀθηναίων εὐεργεσίας εἰς μέσον ἄγουσι. καὶ τοῦτο δὲ ἴδιον
 μεγαλοψύχου, τὸ μηδενὸς δεῖσθαι ἢ μόλις, αὐτὸν δὲ τοῖς ἄλλοις ἃ 
 βούλονται ὑπηρετεῖν πρόθυμον εἶναι. καὶ πρὸς μὲν τοὺς ἐν ἀξιώματι μέγαν
 εἶναι, διὰ τὸ μηδὲν ἡγεῖσθαι σεμνὸν τῶν τοιούτων ἀγαθῶν, ἐξ ὦν ἀξιοῦσιν οἱ
 ἐν ἐξουσίαις φοβεροί τινες εἶναι· πρὸς δὲ τοὺς μέσους μέτριον 
 διὰ τὸ σωφρονεστέρους καὶ ἐπιεικεστέρους τοὺς τοιούτους εἶναι. ἄλλως τε τὸ
 μὲν τῶν ἐν ἀξιώματι ὑπερέχειν καὶ ἐργῶδές ἐστι καὶ σεμνόν, καὶ
 διὰ τοῦτο τῷ μεγαλοψύχῳ προσήκει· τὸ δὲ τῶν μέσων, καὶ ῥᾴδιον καὶ οὐδὲν
 μέγα· καὶ ἐν ἐκεινοις μὲν σεμνύνεσθαι οὐκ ἀγεννές, ἐν δὲ τοῖς ταπεινοῖς
 φορτικόν· ὥσπερ εἴ τις ἐπεδείκνυτο τὴν τοὺ σώματος ῥώμην ἐν τοῖς ἀσθενέσι
 καὶ ὑπὸ νόσου ἢ γήρως | διεφθαρμένοις. 133 ἔτι
 δὲ ὁ μεγαλόψυχος οὐδὲ περιελεύσεται ζητῶν οὗ τιμηθήσεται 
 (μικρὸν γὰρ καὶ τοῦτο), οὐδὲ ἐθελήσει ποτὲ παραγενέσθαι ὅπου ἄλλοι, ἵνα μὴ
 τύχ’ ᾖ τῶν δευτερείων, τῶν πρωτείων ἄξιος ὤν. ἔστι δὲ οὐδὲ ἕτοιμος εἰ τἄ
 πράξεις, ἀλλὰ ἀργός τις καὶ μέλληι ζητεῖ γὰρ ἀεὶ πράττειν μεγάλα καὶ μεγάλων
 ἕνεκα καὶ ὅθεν μεγάλη γίνεται τιμή· ταῦτα δὲ σπανίως συμπίπτει· καὶ διὰ
 τοῦτο ὀλίγα μὲν πράττει, μεγάλα δὲ καὶ ὀνομαστά. οὓς δὲ ἢ
 φίλους ἡγεῖται ἢ ἐχθρούς, φανερῶς καὶ μισεῖ καὶ φιλεῖ· γινώσκει γὰρ ἀσφαλῶς,
 ὅτι κατὰ τὸ δέον ἀμφότερα ποιεῖ, καὶ οὐ δέδοικε τὴν παρὰ τῶν
 πολλῶν ἀδοξίαν· μᾶλλον γὰρ φροντίζει τῆς ἀληθείας καὶ τοῦ δέοντος ἢ τῆς
 δόξης. καὶ διὰ τοῦτο φανερόμισός ἐστι καὶ φανερόφιλος· καὶ πάντα δέ, ἃ λέγει
 καὶ πράττει, φανερῶς καὶ λέγει καὶ πράττει, διά τὸ καταφρονεῖν
 ὡς εἴρηται τῆς παρὰ τῶν πολλῶν. δόξης. διὰ τοῦτο καὶ παρρησιαστικός ἐστι καὶ
 ἀεὶ ἀληθεύει, εἰ μή που εἰρωνεύοιτο 1 ἐμβάλλει Β:
 ἐκβάλλει h 7 ἐθελήσει h: ἐθελήσοι B 15 Hom. II Α 503 24 τὸ μὲν τῶν Β:
 τῶν μὲν τῶν h 
 πρὸς τοὺς πολλοὺς καὶ τὰ μικρὰ λέγοι περὶ ἑαυτοῦ διὰ τὸ μὴ
 βούλεσθαι παρὰ φαύλων ἀνθρώπων τιμᾶσθαι. συζῇ δὲ καὶ συνδιάγει οὐ οὑ τῷ
 τυχόντι ἀλλὰ τῷ φίλῳ· τὸ γὰρ τῷ μὴ φίλῳ συνεῖναι καὶ τραπέζης καὶ στέγης κοινωνεῖν οὐ μεγαλόφυχον ἀλλὰ δουλικὸν καὶ κολακικὸν καὶ
 ταπεινόν· ταπεινοὶ γάρ οἱ κόλακες καὶ τὸ ἀνάπαλιν οἱ ταπεινοὶ
 πάντες κόλακές εἰσιν. ἔτι δὲ οὐδὲ θαυμαστικός τις ὁ μεγαλόφυχός ἐστι, τὰ
 τυχόντα ὑπερθαυμάζων· οὐδὲν γὰρ αὐτὸς νομίζει μέγα. ἀλλ’ οὐδὲ μνησίκακος·
 μικρὰν γὰρ καὶ τὴν παρά τῶν ἐχθρῶν βλάβην ἡγεῖται. καὶ μηδὲν αὐτῷ δυναμένην
 λυμήνασθαι διὰ τὸ μέγεθος τῆς ἀρετῆς, ἄλ|λως τε καὶ τὸ ἀπομνημονεύειν 134 
 καὶ τῶν παρεληλυθότων ποιεῖσθαι λόγον, καὶ ταῦτα καὶ κακῶν,
 Μικροφύχου τινός ἐστι· τὸ δὲ παρορᾶν μεγαλοφύχου. ὃς γὰρ ὧν εὖ πέπονθεν
 οὐδαμῶς ἀξιοῖ μεμνῆσθαι, ὡς ἐν τοῖς ἀνωτέρω λέλεκται, διὰ τὸ μὴ μέγα εἰναι
 και ἄξιον αὐτοῦ τὸ εὖ πάσχειν, πολλῷ μᾶλλον ὧν κακῶς πέπονθε παρά τινων οὐ
 μνησθήσεται. ἔτι δὲ οὐδὲ πράξεις τινὰς ἢ ἄλλων ἀνθρώπων ἀνέχεται καταλέγειν ἡ ἑαυτοῦ· οὔτε γὰρ τῶν ἐπαίνων αὐτῷ μέλει τῶν ἑαυτοῦ ουτε τῶν
 ἄλλων. οὐδὲ πάλιν σπουδὴν ἔχει, ἵνα οἱ ἄλλοι φέγωνται. οὐ τοίνυν οὔτε ἐπαινετικός ἐστιν οὔτε κακολόγος· οὐδὲ τοὺς ἐχθροὺς διασύρει, εἰ μη
 που παρόντας· τὸ γὰρ ἀπόντας λοιδορεῖσθαι οὐ μεγαλοφύχου. περὶ δὲ ἀναγκαίων
 ἢ μικρῶν οὐ σφόδρα ἱκετεύει ἢ ὀλοφύρεται, ἐάν τινος δεηθῇ· ὁ
 γὰρ μηδὲν μέγα ἡγούμενος, μηδὲ σπουδάζων περὶ οὐδὲν τῶν ἀνθρωπίνων, πῶς
 δύναται οὕτως ἀγεννῶς ἔχειν; ἀεὶ δὲ τὸ καλὸν τοῦ κέρδους προτιμῶν βελτίω
 νομίζει τὰ καλὰ καὶ ἄκαρπά τῶν καρπίμων καὶ ωφελιμων, ἄν μὴ καλὰ ὦσιν.
 ὁμοίως ἐπί τε κτημάτων καὶ δένδρων καὶ οἰκε- τῶν· οὐ γὰρ χρηματικστὰς ἀλλὰ
 τοὺς καλοὺς καὶ ἀγαθοὺς κτήσεται τῶν 
 οἰκετῶν. καὶ κίνησις δὲ τοῦ μεγαλοφύχου βραδεῖᾳ δοκεῖ εἶναι καὶ
 ἡ φωνὴ βαρεῖα καὶ λέξις στάσιμος· οὐ γὰρ δυνατὸν σπεύδειν τὸν περὶ ὀλίγων
 φροντίζοντα (ὀλέγα γὰρ αὐτῷ ἃ θαυμάζουσιν οἱ πολλοί), οὐδὲ σύντονον τὸν
 οὐδὲν μέγα οἰόμενον· σπεύδουσι γὰρ καὶ ὀξυφωνοῦσιν οἱ περί τι σφοδρα
 ἐπτοημένοι καὶ πολλὴν αὐτοῦ ποιούμενοι φροντίδα. ὁ μὲν οὐν μεγαλόφυχος λόφυχος τοιοῦτος. | ὁ δὲ ἐλλείπων μικρόψυχος, ὁ δὲ ὑπερβάλλων
 135 χαῦνος· οὐκ εἰσὶ δὲ οὐδὲ οὗτοι κακοί·
 οὐ γὰρ κακοποιοί εἰσιν ἀλλὰ μόνον ἡμαρτημένοι, καθόσον τοῦ δέοντος
 ἐκπίπτουσι καὶ τοὺ μέσου. ὁ μὲν γὰρ μικρόφυχος ἄξιος ἄξιος ὢν ἀγαθῶν, ἀγνοεῖ
 ἑαυτὸν καὶ ἀποστερεῖ ἑαυτὸν ὧν ἐστιν ἄξιος. καὶ τοῦτο τὸ μέρος κακός ἐστιν
 ἑαυτῷ, μὴ εὑ ποιῶν ἑαυτὸν διὰ τὸ ἀγνοεῖν τὰ αὑτῷ προσήκοντα· εἰ
 γὰρ ᾔδει, ὠρέγετο ἄν, ἀγαθῶν ὄντων· ὁ τοιοῦτος δὲ ἠλίθιος μὲν οὐκ ἂν λέγοιτο
 ἀλλὰ μᾶλλον νωθρός. οὐ μόνον δὲ τοῦτο τὸ μέρος ὁ μικρόφυχος
 ἑαυτὸν βλάπτει ἀλλὰ καὶ ἕτερον τρόπον· καὶ γὰρ διὰ τὸ ἀγνοεῖν ἑαυτὸν καὶ
 χείρων γίνεται τοὺς τρόπους· τῶν γὰρ ἀγαθῶν καὶ γενναίων πράξεων καὶ τῶν
 κλῶν ἐπιτηόευμάτων μάτων ἀφίσταται, ὡς ἀνάξιος ὢν αὐτῶν· ὁμοίως
 δὲ καὶ ἴων ἐκτὸς ἀγαθῶν ἀπέχεται, νομίζων ὑπὲρ τὶν ἀξίαν αὐτοῦ ταῦτα εἶναι.
 ὁ δὲ χαῦνος. καὶ ἠλίθιος καὶ ἑαυτὸν αγνοῶν τοῖς ὑπὲρ τὴν ασιαν ἐπιχείρει·
 4 καὶ ταπεινόν om. h 
 ἀρετῇ μὲν οὐκ ἔχων κοσμεῖσθαι, κοσμούμενος δὲ ἐσθῆτι καὶ
 σχήματι καὶ τοῖς ἄλλοις τοῖς τοιούτοις· καὶ σεμνός τις εἷναι διὰ τούτων
 νομίζων, εὐτυχής τις ἐθέλει δοκεῖν· καὶ πειρᾶται φανερὰ ποιεῖν
 ἀεὶ τὰ εὐτυχήματα ἑαυτοῦ καὶ περὶ αὐτῶν ἀεὶ λέγει, ὡς διὰ τούτων
 τιμηθησόμενος, ἀμφοτέρων τερῶν δὲ ἀντικειμένων τῇ μεγαλοφυχίᾳ,
 τῆς τε μικροψυχίας καὶ τῆς χαυνότητος, ἡ μικροφυχία μᾶλλον ἀντίκειται, ὅτι
 μᾶλλον γίνεται, καὶ χεῖρόν τι κακόν· τοὺ γὰρ ἔχοντος τὸ ἦθος χεῖρον ποιεῖ
 καὶ τὴν ἀρετὴν ἐλαττοῖ, 136 τοῖ, καθὼς εἴρηται·
 ἡ δὲ χαυνότης φαῦλον μέν ἐστι δι᾿ ἑαυτήν, τὸν δὲ ἔχοντα οὐ ποιεῖ κατὰ τὰ
 ἄλλα φαυλότερον· οὐδὲν γὰρ ἀγαθόν, ὧν ἔχει, ὁ ἀπόλλυσι ἀπόλλυσι
 διὰ τὴν χαυνότητα, ἀλλὰ μᾶλλον ἐνίοτε διὰ τοῦτο καὶ καλοῖς καὶ ἀγαθοῖς
 ἔργοις ἐπιχειρεῖ, ἄξιον ἑαυτὸν ἡγούμενος τῶν τοιούτων. ἔτι δὲ ἥ μὲν χαυνότης
 οὐκ ἀεὶ αὔξει· ἀπὸ γὰρ τῆς πείρας ὁ χαῦνος ἐπιγνώμων ἑαυτοῦ γίνεται· ἣν γὰρ
 ζητεῖ τιμὴν οὐ λαμβάνων ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστον, ἀναγκάζεται σωφρονεῖν. καὶ διά
 τοῦτο ἡ χαυνότης εὐαπάλλακτόν ἐστι, καὶ οὐ δύναται παραμένειν·
 ἡ δὲ μικροφυχία ἀεὶ προχωρεῖ. τοῦ γὰρ ἤθους, ὥσπερ εἴρηται,
 χεῖρον διατεθέντος, καὶ τὸ φρόνημα ἐλαττοῦται· τοῦ φρονήματος δὲ
 ἐλαττωθέντος, καὶ ὁ τρόπος γίνεται χείρων καὶ τὸ φρόνημα διὰ τοῦτον· καὶ
 οὕτως ἡ μικροψυχία ἀεὶ προχωρεῖ. καὶ ἀπὸ τῆς πείρας δὲ ὁ μικρόφυχος οὐ
 γίνεται βελτίων· οἷς γὰρ ἔργοις ἐπιχειρεῖ, ῥαδίως ταῦτα
 περαίνων (μικρὰ γὰρ καὶ τῆς δυνάμεως ἐλάττω) τὴν ἰδίαν ὥσπερ ἀγνοεῖ. καὶ
 τιμὴν δὲ ζητῶν ἐλάττω τῆς ἀξίας οὐδένα λυπεῖ, καὶ διὰ τοῦτο οὐδὲ
 ἐξελεγχόμενος θεραπεύεται, καθάπερ ὁ χαῦνος. διὰ ταῦτα τοίνυν ἡ
 μικροψυχία χεῖρόν ἐστι κακὸν τῆς χαυνότητος καὶ δυσαπαλλα- κτότερον· ὅθεν
 μᾶλλον ἀντίκειται τῇ μεγαλοψυχίᾳ. Περὶ τῆς ἐν φιλοτιμίᾳ μεσότητος. μεσότητος. κερ. ς'. H μὲν οὗν μεγαλοφυχία περὶ τιμὴν μεγάλην ἐστί, καθὼς εἴρηται. ἔστι δὲ καὶ
 ἄλλη τις ἀρετὴ περὶ ἰὴν τιμήν. ἥτις λόγον ἔχει πρὸς τὴν μεγαλοφυχίαν, ὃν ἡ
 ἐλευθεριότης πρὸς τὴν μεγαλοπρέπειαν· ὡς 137 
 γὰρ ἡ μεγαλοπρέπεια διαφέρει τῆς ἐλευθεριότητος ἰῷ μεγάλῳ, περὶ τὰ χρήματα καὶ αὐτῆς οὔσης, οὕτως ἡ μεγαλοφυχία τῆς τοιαύτης
 ἀρετῆς διαφέρει, τῷ περὶ μεγάλας εἶναι τιμάς, αὐτῆς περὶ τὰς μικρὰς οὔσης.
 ὥσπερ γὰρ ἐν λήψει καὶ δόσει χρημάτων μεσότης ἐστὶ καὶ ὑπερβολὴ καὶ
 ἔλλειψις, οὕτω καὶ ἐν τῇ τιμῆς τῆς τιμῆς ἔνι λαβεῖν μεσότητα καὶ ὑπερβολὴν
 καὶ ἔλλειψιν. ἔστι γᾶρ δυνατὸν ἐφίεσθαι τιμῆς πλέον ἢ δεῖ καὶ ἔλαττον τοῦ
 δέοντος καὶ πάλιν κατὰ τὸ δέον καὶ ὡς ὁ ὀρθὸς ἀπαιτεῖ
 λόγος· φέγομεν γὰρ καὶ ἐπαινοῦμεν πολλοὺς ἐπὶ τιμῆς ὀρέξει,
 ὅθεν δῆλον, ὅτι οἱ μὲν ὡς δεῖ ταύτης ἐφίενται, οἱ δὲ οὐχ ὡς δεῖ· τούτων δὲ
 οἱ μὲν ὑπερβαίνουσι τὸ δέον, οἱ δὲ ἐλλείπουσι. καὶ γὰρ ψέγομεν τὸν φιλότιμον
 ὡς πλέον ἢ δεῖ τιμῆς ἐφιέμενον· ψέγομεν δὲ καὶ τὸν ἀφιλότιμον ὡς μηδὲ ἐπὶ
 τοῖς καλοῖς ἐθέλοντα τιμᾶσθαι. ἐνίοτε δὲ καὶ τὸν φιλότιμον
 ἐπαινοῦμεν ὡς ἀνἐπὶ 36 τιμῆς Β: ἐπὶ τῆς τ. h: ἐπὶ τῆ
 τῆς τ. Mullach 
 δρώδη καὶ φιλόκαλον, τὸν δὲ ἀφιλότιμον ὠς νέτριον καὶ σώφρονα,
 ὡς καὶ ἐν τοῖς πρώτοις εἴπομεν· γίνεται γὰρ τοῦ το διὰ τὸ ἐοικέναι ἰὰ ἄκρα
 τῇ μεσότητι καὶ διὰ τὸ τὴν μεσότητα ἀνώνυμον εἶναι καὶ διὰ
 τοῦτο ὀνομάζεσθαι ἀπὸ τῶν ἄ.ρων. καὶ οὐδὲν κωλύει τὴν μεσότητα 
 φιλοτιμίαν ὀνομάζεσθαι ἢ ἀφιλοτιμίαν. ὁ γὰρ φιλότιμος καὶ ὁ φιλοχρήματος
 πολλαχῶς δύναται λέγεσθαι, ἐπεὶ καὶ τὸ φιλεῖν κατὰ πολλοὺς τρόπους δύναται
 εἶναι· ἔστι γὰρ καὶ ὑπὲρ τὸ δέον φιλεῖν τι καὶ παρὰ τὸ δέον καὶ ὡς δεῖ· ὥστε
 καὶ τὸ ὄνομα οὕτως ἄν ἔχοι, καὶ λέγοιτο ἄν φιλοτοιοῦτος εἰκότως καὶ ὁ ὡς δεῖ
 καὶ ὁ μὴ ὡς ὡς φιλῶν· ὥστε ὅταν τινὰ 138 
 φιλότιμον ὀνομάζοντες ἐπαινῶμεν, νομίζομεν ὑπερβάλλειν μὲν ἐν
 ἰῇ τῆς τιμῆς ὀρέξει, ἀλλ’ οὐ τὸ δέον ἀλλὰ τοὺς πολλούς· ὅταν δὲ φέγωμεν τὸν
 φιλότιμον, τὸν ὑπερβάλλοντα τὸ δέον φιλότιμον ὀνομάζομεν. ὁμοίως δὲ καὶ ἐπὶ
 τοῦ ἀφιλοτίμου ἔχει. ἔστι τοίνυν μεσότης ἐν τῆ τῆς μετρίας τιμῆς ὀρέξει, εἰ
 καὶ ἀνώνυμός ἐστιν· ἐν οἶς γάρ ἐστιν ὑπερβολὴ καὶ ἔλλειψις,
 ἀνάγκη καὶ τὸ μέσον εἶναι· ὥστε ἐπεὶ ὀρέγονται τιμῆς καὶ πλέον τοῦ δέοντος
 καὶ ἔλαττον. ἀνάγκη καὶ τὴν μέσην ὄρεξιν εἶναι τὴν ·κατὰ τὸ 
 δέον γινομένην, ἥτις ἐπαινεῖται. καὶ ἔστιν ἀρετὴ ἀνώνυμος· φαίνεται δὲ πρὸς
 μὲν ἰὴν φιλοτιμίαν τὴν ἀκρότητα συγκρινομένη ἀφιλοτιμία, πρὸς δὲ τὴν
 ἀφιλοτιμίαν φιλοτιμία· πρὸς ἀμφοτέρας δὲ τὴν φιλοτιμίαν καὶ τὴν 
 ἀφιλοτιμίαν συγκρινομένη ἀμφότερα δοκεῖ, καθόσον ἀμφοτέρων μετέχει· ὅπερ καὶ
 ἐπὶ τῶν ἄλλων ἀρετῶν γίνεται. ἀεὶ γὰρ ἡ μεσότης τῶν ἄκρων μετέχουσα τοῖς
 ὀνόμασιν αὐτῶν ὀνομάζεται· καθόσον γὰρ φεύγει τὸ ἕτερον. πρὸς τὸ ἕτερον
 ἀποκλίνειν δοκεῖ· ἐπὶ ταύτης δὲ μᾶλλον διότι διότι ἀνώνυμός ἐστι. διὰ τοῦτο
 δὲ οὐδὲ ἀντικεῖσθαι δοκοῦσι τὰ ἄκοα μέσω τινί, ἀλλὰ 
 μᾶλλον ἀλλήλοις· ἡ γὰρ ἀφιλοτιμία τῇ φιλοτιμία φαίνεται
 ἀντικεῖσθαι. Περι πραότητος. κεφ. ζ . Η δὲ π.ραότης περὶ τὰς ὀργάς ἐστι μεσότης, ἧς ἡ μὲν ὑπερβάλλουσα ἕξις
 ὀργιλότης καλεῖται ἡ δὲ ἐλλείπουσα ἀνώνυμος. τὸ μὲν οὗν πάθος, περὶ ὃ ἡ
 πραότης, ὀργή ἐστι·· τὰ δὲ κινοῦντα τὴν ὀργὴν πολλὰ καὶ 139 
 διαφέροντα. ὄντα. ὁ μὲν οὖν ὡς δεῖ καὶ ὅτε δεῖ καὶ ἐφ’ οἷς δεῖ
 ὀργιζόμενος ἐπαινεῖται· ὃς δὴ ὁ πρᾷός ἐστι. δοκεῖ γὰρ πρᾷος εἶναι ὁ ἀτάραχος
 καὶ μὴ ἀγόμενος ὑπὸ τοὐ πάθους ἀλλ’ αὐτὸς ἄγων τὸ π·άθος, καθὼς ὁ ὀρθὸς
 προστάττει λόγος· δοκεῖ δὲ μᾶλλον πρὸς τὴν ἔλλειψιν ἀποκλίνειν, καθόσον οὐ
 ἐστιν ἁ ἀλλὰ μᾶλλον σὺ συγγνωμονικός. ἡ δὲ ἔλλειψις κακίζεται,
 εἴτε ἀοργησία καλεῖται εἴτε ὁτιδήποτε· τὸ γὰρ ἐν οἷς δέον μὴ ὀργίζεσθαι καὶ
 περιορᾶν προηλακιζόμενον καὶ ἑαυτὸν καὶ τοὺς οἰκείους ἠλίθιον
 καὶ ἀνδραποδῶνδες. ἡ δὲ ὑπερβολὴ κατὰ πάντα μὲν γίνεται· καὶ γὰρ ὅτε παρὰ τὸ
 δέον καὶ τοῦ τόπου καὶ τοῦ χρόνου καὶ τοῦ πράγματος καὶ τοῦ προσώπου καὶ τῶν
 ἄλλων περιστάσεων ὀργίζεταί τις, ὑπερἔχοι 8 B: ἔχειν h
 11 ψέγωμεν B: ψέγομεν h 22 γὰρ B: καὶ h 
 βάλλει. <οῦ μὴν ἀεὶ ό ὑπερβάλλων καὶ πάντῃ
 ὑπερβάλλει>· σχεδὸν δὲ καὶ ἀδύνταον τοῦτο· τὸ γὰρ κακόν, εἰ κατὰ
 μηδένα τροπον ἀραθὸν εἴη, οὐ δύναται συστῆναι ἀλλὰ καὶ ἑαυτὸ ἀπόλλυσι· κὂν
 ὁλόκληρον ᾖ, ἀρόρητον γίνεται. οἱ μὲν οὖν ὀργίλοι ταχέως μὲν ὀργίζονται καὶ
 οῖς οὐ δεῖ, παύνται δὲ ταχέως· ὂ καὶ βέλτιστον ἔχουσι· τοῦτο
 δὲ πάσχουσιν. ὅτι οὐ κατέχουσι τῆν ὀργὴν οὐδὲ κρύπτουσιν
 ἀλλὰ ἐξάγονται καὶ ἀμύνονται εὐθὺς δι᾿ ὦν ἔξεστιν· ἀμυνάμενοι δὲ ταχέως διὰ
 τὴν ὀξύτητα παύονται εὐθὺς τῆς ὀργῆς. καθ᾿ ὑπερβολὴν δέ εἰσιν ὀξεῖς οἱ
 ἀκρόχολοι καὶ πρὸς πᾶν ὀργίλοι καὶ ἐπὶ παντί· ὅθεν καὶ τὸ ὄνομα ἔχουσιν ἀπὸ τοῦ ἄκρου παρηγμένον. οἱ δὲ πικροὶ καὶ δυσδιάλυτοι καὶ
 πολὺν χρόνον ὀργίζονται· οὐ γὰρ εὐδὺς φανεροῦσι τὸν |θυμὸν ἀλλὰ κατέχοντες
 κρύπτουσι· παύονται δὲ τοῦ θυμοῦ. ἐπειδὰν ἀνταποδώσωσι
 κακὰ τοῖς λελυπηκόσιν. ή γὰρ τιμωρία ἡδονὴν αὐτοῖς ἐμποιεῖ καὶ διὰ τοῦτο τῆς
 λύπης ἀφίστηςι· τούτου δὲ μὴ γινομένου τὸ βάρος ἔχουσι καὶ 
 περιφέρουσι τὴν ὀργήν. διὰ γὰρ μὴ φανεροῦν τὴν ὀργὴν οὐδὲ παπαμυθίας παρὰ
 τῶν ἀνθρώπων τυγχάνουσιν οὐδὲ παρακαλεῖ τις αὐτούς· ὅθεν καὶ κατέχουσιν
 ἀυτήν. μέχρις ἂν αὐτὴ ὑφ᾿ έαυτῆς διαλυθῇ καὶ περθῇ· τοῦτο δὲ διὰ χρόνου
 γίωεται. οἱ τοιοῦτοι δὲ καὶ έυτοῖς εἰσιν ὀχληροὶ καὶ τοῖς μάλιστα φίλοις.
 οὗτοι δὴ καὶ χαλεποὶ καλοῦνται, οἵτινες 
 χαλεπαίνουσιν ἐφ᾿ οἷς οὐ δεῖ καὶ ὅτε μὴ δεῖ καὶ ὅσον οὐ δεῖ καὶ
 πλεῖστον ὀργίζονται χρόνον καὶ οὐ διαλλάττονται, εἰ μὴ ἀντιλυπήσουσι τοὺς
 λελυπηκότας. οὗτοι δὲ καὶ σονοικῆσαι χαλεποὶ καὶ βαρεῖς τοῖς ὁμοδιαίτοις. ἡ
 μὲν οὖν μεςόητς ἡ πραότης ἐστίν, ὑπερβολὴ δὲ ἡ ὀργιλότης, ἔλλειψις δὲ
 ἀναισθηςία τις ἂν καλοῖτο καὶ ἠλιθιότης ἢ ἀοργησία. ἀμφοτέρων δὲ ἀντικειμένων τᾖ μεσότητι μᾶλλον ἀντίκειται ἡ ὀργιλότης ἢ ἡ ἀοργησία·
 χεῖρον γὰρ κακόν ἐστιν ἡ ὀργιλότης τῆς ἀοργησίας, ὅτι μᾶλλον γίνεται·
 ἐλάχιστοι γὰρ οἱ ἀόργητοι· καὶ ὅτι συνοικῆσαι ὁ μὲν ἀόργητος ἡδύς, ὁ δὲ ὀργίλος χαλεπός, καὶ διὰ τοῦτο χεῖρον τὸ κακόν· τὸ γὰρ ἥμερον
 τῶν ἀνθρώπων καὶ φιλάλληλον ἀναιρεῖ. ὅτι μὲν οὖν ἡ μεςότης ἐστὶ τὸ ἀγαθὸν
 καὶ ἡ ἀρετή, αἱ δὲ παρ᾿ ἑκάτερα ὑπερβολαὶ καὶ ἐλλείψυεις
 κακά, δῆλον· καὶ εἴρηται ὅτι τὁ ὡς δεῖ ὀργισθῆναι καὶ ἐφ᾿ οἷς δεῖ καὶ ὅτε,
 τοῦτό ἐστιν ἡ μεσότης. μέχρι δὲ τίνος ὀργιζόμενοι καὶ ἐπὶ τίσι τὰ δέοντα
 ποιήσομεν καὶ τίς ὁ δέων τῆς ὀργῆς καιρὸς | καὶ ὁ τόπος καὶ τὸ πρόσωπον καὶ
 τὰ τοιαῦτα, οὐ δυνατόν ἐστι διορίσαθαι· τὰ γὰρ κατὰ μέρος καὶ
 τὰ καθ᾿ ἕκαστα δόριστα, καθὼς καὶ περὶ τὰς ἀρχὰς εἴρηται· καὶ
 ἄλλοτε ἄλλα εἰσὶ τὰ προςήκοντα καὶ οὐδὲν τούτων ἐπὶ τοῦ αὐτοῦ ἕστηκε. τοῦτο
 δὲ μόνον δυνατὸν εἰπεῖν, ὅτι ἡ μὲν μέση ἕξις ἐπαινετή, αἱ δὲ ὑπερβολαὶ καὶ
 ἐλλείψεις ἐπὶ παντὸς πάθους κακίζονται· καὶ αἱ μὲν μικρὸν ἀφιστάμεναι τοῦ
 μέσου οὐ πάνυ γίνονται φανεραὸ καὶ διὰ τοῦτο οὐδὲ πάνυ ψέγονται, αἱ δὲ πλεῖστα καὶ πλεῖστα δοκοῦσι καὶ σφόδρα κακίζονται· ὅθεν
 δῆλον, ὅτι τῆς μέσης ἕξεως ἀνθεκτέον. 1 οὐ μὴν —ὑπερβάλλει h: οm. B 17 ὑφ᾿ h: ἐφ᾿ B 27 ὁ μὲν h:
 μὲν ὁ Β 29 ἡ οm. h ἐστὶ B: τις h 30 αἱ B: τὰ h 32 ἡ B: καὶ h 35 εἴρηται] p.
 4,1 Περὶ φιλίας καὶ τῶν παρ᾿ ἑκάτερα κακιῶν δυσκολίας καὶ κολακείας. κεφ. η΄. Αἱ μὲν οὖν περὶ τὴν ὀργὴ ἕξεις εἴρηνται. εἰσὶ δὲ καὶ ἄλλαι ἕξεις ἐν ταῖς τῶν
 ἀνθρώπων κοινωνίαις ταῖς πρὸς ἀλλήλους, αἵτινες ἐν λόγοις καὶ ἐν
 πράγμασι γίνονται· περὶ ταύτας τοίνυν τὰς κοινωνίας δυνατὸν ἐπαινεῖσθαί τινα
 καὶ ψέγεσθαι. ἐπεὶ δὲ ἡ μὲν μεσότης ἐπαινετόν. ψεκτὸν δὲ αἱ ὑπερβολαὶ καὶ
 ἐλλείψεις, φανερὸν ὅτι ἐν ταῖς κοινωνίαις ταύταις ὑπερβολὴ καὶ
 ἔλλειψίς ἐστι καὶ μεσότης· οἱ μὲν γὰρ ἄλλυποι παντάπασι βούλονται εἶναι τοῖς
 ἐντυγχάνουσι καὶ πάντα ἐπαινοδσι καὶ πᾶσιν ἀρέσκεσθαι βούλονται
 δοκεῖν καὶ οὐδενὶ περὶ οὐδενὸς ἀντιλέγουσιν· οἱ δὲ ἐκ διαμέτρου τούτοις
 ἔχουσι καὶ πάντας λυποδσι καὶ πάντα ψέγουσι καὶ οὐδὲν αὐτοις τῶν γινομένων
 ἀρέσκει καὶ πᾶσι περὶ παντὸς ἀντιλέγουσιν. οὖτοι δὴ ἄμφω κακίζονται.
 ἐπαινεῖται δὲ ὁ κατὰ τὸ δέον ταῦτα ποιῶν καὶ ἃ μὲν δεῖ ψέγων,
 ἃ δὲ δεῖ ἐπαινῶν, καὶ ἀρεσκόμενος οἰς ἀρέσκεσθαι δεῖ. καλεῖται
 τοίνυν ὁ μὲν πάντα ἐπαινῶν ἄρεσκός τις καὶ κόλαξ, ὁ δὲ πᾶσιν ἐπιτιμῶν
 δύσκολος, ὁ δὲ τὸ γινόμενον σῴζων περὶ ἄμφω φίλος ὰν καλοῖτο· ἔοικε γὰρ τὸ
 κατ᾿ αὐτὸν φιλίᾳ· ὄνομα γὰρ ἴδιον τῆς τοιαύτης μεσότητος οὐκ ἔστιν ἀλλὰ ἀπὸ
 τοῦ ὁμοίου καλεῖται. ἡ γὰρ τοιαύτη ἕξις τὸ στέργειν προσλαβοῦσα φιλία ἐστί·
 διαφέρει γὰρ τῆς φιλίας. ὅτι ἄνευ τῆς στοργῆς γίνεται. οὐ γὰρ
 διὰ τὸ στέργειν ἢ ἐχθαίρειν ἀοδέχεται τὰ λεγόμενα καὶ
 πραττόμενα ἢ ψέγει. ἀλλ᾿ ἁπλῶς τοῦ ἀγαθοῦ ἕνεκα καὶ ὅτι τοιαύτην ἔλαβεν
 ἕξιν· ὁμοίως γὰρ διάκειται πρός τε τοὺς γνωρίμους καὶ τοὺς ἀγνῶτας καὶ πρὸς
 τοὺς συνήθεις καὶ ἀσυνήθεις κατὰ ταύτην τὴν ἕξιν. ἐπαινεῖ γὰρ ἀεὶ καὶ ψέγει
 ἃ δεῖ καὶ ὅσον δεῖ, πλὴν οὐχ ὁμοίως παντάπασιν· ἐν οἷς γὰρ δεῖ
 λυπεῖν οὐχ ὁμοίως λυπήσει τοὺς γνωρίμους καὶ τοὺς ἀγνῶτας καὶ τοὺς συνήθεις
 καὶ ἀσυνήθεις· ὁμοίως δὲ καὶ ἐπὶ τῆς ἡδονῆς· οὐ γὰρ τὰ αὐτὰ ἁρμόξει. καὶ διὰ
 τοῦτο πρὸς τὸ ἀγαθὸν ἀποβλέπων ἀεὶ καὶ τὸ συμφέρον ὁ σπουδαῖος καὶ λύπην
 ποιήσει καὶ ἡδονὴν τοῖς ἐντυγχάνουσιν. ἔστι γὰρ ἡ τοιαύτη ἕξις
 περὶ ἡδονὰς καὶ λύπας τὰς ἐν ταῖς ὁμιλίαις γινομένας. καὶ ὅσαι
 μὲν ἡδοναὶ οὐ πρὸς τὸ ἀγαθὸν ἀποβλέπουσι, ταύταις οὐ συνησθήσεται τοῖς
 ἐντυγχάνουσιν ἀλλὰ μᾶλλον ἡδομένοις δυσχερανεῖ· καὶ προαιρήσεται λυπηρὸς
 ὀφθῆναι μᾶλλον ἢ ἡδύς, τοῦ ἀγαθοῦ ἕνεκα, μάλιστα ἂν ἡ ἡδονὴ αἰσχύνην φέρῃ
 καὶ βλάβην τῷ ποιοῦντι μεγάλην· τότε γὰρ αἰρήσεται μᾶλλον λυπῆσαι καὶ
 αἰσχῦναι μικρόν, καὶ 
 τῆς μείζονος ἀπαλλάξαι λύπης καὶ αἰσχύνης ἢ μικρὸν εὐφράνατα
 διὰ τοῦ συνησθῆναι τῇ μείζονι λύπῃ περιβαλεῖν. οὐχ ὁμοίως δὲ ὁμιλήσει τοῖς
 ἐν ἀξιώμασι καὶ τοῖς τυχοῦσιν, ἀλλ᾿ ἑκάστῳ ἀποδώσει τὸ πρέπον, καὶ κατὰ τὰς
 ἄλλας δὲ διαφορὰς τῶν ἐντυγχανόντων καὶ αὐτὸς διαφέρουσαν τὴν ὁμιλίαν
 ποιήσεται καὶ ἐπαινέσει ὡς δεῖ ἕκαστον καὶ ἐπιτιμήσει ὁμοίως 
 ἐφ᾿ οἷς δεῖ καὶ ὅτε δεῖ· τὸ μὲν συνηδύνειν μάλιστα ζητῶν καὶ τοῦτο καὶ 
 29 ἡ om. h 37 ἐν h: ἐξ B 
 καθ’ ἑαυτὸ αἱρούμενος. τὸ δὲ λυπεῖν ἐλάχιστα καὶ μετρίως καὶ οὐ
 δι’ ἑαυτό ἀλλὰ τοῦ συμφέροντος ἕνεκα. καὶ γὰρ ὅτε λυπεῖ ἕνεκά τινος με.
 γαλῆς ἡδονῆς, μετρίως λυπεῖ, τὸ φορτικὸν ἀεὶ εὐλαβούμενος. ὁ μὲν #x003E;
 περὶ τὰς ἐν ταῖς ὁμιλίαις ἡδονὰς καὶ λύπας μέσος τοιοῦτος· οὐκ ὠνόμασται δὲ ἰδίῳ ὀνόματι ἀλλὰ φίλος καλεῖται διὰ τὴν πρὸς ἰὴν φιλίαν
 ὁμοιότητα, καθὼς εἴρηται. τῶν δὲ παρ’ ἑκάτερα ὁ μὲν ὑπερβάλλων, εἰ μὲν
 οὐδενὸς ἕνεκα πάντα ἐπαινῶν καὶ πᾶσιν ἀρεσκόμενος τὸ ἡδ·ὺς εἶναι μόνον ζητεῖ
 ἄρεσκος καλεῖται, εἰ δὲ ὅ πὼς ὠφέλειά τις αὐτῷ γένηται εἰς χρήματα μάτα ἢ ὅσα διὰ χρημάτων, κόλαξ. ὁ δὲ ἐλλείπων δύσκολος καὶ δύσερις, ὃς πᾶσι δυσχεραίνει καὶ πᾶσιν ἐπιτιμᾷ. ὅτι δὲ καὶ
 ἐνταῦθα ἡ μεσότης ὃν εἴρηται τρόπον ἀνώνυμός ἐστιν, οὐ δοκεῖ μέσῳ τινὶ
 ἀντικεῖσθαι τὰ ἄκα ἀλλὰ ἀλλήλοις. Περὶ ἀληθείας καὶ τῶν ἑκάτερα ἑκάτερα κακιῶν. κεφ. θ'. 144 Περὶ ταύτας δὲ πρὸς ἀνθρώπους ὁμιλίας καὶ ἕτεραι γίνονται ἕξεις.
 ἡ γὰρ πρὸς ἀλλήλους τῶν ἀνθρώπων ὁμιλία διπλῆ ἐστιν·· ἢ γὰρ περὶ τῶν λόγων ἢ
 τῶν ἔργων τοῦ συντυγχάνοντος γίνεται ἢ ἑκάστου περὶ τῶν ἑαυτοῦ. καὶ περὶ μὲν
 τὴν πρώτην αἱ εἰρημέναι γίνονται ἕξεις, περὶ δὲ τὴν δευτέραν ἄλλαι. ἢ γὰρ
 φεύδεταί τις περὶ ἑαυτοῦ λέγων καὶ τῶν ἰδίων ἔργων ἢ ἀληθεύει· καὶ εἰ
 φεύδεται, ἢ ἐλάττω λέγει τῶν ὄντων ἢ 
 μείζω· εἰ μὲν οὖν ἀληθεύει καὶ οὔτε μείζω λέγει τῶν ὄντων οὔτε
 ἐλάττω, ἡ τοιαύτη ἕξις ἀλήθεια καλεῖται καὶ ὁ ἔχων ἀληθευτικός. εἰρωνεία δὲ
 καὶ ἀλαζονεία καὶ τῶν ἄλλων τῶν τοιούτων ἕκαστα ἐπιτηδεύονται μὲν παρ ἐνίων
 καὶ τινὸς ἕνεκα, οἷον δόξης ἢ πλούτου ἢ ἄλλου τινὸς τῶν τοιούτων·
 εὑρίσκονται δὲ παρά τισι καὶ οὐδενὸς ἕνεκα. καί τινες ἐλάττω περὶ ἑαυτῶν λέγουσιν ὧν εἰσιν ἄξιοι καὶ αὖθις ἕτεροι μείζω, οὐχ ὅτι
 βούλονται οὕτω δοκεῖν ἀλλ’ ὅτι ἑαυτοὺς ἀγνοοῦσι· τοῦτο δὲ ἐλάχιστα
 συμβαίνει. ὡς γὰρ ἐπὶ τὸ πολύ, ἐάν τις οὐδενὸς ἕνεκα λέγῃ ἢ πράττῃ, οἷός
 ἐστι, τοιαῦτα καὶ λέγει καὶ πράττει καὶ οὕτω ζῇ. ἐπεὶ τοίνυν τὸ
 μὲν ψεῦδος ψεκτόν ἐστι καθ᾿ ἑαυτό, ἡ δὲ ἀλήθεια ἐπαινετόν, διὰ τοῦτο μεσότης
 μὲν κἀνταῦθα τὸ ἐπαινετόν, ἡ ἀλήθεια· ὑπερβολὴ δὲ καὶ ἔλλειψις
 τὰ ψεκτά, τὰ ψεύδη δηλονότι, ὧν ἡ μὲν ἀλαζονεία ὑπερβάλλει, ἡ δὲ εἰρωνεία
 ἐλλείπει. ἐροῦμεν δὲ περὶ ἑκατέρου ἀκριβέστερον· πρότερον δὲ περὶ τοῦ μέσου
 ἐροῦμεν. ἔστι τοίνυν ἀληθευτικὸς οὐχ ὁ ἀληθεύων ἐν ταῖς συμ|φωνίαις καὶ
 ἄλλοις τοιούτοις, 145 ὅσα εἰς δικαιοσύνην ἢ ἀδικίαν συντείνει (τοῦτο γὰρ
 ἄλλης· ἐστιν τῆς), ἀλλ’ ὅστις ἄνευ ἀνάγκης ἢ νομίμου ἢ δικαίου
 ἢ ἄλλου τινὸς πολιτικοῦ #x003E; καὶ ἐν λόγῳ καὶ ἐν βίῳ ἀληθεύει, διὰ μόνον
 τὸ ἔχειν τῆς τοιαύτης ἀρετῆς καὶ τοῦ ἀγαθοῦ ἕνεκα· καὶ τοιαῦτα περὶ ἑαυτοῦ
 λέγει καὶ τοιοῦτος τοῖς ἄλλοις ἐθέλει δοκεῖν οἷος κατὰ ἀλήθειάν ἐστιν. οὗτος
 δὲ καὶ ἐπιεικὴς ἂν εἴη. ὁ γὰρ φιλαλήθης καὶ ἐν οἷς οὐκ ἔστιν ἀνάγκη 2 καὶ γὰρ καὶ ὅτε h 3 οὖν h: nm. Β 36 ἀγαθοῦ h:. om. B
 39 οἱ γὰρ φιλαλήθεις h 
 πολλῷ μᾶλλον ἐν οἷς ἀληθεύειν εὕειν ἀνάγκη διὰ τὸ πολιτικὸν
 ἀγαθόν· ὃς γὰρ εὐλαβεῖται τὸ ψεῦδος καθ’ ἑαυτό, διότι κακόν, ὅταν καὶ
 αἰσχρὸν τὸ αὐτὸ γένηται, καὶ οὐ μόνον ἦ κακόν, ἀλλὰ καὶ τοῖς
 ἄλλοις δοκῇ τοιοῦτον, πῶς οὐ φεύξεται πάσῃ δυνάμει; ὁ μὲν οὖν ἀληθευτικὸς,
 τοιοῦτος, καὶ ἔστιν ἐπαινετός, τὸ κακὸν καὶ αἰσχρὸν
 εὐλαβούμενος· ὃς εἰ δεήσει παρεκκλῖναι τοῦ μέσου, πρὸς τὴν ἔλλειφιν, οὐ πρὸς
 τὴν ὑπερβολὴν νεύσει· τοῦτο γὰρ ἐμμελέστερον δοκεῖ θατέρου διὰ τὸ τὰς
 ὑπερβολὰς ἐπαχθεῖς εἶναι. ὁ δὲ ἀλαζὼν ὁ μείζω τῶν ὑπαρχόντων προσποιούμενος
 καὶ λόγοις καὶ ἔργοις. οὗτος δή, εἰ μὲν οὐδενὸς ἕνεκα προσποιεῖται, φαῦλος
 μὲν ἔοικεν εἶναι· οὐ γὰρ ἄν ἔχαιρε τῷ ψεύδει· μάταιος δὲ
 φαίνεται μᾶλλον ἢ κακός· εἰ δὲ τινὸς ἕνεκα προσποιεῖται, εἰ μὲν
 δόξης ἢ τιμῆς, οὐ λίαν ψεκτὸς ὁ ἀλα- ζών· ὁ δὲ ἕνεκα ἀργυρίου ἢ ὅσα εἰς
 ἀργύριον ἔρχεται, ἀσχημονέστερος. οὐ γάρ ἐστιν ἐν τῇ δυνάμει τοῦ ἀλαζόνος ἡ
 ἀλαζονεία· εἰ γὰρ οὕτως εἶχεν, οὐκ ἂν ἦν ψεκτόν· οὐ γὰρ ἂν ἦν τῶν ἑκουσίων
 καὶ ἐφ’ ἡμῖν, ἀλλ᾿ ἐν τῇ προαιρέσει ἐστί. καὶ διὰ τοῦτο καὶ
 αἰσχρόν ἐστι καὶ φέγεται· ἕξις γάρ τίς ἐστιν ἡ ἀλαζονεία· καὶ κατά τινα ἕξιν
 ὁ ἀλαζὼν γίνεται, ὥσπερ 146 καὶ ὁ ψεύστης, ὃς
 οὐ δόξης ἕνεκα ἢ χρημάτων προσποιεῖται, ἀλλ’ αὐτοῦ τοῦ ψεύδους ἕνεκα μόνον.
 οἱ μὲν οὖν δόξης ἕνεκα ἀλαζονευόμενοι τοιαῦτα προσποιοῦνται, ὅθεν ἔπαινος
 ἀκολουθεῖ ἢ εὐδαιμονισμός, οἱ δὲ κέρδους ἕνεκα ἀλαζονευόμενοι
 ἐκεῖνα προσποιοῦνται ὅσα τοὺς πέλας ὠφελοῦσιν, οἷον ἰατρικὴν ἢ μαντείαν.
 προσποιοῦνται γὰρ ἰατροί τινες εἶναι ἢ μάντεις σοφοί, ἵνα δόξαντες ὠφέλιμοι
 εἶναι τοῖς κεχρημένοις παρακερδαίνωσι τὰ 10 ἐκείνων. τοιοῦτος μὲν οὖν ὁ
 ἀλαζών. εἴρων δέ ἐστιν ὁ τὰ ἐλάττω τῶν ὄντων προσποιούμενος. ουτος δὴ
 χαριεστερος του ἀλαζόνος δόκει· οὐ γὰρ κέρδους ἕνεκα
 προσποιεῖται ἀλλὰ φεύγων τὸ ὀγκηρὸν καὶ τὸ μέγας εἶναι δοκεῖν. ὃς μὲν οὖν
 εἰρωνευόμενος τὰ ἔνδοξα ἀπαρνεῖται, ὥσπερ καὶ Σωκράτης ἐποίει, χαρίεις
 χαρίεις εἶναι δοκεῖ, ὃς δὲ οὐ μόνον ἰὰ μεγάλα καὶ ἔνδοξα ἀλλὰ καὶ τὰ μικρὰ
 ἀπαρνεῖται, καὶ ἃ δῆλός ἐστι δυνάμενος ταῦτα προσποιεῖται μὴ δύνασθαι, ὁ
 τοιοῦτος βαυκοπανοῦργος λέγεται καὶ εὐκαταφρός ἐστιν. ἐνίοτε δὲ
 καὶ ἀλαζὼν διὰ ταῦτα καλεῖται, οἷα ἐποίουν ἐν τοῖς ἱματίοις οἱ
 Λάκωνες· καὶ γὰρ καὶ ἡ ὑπερβολὴ καὶ ἡ λίαν ἔλλει- ψις ἀλαζονικόν. οἱ δὲ
 μετρίως χρώμενοι τῆ εἰρωνείᾳ χαρίεντες φαίνονται, οἵτινες οὐ περὶ τὰ λίαν
 εὐτελῆ καὶ σφόδρα φανερὰ εἰρωνεύονται. οὕτω δὲ τῷ ἀληθευτικῷ τοῦ τε εἴρωνος
 καὶ τοῦ ἀλαζόνος ἀντικειμένου, μᾶλλον ἀντίκειται ὁ ἀλαζὼν ἢ ὁ
 εἴρων· χεῖρον γὰρ ἡ ἀλαζονεία, ὡς φα- νερόν ἐστιν ἐκ τῶν εἰρημένων. Περὶ εὐτραπελίας καὶ τῶν παρ’ ἑκάτερα κακιῶν. κεφ. ι'. 147 Ἐπεὶ δέ ἐστιν ἄνεσίς τις καὶ ἀνάπαυσις ἐν τῷ βίῳ καὶ ἐν ταύτῃ τῇ ἀνέσει ἐστί
 τις διαγωγὴ μετὰ παιδιάς, δοκεῖ καὶ ἐνταῦθα εἶναί τις ὁμιλία 8 ὁ om. h 25. 26 μέγα εἶναι δοκοῦν h Comment. Avist. XIX
 2. Heliodorus in Eth. 
 ἀγαθὴ καὶ ἐμμελής, καὶ λέγειν οἷα δεῖ καὶ ὡς δεῖ τὸν ἀναπαύσεως
 δεόμενον· ὁμοίως δὲ καὶ οἷα δεῖ ἀκούειν καὶ ὡς δεῖ καὶ ὅτε δεῖ. διαφέρει γὰρ
 τὸ τοιαῦτα λέγειν τοῦ τοιούτων ἀκούειν, ὅθεν δῆλον ὅτι ἔστι καὶ ἐν ταύτῃ τῇ
 ὁμιλία καὶ ὑπερβολὴ καὶ ἔλλειψις καὶ μεσότης. ἡ μὲν οὖν ὑπερβολὴ 
 βωμολοχία καλεῖται καὶ οἱ ἔχοντες βωμολόχοι καὶ φορτικοί, οἳ τῷ
 γελοίῳ ὑπερβάλλουσι καὶ μᾶλλον ζητοῦσι τὸ γέλωτα ποιῆσαι ἢ τὸ λέγειν
 εὐσχήμονα καὶ μὴ λυπεῖν τὸν σκωπτόμενον. ἔλλειψις δὲ σκληρότης καὶ ἀγριότης
 καὶ οἱ ἔχοντες ἄγριοι καὶ σκληροί, οἵτινες οὔτε αὐτοὶ γελοῖον οὐδὲν λέγουσι
 καὶ τοὺς λέγοντας δυσχεραίνουσι καὶ μισοῦσιν. ἡ δὲ μεσότης 
 εὐτραπελία καὶ οἱ ἔχοντες εὐτράπελοι, οἷον εὔτροποι· καὶ γὰρ τοῦ ἤθους εἶναι
 δοκοῦσιν αἱ τοιαῦται κινήσεις· οὗτοι δέ εἰσιν οἱ παίζοντες παίζοντες καὶ ὡς
 δεῖ καὶ ὅτε. ὥσπερ γὰρ αἱ κινήσεις τὰ σώματα χαρακτηρίζουσιν, 
 οἷον πῦρ μὲν ἡ εἰς τὸ ἄνω κίνησις καὶ πᾶν κοῦφον, βαρὺ δὲ ἡ εἰς τὸ μέσον,
 καὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων ὁμοίως, οὕτω καὶ ἀπὸ τῶν ἔξω καὶ φαινομένων 
 τοῦ ἀνθρώπου κινήσεων αἱ ἕξεις τῆς ψυχῆς φαίνονται καὶ τὰ ἤθη. ἐπεὶ δὲ οἱ
 μὲν σκληροὶ ἐλάχιστα γίνονται, πλεῖστοι δέ εἰσιν οἱ χαίροντες παιδιᾷ καὶ
 σκώμμασι, καὶ τὸ γελοῖον ἀγαθὸν δοκεῖ μᾶλλον ἢ τὸ σκυθρωπόν, διὰ τοῦτο οἱ
 βωμολόχοι εὐτράπελοι λέγονται, ι ὡς χαρίεντες καὶ ἡδεῖς· ὅτι 148 δὲ οἱ βωμολόχοι τῶν εὐτραπέλων οὐ μικρῷ
 διαφέρουσι, καὶ ἐκ τῶν εἰρημένων δῆλον. οὗτοι δὲ οἱ εὐτράπελοι
 καὶ ἐπιδέξιοί εἰσι καὶ εὐτραπελία ἐπιδεξιότης ἄν εἰκότως καλοῖτο· τοῦ
 ἐπιδεξίου γάρ ἐστιν ἐκεῖνα καὶ λέγειν καὶ ἀκούειν οἷα τῷ ἐπιεικεῖ καὶ
 ἐλευθέρῳ ἁρμόττει. ἔστι γάρ τινα πρέποντα τῷ τοιούτῳ λέγειν ἐν παιδιᾶς μέρει
 καὶ ἀκούειν· ἡ γὰρ τοῦ ἐλευθέρου παιδιὰ διαφέρει τῆς τοῦ ἀνδραποδώδους καὶ ἡ
 ταῦ πεπαιδευμένου τῆς τοῦ ἀπαιδεύτου. τοῦτο δὲ ἀπὸ τῶν κωμῳδιῶν
 γίνεται δῆλον τῶν τε παλαιῶν καὶ τῶν νέων· ἐν γὰρ ταῖς κωμῳδίαις οἱ μὲν
 φαύλους τινὰς καὶ ἀνδραποδώδεις ὑποκρινόμενοι γελοῖα καὶ ἡδέα
 ἡγοῦνται τὰ αἰσχρά, οἱ δὲ ἐλευθερίους τινὰς καὶ ἐπιδεξίους καὶ ἐπιεικεῖς
 ὑποκρινόμενοι τὰ μεθ’ ὑπονοίας· ταῦτα δὲ οὐ μικρῶ τινι διαφέρει ἀλλήλων πρὸς
 εὐσχημοσύνην. τίνα οὖν ἐροῦμεν εἶναι τὸν μέσον ἐν ταῖς
 παιδιαῖς; τὸν εὖ σκώπτοντα καὶ ὡς δεῖ ἄνθρωπον ἐλεύθερον, ἢ τὸν μὴ λυπηρὸν
 τοῖς ἀκούουσιν, ἢ καὶ χαρίεντα καὶ ἡδύν; καὶ τοῦτο ὁρισμὸς ἔσται τοῦ ἐν ταῖς
 παιδιαῖς μέσου. ἀλλὰ ἀόριστός τις καὶ οὗτος ὁ ὁρισμὸς εἶναι δοκεῖ· οὐ γὰρ τὸ
 αὐτὸ πάντες μισοῦσιν οὐδὲ τοῖς αὐτοῖς χαίρουσιν· ἀλλὰ ἄλλοις ἄλλα 
 δοκεῖ ἡδέα καὶ λυπηρά· καὶ οἷς ἕκαστος χαίρει, τοιαῦτα καὶ
 λέγει καὶ ποιεῖ ἐν ταῖς πρὸς ἄλλους ὁμιλίαις· καὶ ἃ σκώμματα ἀκούων
 ἀνέχεται, ταῦτα καὶ λέγει· οὐ γὰρ πάντα ἐρεῖ. καὶ γὰρ καὶ οἱ νομοθέται ἔ
 ἔνια λοιδορεῖν κωλύουσι· λοιδόρημα δέ τί ἐστι καὶ τὸ σκῶμμα. ὅτι τοίνυν
 ἀόριστά εἰσιν ἃ μισοῦμεν καὶ οἷς χαίρομεν, διὰ τοῦτο χαλεπόν ἐστιν ἀκριβῶς
 ὁρίσασθαι τὸν ἐν ταῖς παιδιαῖς μέσον· ἀλλ’ αὐτὸς ὁ
 ἐλευθέριος καὶ 149 11 αἱ om. h 17 σκώμασι Β uliique 22
 ἐλευθέρῳ Hh et Arist. cod Ha Lb Mb: ἐλευθερίῳ Arist. vulg. 29 μεθ’ h:
 καθ’ Β .33 καὶ om. h 40 ὁ om. h 
 χαρίεις οὕτως ἕξει, οἷον νόμος ὢν ἑαυτῷ. τοιοῦτος μὲν οὖν ὁ
 μέσος, εἴτε εὐτράπελος εἴτε ἐπιδέξιος λέγεται. ὁ δὲ βωμολόχος σφόδρα ἐρῶν
 τοὐ γελοίου οὐδενὸς φείδεται τῶν γέλωτα ποιούντων οὔτε ἔργων οὔτε ῥη- μάτων
 καὶ οὔτε ἑαυτοῦ οὔτε τῶν ἀκουόντων ἀπέχεται, ἀλλ’ ἵνα μόνον 
 κινήσῃ γέλωτα, καὶ ἑαυτὸν αἰσχύνει καὶ τοὺς ἀκούοντας, ἐκεῖνα λέγων καὶ
 πράττων, ὧν οὐδὲν οὔτε εἴποι ἂν οὔτε ποιήσειεν ὁ χαρίεις· ἔνια δὲ οὐδὲ
 ἀνάσχοιτο ἂν ἀκοῦσαι. ὁ δ’ ἄγριος εἰς τὰς τοιαύτας ὁμιλίας 
 ἀχρεῖος· οὔτε γὰρ αὐτὸς ἡδύς ἐστι καὶ τοὺς ἄλλους οὕτως ἔχοντας δυσχεραίνει·
 καὶ οὗτος δὲ κακίζεται διὰ τὸ ἀναγκαῖον εἶναι πρὸς τὸν ἀνθρώπινον βίον καὶ τὴν ἀνάπαυσιν καὶ τὴν παιδιάν. τρεῖς γάρ εἰσι μεσό- τητες ἐν τῷ
 βίῳ περὶ τὰς πρὸς ἀλλήλους τῶν ἀνθρώπων ὁμιλίας· μία μὲν περὶ ·τὴν ἀλήθειαν,
 ἥτις παρ’ ἑκάτερα τήν τε ἀλαζονείαν καὶ τὴν εἰρωνείαν ἔχει, δύο δὲ περὶ τὸ
 ἡδύ· ὧν ἡ μέν ἐστιν ἡ λεγομένη φιλία, ἥτις παρ’ ἑκάτερα τήν τε κολακείαν καὶ
 τὴν δυσκολίαν ἔχει, ἑτέρα δὲ ἡ εὐτραπελία 
 καὶ ἐπιδεξιότης, ἧς παρ’ ἑκάτερα ἡ βωμολοχία καὶ ἡ σκληρότης
 καὶ ἡ ἀγριότης ἐστίν· ἄμφω γάρ ἡδονήν τινα ποιοῦσι τῷ βίῳ, ὅ τε φίλος καὶ ὁ
 εὐτοάπελος. Περὶ αἰδοῦς, ὅτι οὐκ ἔστιν ἀρετή. κεφ. ἰὰ. Ἡ δὲ αἰδὼς οὐκ ἔστιν ἀρετή· οὐ γάρ
 ἐστιν ἕξις ἀλλὰ μᾶλλον πάθος· ὃ δῆλον ἀπὸ τοῦ ὁρισμοῦ· ὁρίζεται
 | γὰρ φόβος ἀδοξίας. συμβαίνει γὰρ 150 τῷ
 αἰδουμένῳ παραπλήσιον τῷ περὶ τά δεινά φοβουμένῳ· ἐρυθραίνεται γάρ, ὥσπερ
 ὠχριᾷ ὁ φοβούμενος τὸν θάνατον· ἄμφω γὰρ σωματικά πὼς φαίνονται εἶναι, ἥ τε
 αἰσχύνη καὶ ὁ φόβος τῶν δεινῶν· τὰ τοιαῦτα δὲ πάθη μᾶλλον δοκοῦσιν, οὐχ
 ἕξεις λέγονται. τοῦτο δὲ τὸ πάθος οὐ πάσῃ ἡλικίᾳ ἁρμόζει ἀλλὰ
 τῇ νέᾳ μόνον· δεῖ γὰρ τοὺς νέους αἰδήμονας εἶναι διὰ τὸ πολλὰ ἁμαρτάνειν·
 πολλὰ γὰρ ἁμαρτάνουσιν οἱ νέοι διὰ τὸ πάθει μᾶλλον ἄγεσθαι ἢ λόγῳ·
 συστελλόμενοι γὰρ ὑπὸ τῆς αἰδοῦς ἀμείνους γίνονται. διὰ τοῦτο
 τῶν μὲν νέων ὅσοι αἰδήμονες ἐπαινετοί, πρεσβύτερον δὲ οὐδεὶς ἄν ἐπαινέσειεν
 ὅτι ὅτι αἰσχυντηλός· οὐ δεῖ λό’ οὐ δεῖ γάρ τὸν πρεσβύτερον 
 ἐκεῖνα πράττειν ἐφ’ οἷς αἰσχύνη ἐστίν· οὐ γάρ ἐστιν ἡ αἰσχύνη τοῦ ἐπιεικοῦς,
 εἴπερ ἐστὶν ἐπὶ τοῖς φαύλοις. ἐπεὶ γὰρ τὰ μέν εἰσι κατὰ ἀλήθειαν αἰσχρά, τὰ
 δὲ οὐκ εἰσὶ μέν, δοκοῦσι δέ, δέον ἐστὶ φεύγειν ἀμφότερα τὸν ἐπιεικῆ· φεύγων
 δὲ τὰ αἰσχρὰ οὐδέποτε αἰσχυνθήσεται. τὸ γὰρ οἴεσθαι αὐτὸ τοῦτο ἐπιεικοῦς
 εἶναι τὸ αἰσχύνεσθαι, εἰ πράξειέ τι τῶν αἰσχρῶν καὶ τὸν οὕτως
 ἔχοντα ἐπιεικῆ νομίζειν ἄτοπον· ἡ γὰρ αἰδὼς ἐπὶ τῶν ἑκουσίων 
 αἰσχρῶν γίνεται, ὁ δὲ ἐπιεικὴς οὐδὲν αἰσχρὸν οὐδέποτε πράξειεν ἂν ἑκου-
 σίως. φαίνεται δὴ μὴ. εἶναι τὴν αἰδῶ ἀρετήν τινα ἀλλὰ μᾶλλον πάθος· οὐ γὰρ
 ἀεὶ ἐπαινετόν ἐστιν οὐδὲ ἁπλῶς καὶ καθ’ ἑαυτὸ ἐπιεικὲς ἄν λέγὰρ 22 (post ἄμφω) Β δὲ h 
 γοιτο, ἀλλ’ ἐξ ὑποθέσε οἶον εἰ γένοιτο ἁμαρτεῖν τινα, ἐπιεικὲς
 ἐστιν αἰδεῖσθαι· οὐχ οὐτῶ δὲ ἔχουσιν αἱ ἀρεταί· ἕξεις γάρ εἰσι διὰ παντὸς
 ἐγκείμεναι τῇ ψυχῇ. | εἰ δὲ καὶ μεσότης τις εἶναι δοκεῖ καὶ ἔστι μεταξὺ
 151 τῆς τε καταπλήξεως καὶ τῆς
 ἀναισχυντίας, καὶ ἐπαινεῖται μὲν ὁ αἰδήμων, κακίζονται δὲ οἵ τε
 ἀναίσχυντοι περὶ τὰ αἰσχρὰ καὶ οἱ πλέον τοῦ δέοντος αἰδήμονες, οἱ λεγόμενοι
 καταπλῆγες, οὐδὲν μᾶλλον διὰ τοῦτο ἀρετή ἐστιν ἡ αἰδώς· ἡ μὲν γὰρ ἀρετὴ
 μεσότης, ἡ δὲ μεσότης οὐ πάσα ἀρετή· οὐ γὰρ ἀντιστρέφει. οὐκ ἔστι δὲ οὐδὲ ἡ
 ἐγκράτεια ἀρετή, ἀλλά τις μικτή· δειχθήσεται δὲ περὶ αὐτῆς ἐν τοῖς ὕστερον.
 νῦν δὲ περὶ δικαιοσύνης εἴπωμεν. TOV AVTOY nAPAa)PA2I^ Ell^ TO E. Περὶ δικαιοσύνης. κεφ. α'. εὑρίσκονται καὶ ποία μεσότης ἐστὶν ἡ δικαιοσύνη
 καὶ τὸ δίκαιον τίνων μέσον καὶ τίνα τὰ παρ’ ἑκάτερα τοῦ δικαίου.
 σκεφώμεθα δὲ κατὰ τὴν αὐτὴν μέθοδον, μεθ’· ἧς· καὶ περὶ τῶν
 ἄλλων ἀρετῶν ἐσκεφάμεθα. ὁρῶμεν δὴ πάντας δικαιοσύνην ὀνομάζοντας ἕξιν τινά,
 ἣν ἔχοντες πρακτικοὶ τῶν δικαίων ἐσμὲν καὶ δικαιοπραγοῦμεν καὶ βουλόμεθα τὰ
 δίκαια. τὸν δὲ αὐτὸν τρόπον καὶ περὶ τῆς· ἀδικίας· ἀδικίαν γὰρ ὀνομάζουσι,
 καθ’ ἣν ἀδικοῦμεν καὶ τὰ ἄδικα βουλόμεθα. ταύτας δὴ τὰς κοινὰς
 περὶ δι- καιοσύνης καὶ ἀδικίας δόξας ὑποθώμεθα· καὶ ἔστω δικαιοσύνη καὶ
 ἀδικία ὡς ἐν τύπῳ ἕξις ἀφ’ ἧς βουλόμεθα τὰ δίκαια καὶ ἕξις ἀφ’
 ἧς οὐ βουλόμεθα. δεῖ γὰρ προσκεῖσθαι ἀεὶ ταῖς ἀρεταῖς ταῖς ἠθικαῖς τὸ
 βούλεσθαι, καὶ ἀδύνατον ἄλλως ὁρισθῆναι· ὁρισθῆναι· διὰ τὸ βούλεσθαι γὰρ
 σωφρονεῖν καὶ δικαιοπραγεῖν ὁ δίκαιος καὶ ὁ σώφρων γίνεται. ἐπὶ
 μὲν γὰρ τῶν ἐπιστη- μῶν καὶ δυνάμεων τὸ δύνασθαι μὲν | ἀναγκαῖον, τὸ
 βούλεσθαι δὲ οὐκ 153 ἀναγκαῖον· εἰ γάρ τις
 δύναιτο ὑγιάζειν ἰατρός ἐστι,. κἄν μὴ βούληται ὑγιάζειν· τὴν γὰρ ἕξιν τῆς
 ἰατρ·ικῆς οὐδὲν κωλύει τὸ μὴ βούλεσθαι· ὁμοίως δὲ καὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων. ἐπὶ δὲ
 τῶν ἠθικῶν ἀρετῶν ἀνάπαλιν ἔχει. τὸ μὲν γὰρ δύνασθαι δίκαια
 πράττειν δυνατόν ἐστι καὶ τῷ ἀδίκῳ πολλάκις, τὸ δὲ βούλεσθαι μόνον ἐστὶ τοῦ
 δικαίου. ὅθεν δίκαιός ἐστι καὶ ὁ μὴ δυνάμενος μὲν πράττειν τὰ δίκαια,
 βουλόμενος δὲ καὶ ἕξιν ἔχων δικαιοσύνης· τὸν αὐτὸν δὲ τρόπον καὶ ὁ ἄδικος
 ἔχει. ἔτι δὲ πᾶσα δύναμις καὶ ἐπι- στήμη τῶν ἐναντίων ἐστί· μιᾷ γὰρ
 ἐπιστήμῃ δυνατὸν τὰ ἐναντία εἰδέναι· 
 μία γὰρ γνῶσίς ἐστι τοῦ ὑγιεινοῦ καὶ νοσώδους, ἡ ἰατρική, καὶ
 μιᾷ δυνάμει τὰ ἐναντία γίνονται, μία δὲ ἕξις οὐκ ἔστι τῶν ἐναντίων πρακτική·
 οὐ γὰρ ἀπὸ τῆς δικαιοσύνης τὰ ἄδικα πράττομεν καὶ δίκαια, ὥσπερ οὐδὲ αἱ
 νοσωδεις κινήσεις ταῖς ὑγιειναῖς αἱ αὐταί· γινώσκονται μέντοι αἱ ἐναντίαι
 ἕξεις 1 Ἀριστοτέλους ἠθικῶν βιβλίον (??) h 3 ἤδη δὲ
 σκεπτέον h 17 ἰατρὸς—ὑγιάζειν (18) om. h 
 κός, εἴσεται τὴν καχεξίαν εἶναι μανότητα σαρκός. γινώσκονται δὲ
 αἱ ἕξεις καὶ ἀπὸ τῶν ἑκτῶν· ἕξις μὲν γάρ, φέρε εἰπεῖν, ἡ ὑγίεια· ἑκτὸν δὲ τὸ
 ὑγιεινόν, ὃ πρὸς ὑγίειαν φέρει· εἰ γὰρ γινώσκομεν ὑγιεινὸν εἶναι τὸ 
 ποιητικὸν πυκνότητος ἐν σαρκί, γινώσκομεν εὐεξίαν εἶναι τὴν ἐν
 σαρκὶ πυκνότητα. ἀκολουθεῖ δὲ κἀκεῖνο ταῖς ἕξεσιν ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστον· καὶ
 γὰρ ἐὰν πλεοναχῶς λέγηται ἡ ἑτέρα τῶν ἐναντίων ἕξεων, καὶ ἡ ἑτ·έρα πλεονα-
 χῶς λέγεται, οἷον εἰ ἡ σωφροσύνη πολυσήμαντόν ἐστιν, καὶ ἡ ἀκολασία
 πολυσήμαντον ἔσται· καὶ εἰ ἡ δικαιοσύνη ὁμώνυμός ἐστι καὶ ἐπὶ πλειόνων λέγεται, καὶ ἡ ἀδικία τοῦτον ἕξει τὸν τρόπον. ὡς ἐπὶ τὸ
 πλεῖστον δὲ εἴρηται, | ὅτι καὶ ἔστιν ἐν αἷς τῶν ἕξεων τὸ τοιοῦτον οὐ
 συμβαίνει, οἷον 154 τὸ φιλεῖν τῷ μισεῖν
 ἐναντίον ἐστίν, ἀλλὰ τὸ μὲν φιλεῖν οὐχ ἁπλοῦν ἐστι· σημαίνει γὰρ τό τε
 ἀγαπᾶν καὶ τὸ τοῖς χείλεσιν ἀσπάζεσθαι· τ·ὸ δὲ μισεῖν ἓν μόνον σημαίνει, τὴν
 ἔχθραν. τοιοῦτο δὲ ἐλάχιστα συμβαίνει· μάλιστα δὲ καὶ ὡς ἐπὶ τὸ
 πολὺ τὸ πλεοναχῶς λέγεσθαι τὴν ἕξιν, τῆς ἐναντίας πλεοναχῶς λεγομένης. ἐπεὶ
 τοίνυν καὶ ἡ δικαιοσύνη τῶν πλεοναχῶς λεγομένων μένων ἐστί, καὶ ἡ ἀδικία τῶν
 πλεοναχῶς λεγομένων ἂν εἴη. δοκεῖ δὲ ἕν τι σημαίνειν τὴν δικαιοσύνην καὶ τὴν
 ἀδικίαν διὰ τὸ ἰά σημαινόμενα μὴ σφόδρα διαφέρειν ἀλλήλων· τότε
 γὰρ ἡ ὁμωνυμία καὶ τὸ πολυσήμαντον γίνεται δῆλα, ὅτε τὰ
 σημαινόμενα πράγματα πολλὴν ἔχουσι πρὸς ἄλληλά τὴν διαφοράν, οἷον κλεὶς
 λέγεται ἥ ἴε ὑπὸ τὸν αὐχένα τοῦ ζῴου καὶ ᾗ τὰς θύρας κλείομεν· ἐνταῦθα γὰρ
 διὰ τὸ πολλὴν εἶναι τῶν πραγμάτων τὴν διαφοράν, φανερά ἐστιν ἡ ὁμωνυμία καὶ
 τὸ πολυσήμαντον. ἐπεὶ τοίνυν πολλαχῶς ἡ δικαιοσύνη λέγεται καὶ ἡ ἀδικία,
 εἰλήφθω ποσαχῶς λέγεται ὁ ἄοικος· ἐντεῦθεν γὰρ ληψόμεθα καὶ τὰ
 σημαινόμενα τῆς δικαιοσύνης. λέγεται τοίνυν ἄδικος ὅ τε παράνομος καὶ ὁ
 πλεονέκτης καὶ ὁ ἄνισος, ὥστε καὶ δίκαιος ἂν εἴη ὅ τε νόμιμος
 καὶ ὁ ἴσος· καὶ δίκαιον μὲν τὸ νόμι- μον καὶ τὸ ἴσον, ἄδικον δὲ τὸ
 παράνομον καὶ τὸ ἄνισον. ἐπεὶ δὲ καὶ πλεονέκτης ἐστὶν ὁ ἄδικος, ἡ δὲ
 πλεονεξία περὶ τί ἐστιν ἀγαθόν, εἴη ἄν καὶ αὐτὸς περί τι
 πλεονεκτῶν ἀγαθόν. ἀγαθὸν δὲ ζητεῖ οὐ τὸ αὑτῷ ἀγαθὸν καὶ ὅπερ ἂν αὐτὸν
 ἀμείνω ποιήσειεν· οὐ γὰρ ζητεῖ τῶν ἄλλων σωφρονέστερος εἶ|ναι οὐδὲ ἰῶν
 ἰατρῶν ἰατρικώτερος οὐδὲ τῶν ἐλευθερίων 155 
 ἐλευθεριώτερος οὐδὲ ἄλλο οὐδὲν τῶν ἀγαθῶν, ὅσα αὐτά τε ἁπλῶς καὶ καθ’ ἑαυτά
 εἰσιν ἀγαθὰ καὶ αὐτὸν ἀγαθὸν ποιεῖ· ἀλλὰ περὶ ἐκεῖνα τῶν ἀγαθῶν
 ζητεῖ τοὺς ἄλλους ὑπερνικᾶν, ὅσα ἁπλῶς καὶ καθ’ αὑτά εἰσιν ἀγαθά, αὐτὸν δὲ
 οὐ ποιεῖ ἑαυτοῦ βελτίονα ἀλλὰ καὶ χείρω πολλάκις, οἷον χρήματα καὶ
 δυναστείαν καὶ σώματος εὐεξίαν· ταῦτα γὰρ ὕλη κακίας τῷ φαύλῳ γίνεται
 χείρονος· καὶ τὰ ἄλλα, ὅσα περὶ εὐτυχίαν ἡ ἀτυχίαν ἐστίν, ἅπερ οἱ πλεῖστοι
 τῶν ἀνθρώπων ἑαυτοῖς εὔχονται καὶ διώκουσι. δεῖ δὲ 
 οὐχ οὕτω ποιεῖν, ἀλλ’ εὔχεσθαι μὲν ταῦτα τὰ ἁπλῶς ἀγαθὰ καὶ
 αὐτοὺς ἀγαθῦναι καὶ ὠφελῆσαι καὶ μὴ χείρους ποιῆσαι, αἱρέσεως δὲ
 προκειλέγηται 7 B: λέγεται h 12 ἁπλοῦν h: ἁπλῶς Β 17
 τῶν om. h λεγομένη 41 ἀγαθῦναι h: ἀγαθῆναι Β 41 p. 86,1 προσκειμένης
 h 
 μένης, προκρίνειν οὐ τὰ ἁπλῶς ἀγαθὰ ἀλλὰ τὰ οὐτοῖς ἀγαθὰ καὶ
 ὅσα εὐτυχίαν ἀγαθὰ καὶ ἐν τούτοις ἀ.εὶ ζητεῖ τὸ πλέον ἔχειν, αἱρεῖται δὲ καὶ
 τὰ ἐλάττονα τῶν περὶ δυστυχίαν κακῶν· νομίζει γὰρ τὸ ἔλαττον κακὸν ἀγαθὸν εἶναι. καὶ διότι ὁ πλεονέκτης ἀεὶ καὶ ἡ πλεονεξία περὶ τὸ ἀγαθόν
 ἐστι, διὰ τοῦτο δοκεῖ πλεονέκτης ἕκτη εἶναι. ἔστι δὲ ὁ
 ἄδικος ἄνισος· τοῦτο γὰρ περιεκτικὸν ὄνομα καὶ κοινόν ἐστι πᾶσι τοῖς εἴδεσι
 τῆς ἀδικίας, ἡ ἀνισότης· καὶ γὰρ καὶ ὁ παράνομος ἄνισός τίς ἐστι καὶ
 πλεονέκτης. ἐπεὶ δὲ ὁ παράνομος ἄδικός τίς ἐστι ὁ νόμιμος δίκαιος, φανερὸν ὅτι πάντα τὰ νόμιμα δίκαιά πώς ἐστι· τὰ γὰρ ὡρισμένα
 ὑπὸ τῆς νομοθετικῆς νόμιμά τέ ἐστι καὶ δίκαια λέγονται· ἕκαστον γὰρ τῶν
 νομίμων καὶ δίκα ἴον εἶναί | φαμεν· ὥστε περὶ ὅσα ἄσιν οἱ νόμοι, περὶ ταῦτα
 156 καὶ τὴν δικαιοσύνην συνῆν εἶναι
 συμβαίνει. ἀλλ’ οἱ νόμοι περὶ ἁπάντων ἀγορεύουσι, στοχαζόμενοι τοῦ
 συμφέφοντος ταῖς πολιτείαις ἀπάσαις, εἴτε δημοκρατίαν εἴτε
 ἀριστοκρατίαν εἴτε ἄλλην τινὰ τάττουσι πολιτείαν, προστάττοντες δὲ πάντα τά
 κατὰ πᾶσαν ἀρετὴν ἔργα, οἷον σώφρονα καὶ δίκαια καὶ ἀνδρεῖα. προστάττουσι
 γὰρ μὴ λείπειν τὴν τάξιν μηδὲ φεύγειν, ὅπερ ἐστὶ τοῦ ἀνδρείου, καὶ μὴ
 μοιχεύειν μηδὲ ὑβρίζειν, ὅπερ ἐστὶ τοῦ σώφρονος φρονος ἔργον,
 καὶ μὴ τύπτειν μηδὲ κακουργεῖν, ὃ πραότητός ἐστιν· ὁμοίως δὲ
 καὶ τὰ τῶν ἄλλων ἀρετῶν καὶ κακιῶν τὰ μὲν κελεύει, τὰ δὲ ἀπαγορεύει. καὶ ὁ
 μὲν ἀκριβὴς νόμος καὶ ὀρθὸς κατὰ τὸν ὀρθὸν καὶ ἀκριβῆ λόγον. ὁ δὲ
 αὐτοσχεδίως καὶ ἀβασανίστως τιθεὶς οὐ πάνυ ἀκριβῶς καὶ ὡς προσῆκεν ἀλλὰ
 χεῖρον καὶ κελεύει καὶ ἀποτρέπει· κελεύει δ᾿ οὖν ὅμως καὶ ἀποτρέπει τὰ ἀγαθὰ
 καὶ τὰ φαῦλα· παντὸς γὰρ νόμου τόδε σκοπός ἐστιν. εἰ τοίνυν ὅσα
 νόμιμα, τοσαῦτα καὶ δίκαια, καὶ περὶ ἃ ὁ νόμος, περὶ ταῦτα καὶ τὴν
 δικαιοσύνην εἶναι συμβαίνει, πᾶσαν ἀρετὴν ἡ δικαιοσύνη σύνῃ
 περιέχει, καὶ ἔστι τις ἀρετὴ τελεία διὰ τὸ πάσας τὰς ἀρετὰς περιεχειν, καὶ
 αὐτὴν εἶναι τὴν ὅλην ἀρετήν. τούτῳ γὰρ μόνῳ τῆς καθόλου ἀρετῆς ἡ δικαιοσύνη
 διαφέρει, ὅτι ἡ μὲν ἕξις ἐστὶ καθ᾿ ἑαυτὴν μόνον, ἡ δὲ
 δικαιοσύνη τελεία ἐστ’ ἱν ὀξὶς, οὐχ ἁπλῶς, ἀλλὰ πρὸς ἕτερον ἀναφερομένη· τὸ
 γὰρ χρῆσθαι πάσαις ἀρεταῖς πρὸς τὸ συμφέρον τῶν πέλας, τοῦτό ἐστιν ἡ
 δικαιοσύνη. καὶ διὰ τοῦτο κρατίστη δοκεῖ πασῶν ἀρετῶν, καὶ οὔθ’ ἕσπερος οὔθ’
 ἑῷος ἀστὴρ οὕτω λαμπρός ἐστι καὶ θαυμαστὸς 157 
 ὥσπερ ἡ δικαιοσύνη· καὶ παροιμιαζόμενοί φαμεν ἐν δὲ δικαιοσύνῃ συλλήβδην πᾶσ’ ἀρετή ἔνι καὶ τελεία μάλιστα ἀρετή, ὅτι τῆς
 τελείας ἀρετῆς χρῆσίς εστιν. ὁ γὰρ ἔχων αὐτὴν καὶ πρὸς ἕτερον δύναται τῇ
 ἀρετῇ χρῆσθαι, ἀλλ᾿ οὐ μόνον καθ’ αὑτόν. πολλοὶ γὰρ ἑαυτοὺς μὲν ταῖς ἀρεταῖς
 ὼφελοῦσιν, λοῦσιν, ἄλλοις δὲ δι’ αὐτῶν οὐ δύνανται βοηθεῖν· καὶ διὰ τοῦτο
 καλῶς ὁ τοῦ Βίαντος λόγος ι ἀρχὰ δείξει ἄνδρα᾿· οὐδὲν γὰρ ἄλλο
 ἐστὶν ἡ ἀρχὴ 1 προκρίνειν h: προκρίνει B 9 ὁ
 πλεονέκτης h 10 κακουργεῖν Bh: κακηγορεῖν Arist. vulg.: κατηγορεῖν
 Arist. codd. MbOb 22 τιθεὶς Bh: τεθεὶς Mullach 35 Theogn. v. 147 ἔνι Β
 ut Arist. Kb Lb Ob: ’στι h et reliqui Arist. codd. 
 ἢ ἡ πρὸς ἴλλους τῶν ἀρετῶν κοινωνία. καὶ διὰ τοῦτο καὶ
 ἀλλότριον ἀγαθὸν εἶναι δοκεῖ ἡ δικαιοσύνη μόνη τῶν ἄλλων
 ἀρετῶν, ὅτι οὐχ ἑαυτῷ τὸ συμφέρον ἀλλὰ τοῖς ἄλλοις ζητεῖ, ἢ τῷ κοινῷ ἢ τῷ
 ἄρχοντι. ὁ μὲν οὗν ἑαυτόν τε βλάπτων τῇ μοχθηρίᾳ καὶ τοὺς φίλους κάκιστος, ὁ
 δὲ ταῖς ἀρεταῖς οὐ πρὸς τὸ οἰκεῖον κεχρημένος συμφέρον ἀλλὰ πρὸς
 τοὺς ἄλλους ἄριστός ἐστι· τοῦτο γὰρ ἔργον χαλεπόν. αὕτη μὲν οὖν ἡ δικαιοσύνη
 οὐ μέρος ἀρετῆς ἀλλ’ ὅλη ἐστὶν ἡ ἀρειή· καὶ ἡ ἀδικία ὁμοίως οὐ μέρος ἐστὶ
 κακίας ἀλλ’ ὅλη κακία. τίνι δὲ διαφέρει ἡ καθόλου ἀρετὴ τῆς
 δικαιοσύνης ταύτης, εἴρηται. Περὶ τῆς μερικῆς δικαιοσύνης. κεφ. β'. Ἐστι δὲ καὶ ἄλλη τις δικαιοσύνη, ἥτις ἐστὶ μερικὴ ἀρετή, ὥσπερ καὶ ἀδικία,
 ἥτις ἐστὶ μερικὴ κακία. σημεῖον δὲ τοὐ καὶ μερικὴν εἶναι δικαιοσύνην καὶ
 ἀδικίαν ἐκεῖνο ἂν εἴη· ὁ γὰρ ἐνεργῶν κατὰ τὰς ἄλλας μοχθη- ρίας ἄδικος μὲν
 λέγοιτο ἄν, λεονέκτης δὲ οὐδαμῶς· οἷός ἐστιν ὁ ῥίψας 158 
 τὴν ἀσπίδα διὰ ἰὰ δειλίαν ἢ ὁ λοιδορησάμενος τὸν πέλας διὰ
 χαλεπότητα καὶ τὸ μὴ δύνασθαι θυμοῦ κρατεῖν καὶ ὀργῆς, ἢ ὁ μὴ βοηθήσας χρή-
 μασι δι’ ἀνελευθεριότητα· οὗτοι γὰρ πάντες ἄδικοί εἰσι, πλεονέκται δὲ
 οὐδαμῶς. ὥστε ὁ πλεονέκτης περὶ ἄλλην τινά ἐστι πονηρίαν, ὅτι μήτε περὶ μίαν
 τούτων ἐστὶν οὔτε περὶ πάσας· ψέγεται δὲ ὡς ἄδικος· ἔστιν ἄρα 
 ἄλλη τις ἀδικία μερική, ὡς μέρος οὖσα τῆς ὅλης ἀδικίας, καὶ ἄδικόν τι
 μερικὸν μέρος τοῦ ὅλου ἀδίκου τοῦ παρὰ τὸν νόμον. ἔτι εἰ ὁ μὲν κέρδους δοὺς ἕνεκα μοιχεύει καὶ προσλαμβάνει, ὁ δὲ ἡδονῆς ἕνεκα, καὶ
 διὰ τοῦτο ζημιοῦται καὶ ἀναλίσκει τὰ ὄνια, ὁ μὲν ἀκόλαστος ἂν λέγοιτο καὶ οὐ
 πλεονέκτης, ὁ δὲ πλεονέκτης καὶ ἄοικος, ἀκόλαστος δὲ οὐδαμῶς· ὥστε ἀδικία τίς ἐστι μὴ περιέχουσα τὴν ἀκολασίαν· καὶ διὰ τοῦτο οὐκ
 ἔστιν ἡ αὐτὴ τῇ καθόλου ἀδικίᾳ ἀλλὰ μερική. ἔτι πᾶσα μὲν πονηρὰ πρᾶξις ἐπί
 τινα κακίαν ἀναφέρεται, οἷον τὸ μὲν μοιχεύειν εἰς ἀκολασίαν ἀνάγεται, τὸ δὲ
 φυγεῖν καὶ ῥῖψαι τὴν ἀσπίδα ἐπὶ δειλίαν, τὸ δὲ λοιδορήσασθαι καὶ πατάξαι ἐπὶ
 ὀργήν, τὸ δὲ κερδᾶναι τὰ ἑτέρων καὶ οὐδαμόθεν ἑαυτῷ προσήκοντα 
 κοντα εἰς οὐδὲν ἕτερον ἀναφέρεται ἢ ἐπὶ τὴν ἀδικίαν. ὥστε
 φανερόν, ὅτι ἔστι τις ἀδικία ἄλλη μερικὴ συνώνυμος τῇ καθόλου· καὶ γὰρ ὁ
 ὁρισμὸς ἑκατέρας ἐν τῷ αὐτῷ ἐστι γένει· ἄμφω γὰρ ἐν τῷ πρὸς ἕτερον χρῆσθαι
 τῷ ἀγαθῷ τὸ εἶναι ἔχουσι· διαφέρει δὲ ἡ μερικὴ τῆς καθόλου, ὅτι ἡ μὲν μερικὴ
 περὶ χρήματα ἢ σωτηρίαν ἢ δι’ ἡδονὴν τὴν ἀπὸ τοῦ κέρδους ἢ εἴ
 τί ἐστιν ὄνομα κοινὸν τούτων ἀπάντων· ἡ δὲ. καθόλου 159 περὶ ἅπαντά ἐστι, περὶ ὅσα ὁ σπουδαῖος καταγίνεται. ὅτι μὲν
 οὖν πολλαχῶς ἡ δικαιοσύνη λέγεται καὶ ὅτι ἔστι τις ἄλλη μερικὴ δικαιοσύνη
 παρὰ τὴν καθόλου ἀρετήν, δῆλον ἀπὸ τῶν εἰρημένων· τίς δέ ἐστιν αὕτ·η ἡ
 μερικὴ δικαιοσύνη, τοῦτο ἤδη ῥητέον. διωρισάμεθα μὲν οὖν, ὅτι τὸ ἄνισον
 7 ἡ (ante ἀδικία) om. h 17 ἄδικοι μέν εἰσι h 34
 δι’ B: περὶ h 
 καὶ τὸ παράνοuόν ἐστι τὸ ἄδικον, δίκαιον δέ ἐστι τὸ νόμιμον καὶ
 τὸ ἴσον· ἡ μὲν οὖν καθόλου δικαιοσύνη ἐστὶ περὶ τὸ νόμιμον καὶ ἡ καθόλου
 ἀδικία περὶ τὸ παράνομον καὶ τὸ ἄνΦον. ἐπεὶ δὲ τὸ πλέον οὐ ταὐτόν ἐστι τῷ
 ἀνίσῳ, ἀλλ’ ἔστι τὸ μὲν ἄνισον ὥσπερ ὅλον, τὸ δὲ πλέον ὡς
 μέρος (τὸ γὰρ πλέον καὶ ἄνισον, οὐ πᾶν δὲ τὸ ἄνισον πλέον), ἔστι
 τις ἀδικία περὶ τὸ πλέον, καὶ περὶ τὸ ἄνισον ἄλλη· αἳ οὐκ ἄν εἶεν αἱ αὐταὶ
 ἀδικίαι, ἀλλ’ ἡ μὲν περὶ τὸ πλέον μερικὴ ἔσται ἀδικία, ἡ δὲ περὶ τὸ ἄνισον
 ἀδικία καθόλου. ἡ ἄρα μερικὴ ἀδικία, ἥτις ἔχει πρὸς τὴν τελείαν ἀδικίαν ὡς
 μέρος πρὸς ὅλον, περὶ τὸ πλέον ἐστί· καὶ αὕτη ἐστὶν ἡ λεγομένη πλεονεξία.
 ἀπὸ τούτων δὲ γινώσκεται καὶ ἡ μερικὴ δικαιοσύνη τί ἐστιν,
 ὡς ἐν τύπῳ· λεκτέον δὲ ἔτι περὶ αὐτῶν ἀκριβέστερον. Περὶ τῶν εἰδῶν τῆς μερικῆς δικαιοσύνης. κεφ. γ'. Ἡ μὲν οὖν καθόλου δικαιοσύνη, καθὼς εἴρηται, τελεία ἐστὶν ἀρειὴ καὶ χρῆσις
 τῆς ὅλης ὰρειῆς (ὥσπερ καὶ ἡ ἀδικία παντελὴς κακία καὶ γὰρ
 νόμιμός ἐστιν. ὁ δὲ νόμος οὐ μόνον τὰς πράξεις ἀπάσης ἀρέτης κελεύει ποιεῖν,
 ὡς ἐν τοῖς εἰρημένοις ἐδείχθη, ἀλλὰ καὶ παιδεύει σπου- δαίους | τοὺς πολίτας
 γενέσθαι καὶ εἰς ἕξιν τῆς ὅλης ἐλθεῖν ἀρετῆς. οὐ 160 γὰρ ταὐτὸν πράξεις ποιεῖν ἀρετῆς καὶ ἀρετῆς ἕξιν ἔχειν· καὶ
 διὰ τοῦτο ἄλλο ἐστὶ τὸ πολίτην εἶναί τινα ἀγαθὸν καὶ ἕτερον ἄνδρα εἶναι
 ἀγαθόν. ἀνὴρ μὲν γὰρ ἀγαθός ἐστιν ὁ ἕξιν ἀρετῆς ἔχων, πολίτης
 δὲ ἀγαθὸς ὁ πράττων ἀρετῆς ἔργα, δι’ ὧν τοὺς ἑαυτοῦ πολίτας ὠφελήσει κοινῇ,
 καὶ ὅλως ὁ πρὸς τοὺς πολίτας ὢν ἀγαθός. ὅθεν ἀπο·ρήσειεν ἄν τις, πῶς τῆς
 πολιτικῆς ἐστιν ἡ παιδεία, καθ’ ἣν γίνεταί τις ἀνὴρ ἀγαθός· περὶ οὗ ὕστε-
 ρον ἐροῦμεν. ἡ μὲν οὖν καθόλου δικαιοσύνη καὶ ἀδικία τοιαύτη· τῆς 
 δὲ κατὰ μέρος δικαιοσύνης καὶ τοῦ κατ’ αὐτὴν δικαίου ἓν μέν
 ἐστιν εἶδος τὸ ἐν ταῖς διανομαῖς, ὅταν διανέμειν δεήσῃ χρήματα ἢ τιμὴν ἢ
 ἄλλο τι τῶν ὅσα μερίζονται πρὸς τοὺς ἐν ταῖς πολιτείαις (ἐν τούτοις γάρ ἐστι
 καὶ τὸ ἴσον καὶ τὸ ἄνισον καὶ τὸ ἔλαττον καὶ τὸ μεῖζον· καὶ διὰ τοῦτο τὸ ὗς
 δεῖ μερίζειν καὶ διανέμειν δικαιοσύνης εἶδός ἐστιν), ἕτερον δὲ
 τὸ ἐν τοῖς σὺ συναλλάγμασι διορθωτικόν. τούτου δὲ μέρη δύο διὰ τὸ καὶ τὰ
 συναλλάγματα εἰς δύο διαιρεῖσθαι μέρη. τῶν γὰρ συναλλαγμάτων τὰ
 μέν ἐστιν ἑκούσια, τὰ δὲ ἀκούσια. ἑκούσια μὲν πρᾶσις ὠνὴ δανεισμὸς ἐγγύη
 χρῆσις (ὅταν τις ἐπὶ μισθῷ τὴν οἰκίαν ἢ τὸ ζῷον δώσῃ τινὶ χρήσασθαι),
 παρακαταθήκη μίσθωσις ἢ δούλου ἢ τεχνίτου· ἑκούσια δὲ λέγεται
 ταῦτα, ὅτι λαβὼν μέν τις ἢ χρησάμενος καὶ ἑκουσίως ἀποδώσει, καταρχὰς μέντοι
 ἑκουσίως ἔλαβε καὶ παρ’ ἑκόντος καὶ βουλομένου τοῦ διδόντος· καὶ διὰ τοῦτο
 ἑκούσια λέγονται· ἀκούσια δὲ ἡ μὲν λαθραῖα λέγονται, τὰ δὲ βίαια· λαθραῖα
 μέν, οἷον κλοπὴ | μοιχεία φαρμακεία προαγωγεία, τὸ δοῦλον ἀπατῆσαί τινος,
 161 
 5. 6 περὶ τὸ πλέον om. h 19 τὸ ἄνδρα h 31 μέρη
 διαιρεῖσθαι h 32 ἐστιν B: εἰσιν h 
 δολοφονία φευδομαρτυρία· βίαια δέ, οἷον πληγαὶ δεσμὸς θάνατος
 ἁρπαγὴ πήρωσις κακηγορία προπηλακισμός. συναλλάγματα δὲ καὶ τὰ τοιαῦτα
 λέγονται, ὅτι ὁ περὶ ταῦτα ἀδικῶν λαμβάνει μὲν λάθρα καὶ βιαίως ἢ χρήματα ἢ
 ἡδονήν· δὲ ἐν τῷ δικαστηρίῳ ἢ ζημίαν ἢ θάνατον ἡ τὸ αἰκισθῆναι ἢ
 τὸ ἀτιμασθῆναι. εἰσὶ τοίνυν δικαιοσύνης εἴδη δύο, τό τε περὶ τὴν διανομὴν
 καὶ τὸ περὶ τὰ συναλλάγματα· τοῦ δὲ περὶ τὰ #x003E; τὸ μὲν περὶ τὰ ἑκούσιά
 ἐστι συναλλάγματα, τὸ δὲ περὶ τὰ ἀκούσια. ἐροῦμεν δὲ
 ἀκριβέστερον περὶ ἑκάστου. Περὶ τῆς ἐν δικαιοσύνῃ ἰσότητος καὶ ἀναλογίας καὶ περὶ τοὐ 
 διανεμητικοῦ εἴδους τοῦ δικαίου. δικαίου. κεφ. δ᾿. Ἐστι τοίνυν τὸ δίκαιον καὶ μέσον καὶ ἴσον καὶ ἀνάλογον καὶ ἡ δικαιοσύνη
 μεσότητος καὶ ἰσότητος καὶ ἀναλογίας ποιητική. καὶ μέσον μέν ἐστι τὸ δίκαιον
 ὅτι θεταξύ ἐστι τοῦ τε πλείονος καὶ ἐλάττονος καὶ τοῦ ὑπὲρ τὸ δέον καὶ παρὰ
 τὸ δέον δέον, ὥσπερ καὶ πᾶσαι αἱ ἀρεταί. καὶ τοῦτο 
 κοινόν ἐστι τῇ δικαιοσύνῃ πρὸς τὰς ἄλλας ἀρειάς· τὸ δὲ ἴσον
 ἴδιόν ἐστι τὴς δικαιοσύνης, ὅτι ἑκάστῳ τὸ ἁρμόζον καὶ τὸ προσῆκον ἀποδίδωσι
 · καἰ ὃ δίδωσι τῷ λαμβάνοντι ἴσον ἐστί· τὰ γὰρ ἐφαρμόζοντα ἴσα. τὸ δὲ
 προσῆκον τρόπον τινὰ ἐφαρμόζει. ἄλλως τε ἐπεὶ ἡ ἀδικία ἀνισότης ἐστὶ καὶ τὸ
 ἄδικον ἄνισον, εἰκὸς ἄν εἴη τὴν δικαιοσύνην ἰσότητα εἶναι καὶ τὸ δίκαιον καῖον ἴσον· μέσον γάρ ἐστι τοῦ πλείονος καὶ τοῦ ἐλάττονος· ἐν ὁ
 ποία 162 γὰρ πράξει τὸ πλέον ἐστὶ καὶ τὸ
 ἐλατοὶ, ἀνάγκη καὶ τὸ ἴσον εἶναι· καὶ χωρὶς δὲ λόγου τινὸς οὕτω πᾶσι δοκεῖ
 τὸ δίκαιον ἴσον εἶναι. ἀνάλογον δέ ἐστιν, ὄτι κατὰ τὴν διανομὴν ἀνάλογα
 τίθησι τὰ διανεμόμενα τοῖς λαμβάνουσι. καὶ τοῦτον τὸν λόγον ἔχει τὰ διδόμενα
 πρὸς ἄλληλα, ὃν οἱ λαμβάνοντες πρὸς ἀλλήλους· εἰ γὰρ ὁ Ἀχιλλεὺς
 τοῦ Αἴαντος διπλασίων; φέρε εἰπεῖν, κατὰ τὴν ἀρειήν, ἡ πρὸς τὸν Ἀχιλλέα τιμὴ
 τῆς πρὸς τὸν Αἴαντα διπλασίων δοθήσεται παρὰ τοὺ δικαίου. καὶ καθόσον μέν
 ἐστι μέσον, πολλῶν ἐστι, τὰ γὰρ ἔξω τοῦ μέσου ἐγγὺς ὄντα καὶ πόρρω μᾶλλον
 καὶ ἧττον πολλά, καθόσον δὲ ἴσον, δύο τινῶν ἐστι, τοῦ γε
 λαμβάνοντος καὶ τοῦ δώρου· τὸ γὰρ ἴσον τῶν πρός τι ὂν ἀεὶ δύο
 τινῶν ἐστι· καθόσον δὲ ἀνάλογόν ἐστι τὸ δίκαιον, τὸ ἐλάχιστον τεσσάρων
 ἐστίν· ἡ γὰρ ἀναλογία ἀεὶ τεσσάρων· ἡ γὰρ ἀναλογία δύο λόγων ἐστὶν ἰσότης, ὁ
 δὲ λόγος ἐν δυσίν ἐστιν ὅροις· ὥστε ἀνάγκην εἶναι τὴν ἀναλογίαν τεσσάρων
 εἶναι, οἷον λόγος ἐστὶν ὁ διπλάσιος, φέρε εἰπεῖν, ἢ ὁ τριπλάσιος· ὁ δὲ
 διπλάσιος δύο τινῶν ἐστι σχέσις τοῦ μὲν ὄντος διπλασίου, τοῦ δὲ
 ἡμίσεως, ὥσπερ ὁ εἴκοσι τοῦ δέκα· ὥστε δύο ἀνάγκη ὅρους ἐν τῷ ἑνὶ εἶναι
 λόγῳ. εἰ δὲ λάβοιμεν καὶ τὸν αὐτὸν λόγον ἐν ἄλλοις δυσὶν ὅροις,
 οἷον τῷ ιβ' καὶ ζ', ἀναλογίαν ποιήσομεν, καὶ ἔσται ὡς ὁ κ' πρὸς τὸν ι' ὁ ιβ'
 πρὸς ζ'· καὶ οὕτως ἀεὶ 2 καὶ om. h 3 βίαια post
 τοιαῦτα add. h 4 ἢ (ante ζημίαν) B: ἢ διὰ h 6. 7 τοῦ δὲ περὶ τὰ
 συναλλάγματα h: om. B 34 ὁ δὲ διπλάσιος om. h 35 ἡμίσεος Β 36 ἐν om. h
 38 κ' Β: ἁ h τὸν om. h 
 ἔσται ἡ ἀναλογία ἐν τέσσαρσι τὸ ἐλάχιστον· δυνατὸν γὰρ καὶ ἐν
 πλείοσιν εἶναι. εἰ δὲ τρεῖς συμβαίνει πολλάκις ὅρους λαβεῖν καὶ ἀναλογίαν
 ποιῆσαι· ὥσπερ γὰρ ὁ κ' πρὸς ι', ὁ ι' ε' · ἀλλ’ ὅτι τὸν δέκα δὶς λαμβάνομεν,
 τέσσαρες γίνονται πάλιν. καλεῖται δὲ ἡ μὲν τοιαύτη ἀναλογία συνεχής, ἡ δὲ | διὰ τεσσάρων ὅρων, διῃρημένη. ἑκατεραν φεωμετρικὴν
 ἀναλογίαν 163 οἱ μαθηματικοὶ καλοῦσι διὰ τὸ καὶ
 ἄλλην ἀναλογίαν εἶναι, ἥτις ἀριθμητικὴ ἀναλογία καλεῖται. ἔστι δὲ ἀριθμητικὴ
 ἀναλογία, ὅταν τὸ ἁ ὑπερέχῃ τοῦ β' τοσοῦτον, ὅσον τὸ γ' ὑπερέχει τοῦ δ'. τὸ
 δὲ διανεμητικὸν δίκαιον ἀνάλογόν ἐστι κατὰ τὴν γεωμετρικὴν ἀναλογίαν· τὸ δὲ
 αἴτιον ἐροῦμεν. ὑποκείσθω δὴ τὸ μὲν διανεμόμενον τιμή, πρὸς οὓς
 διανέμενται ὁ Ἀχιλλεὺς καὶ ὁ Αἴας· δεῖ δὴ λόγον ἔχειν τὴν τιμὴν πρὸς τὴν
 τιμήν, ὃν ὁ Ἀχιλλεὺς πρὸς τὸν Αἴαντα· καὶ ἐναλλάξ, ὃν ἡ τιμὴ τοῦ Ἀχιλλέως
 πρὸς τὸν Ἀχιλλέα, ἡ τιμὴ ἰοῦ Αἴαντος πρὸς τὸν Αἴαντα· καὶ
 συνθέντι, ὃν ἔχει λόγον ὁ τετιμημ·ένος Ἀχιλλεὺς πρὸς τὸν Ἀχιλλέα, τοῦτον ὁ
 τετιμημένος Αἴας πρὸς τὸν Αἴαντα· ἰαὶ ἐναλλάξ, ὃν λόγον ἔχει ὁ
 τετιμημένος Ἀχιλλεὺς πρὸς τὸν τετμημένον Αἴαντα, τοῦτον ἔχει τὸν λόγον ὁ
 Ἀχιλλεὺς πρὸς τὸν Αἴαντα· αὕτη δὴ πᾶσα ἡ ἀναλογία τῷ διανεμητικῷ δικαίῳ
 προσήκει. ἥτις εὑρεθῆναι οὐ δύναται ἐν τῇ ἀριθμητικὴ ἀναλογίᾳ, ἀλλ’ ἐν τῇ
 γεωμετρικῇ μόνον. καὶ ὅτι μὲν ἐν τῇ γεωμετρικῇ ἀναλογίᾳ ταύτα τὰ εἴδη πάντα τῶν ἀναλογιῶν εὑρίσκονται, δείκνυσιν ὁ γεωμέτρης. ὅτι δὲ
 ἐν τῇ ἀριθμητικῇ οὐ δύναται εὑρεθῆναι, δῆλον ἐκεῖθεν· ἔστωσαν
 γὰρ ἀριθμοὶ τέσσαρες ἐν ἀριθμητικῇ ἀναλογίᾳ, ὁ δ΄ καὶ ὁ δ΄ καὶ ὁ ς΄ καὶ ὁ ε΄
 · ὑπερέχει δὴ ὁ δ΄ τοῦ γ΄ ὅσον ὑπερέχει ὁ ς΄ τοῦ ε΄· ἀλλὰ συνθέντι οὐκ ἔσται
 ἀνάλογον ἀριθμητικῶς· συντεθέντα γὰρ ὁ ς΄ καὶ ὁ ε΄ ὑπερέξει τοῦ 
 ε΄ τῷ ς΄· ὁ δὲ ς΄ καὶ γ΄ συντεθέντα ὑπερέξει το.ῦ γ΄ τῷ δ΄· καὶ οὕτω
 διῃρημένα μὲν ἀνάλογον ἔχει ἀριθμητι|κῶς· κῶ· ἡ αὐτὴ γὰρ ὑπεροχὴ τοῦ δ΄
 164 πρὸς τὸ γ΄, ἥτις ἐστὶ τοῦ ς΄ πρὸς ε΄·
 συντεθέντα δὲ οὐκέτι ἀνάλογόν ἐστι· μᾶλλον γὰρ ὑπερέχει ὁ ια΄ τοῦ ε΄, ἢ ὁ ζ΄
 τοῦ γ΄ διὰ ταῦτα δὴ τὸ δια- νεμητικὸν δίκαιον ἀνάλογόν ἐστι κατὰ τὴν
 γεωμετρικὴν ἀναλογίαν καὶ οὐ κατὰ τὴν . συνημμένην ἀλλὰ κατὰ
 τὴν διῃρημένην· τέσσαρας γὰρ εἶναι δεῖ τοὺς ὅρους τῷ ἀριθμῷ· οὐ γὰρ· δυνατὸν
 τὸ γὰρ] διδόμενον καὶ τὸν λαμβάνοντα ἓν εἶναι τῷ ἀριθμῷ. καὶ τὸ δίκαιον
 ἐκεῖνο ἀνάλογόν ἐστιν, ὅσον ἐστὶν ἐν ταῖς διανομαῖς, ὅταν ἕκαστος λάβῃ τὸ
 κατ’ ἀξίαν, ἢ τιμὴν ἢ χρήματα ἢ ἄλλο τι τῶν μεριζομένων· ὅθεν
 εἰρήνη γίνεται καὶ τάξις ταῖς πολιτείαις· ἀπὸ γὰρ τῶν ἐναντίων
 αἱ στάσεις καὶ μάχαι καὶ ἰὰ ἐγκλήματα, ὅταν ἢ οἱ ἴσοι μὴ ἴσα λάβωσιν, ἢ μὴ
 ἴσοι ἴσα. ὅτι δὲ ἀναλογίαν ζητεῖ ὁ μετὰ δικαιοσύνης ποιούμενος τὴν διανομήν,
 καὶ ἀπὸ τούτου δῆλον· τὸ γὰρ κατ’ ἀξίαν ἑκάστου, τοῦτο πάντες νομίζουσι
 δίκαιον· τὴν ἀξίαν δέ, δι’ ἥν τις τιμᾶται, οὐ τὴν αὐτὴν πάντες λέγουσιν·
 ἀλλ’ οἱ μὲν δημοκρατικοὶ τὴν ἐλευθερία λέγουσιν, οἱ δὲ
 ὀλιγαρχικοὶ τὸν πλοῦτον, οἱ δ’ ἀριστοκρατικοὶ ἀρετήν. ἐπεὶ τοίνυν διάφοροί
 εἰσιν αἱ ἀξίαι, εἴ τις μετὰ δικαιοσύνης 
 25 δ΄ prills h: τέταρτος B 27 τὸ om. h 31 τὸ γὰρ
 διδόμενον Β: τὸ διδόμενον h 34 ταῖς om. h 35 καὶ αἱ μάχαι h 
 βουληθείη τιμὴν διανεῖμαι κατὰ τὴν ἀξίαν ἑκάστῳ, οὐκ ἴσην
 ποιήσεται τὴν διανομὴν ἀλλὰ ἀνάλογον. τὸ μὲν οὖν δίκαι·ον ἀνάλογον, καθὼς τὸ
 ἄδικον δὲ τὸ ἔξω τοῦ· ἀναλόγου, ὅταν ἡ διανομὴ κατὰ τὸ πλεῖον τῆς ἀξίας καὶ
 τὸ ἔλαττον γίνηται, ὅπερ καὶ ἐπὶ τῶν ἔργων τῶν ἄλλων τῆς ἀδικίας
 συμβαίνει. καὶ γὰρ ὁ ἀδικῶν τοῦ ἀδικουμένου πλεῖον ἀγαθὸν ἔχειν ζητεῖ, ὁ δὲ
 ἀδικούμενος ἔλαττον ἔχει· καὶ ἐπὶ τοῦ κακοῦ δὲ τὸ ἀνά|παλιν, 105 ὁ μὲν ἀδικῶν ἔλαττον κακὸν ἔχει, ὁ δὲ
 ἀδικούμενος μεῖζον· διότι τὸ ἔλαττον κακὸν μᾶλλον αἱρετὸν τοῦ μείζονος, καὶ
 ὡς μεῖζον ἀγαθὸν τὸ ἔλαττον κακὸν ζητεῖται. τὸ μὲν οὖν διανεμητικὸν εἶδος
 τοῦ δικαίου τοῦτό ἐστι. λέγομεν δὲ ἤδη περὶ θατέρου. Περὶ τοῦ διορθωτικοῦ εἴδους τῆς δικαιοσύνης καὶ περὶ τῆς κατ’ αὐτὸ ἀναλογίας.
 κεφ. ε΄. Τὸ δὲ δεύτερον εἶδος τοῦ δικαίου τὸ διορθωτικόν, ὃ περὶ τὰ συναλλάγματά ἐστι, τά τε ἑκούσια καὶ τὰ ἀκούσια καὶ τὰ λαθραῖα καὶ τὰ βίαια.
 ἔστι μὲν καὶ αὐτὸ κατὰ ἀναλογίαν τινά, ἀλλ’ οὐ κατὰ τὴν
 γεωμετιρικήν, καθ’ ἣν ὑπῆρχε τὸ πρῶτον εἶδος, τὸ διανεμητικόν, ἀλλὰ κατὰ
 ἀριθμητικήν. τὸ μὲν γὰρ διανεμητικὸν δίκαιον ἀπὸ τῶν κοινῶν εἰς τοὺς πολίτας
 ποιούμενον τὴν διανομήν, ἀναλόγως ἑκάστῳ δίδωσι κατὰ τὴν ἀξίαν ἑκάστου καὶ
 τὴν εἰσφοράν, ἣν εἰς τὸ κοινὸν συνετέλεσεν· ἐπεὶ οὐ πάντες 
 ὅμοιοι οὐδὲ πάντες ὁμοίως εἰσφέρουσιν· ὅθεν οὐ τὰ ἴσα ἀλλὰ τὰ ἀνάλογα
 δέχονται· τὸ δὲ διορθωτικὸν τῶν συναλλαγμάτων δίκαιον ὅρους μὲν ἔχει τὸν ἠδικηκότα καὶ τὸν ἠδικημένον. δίδωσι δὲ ἑκάστῳ οὐ τὸ
 ἀνάλογον ἀλλὰ τὸ ἴσον· τὴν γὰρ ἰσότητα, ἣν ὁ ἀδικῶν διαφθείρει, ἀφαιρούμενος
 ἀγαθόν τι τοῦ ἠδικημένου καὶ προστιθεὶς ἑαυτῷ, ταύτην ὁ δίκαιος ἀνακαλεῖται
 ζημιῶν τὸν ἀδικήσαντα τοσοῦτον ὅσον ἠδίκησε· καὶ οὕτως
 ἑκατέρῳ τὸ ἴσον δίδωσιν. οὕτω δέ τεσσάρων γινομένων τῶν ὅρων, τοῦ τε
 ἀδικηθέντος καὶ τοῦ ἠδικηκότος, καὶ ὃ πέπονθεν ὁ ἀδικηθεὶς παρὰ τοῦ
 ἀδικήσαντος, καὶ ὃ πέπονθεν | ὁ ἀδικήσας παρὰ τοῦ δικαστοῦ, συμβαίνει 166 ἀναλογίαν εἶναι ἀριθμητικήν. ᾧ γὰρ ὑπερέσχεν
 ὁ ἀδικήσας τοῦ ἠδικημένου, τούτῳ ὑπερέχειν ποιεῖ ὁ δικαστὴς τοῦ
 ἀδικήσαντος τὸν ἠδικημένον· καὶ οὕτω συμβαίνει εἰκόνα τινὰ τῆς τοιαύτης
 ἀναλογίας τὸ διορθωτικὸν δίκαιον εἶναι. καὶ γὰρ εἰ καὶ ἐπιεικὴς μὲν ὁ
 ἀποστερῶν, φαῦλος δὲ ὁ ἀποστερηθείς, οὐδὲν πρὸς τὸ τοιοῦτον δίκαιον
 διαφέρει, οὐδὲ εἰ ὁ μὲν μοιχεύσας φαῦλος, ὁ δὲ ἀδικηθεὶς ἐπιεικής, ἀλλ’ ἀεὶ
 τὴν ἰσότητα ζητητέον τῷ διορθωτῇ· ὡς ἀδικηθεὶς γὰρ μόνον καὶ ὡς
 ἀδικούμενος ἑκάτερος λαμβάνεται· καὶ ὃ ἐκέρδανεν ὁ ἀδικήσας ἢ
 ἡδονῆς ἡ χρημάτων ἢ δόξης παρὰ τοῦ ἠδικημένου, καὶ διὰ τοῦτο ὑπερέσχεν
 αὐτοῦ, τοῦτο ἀποδίδωσιν ὁ δικαστὴς τῷ ἠδικημένῳ, ἢ ζημιώσας τὸν ἠδικηκότα ἢ
 ἀτιμάσας ἢ αἰκισάμενος ἢ ἀποκτείνας. δυνατὸν δὲ καὶ ἕτερον τρόπον τὴν
 ἀναλογίαν ταύτην ἐν 2 τὸ ἀνάλογον h 10 λέγομεν B:
 λέγωμεν h 13 ὃ Β: ἢ· h 32 ὁ (post δὲ) om. h 
 ταύτῃ τῇ δικαιοσύνῃ κατιοειν, συνέχεις ποιησάμενον τοὺς ὄρους·
 ἐστι γὰρ ὡς ὁ ἀδικήσας πρὸς τὸν ἠδικημένον, οὕτως ὁ δικαστὴς πρὸς τὸν
 ἀδικήσαντα· οἷς γὰρ ἐποίησε πρὸς τὸν ἠδικημένον ὁ ἀδικήσας, τὰ ἴσα πάσχει
 παρὰ τοῦ δικαστοῦ. ἐπεὶ τοίνυν ἡ μὲν ἀδικία τὸ μεῖζον καὶ τὸ ἔλαττον 
 εἰσάγει καὶ ἐν τοῖς ἀγαθοῖς καὶ ἐν τοῖς κακοῖς, ἐναντίως μέντοι
 (ὅς τὸ μεῖζον ἀγαθὸν ζητεῖ, τὸ ἔλαττον κακὸν αἱρεῖται), ἡ δὲ δικαιοσύνη τὴν
 ἰσότητα, ἡ δὲ ἰσότης μέσον ἐστὶ τοῦ μείζονος καὶ τοῦ ἐλάττονος, φανερὸν ὅτι
 ἡ τοιαύτη δικαιοσύνη μεσότης ἐστὶ μεταξὺ ζημίας καὶ κέρδους. καλεῖσθω γὰρ
 ζημία μὲν πᾶν τὸ ἀδικεῖσθαι, κέρδος δὲ πᾶν τὸ ἀδικεῖν καὶ πλεονετῖν, ἄν τε εἰς χρήματα, ἄν τε εἰς δόξαν, Ι ἄν τε εἰς ἄλλο τι ἀδικεῖν
 τις ἐθέλῃ. ἔστι τοίνυν τὸ ἀπανομρθωτικὸν δίκαιον μέσον
 ζημίας καὶ κέρδους· διὰ τοῦτο καὶ ὅταν ἀμφισβητῶτσιν, ἐπὶ τὸν δικαστὴν κατα-
 φεύγουσιν, οἰόμενοι τοῦτον τὸν τρόπον μηδέτερον τούτων ζημιωθῆναι. ὅθεν ἐξ
 ἀνάγκης μηδὲν κερδᾶναι ἀλλά τι μέσον λαβεῖν, καὶ γὰρ αὐτὸν 
 εἶναι · νομίζειν οἷον ἔμψυχον δίκαιον διορθωτικόν· καὶ καλοῦσι δὲ αὐτὸν
 μέσον, ὡς διὰ τοῦτο τοῦ μέσου τευξόμενοι. ἔνιοι δὲ οὐχ ἕνα μόνον ἀλλὰ καὶ
 δύο καὶ τρεῖς μεσιδίους καλοῦσιν ἐν ταῖς ἀμφισβητήσεσιν· ὅθεν φαίνονται ὅτι
 τὸ μέσον ζητοῦσιν, ὡς ταὐτὸν ὂν τὸ μέσον ζητεῖν καὶ τὸ δίκαιον· 
 καῖον· μέ σὸν ἄρα τὸ δίκα ἴον, ἐπεὶ καὶ ὁ δικαστὴς μέσος, τὴν μεσότητα τητᾷ καὶ τὸ δίκαιον εἰσάγων καὶ ἐπανισῶν τὴν ἀπὸ τῆς ἀδικίας
 ἀνισότητα. καὶ ὥσπερ τὴν αβ γραμμὴν εἰς ἄνισα τμηθεῖσαν κατὰ τὸ δ, εἴ τις
 ἐθέλοι εἰς ἴσα διελεῖν, ἀφελὼν ἀπὸ ἰῆς μείζονος τῆς βδ τὴν ὑπεροχὴν ἣν
 ὑπερέχει τῆς ἐλάττονος τῆς δᾶ, τὴν γδ, καὶ προσθεὶς τῇ δᾶ, τὴν ἂγ· ἴσην
 ἐποίησε τῇ γβ καὶ εὗρε τὴν διχοτομίαν τῆς αβ, οὕτω καὶ ἐπὶ τῆς ἀνισότητος
 
 σότητος τῆς ἀδικίας συμβαίνει. τὸ γὰρ διορθωτικὸν δίκαιον,
 ἀφελόμενον ἀπὸ τοῦ κέρδους τοῦ ἠδικηκότος, ὅπερ ὡς ὑπεροχή ἐστιν αὐτοῦ πρὸς
 τὸν ἠδικημένον, καὶ προστεθὲν τῷ ἠδικημένῳ, ἰσότητα καὶ μεσότητα ἐποίησε.
 καὶ διὰ τοῦτο καὶ δίκαιον καλεῖται, ὅτι δίχα ἐστίν, ὥσπερ ἄν εἴ τις εἴποι
 δίζαιον· καὶ ὁ δικαστὴς διχαστής. καὶ ὥσπερ ἐπὶ τῆς γραμμῆς ἔχει, ὅταν δίχα διαιρεθῇ, ὅτι ἡ ἑτέρα τῶν ἴσων εὐθειῶν μέση ἀνάλογόν ἐστι
 κατὰ τὴν ἀριθμητικὴν ἀναλογίαν τοῦ μείζονος καὶ τοῦ ἐλάττονος, οὕτω καὶ τὸ -
 δίκαιον μέσον ἐστὶ τοῦ κέρδους καὶ τῆς ζημίας, τοῦ | μείζονος ἢ ἀγαθοῦ 168 ἢ κακοῦ καὶ τοῦ ἐλάττονος· ἔλαττον μὲν τοῦ
 μείζονος, μεῖζον δὲ τοῦ ἐλάττονος. ὅτι δὲ ἐπὶ τῆς γραμμῆς· οὕτως ἔχει, καθὼς
 εἴρηται, φανερόν· ἡ γὰρ βδ ὑπερέχει τῆς γα τῇ γδ· ἡ #x003E; γα
 ὑπερέχει τῆς ἅδ’ τῇ τῇ γδ· ὥστε αἱ μὲν βδ, γα, ἅδ’ ἀνάλογον ἔχουσι κατὰ
 ἀριθμητικὴν ἀναλογίαν· μέση δέ ἐστιν ἡ γα, ἡ ἴση τῆ γβ, ἥτις ἐλάττων μέν
 ἐστι τῆς βδ, μείζων δὲ τῆς ἅδ’, τῇ αὐτῇ τῇ γδ ἐλαττουμένη καὶ ὑπερέχουσα.
 ἔτι δὲ καὶ ἐκεῖθεν δῆλον, τὸ δίκαιον καὶ τὸ ἴσον μέσον ἀνάλογον εἶναι τῆς
 ζημίας καὶ τοῦ κέρδους, κατὰ τὴν ἀριθμητικὴν ἀναλογίαν· ἔστωσαν
 τρεῖς εὐθεῖαι ἴσαι ἀλλήλαις, αἱ ἄα, ββ, γγ· τετμήσθω δὲ ἡ ἄα
 δίχα κατὰ τὸ ε, ἥ τε 14 μηδὲν h: μηδὲ Β 19 ἄρα τὸ Bh
 et Arist. cod. Mb: ἄρα τι τὸ Arist. 27 προστεθὲν Mullueli: προσθέν Bh 35
 γδ h: δγ Β ἡ δὲ γα h: ἡ γα Β 
 γγ κατὰ τὸ ζ· καὶ ἀφῃρήσθω ἀπὸ ἰῆς ἄα ἡ ἄε· φανερὸν δή, ὅτι ἡ
 γγ μείζων ἔσται τῆς ἔα τῇ γζ· προσκείσθω δὲ ἡ ἀφαιρεθεῖσα τῆς ἄα τῆ γγ, καὶ
 ἔστω ἡ δγ· φανερὸν δή, ὅτι ἡ δγ μείζων ἐστὶ τῆς ἔα τῇ τε τῇ καὶ τῇ εἰ εἰ
 τοίνυν δεήσει τῶν ἄκρων εὐθειῶν τὴν ἰσότητα ἐπαναγαγεῖν, διὰ τῆς
 ββ τοῦτο ποιήσομεν· ὥσπερ γὰρ κανόνα τῇ γδ ἐφαρμόσαντες τὴν ὑπεροχὴν
 ἀφελοῦμεν· ἐφαρμόσαντες δὲ τῇ ἄα, τὸ ἐλλεῖπον πρόσ’ θήσομεν· καὶ οὕτως
 ἔσονται πάλιν αἱ ἄκραι ἴσαι ἀλλήλαις. αὕτη δὴ ἡ τὴν ἰσότητα 
 ἐπανάγουσα ββ μέση ἀνάλογόν ἐστι κατὰ ἀριθμητικὴν τῇ δγ καὶ ἔα· ἡ μὲν γὰρ δγ
 τῆς ββ ὑπερέχει τῇ δγ, ἡ δὲ ββ τῆς ἔα ὑπερέχει τῇ αὐτῇ τῇ δγ·
 ὅτι δὲ καὶ ἐπὶ τοῦ διορθωτικοῦ δικαίου τὸ αὐτὸ συμβααίνει, φανερὸν ἐκ τῶν
 εἰρημένων. τοῦτο δὲ καὶ ἐπὶ τῶν τεχνῶν συμβαίνει. τότε γὰρ εὗ ἔχουσι καὶ
 συνίστανται, ὅταν ἐν χρεία τούτων γενώμεθα, καὶ τοσοῦτον τεχνιτῶν δεώμεθα,
 ὅσον αὐτοὶ περὶ τὴν τέχνην πονοῦσι καὶ ζημιοῦνται· 169 οὕτω γὰρ δυνατὸν συνιστάνται τοὺς τεχνίτας, τὴν ἔνδειαν παρὰ
 τῶν δεομένων ἀνπληροῦντας. εἰ δὲ οἱ μὲν πονοῦσι καὶ ποιοῦσι
 τὰς τέχνας, οἱ πάσχοντες δὲ αὐτάς, οἱ δεόμενοι αὐτῶν δηλονότι, οὐχ οὕτω πά·
 σχοῦσιν ὡς ἐκεῖνοι ποιοῦσιν, ἀλλὰ πολλῷ ἔλαττον, ο.ὐδὲν κωλύει πάσας
 ἀπολέσθαι. διὰ τοῦτο κἀνταῦθα τὸ μέσον καὶ τὸ ἴσον ἀναγκαῖόν ἐστιν, ὅ ἐστι
 μεταξὺ ζημίας καὶ κέρδους. ταῦτα δὲ τὰ ὀνόματα, ἡ ζημία καὶ τὸ 
 κέρδος, λέγεται μὲν κυρίως ἐπὶ τῶν ἑκουσίων συναλλαγατων, ἐλήφθη δὲ καὶ ἐπὶ τῶν ἀκουσίων. λέγεται γὰρ ἁπλῶς κερδαίνειν τὸ πλείονα
 πλείονα ὧν τις κέκτηται· ὁμοίως καὶ ζημιοῦσθαι τὸ κτήσασθαι ἐλάττονα ὧν
 εἶχεν ἐξ ἀρχῆς· τὸ δὲ τὰ ὄντα ἔχειν οὔτε ζημία οὔτε κέρδος ὀνομάζεται ἀλλά
 τι μέσον· ὥστε κέρδους τινὸς καὶ ζημίας μέσον τὸ δίκαιόν ἐστι· λέγω δὲ τῶν ἐν τοῖς ἀκουσίοις συναλλάγμασιν, ὅταν ὅταν τις τοσαῦτα
 λάβῃ, ὅ σὰ εἶχε πρὶν ἀδικηθῆναι ἢ ἀδικήσαι, τοῦτ᾿ ἔστι κερδάναι ἢ
 ζημιωθῆναι. τὸ γὰρ ἐν τοῖς ἑκουσίοις συναλλάγμασι κέρδος οὔτε ἄδικόν ἐστιν
 οὔτε εὐθύνεται· τούτων γὰρ ἄδειαν ἔδωκεν ὁ νόμος. Ὀτι τὸ ἀντιπεπονθὸς οὐκ ἔστιν εἶδος δικαιοσύνης, εἰ μὴ κατὰ 20 
 ἀναλογίαν ἡ ἀντιπεπόνθησις γένοιτο. κεφ. ς΄· Οἱ δὲ Πυθαγόρειοι ἔλεγον δίκαιον εἶναι τὸ ἀντιπεπονθός, τὸ τὰ αὐτὰ πάσχειν ἃ
 ποιεῖ τις· καὶ πρὸς τοῦτο φέρειν καὶ τὸ τοῦ Ῥαδαμάνθυος επος εἰ κε πάθοι τά
 κ’ ἔρεξε, δίκη κ’ ἰθεῖα γένοιτο. τοῦτο δὲ τὸ ἀντιπεπονθὸς οὐκ
 ἐφαρμόττει οὐδενὶ εἴδει τοῦ δι|καίου. οὔτε 170 
 γὰρ τὸ διανεμητικὸν δίκαιον τοιοῦτόν ἐστιν οὔτε τὸ διορθωτικόν· ἐπὶ μὲν γὰρ
 τῆς διανομῆς οὐ δυνατὸν ἀεὶ τὸν πολίτην ἐκεῖνα πάσχειν εὖ ἀπὸ τοῦ κοινοῦ
 ἅπερ ἐποίησεν· εἰ γὰρ τύραννον ἀπέκτεινε, πῶς τὸ αὐτὸ πείσεται; ἐπὶ δὲ τοῦ
 διορθωτικοῦ δικαίου πολλαχοῦ διαφωνεῖ· εἰ γάρ τις ἄρχοντα 8 ἀριθμητικὴν h: ἀριθμητικῶς Β τῇ Β: τῆς h 14 συνιστάναι
 h: συνεστάναι B 34 Hesiod. frg. 212 Mark. 
 ἐπάταξεν, οὐ δίκαι.ον πληγῆναι μόνον ἀλλὰ καὶ κολασθῆναι· καὶ
 εἴ τις ἄρχων ὤν τινα τῶν ἀρχομένων ἐπάταξεν, οὐ δίκαιον τὰ ἴσα παθεῖν· εἰ δέ
 τις καὶ ἀκουσίως καὶ ἀγνοῶν ἔβλαψε τὸν πέλας, οὐ δίκαιόν ἐστιν ὁμοίως
 ἀντιβλαβῆναι. δυνατὸν δὲ τὴν τοιαύτην ἀντιπάθειαν δικαίαν εἶναι ἐν ταῖς 
 ἀλλακτικαῖς κοινωνίαις; οἷον ἐν τῷ εὖ ποιεῖν ἀλλήλους καὶ κακῶς
 ποιεῖν καὶ ἐν τοῖς ἰῶν τεχνῶν πρὸς ἀλλήλας συναλλάγμασι· πλὴν τὴν
 ἀντιπάθειαν οὐ κατὰ τὸ ἴσον ἐκλαβεῖν δεῖ ἀλλὰ κατὰ τὸ ἀνάλογον. ὁ γὰρ τὸν
 ἄρχοντα τυπτήσας τὴν τάξιν τῆς πολιτείας ἀνεῖλε, καὶ οὐ τυπτηθήσεται ἀλλὰ
 ἀποκτανθήσεται· καὶ ὁ τὸν γάμον τοῦ πέλας διαφθείρας πείσεται μὲν καὶ αὐτὸς
 κακῶς, οὐ τά αὐτὰ δέ, ἀλλά κατὰ τὸ ἀνάλογον· εἴτε γὰρ μὴ
 πείσεται κακῶς ὁ δράσας κακῶς, δοθυλεία τις ἔσται καὶ τυραννὶς ἡ πολιτεία·
 εἴτε ·τὰ αὐτὰ πείσεται ἅπερ ἔδρασεν, ἄτοπόν τι καὶ αἰσχρόν.
 ὁμοίως δὲ ἔχει καὶ ἐπὶ τῶν χαρίτων καὶ τοῦ εὗ ποιεῖν καὶ εὓ πάσχειν· πρὸς
 μὲν γὰρ τῆν’ ἰσότητα τῆς πολιτείας ἀναγκαῖόν ἐστι τὸν εὗ παθόντα καὶ εὖ
 ποιῆσαι καὶ τὴν χάριν ἀμείφασθαι καὶ ἔτι δευτέρων ἄρξαι
 χαρίτων· εἰ γὰρ μὴ τοῦτο εἴη, ἀπολεῖται ἡ μετάδοσις, ἥ συνέχει ἰὴν πολιτείαν
 καὶ τὴν ὁμόνοιαν. διὰ τοῦτο καὶ Χαρίτων ἱερὸν ἐν ἑκάστῃ τῶν πόλεων ἵδρυται,
 | ἵνα αἱ 171 χάριτες τιμῶνται διὰ τῆς
 ἀντχάριτος. οὐ δυνατὸν δὲ τὴν χάριν τὴν αὐτὴν εἶναι τῇ ἀντιχάριτι ἀλλὰ
 ἀνάλογον· δίδωσι δίδωσι γάρ τίς τινι οὗ δεῖται ὁ λαμβάνων, καὶ
 λαμβάνει παρ’ ἐκείνου, οὗπερ αὐτὸς ἐν χρείᾳ καθέστηκε· καὶ οὕτω χαίρει καὶ
 χαίρειν ποιεῖ· εἰ δὲ τὰ αὐτὰ λήφεται ἃ δέδωκε, τίς ἡ χάρις; ὥστε τὸ εὖ
 ποιεῖν καὶ εὖ πάσχειν οὐ κατὰ τὸ αὐτὸ ἀλλὰ κατὰ τὸ ἀνάλογον γίνεται. τοῦτο
 δὲ καὶ ἐκεῖθεν φανερώτερον γένοιτ’ ἄν. αἱ υεταδόσεις καὶ ἀντιδόσεις
 κοινωνίαι τινές εἰσιν· αἱ δὲ κοινωνίαι. τῶν ἐν 10 χρείᾳ·
 ἐκείνου γάρ τις ζητεῖ κοινωνεῖν, οὗ χρείαν ἔχει· τὸ δὲ ἐν χρείᾳ εἶναι τῶν
 ἀνομοίων ἐστίν· οὐ γὰρ δεῖταί τις ἑαυτοῦ ἢ τῶν ἑαυτοῦ ἢ ὧν αὐτὸς δύναται
 ποιεῖν ἀλλ’ ὧν οὐκ ἔχει οὐδὲ δύναται ποιεῖν ἐκείνων ζητεῖ τῷ πλησίον
 κοινωνεῖν· ὁ γὰρ σκυτοτόμος οὐ δεῖται τοῦ σκυτοτόμου οὐδὲ ὁ ἰατρὸς τοῦ
 ἰατροῦ ἀλλ’ ὁ σκυτοτόμος ἰατροῦ καὶ ὁ ἰατρὸς σκυτοτόμου, ὥστε
 φανερόν, ὅτι αἱ χάριτες τῶν ἀνομοίων εἰσίν. αἱ ἄρα μεταδόσεις καὶ ἀντιδόσεις
 οὐχ αἱ αὐταὶ ἔσονται., ἀλλ’ ἵνα καὶ κατὰ τὸ δίκαιον γίνωνται, κατὰ τὸ
 ἀνάλογον τὴν ἰσότητα ἐκληπτέον· ὁ γὰρ σκυτοτόμος τῷ οἰκοδόμῳ ὑπόδημα δώσει,
 λήψεται δὲ ὅσα εἰς οἰκίαν φέρει ἀναλόγως τῇ χάριτι· καὶ ὁ
 ἰατρὸς τῷ γεωργῷ ἄλλα μὲν δώσει, ἄλλα δὲ παρ’ αὐτοῦ λήψεται κατὰ ἀναλογίαν. ἐνδέχεται γὰρ τὸ ἑτέρου ἔργον τιμιώτερον τιμιώτερον θατέρου·
 οὐ γὰρ ἀντὶ οἰκίας ὑποδήματα δώσει ὁ σκυτοτόμος τῷ οἰκοδόμῳ, ἀλλὰ τοσοῦτον
 δεῖ εἰσενεγκεῖν τὸν σκυτοτόμον εἰς τὴν ἀντίδοσιν, ὅσον ἐκεῖνος εἰς τὴν
 οἰκίαν ἐζημιώθη· εἰ δὲ μή, ἄνισα ἔσται τὰ ἀλλάγματα καὶ αἱ χάριτες ἀνώμαλοι.
 δεῖ τοίνυν ἐν ταῖς | χάρισι τηρεῖν ἰὴν ἰσότητα· πλὴν κατὰ 172 
 τὴν ἀναλογίαν. ἣν ποιεῖ ἡ κατὰ διάμετρον σύζευξις· διάμετρος
 μὲν γάρ ἐστιν ἡ ἀπὸ τῆς γωνίας τοῦ παραλληλογράμμου ἐπὶ τὴν ἀπεναντίον
 γωνίαν 6 ἀλλήλας B: ἀλλήλους h 8 τυπτηθήσεται B:
 τυπτήσεται h 22 ὥστε καὶ h 30. 31 καὶ αἱ ἀντιδόσεις h 31 αἱ αὐταὶ
 Mullach: ἑαυταὶ Β: αὐταὶ h 
 (??) ἐπιζευγνυμένη εὐθεῖα. ἔστω δὲ ὥσπερ τετράγωνον
 οί τέσσαρες ὅροι· ὁ οἰκοδόμος ὁ σκυτοτόμος τὸ ὑπόδημα ἡ οἰκία·
 ὁ οἰκοδόμος μέν, ἐφ’ οὗ τὸ α, σκυτοτόμος δέ, ἐφ’ οὗ τὸ γ, οἰκία, ἐφ’ οὗ τὸ
 β, ὑπόδημα, ἐφ’ οὗ τὸ δ· ἐπεὶ τοίνυν ὑπὸ τὸν σκυτοτόμον τὸ ὑπόδημα τίθεται
 ὥσπερ τὸ δ ὑπὸ τὸ γ, καὶ ὑπὸ τὸν οἰκοδόμον ἡ οἰκία, ὥσπερ τὸ β ὑπὸ τὸ α, ἐν
 ταῖς πρὸς ἀλλήλους κοινωνίαις συναφθήσεται μὲν ὁ οἰκοδόμος τοῖς
 ὑποδήμασιν, ὥσπερ συνάπτεται τὸ α τῷ δ, ὁ δὲ σκυτοτόμος τῇ οἰκίᾳ, ὥσπερ τὸ γ
 τῷ β· καὶ οὕτως ἔσονται αἱ κοινωνίαι κατὰ διάμετρον, οὐ κατὰ τὰ αὐτὰ ἀλλὰ
 κατὰ τὰ ἀνάλογα. διὰ τοῦτο δεῖ τὰ ἀλλασσόμενα λόγον ἔχειν καὶ συμμετρίαν πρὸς ἄλληλα· εἰσὶ γὰρ ἔνια, ἃ οὐδὲ δύναται σχδὸν | ἀλλαγῆναί
 διὰ τὸ 173 
 ἀσύμμετρα εἶναι, οἷον τὸ τοῦ αὐλητ·οῦ ἔργον καὶ τὸ τοῦ
 οἰκοδόμου. διά τοῦτο παρελήφθη τὰ νομίσματα, ἅτινα πρὸς πᾶν ἔρηγον δύνανται
 ἀλλαγῆναι καὶ παντὸς ἔργου τὴν ἀξίαν μετροῦσιν· ἀπὸ τούτων γὰρ γινώσκομεν
 πόσων ὑποδημάτων ἡ οἰκία ἀξία ἐστὶν ἢ πόσης τροφῆς ἢ ἄλλων ἔργων· εἰ γὰρ μὴ
 ἡ ἀξία ἑκάστου γινώσκοιτο, οὐ δύναται συστῆναι ἡ ἀλλαγὴ καὶ ἡ κοινωνία· τὸ γὰρ μὴ διδόναι καὶ λαμβάνειν ἀξίως οὐκ ἔστιν ἀλλαγὴ οὐδὲ
 κοι- νωνία. διὰ τοῦτο ἀνάγκη εἶναί τι ἓν μέτρον κοινὸν ἁπάντων, ᾧ πάντα δυνάμεθα μετρεῖν καὶ δι’ οὗ τὴν ἀξίαν ἑκάστου γινώσκομεν. ἔστι
 δὲ φύσει μὲν καὶ ἀληθείᾳ ἡ χρεία μέτρον ἁπάντων· καθόσον γάρ τις δεῖταί
 τινος, κατὰ τοσοῦτον βούλεται αὐτῷ κοινωνεῖν· εἰ γὰρ μὴ δέοιτο τῶν ἑτέρου ἢ
 μὴ ὥσπερ ἄλλος τῶν ἐκείνου ἀλλὰ ἔλαττον, οὐκ ἔσται ποτὲ
 ἀλλαγή· δεόμενος δὲ τὰ ἑαυτοῦ δίδωσι καὶ λαμβάνει τὰ τῶν ἄλλων. ἡ μὲν οὖν
 χρεία φύσει καὶ ἀληθείᾳ μέτρον ἐστὶ τῶν πραγμάτων· αὕτη γὰρ πάντας εἰς ἓν
 συνάγει· νόμῳ δὲ καὶ κατὰ συνθήκην τὸ νόμισμα· καὶ διὰ τοῦτο καὶ νόμισμα
 καλεῖται, ὅτι οὐκ ἔστι φύσει, ἀλλὰ παρ’ ἡμῶν ἐτέθη, καὶ ἐφ’ ἡμῖν 
 ἔστι μεταβαλεῖν αὐτὸ καὶ ποιῆσαι ἄχρηστον. ἔστι τοίνυν καὶ τὸ
 νόμισμα μέτρον, ὡς εἴρηται, τῆς τῶν πραγμάτων ἀξίας, καὶ αὐτοῦ μὲν οὐκ ἔστι
 χρεία δι’ ἑαυτό, ἔστι δὲ ὥσπερ ὑπάλλαγμα τῆς χρείας· διὰ τούτων 7 ἐφ’ (ante οὗ τὸ γ) h: ὑφ’ in rasura Β 20 ἀζίως B:
 ἀξίωμα h 21 ᾦ h: ὦν B 32 ἑαυτό B: ἑαυτῆς h 
 ἰσόρροπος ἔσται κατὰ τὸ ἀνάλογον. ἡ δὲ ἀναλογία ἔσται
 ἀντιπεπονθότως· 174 οὕτω γὰρ δυνατὸν ἰσασθῆναι
 τὴν ἀλλαγήν. ἀντιπεπονθότα δὲ λέγονται παρὰ τοῖς μαθηματικοῖς, ὅταν ᾖ ὡς τὸ
 α πρὸς τὸ β, τὸ γ πρὸς τὸ δ· καὶ ὡς τὸ α πρὸς τὸ γ, τὸ δ πρὸς τὸ
 β· εἰ τοῦτον τοίνυν τὸν τρόπον ἀνάλογον ἔσται τὰ ἀλλασσόμενα καὶ οἱ
 ἀλλάσσοντες, δι·καία ἔσται ἡ ἀλλαγή. ἔστω γεωργος σχυτοτομος 
 γὰρ σκυτοτόμος, ἐφ’ οὗ γ, γεωργός, ἐφ’ οὗ α, ὑποδήματα, ἐφ’ οὗ δ, σῖτος, ἐφ’
 οὗ β· κείσθω δὴ τὸν γεωγρὸν πρὸς τὸν σκυτέα διπλάσιον λόγον ἔχειν, ἔσται δὲ
 καὶ ὁ σῖτος διπλάσιος τῇ ἀξίᾳ τῶν ὑποδημάτων· εἰ τοίνυν ἔσται ὡς ὁ γεωγρὸς
 πρὸς τὸν σκυτέα τὰ ὑποδήματα πρὸς τὴν τροφὴν ἢ τὸν 
 σῖτον, διπλασίονα ἔσται τὰ ὑποδήματα τοῦ σίτου καὶ οὕτως
 ἔσονται ἄξια τοῦ σίτου.· εἰ δὲ μὴ οὕτως ἡ ἀλλαγὴ γένοιτο, οὐ δεῖ εἰς σχῆμα
 ἀναλογίας ἄγειν αὐτά, οὐ γὰρ δυνατὸν ἰσασθῆναι. εἰ γὰρ μὴ ἔσται ὡς ὁ γεωργὸς
 πρὸς τὸν σκυτέα τὸ ἔργον τοῦ γεωργοῦ, ὃ λαμβάνει ὁ σκυτεύς, πρὸς τὸ ἔργον
 τοῦ σκυτέως, ὃ λαμβάνει ὁ γεωργός, οὐκ ἔσται ἰσότης, ἀλλ’ ὅταν 
 ἀντιπεπονθότως ἔχωσι, τότε ἀλλαγὴ κυρίως καὶ κοινωνία γίνεται. ὅτι ὁὲ ἡ
 χρεία συνέχει τὰς πολιτείας καὶ αὕτη τὰς κοινωνίας ποιεῖ καὶ τὰς ἑνώσεις, καθάπερ ἕν τι ὄν, δῆλον· καὶ γὰρ ὅταν μὴ χρείαν ἔχωσιν ἀλλήλων,
 οὐκ ἀλλάττονται οὐδὲ κοινωνοῦσιν ἀλλήλοις ἢ ὅταν ὁ μὲν δέηται θατέρου,
 ἅτερος δὲ θατέρου χρείαν οὐκ ἔχῃ, καὶ τότε γὰρ ὁμοίως ακοινώνητοί εἰσιν· ὥσπερ τοὐναντίον, ὅταν οὗ μὲν ἔχει αὐτὸς δέηταί τις, αὐτὸς δὲ
 χρῄζῃ ὧν ἐκεῖνος δοῦναι δυνατός. ἐπεὶ δὲ πολλάκις ὁ μὲν γεωργὸς δεῖται τοῦ
 ἔργου τοῦ τέκτονος, ὁ δὲ τέκτων οὐ δεῖται του γεωργικοῦ, ἴνα τὰ ἀλ|λάγματα
 καὶ αἱ κοινωνίαι μηδὲ τότε κωλύωνται, παελήφθη θῆ τὸ νόμισμα· 175 καὶ τοῦτο διδοὺς ὁ γεωργὸς τῷ τέκτονι
 λαμβάνει παρ’ ἐκείνου τὸ ἐκείνου ἔργον. ὃ δὴ τὸ νόμισμα καθάπερ
 ἐγγυητής ἐστι πρὸς τὸν τέκτονα, ὅτι ἐπειδὰν ἴων τοῦ γεωργοῦ δεηθῇ, δι’ αὐτοῦ
 λήψεται παρὰ ἰοῦ γεωρδὲ 13 δὲ B: δὴ h 14 ὁ om. h 17 μὴ
 om. h 23 σέηται mullach: δεῖται Bh 24 ἔχῃ ἔχει B 20 χρίζῃ Mullach :
 χρῄζει B 28 μήδε τότε Bh: μηδέποτε Mullacb 31 γεωργικοῦ h Comment.
 Ari-t-. XIX 2. Heliodunis in Eth. 
 γοῦ, ὧν ἐν χρείᾳ κατέστη. καὶ οὕτω κἀνταῦθα διὰ τὴν μέλλουσαν
 τοῦ τέκτονος χρείαν ἡ ἀλλαγὴ καὶ ἡ κοινωνία γίνεται. καὶ τὸ νόμισμα δυνάμει
 ἐστὶ πάντα σχεδόν, ὧν δεῖται ἕκαστος ἑκάστου· καὶ ἡ τούτου χρεία μάλιστα
 μένει, εἰ καὶ μὴ ἀεὶ ὁμοίως καὶ γὰρ ἐν μὲν ταῖς εὐθηνίαις πολλή 
 τίς ἐστιν ἡ χρεία τοῦ νομίσματος, ἐν δὲ ταῖς σιτοδείαις οὐκέτι·
 οὐ γὰρ ἄν τις ἕλοιτο ὀλίγον προέσθαι σῖτον πολλῶν νομισμάτων. ὅμως δὲ δι’ ἃ
 εἴρηται μᾶλλον μένει ἡ τούτου χρεία ἢ ἡ τῶν ἄλλων· διὸ δεῖ πάντα τιμᾶσθαι·
 οὕτω γ.ὰρ δυνατὸν εἶναι ἀεὶ ἀλλαγὴν καὶ κοινωνίαν. ἀπὸ γὰρ τοῦ πάντα
 μετρεῖσθαι καὶ τιμᾶσθαι νομίσματι ἡ ἰσότης γίνεται· ἀπὸ δὲ τῆς 
 ἰσότητος ἀλλαγὴν γενέσθαι #x003E;, ἰσότητα δὲ οὐκ ἀεὶ δυνατὸν ἄνευ
 νομίσματος τινά γὰρ ἔργα τεχνῶν οὕτως ἀλλήλων διαφέρει, ὥστε παντελῶς
 ἀσύμμετρα εἶναι καὶ μηδένα λόγον ἔχειν πρὸς ἄλληλα· ὅθεν οὐ 
 δυνατὸν ἰσότητα εὑρεῖν ἐν αὐτοῖς. ὅτι δὲ ἑκάτερος ἑκατέρου δεῖται, διὰ
 ταύτην τὴν χρείαν παρελήφθη ἕν τι κοινὸν μέτρον, ὃ πάντα μετρεῖ, τὸ νόμισμα· ὃ φύσει μὲν καὶ ἀληθείᾳ οὐ μετρεῖ (οὐ γάρ ἐστι μέρος
 μετρουμένων), νόμῳ δέ τινι ἡμετέρῳ καὶ συνθήκῃ· καὶ οὕτως ἐν μέσῳ γενόμενον
 τῶν ἀσυμμέτρων, σύμμετρα ποιεῖ καὶ ἰσάζει. τοῦτο δὲ ἔσται οἰκία μναῖ δέκα
 κλίνη καὶ ἀπὸ τοὐ διαγράμματος σαφέστερον. ἔστω τὸ α οἰκία, τὸ
 δὲ β μναῖ δέκα, τὸ δὲ γ I κλίνη. ἔστω δὲ ἡ οἰκία πέντε μνῶν, ἡ δὲ κλίνη
 μιᾶς· 176 ὥστε αἱ δέκα μναῖ τὸ β τῆς μὲν κλίνης
 δεκαπλάσιόν ἐστι, τῆς δὲ οἰκίας διπλάσιον· ἡ ἄρα οἰκία ἡμ·ίσειά ἐστι τῶν
 δέκα μνῶν. ἐπεὶ τοίνυν ἡ μὲν οἰκία ἥμισυ, ἡ δὲ κλίνη δέκατον τοῦ αὐτοῦ, τὸ
 δὲ ἥμισυ τοῦ δεκάτου πενταλπλάσιον,. ἡ ἄρα οἰκία ἰῆς κλίνης
 πενταπλασίων· σύμμετρος ἄρα ἡ οἰκία γέγονε τῇ κλίνῃ διὰ μέσου τοῦ
 νομίσματος, ὃ κοινὸν ἐγένετο μέτρον. εἰ δὲ σύμμετρος, καὶ ἴση γενέσθαι
 δυνατόν· εἰ γὰρ πενταλπλασιασθῇ. ἴση ἔσται τῇ οἰκίᾳ. τί μὲν οὖν τὸ ἄδικον,
 καὶ τί τὸ δίκαιόν ἐστιν, εἴρηται, κατά τε διανομὴν καὶ
 διόρθωσιν, ἤτοι τὸ διανεμητικὸν καὶ διορθωτικόν. Ὅτι ἡ δι.καιοσύνη μεσότης ἐστὶ τοῦ ἀδικεῖν καὶ ἀδικεῖσθαι. κεφ. ς'. Τούτων δὲ οὕτω διωρισμένων, φανερόν ἐστιν, ὅτι ἡ δικαιοπραγία μεδυνατόν 10 h: om. B 24 δεκάτου Bh: δεκαπλασίου Miillach 25
 πενταπλασίων B: πενταπλάσιος h 
 σότης ἐστὶ τοῦ ἀδικεῖν καὶ ἀδικεῖσθαι· τὸ μὲν γὰρ πλέον ἐστί,
 τὸ δὲ ἔλαττον· τὸ μὲν γὰρ ἀδικεῖν οὐδὲν ἄλλο ἐστὶν ἢ τὸ πλέον ἔχειν, ὅπου τὸ
 ἴσον ἔδει· τὸ δὲ ἀδικεῖσθαι, τὸ ἔλαττον ἔχειν. καὶ ἡ δικαιοσύνη μεσότης
 ἐστὶν οὐ τὸν αὐτὸν τρόπον ταῖς προτέραις ἀρεταῖς· τῶν μὲν γὰρ 
 ἄλλων ἀρετῶν ἑκάστη μέση ἐστὶ δύο κακιῶν, τὴν μὲν ὑπερβάλλουσα τῆς δὲ ἐλλείπουσα· ἡ μὲν γὰρ σωφροσύνη μεταξὺ τῆς ἠλιθιότητος καὶ
 τῆς ἀκολασίας ἐστίν, ἡ δὲ ἀνδρεία μεταξὺ τῆς δειλίας καὶ τῆς θρασύτητος, καὶ
 αἱ ἄλλαι ὁμοίως· ἡ δὲ δικαιοσύνη οὐκ ἔχει παρ’ ἑκάτερα δύο κακίας, αἷς
 ἀντίκειται,, ἀλλὰ μόνῃ τῇ ἀδικίᾳ ἀντίκειται· μέση δέ ἐστιν, ὅτι ἰῆς ἀδικίας
 τὴν ἀνισότητα εἰσαγούσης, τὸ ἴσον αὐτὴ ζῆ τεῖ, καὶ τούτου
 ἐστὶ 177 ποιητική. ὃ δὴ ἴσον μέσον ἐστὶ τοὐ
 μείζονος καὶ τοῦ ἐλάττονος, καὶ διὰ τοῦτο αὐτὴ μὲν μεσότης ἐστίν, ἡ δὲ
 ἀδικία ἀκρότης, ὅτι τῶν ἄκρων ἐστί. καὶ ἡ μὲν δικαιοσύνη ἐστὶν ἕξις, καθ’ ἣν
 ὁ δίκαιος κατὰ προαίρεσιν πρακτικός ἐστι τοῦ δικαίου καὶ διανεμητικός, ὥστε
 καὶ ἑαυτῷ νομοθετεῖν προσηκόντως διανέμειν πρὸς ἄλλους καὶ πρὸς
 ἑαυτὸν εἰ δεήσει, καὶ τοῖς ἄλλοις παρέχειν κανόνα διανομῆς, οὐχ ἑαυτῷ μὲν
 πλέον τοῦ ἀγαθοῦ παρέχων ἐν τῇ διανομῇ, ἔλαττον δὲ τῷ πλησίον, ἢ τοῦ
 βλαβεροῦ ἑαυτῷ μὲν ἔλαττον, πλέον δὲ τῷ πλησίον, ἀλλὰ τὸ ἴσον τοῦ κατὰ
 ἀναλογίαν· ὁμοίως δὲ καὶ ἄλλω νομοθετῶν τὰ ἴσα ποιεῖν ἐν ταῖς
 διανομαῖς. τοιαύτη μὲν ἡ δικαιοσύνη. ἡ δὲ ἀδικία πᾶν
 τοὐναντίον· ὑπερβολὴ γὰρ καὶ ἔλλειψίς ἐστι τοὐ ὠφελίμου βλαβεροῦ καὶ
 βλαβεροῦ παρὰ τὸ ἀνάλογον. ὁ γὰρ ἄδικος ἐν ταῖς διανομαῖς ὑπερβάλλει μὲν τὸν
 πλησίον ἐν τοῖς ὠφελίμοις, ἐλλείπει δὲ αὐτοῦ ἐν τοῖς βλαβεροῖς· ὅταν δὲ πρὸς
 ἄλλους τὴν διανομὴν ποιῆται, καὶ τότε μὲν παρὰ τὸ ἀνάλογον, πλὴν οὐ τοὺς
 αὐτοὺς ποιεῖ τῶν αὐτῶν ὑπερβάλλειν ἢ ἐλλείπειν, ἀλλ’ ὡς ἔτυχεν·
 ὥστε εἶναι καὶ ὑπερβολὴν καὶ ἔλλειψιν ἐν τοῖς ἀδικήμασι τὸ
 μεῖζον καὶ τὸ ἔλαττον· καὶ μεῖζον μέν ἐστι τὸ ἀδικεῖν, ἔλαττον δὲ τὸ
 ἀδικεῖσθαι. ὧν μέσον ἐστὶ τὸ ἴσον, ἤτοι τὸ δίκαιον. Πῶς ἔστιν ἀδικεῖν καὶ μὴ ἄδικον εἶναι. εἶναι. κεφ. η'. Περὶ μὲν οὖν δικαιοσύνης καὶ ἀδικίας, καὶ τίς ἑκατέρα τουτων ἡ
 φύσις, καὶ περὶ δικαίου καὶ ἀδίκου, καθόλου εἴρηται· ἐκεῖνο δὲ νῦν ζητητέον·
 ἐπεί εἰσί τινα ἀδικήματα, ἃ ποιῶν | τις ἀδικεῖ μέν, ἄδικος 178 δὲ οὖκ ἔστι, τίνα ταῦτα. πρῶτον δὲ ἐκεῖνο
 δείξομεν, ὅτι δυνατὸν ἀδικεῖν τινα καὶ μὴ ἄδικον εἶναι, οἷον κλέπτειν καὶ μὴ
 κλέπτην εἶναι καὶ μοι- χεύειν καὶ μὴ μοιχὸν εἶναι. ὁ γὰρ κλέψας τὴν μάχαιραν
 τοῦ μαινομένου, ἵνα μὴ ἑαυτὸν ὁ μαινόμενος ἀποσφάξῃ, ἔκλεψε
 μέν, κλέπτης δὲ οὐκ ἐστι· καὶ ὁ μοιχεύων, ἵνα δυνηθῇ πλουτεῖν, μοιχεύει μέν,
 μοιχὸς δὲ οὐκ ἔστιν, ἀλλὰ φιλοχρήματος· καὶ εἴ τις ἰατρὸς ἀπατῴη τὸν
 νοσοῦντα ἐφ’ ᾦ σώσει, ἀπατᾷ μέν, ἀπατεὼν δὲ οὐκ· ἔστι. ὅτι οὖν ἐστι δυνατόν
 τινα ἀδικεῖν καὶ 14 ἑαυτῷ h: ἑαυτῶν Β 18 τὸ ἴσον h:
 τοῦ ἴσου Β 19 ἄλλῳ h: ἄλλων B 29 ἑκατέρας scribe cum Arist. 35 ἀποσφάζῃ
 h 38 ὅτι μὲν οὑν h 
 μὴ ἄδικον εἶναι κατ’ ἐκείνην τὴν ἀδικίαν ἧς τὸ ἔργον ποιεῖ,
 δῆλον. τίνα δέ ἐστι ταῦτα τὰ ἀδικήματα, ἑνὶ καθολικῷ λόγῳ
 ῥητέον· ὅσα ἀδικεῖ τις οὐχ ἕνεκα τοῦ τέλους, ὃ προσήκει ᾗ ἀδικίᾳ. ἐκείνῃ, ἧς
 τὴν πρᾶξιν ποιεῖ, ἀλλὰ ἄλλου τέλους ἕνεκα, ἢ ἀγαθοῦ ἢ φαύλου, κατ’ ἐκεῖνα
 ἀδικεῖ μέν, ἄδικος δὲ οὐκ ἔστιν. ἀπατᾷ μὲν γὰρ ὁ ἰατρός, ἀπατεὼν
 δὲ οὐκ ἔστιν· οὐ γὰρ τέλος· ἔχει τὴν ἀπάτην τοῦ νοσοῦντος ἀλλὰ τὴν σωτηρίαν·
 ὁμοίως καὶ ὁ κλέφας τὸ ξίφος τοῦ μαινομένου οὐ ζητεῖ τὸ πλέον λαβεῖν ἑαυτῷ
 καὶ λάθρα παρακερδᾶναι τοῦ πλησίον ὥσπερ ὁ κλέπτης, ἀλλὰ τέλος ἔχει τὴν τοῦ
 μαινομένου σωτηρίαν. πᾶσα δὲ πρᾶξις ἀπὸ τοῦ τέλους τὸ εἶδος 
 λαμβάνει καὶ τὸν ὁρισμόν, κα διὰ τοῦτο καὶ τὸ ὄνομα· τὸ γὰρ
 ὄνομα συνεσταλμένος ὁρισμός ἐστιν. οὐδὲ γὰρ τὸν στρατηγὸν ἑλεπόλεις
 κατσκευάζοντα πολλάκις καὶ ὁρμητήρια ἐν πολιορκίαις οἰκοδόμον ἐροῦμεν ἢ
 τέκτονα· τὰ μὲν γὰρ οἰκοδόμου καὶ τοῦ τέκτονος ποιεῖ καὶ οἰκοδομεῖν λέγεται,
 ὅτι δὲ οὐ πρὸς τὸ τέλος ἀποσκοπεῖ τοῦ οἰκοδόμου ἀλλὰ τὸ τοῦ 
 στρατηγοῦ, οὐκ οἰκοδόμος ἀλλὰ στρατηγός ἐστι καὶ καλεῖται· καὶ ὁ τὸν γάμον μὲν τοῦ πλησίον ἀδικῶν, μὴ δι’ ἀκολασίαν δὲ αὐτὸ τοῦτο
 προαιρούμενος ἀλλὰ διὰ φιλοχρηματίαν, οὐκ ἂν εἴη μοιχὸς ἀλλὰ φιλοχρήματος.
 δυνατὸν τοίνυν τινὰ ἀδικεῖν, καὶ μὴ ἄδικον εἶναι κατ’ ἐκείνην τὴν ἀδικίαν,
 ἧς τὴν πρᾶξιν ποιεῖ, ἀλλὰ ἢ οὐδαμῶς ἄδικον, ὥσπερ ὁ ἰατρός, ἢ καθ’ ἑτέραν ἀδικίαν ἄδικον, ὥσπερ ὁ μοιχός. κατὰ τίνα δὲ τρόπον,
 εἴρηται. δυνατὸν δὲ καὶ ἄλλως ἀδικοῦντα μὴ ἄδικον εἶναι, ὅταν ἀκουσίως τις
 ἀδικῇ· ὁ γὰρ νυκτὸς ἀγνοήσας τὸν κλέπτην καὶ τὸν μὴ κλέπτην ἀποκτείνας
 ἡδίκησε μέν, ἄδικος δὲ οὐκ ἔστι. Περὶ δικαίου, ὃ κυρίως οὐκ ἔστι δίκαιον. κεφ. θ'. Περὶ μὲν οὖν τοῦ ἀντιπεπονθότος, τίνα τρόπον γινόμενον δίκαιον ἔσται, εἴρηται
 πρότερον. ἔστι δὲ καὶ ἄλλο δίκαιον, ὃ οὐκ ἔστι κυρίως δίκαιον, ὥσπερ δὴ τὸ
 πατρικὸν καὶ δεσποτικόν· ταῦτα γὰρ οὔκ εἰσι κυρίως δίκαια ἀλλὰ ὅμοιά πὼς τῷ
 πολιτικῷ δικαίῳ. λέγω δὲ πατρικὸν δίκαιον, ὃ προσήκει πατρὶ πρὸς παῖδα
 ποιεῖν, καὶ δεσποτικόν, ὃ δεῖ δεσπότην πρὸς δοῦλον. κυρίως
 τοίνυν καὶ ἀληθῶς δίκαιόν ἐστι τὸ διανεμητικὸν καὶ τὸ διορθωτικόν, ὅπερ ἐστὶ τὸ πολιτικόν, ὅπερ ἢ κατὰ γεωμετρικὴν ἀναλογίαν
 γίνεται, καθὼς εἴρηται, ἢ κατὰ ἀριθμητικήν. ἐν ἐκείνοις γάρ ἐστι δίκαιον, ἐν
 οἷς καὶ νόμος τίθεται· νόμος δὲ τίθεται ἐν ἐκείνοις, οὓς δυνατὸν καὶ
 ἀδικεῖσθαι καὶ ἀδικεῖν· ὁ γὰρ νόμος καὶ ἡ δίκη διάκρισίς ἐστι τοῦ δικαίου
 καὶ τοῦ ἀδίκου. ταῦτα δὲ ἁρμόζει τοῖς πολίταις· οὗτοι γὰρ
 ἀλλήλους δύνανται ἀδικεῖν τῷ βούλεσθαι ἕκαστον πλέον ἑαυτῷ νέμειν τῶν ἀπλῶς
 180 ἀγαθῶν, ἔλαττον δὲ τῷ πλησίον, καὶ τῶν
 βλαβερῶν τὸ ἀνάπαλιν· διὰ τοῦτο οὐκ ἐῶμεν ἄρχειν ἄνθρωπον πόλεως, δηλονότι
 αὐτὸν ταῖς ἑαυτοῦ ὁρμαῖς ἑπόμενον, ἀλλὰ τοὺς νόμους ἄρχοντας ποιούμεθα, ἵνα
 μὴ ἑαυτοῦ ἕνεκα 16 καὶ μὴ h 
 ἄρχῃ μηδὲ τὸ πλέον ἑαυτῷ παρέχῃ ᾖ ἐν ταῖς διανομαῖς τῶν
 ἀγαθῶν, ἀλλὰ τὸ ἀνάλογον· εἰ γὰρ μὴ οὕτως ἔχει, τύραννος ἔσται. ὁ γὰρ ἄρχων
 οὐδὲν ἄλλο βούλεται ἢ φυλάττειν τὸ δίκαιον, ἤτοι τὸ ἴσον καὶ τὸ ἀνάλογον· οὐ
 γὰρ ἑαυτοῦ ἕνεκα ἄρχει, καθὼς εἴρηται, ἀλλὰ διὰ τὸ συμφέρον τῶν ἄλλων. 
 διὰ τοῦτο καὶ τὴν δικαιοσύνην ἀλλότριον ἀγαθὸν ὀνομάζουσιν. ὅθεν
 καὶ μισθοὶ πολλοὶ κεῖνται τοῖς ἀγαθοῖς ἄρχουσιν· οἱ δέ εἰσι τιμαὶ δημόσιαι
 καὶ γέρα· ὃς δὲ οὐκ· ἀρκῖται τοῖς τοιούτοις μισθοῖς, τυραννίδι ἐπιχειρεῖ, τὸ
 μὲν οὖν δίκαιον δίκαιον διὰ τοῦτο κυρίως δίκαιον λέγεται. τὸ δὲ πατρικὸν
 <καὶ δεσποτικὸν> οὐκέτι· οὐ γὰρ δύναταί τις πρὸς ἑαυτὸν ἴδιον μέρος ἄδικος εἶναι, οὐδὲ τὸ ἴδιον κτῆμα προαιρεῖταί τις
 βλάπτειν· ἔστι δὲ ὥσπερ τι μέρος τῷ πάτοι τὸ τέκνον, ἕως ὑπ’ αὐτόν ἐστι καὶ
 ἰῆς αὐτοῦ προνοίας ἐξηρτημένον ἐστίν· ὁμοίως δὲ καὶ ὁ δοῦλος
 ὠφέλειά τις τοῦ δεσπότου ἐστί, καθόσον ἐστὶ δοῦλός καὶ ἕως ἂν ᾐ· οὐδεὶς δὲ
 τῇ ἑαυτοῦ ὠφελείᾳ ἐπιβουλεύει. ἐν οἷς δὲ οὐ δυνατὸν ἀδικίαν εἷναι οὐδὲ τὸ
 κυρίως δίκαιόν ἐστιν, ὅ ἐστι τὸ πολιτικόν, ἀλλὰ ὅμοιον
 αὐτῷ. τὸ γὰρ πολιτικόν, καθὼς εἴρηται, ἐν ἐκείνοις ἐστίν, ἐν οἷς ἐστι νόμος·
 ἐν πατρὶ δὲ καὶ υἱῷ καὶ δεσπότῃ καὶ δούλῳ διὰ τὰ εἰρημένα οὐκ ἔστι νόμος,
 ὅτι μηδὲ ἀδικία, ἀλλὰ ἐν ἐκείνοις ἐστίν, ἐν οἷς ἰσότης τοῦ ἄρ|χειν καὶ 181 ἄρχεσθαι· διὸ μᾶλλον δοκεῖ δίκαιον εἶναι τὸ
 τοῦ ἀνδρὸς πρὸς τὴν γυναῖκα ἢ πρὸς υἱὸν καὶ κτήματα· τοῦτο γάρ
 ἐστι τὸ οἰκονομικὸν δίκαιον καὶ μᾶλλον ἔοικε τῶ πολιτικῷ, ἔστι δὲ ὅμως καὶ
 αὐτὸ ἄλλο παρὰ τὸ πολιτικόν. Περὶ τοὺ φυσικοῦ καὶ τοὐ νομικοῦ δικαίου, τί ἐστιν ἑκάτερον· κεφ. ι'. Τοῦ δὲ πολιτικοῦ δικαίου τὸ μὲν φυσικον εστι, το οε νομικόν· καὶ
 φυσικὸν μὲν λέγεται, ὃ πανταχοῦ τὴν αὐτὴν ἔχει δύναμιν καὶ πᾶσι δίκαιον
 δοκεῖ, οἷον τὸ τὸν δανεισάμενον τὸ δάνειον ἀποδοῦναι (πᾶσι γὰρ
 δοκεῖ δίκαιον εἶναι τὸ ἕκαστ·ον ἔχειν τὰ ἑαυτοῦ), νομικὸν δέ, ὅπερ πρὶν
 νομοθετηθῆναι ἀδιάφορον ἦν καὶ οὔτε δίκαιον οὔτε ἄδικον ἐδόκει, μετὰ δὲ τὸ
 νομισθῆναι δίκαιόν ἐστιν.. ὥσπερ τὸ πιπράσκειν τὸν δοῦλον μιᾶς 
 μνᾶς·. πρὶν μὲν γὰρ τεθῆναι τὸν νόμον, ἀδιάφορος ἦν ἡ πρᾶσις τῶν οουλων καὶ
 ὡς ἕκαστος τῶν δεσποτῶν ἐβουλήθη, μετὰ δὲ τὸ τεθῆναι τοῦτον τὸν νόμον,
 οὐκέτι ἀδιάφορος, ἀλλὰ τὸ δίκαιόν ἐστι τὸ τοσοῦδε πωλεῖν· τοιαῦτα δέ εἰσι
 καὶ τὰ ἐπὶ τῶν μερικῶν, οἷα τὰ ψηφίσματα, οἷον ἔδοξε τῇ βουλῇ καὶ τῷ δήμῳ
 τὸν Δημοσθένη στεφανῶσαι ἢ τὸν Θεμιστοκλέα καλεῖν 
 Ὀλύμπιον· ταῦτα γὰρ πρὶν ψηφισθῆναι ἀδιάφορα ἦν, ψηφισθέντα ’δε
 δικαίᾳ δοκεῖ. τινὲς δὲ νομίζουσι, μηδὲν δίκαιον εἶναι φύσει ἀλλὰ πάντα
 νομικὰ· πάντα μὲν γὰρ τὰ φυσικὰ ἀμετάβλητα· τὸ γὰρ πῦρ παντακοῦ καὶ ἑκάστοτε
 θερμαίνει καὶ παρ’ ἡμῖν καὶ ἐν Αἰγύπτῳ ὁμοίως, τὰ δὲ δίκαια παντα
 μετα|βάλλονται· τὸ γὰρ δανείζεσθαι καὶ μὴ ἀποδιδόναι πάρα τισι δίκαιον 182 
 6 δημόσιαι h: δημόσιοι B 9 καὶ δεσποτικὸν h: om. B 11
 τι om. h 34 Δημοσθένην B 
 δοκεῖ, καὶ τἄλλα ὁμοίως ἔχει, καὶ οὐ πᾶσι δίκαια δοκεῖ τὰ
 αὐτά· ὥστε πάντα τὰ δίκαια νομικὰ εἶναι καὶ οὐδὲν φυσικόν. πρὸς δὴ ταῦτα
 ἐκεῖνο λέγομεν, ὅτι οὐ καθάπαξ κινεῖται πᾶν δίκαιον καὶ μεταπίπτει εἰ γὰρ
 καὶ παρ’ ἀνθρώποις πάντα ἦν τὰ δίκαια μεταβλητά, παρά γε τοῖς θεοῖς ἀνάγκη
 εἷναι δίκαιον ἀμετάβλητον, ὥστε εἶναί τι φυσικὸν δίκαιον·
 νῦν δὲ καὶ παρ’ ἀνθρώποις, τοῖς τε ὀρθῶς καὶ ὑγιῶς ἔχουσιν, ἔστι δίκαιον
 ἀκίνητον, ὃ φυσικὸν λέγεται. εἰ δὲ τοῖς νοσοῦσι τὰς φρένας καὶ
 διεστραμμένοις οὐ δοκεῖ δίκαιον, οὐδὲν διαφέρει, οὐδὲ γὰρ ὁ
 λέγων τὸ μέλι γλυκὺ εἶναι ψεύδεται, διότι ἰοῖς νοσοῦσιν οὐ τοιοῦτον δοκεῖ·
 τὸ τοίνυν δίκαιον τὸ φυσικὸν δοκεῖ μέν τισι δίκαιον, δοκεῖ δὲ
 ἄλλοις μὴ δίκαιον εἶναι. ἀλλὰ τὸ μὲν πρῶτον φυσικόν ἐστι καὶ ὑγιαινόντων
 ἀνθρώπων, τὸ δὲ δεύτερον παρὰ φύσιν καἰ μαινομένων ἀνθρώπων· ὅτι μὲν οὖν
 οὐδὲν κωλύει φυσικὸν εἶναι δίκαιον, ὅτι ἔνιοι δίκαιον <οὐ>
 νομίζουσιν αὐτό, δῆλον. ἐπεὶ δὲ καὶ τὸ δίκαιον κινητόν ἐστι καὶ τὸ φυσικὸν
 ὃν εἴρηται τρόπον, τίνι διακριθήσονται καὶ ἀμφότερα κινούμενα;
 καὶ ἔστιν ἡ διάκρισις φανερά. αὐτὸ γὰρ ἐξετασθήσεται τὸ δίκαιον
 καθ’ ἑαυτό, εἰ συμφέρει πᾶσιν ἀκίνητον ὄν, καὶ εἰ κατα- λυθὲν βλάβην
 ἐπενεγκεῖν δύναται. ει οὕτως ε χει. φυσικον διαιὸν ἐστιν, εἰ ’δε μὴ
 τοιοῦτον, νομικόν· καὶ γὰρ ενοεχεται μὲν πανίας τῇ ἀρι- στερᾷ χειρὶ ὡς
 δεξιᾷ χρήσασθαι, ἡ μέντοι δεξιὰ φύσει φαίνεται κρείττων εἶναι
 τῆς ἀριστερᾶς· ἰὰ δὲ νομικὰ δίκαια κατὰ συνθήκην τηρούμενα ὅμοιά ἐστι τοῖς
 μέτροις, ἅπερ ἄλλα ἀλλαχοῦ γίνονται· τὰ γὰρ οἰνηρὰ καὶ σι|τηρὰ 183 μέτρα οὐ πανταχοῦ εἰσιν ἴσα, ἀλλ’ οὗ μὲν
 ὠνοῦνται τὸν οἶνον ἢ τὸν σῖτον, μείζω τὰ μέτρα ποιοῦσιν, οὗ δὲ πωλοῦσιν,
 ἐλάττω· τὸν αὐτὸν δὴ τρόπον ἔχει καὶ τὰ μὴ φυσικὰ ἀλλὰ ἀνθρώπινα καὶ κατὰ
 συνθήκην γινόμενα δίκαια. οὐ γὰρ τὰ αὐτὰ πανταχοῦ· ἐπεὶ οὐδὲ
 πολιτεία μία πᾶσιν, ἀλλὰ μία πανταχοῦ πολιτεία, ἡ κατὰ φύσιν, ἀρίστη. ὥσπερ
 καὶ τὸ φυσικὸν δίκαιον ἓν πανταχοῦ ἐν ταῖς εὐνομουμέναις πολιτείαις. καὶ
 οὕτως ἔχει πρὸς τὰς ἐν αὐταῖς πράξεις ὡς τὸ καθόλου πρὸς τὰ καθ’ ἕκαστα· τὰ
 μὲν γὰρ πραττόμενα πολλά, τὸ δὲ δίκαιον ἢ τὸ νόμιμον ἕν· καθόλου γάρ ἐστιν·
 
 οὐ γὰρ τόνδε τὸν ἀριστέα κελεύει τιμᾶσθαι καὶ τοιάνδε τιμήν, ὠὰ
 καθόλου πάντα ἀριστέα ἁπλῶς τιμᾶσθαι. Τί ἐστι δικαίωμα καὶ οικαιοπραγημα καὶ αδικοπραγημα. κεφ. ια΄. Διαφέρει δὲ τὸ δικαίωμα τὸ ὗ’ δικαίου καὶ τὸ ἀδίκημα τοῦ ἀδίκου· 
 δίκαιον μὲν γάρ ἐστιν, ὅπερ ἁπλῶς θεωρεῖται καὶ καθόλου, ἢ νομικὸν ἢ
 φυσικόν, οἷον τὸν ἀνδροφόνον ἀποθνήσκειν· ὅταν δὲ τὸ τοιοῦτο δίκαιον ἐν τοῖς
 καθ’ ἕκαστα γένηται καὶ ὅδε ὁ ἀνδροφόνος τόνδε τὸν τρόπον ἀποθάνῃ, τότε
 δικαίωμα καλεῖται· ὁμοίως δὲ καὶ ἐπὶ τοῦ ἀδίκου καὶ ἀδικήμάτος 
 ἔχει. καλεῖται δὲ δικαιοπράγημα μὲν πᾶσα πρᾶξις δικαία, κἄν τε 5 δίκαιον εἶναι h 11 ὑγιαινόντων Β: ὑγιεινὸν τῶν h:
 ὑγιεινῶν Mullach 13 οὐ h: om. Β 36 οἷον τὸ τὸν h 
 ἀδικίας ἔκτισις ᾖ, κἄν τε ἀρετῆς ἀνταπόδοσις· δικαίωμα δὲ
 ἰδίως ἡ τῆς ἀδικίας τιμωρία. ὁποῖα δὲ καὶ πόσα εἴδη δικαιοπραγημάτων καὶ
 δικαιωμάτων εἰσίν, ὕστερον ἐπισκεφόμεθα. νὺν δὲ ἐκεῖνο λέγομεν. οὕτως οὖν
 ἐχόντων τῶν δικαίων καὶ τῶν ἀδίκων, ὡς εἴρηται, ἀδικεῖ μὲν ἢ δικαιοπραγεῖ,
 184 
 ὅταν ἑκών τις· αὐτὰ πράττῃ, ὅταν δὲ ἄκων, δὲ ἄκων, οὔτε ἀδικεῖ
 δικαιοπραγεῖ καιοπραγεῖ καθ’ αὑτό, ἀλλ’ ἢ κατὰ συμβεβηκός. αἱ γὰρ πράξεις
 καθ’ ἑαυτὰς οὔκ εἰσιν ἄδικοι οὔτε δίκαιαι, οὐ γὰρ ἐφαρμόζει αὐταῖς ὁ ὁρισμὸς
 τοῦ ἀδικοπραγήματος, ὃς. συνίσταται ἐν τῷ ἑκουσίῳ· ἀκούσιοι γάρ εἰσιν. ἀλλ’
 ὅτι συμβέβηκεν αὐταῖς ἡ ἰσότης τῆς δικαιοσύνης ἢ ἡ ἀνισότης τῆς 
 ἀδικίας, διὰ τοῦτο ἄδικοι <ἢ δίκαιαι> λέγονται κατὰ
 συμβεβηκός, πράττοντες αὐτάς ἀδικοπραγεῖν ἢ δικαιοπραγεῖν. καθ’ αὑτὸ δέ,
 ὅταν ἑκούσιον ᾖ τὸ ἔργον, τότε ἀδίκημα ἔσται καὶ ἀδικοπράγημα· χωρὶς δὲ τοῦ
 ἑκουσίου ἄδικον μὲν ἔσται πεποιηκώς, ἡ πρᾶξις δὲ οὐκ ἔσται
 ἀδίκημα· αὐτὸς γὰρ οὐκ ἔστιν ἄδικος, εἰ καὶ ἄδικα ποιεῖ, ὡς ἐν τοῖς
 προειρημένοις ἐδείχθη δυνατὸν εἶναι ἄδικα μὲν ποιεῖν, ἄδικον δὲ
 μὴ εἶναι. τότε γὰρ ἄδικός ἐστιν, ὅταν ἡ πρᾶξις ἐπ’ αὐτῷ ᾖ, καὶ μηδεὶς
 βιάζηται, καὶ εἰδὼς καὶ μὴ ἀγνοῶν τὰ περιστατικὰ πάντα, οἷον τίνα τύπτει καὶ
 τίνος ἕνεκα· ταῦτα δὲ ἐν τοῖς περὶ ἑκουσίου καὶ ἀκουσίου διωρισάμεθα. ὁμοίως
 δὲ καὶ ἐπὶ τῶν δίκαια ποιούντων ἐστί· τότε γάρ τις δίκαιός ἐστι
 καὶ τὸ ἔργον δικαιοπράγμηα καθ’ αὑτό, ὅταν ἑκουσίως γίνηται· ὁ
 γὰρ τὴν παρακαταθήκην ἀποδοὺς διὰ φόβον οὔτε δικαιοπραγεῖ οὔτε δίκαιός
 ἐστιν, ἀλλ·ὰ κατὰ συμβεβηκὸς λέγεται. ταῦτα δὲ ἔτι διαιρετέον
 ἀκριβέστερον. Περὶ ἀδικημάτων καὶ ἀτυχημάτων καὶ συγγνωστῶν καὶ ἀσυγγνώστων. κεφ. ι β'. Αἱ γὰρ ἐν ταῖς κοινωνίαις βλάβαι αἱ μὲν ἑκούσιοί εἰσιν, αἱ δὲ ἀκούσιοι. καὶ
 τῶν ἀκουσίων αἱ μὲν ἁμαρ|τήματα λέγονται, αἱ δὲ ἀτυχήματα. 1 185 καὶ ἁμάρτημα μέν ἐστιν, ὅταν τις βλάψῃ τινά
 ἀκουσίως μέν, παρασχὼν δέ τινα τῆς βλάβης αἰτίαν; οἷον εἴ τις ἐν ὁδῷ
 τοξεύων, ἐν ᾗ ἐνεδέχετο ἄνθρωπον παριέναι, ἐφόνευσέ τινα· οὗτος γὰρ ἄκων μὲν
 ἀπέκτεινε τὸν ἄνθρωπον, παρέσχε δὲ αἰτίαν τοῦ φόνου τὸ ἐν
 τοιούτῳ τόπῳ τοξεύειν. ἀτύχημα δέ ἐστιν, ὅταν παρὰ πᾶσαν προσδοκίαν ἡ βλάβη
 συμβῇ, οἷον εἴ τις τοξεύων ἐπ’ ἐρημίας, οὕτω συμβάν, παριόντα τινὰ
 ἀπέκτεινεν· ἐνταῦθα γὰρ παράλογός τις ἡ βλάβη συνέβη καὶ παράδοξος, καὶ
 οὐδὲν ἐς αὐτὸ συνετέλεσεν ὁ βλάφας, εἰ μὴ κατὰ συμβεβηκός, ἀλλ’
 ἔξωθεν ἡ αἰτία πᾶσα τοῦ φόνου. τῶν δὲ ἑκουσίων τὰ μὲν ἐκ
 προαιρέσεως λέγονται, τὰ δὲ οὐκ ἐκ προαιρέσεως ἀδικήματα. καὶ ἐκ προαιρέσεως
 μὲν τὰ προβεβουλευμένα, ὅταν τις σκεψάμενος καὶ βουλευσάμενος τὴν βλάβην
 ποιήσῃ δι’ αὐτὸ τοῦτο, 3 λέγωμεν h 6 καθ’ αὑτὸν
 Mullach ἀλλ’ ἢ B: ἀλλὰ h 7 ἐφαρμόσει h 10 ἢ δίκαιαι inseruit
 διωρισάμεθα] 12 τότε καὶ ἀδίκημα h ὡς γὰρ ἐν h 18 τοῖς B: τῷ h
 διωρισάμεθα] cf. p. 41 sqq. 27 ἁμάρτημα h: ἁμαρτήματα B 33 αὐτῇ Β 
 ἵνα βλάφῃ· οὐκ ἐκ προαιρέσεως δέ, τὰ ἐκ πάθους τινὸς γινόμενα
 καὶ μὴ προβεβουλευμένα, οἷον ὅταν τις βλάψῃ τὸν πέλας ἀθρόον τῷ θυμῷ
 συσχεθείς, ἢ ὑπὸ ἐνδείας τυραννούμενος κλέφῃ, οὐκ αὐτὸ τοῦτο βουλόμενος
 κακουργεῖν, ἀλλὰ τὴν ἔνδειαν παραμυθήσασθαι. ταῦτα δὲ ἑκάτερα τά τε 
 ἐκ προαιρέσεως καὶ οὐκ ἐκ προαιρέσεως ἀδικήματα λέγοντι. τῶν δὲ
 πραττόντων αὐτὰ ὁ μὲν ἐκ προνοίας βλάπτων ἄδικός ἐστι καὶ πονηρός; ὁ δὲ ὑπὸ
 πάθους κινηθεὶς ἢ φυσικοῦ, οἷον ὀργῆς ἢ λύπης ἢ ἀναγκαίου, ὥσπερ πείνης ἢ
 φόβου, ὁ τοιοῦτος οὐκ ἔστιν ἄδικος οὐδὲ πονηρός. διὰ τοῦτο καὶ διακρίνεται
 παρὰ τοῖς δικασταῖς ὁ ἀμυνάμενος τοῦ προκατάρξαντος. ἄρχει δὲ
 οὐχ ὁ θυμῷ ποιῶν | ἀλλ’ ὁ κινήσας αὐτὸν εἰς ὀργήν, ὃς καὶ
 ἐγκαλεῖται ὡς ἄδικος· οὗτος γὰρ ἐγένετο τῆς βλάβης αἴτιος. καὶ τούτου χάριν
 ὁ μὲν προκατάρξας ἀπαρνεῖται μὴ προκατάρξαι. ὁ δὲ ἀμυνάμενος τὴν βλάβην μὲν
 ὁμολογεῖ ἣν ἔβλαψε τὸν ἄρξαντα, ἄμυναν δὲ καὶ ἀνταπόδοσιν ὀνομάζει διὰ τὸ μὴ
 οἴκοθεν ἀλλὰ παρὰ τοὐ βλαβέντος εἰς τὴν ὀργὴν κινηθῆναι. οὐ
 γάρ, ὥσπερ ἐν τοῖς ἑκουσίαοις συνάλλαγμασιν ἔχει, οὕτω κἀνταῦθα ἡ
 ἀμφισβήτησις γίνεται· ἐν ἐκείναις μὲν γὰρ ἡ πρᾶξις ἀμφισβητεῖται, οἷον εἰ
 ἔλαβε τὴν παρακαταθήκην ἢ τὸ δάνειον, καὶ λαβὼν οὐκ ἀπέδωκε,
 κἂν τοῦτο δειχθῇ, πονηρὸς εὐθὺς καὶ ἄδικός ἐστὶν, εἰ μὴ ἐπιλαθόμενος
 ἀρνεῖται· ἐνταῦθα δὲ ἡ μὲν πρᾶξις ὁμολογεῖται καὶ φανεφά ἐστιν·
 ὃ γάρ τις ὀργῇ ποιεῖ, φανερῶς ποιεῖ· ἀμφισβητεῖται δέ, εἰ δικαίως ἐπάταξεν ἢ
 ἀδίκως. ὥστε ὁ μὲν προκατάρξας καὶ ἐπιβουλεύσας ἄδικος οἴεται εἷναι καὶ διὰ
 τοῦτο οὐχ ὁμολογεῖ προκατάρξαι, ὁ δὲ ὀργισθεὶς παρ’ ἐκείνου μὴ ἄδικος εἶναι
 νομίζει καὶ δᾶ τοῦτο τὴν βλάβην ὁμολογεῖ. φαίνεται δὴ καὶ ἀπὸ τούτου, ὅτι
 ὅσα διὰ θυμὸν ἢ ἄλλα πάθη καὶ οὐ διά. 
 μοχθηρίαν ἀδικεῖ τις, κατ’ ἐκεῖνα οὐκ ἔστιν ἄδικος, ὁ δὲ ἐκ
 προνοίας ἄδικός ἐστι καὶ πονηρός, οὐ μόνον ἐν τῷ διορθωτικῷ δικαίῳ, ἀλλὰ καὶ
 ἐν τῷ διανεμητικῷ, ἐάν τις μὴ κατὰ τὸ ἴσον καὶ ἀνάλογον διανέμῃ. ὁμοίως ὁ ἑ
 καὶ δίκαιός ἐστιν ἐν ἑκατέρῳ τῶν δικαίων ὁ μὴ διὰ πάθος ἀλλὰ τοῦ ἀγαθοῦ
 ἕνεκα τὸ δίκαιον ποιῶν· ὁ γὰρ ὑπὸ πάθους κινηθεὶς ἢ λύπης ἢ 
 ἔρωτος, καὶ δικαιοπραγήσας δίκαια μὲν ἐποίησε, δίκαιος δὲ οὐκ ἔστιν. | ἐπεὶ
 δὲ τῶν ἀκουσίων ἀδικημάτων τὰ μὲν συγγνώμης τυγχάνει, τὰ δ’ οὔ, 187 ῥητέον τίνα τὰ συγγνωστὰ καὶ τίνα τὰ
 ἀσύγγνωστα. ὅσα μὲν οὖν τις ἁμαρτάνει καὶ ἀγνοῶν καὶ δι’ ἄγνοιαν, συγγνωστά·
 ὅσα δὲ ἀγνοῶν μέν, οὐ δι᾿ ἄγνοιαν δέ, ἀλλὰ διὰ πάθος, ὃ μήτε φυσικόν ἐστι
 μήτε ἀνθρωπικόν, οἷον φόβον ἢ λύπην ἢ πεῖναν ἡ ἄλλην ἀνάγκην,
 ἀλλὰ τροφήν τινα, οἷον διὰ τὸ ὀρέγεσθαι πιεῖν ἀνθοσμίου καὶ φαγεῖν πέρδικος,
 τὰ τοιαῦτα οὐ συγγνωστά ἐστι. ἔστι δὲ τὸ μὲν δι’ ἄγνοιαν καὶ ἀγνοοῦντα
 ἁμαρτάνειν, οἷον ὅταν τις ἀγνοῶν, ὅτι κακὸν τὸ τὸν πατέρα ἀπελαύνειν, νυκτὸς
 ἀγνοήσας τὸν πατέρα ἀπελαύνῃ τῆς οἰκίας· ὁ μὲν γὰρ μὴ εἰδὼς τὸ
 καθόλου ἀγνοῶν λέγεται ποιεῖν· ὁ δὲ μὴ εἰδὼς τὸ μερικόν, δι’
 ἄγνοιαν· ὁ δὲ ἄμφω μὴ γινώσκων καὶ ἀγνοῶν καὶ δι’ ἄγνοιαν λέγεται
 ἁμαρτάνειν., ὃς καὶ συγγινώ- 2 προβεβουλευμένως h 9
 ἀμυνόμενος h 14 βλάψαντος Bh:. βλαβέντος Mullach 36 τοιαῦτα οὐ συγγνωστά
 B: τοιαῦτ' ἀσύγγωστά 
 κακὸν τὸ κλέπτειν, κλέπτῃ δὲ οὐ διότι ἀγνοεῖ, ἀλλὰ διὰ
 μοχθηρίαν καὶ πάθος, ὃ οὔτε ἀναγκαῖόν ἐστιν οὔτε φυσικόν, καθὼς εἴρηται. Ὀτι οὐ δυνατὸν ἑκόντα ἀδικεῖσθαι. κεἲ. ιγ΄. Δόξειε δ’ ἂν μὴ ἱκανῶς διωρίσθαι περὶ δικαίου καὶ ἀδίκου. ἐπεὶ γὰρ τὸ ἀδικεῖν
 τῷ ἀδικεῖσθαι ἀντίκειται, διείλομεν δὲ τὸ ἀδικεῖν εἴς τε τὸ ἑκούσιον καὶ
 ἀκούσιον, διαιρετέον ἂν εἴη καὶ τὸ ἀδικεῖσθαι εἰς ἑκούσιον καὶ ἀκούσιον, ὃ
 καὶ Εὐριπίδῃ δοκεῖ. φησὶ γὰρ εἶναί τι ἀδικεῖσθαι ἑκούσιον, λέγων πὼς μὴ τέρα κατέκτα τὴν ἐμήν, βραχὺς λόγος, ἑκὼν ἑκοῦσαν, καὶ θέλουσαν οὐχ ἑκών. δεῖ γάρ, ἐπεὶ ἀντίκειται ἡ ἅπαν τὸ ἀδικεῖν ἑκούσιον εἶναι καὶ τὸ καὶ
 ἀδικεῖσθαι 188 πᾶν ἀκούσιον, ἢ ἐπεὶ διῄρηται τὸ
 ἀδικεῖν, καὶ τὸ μὲν ἑκούσιόν ἐστι, τὸ δὲ ἀκούσιον, καὶ τὸ ἀδικεῖσθαι οὕτω
 διηρῆσθαι, ἵνα θατέρῳ θάτερον ἀντικέηται. τὸν αὐτὸν δὲ τρόπον
 δοκεῖ καὶ ἐπὶ τοδ’ δικαιοῦν καὶ δικαιοῦσθαι· ἀλλὰ τὸ μὲν νομίζειν πᾶν
 ἀδικεῖσθαι ἢ δικαιοῦσθαι ἑκούσιον εἶναι, ἄτοπον· καὶ γὰρ καὶ ἄκων πολλάκις
 τις δικαιοῦται, ὅταν ἀδικήσας κολασθῇ· ὁμοίως δὲ καὶ τὸ εἶναί τι ἑκούσιον
 ἀδικεῖσθαι, οὐδὲ τοῦτό ἐστιν ἀληθές· ἀεὶ γὰρ ἀκουσίως τις ἀδικεῖται·
 δικαιοῦται δὲ ποτὲ μὲν ἀκουσίως, 
 ποτὲ δὲ ἑκουσίως· ὁ μὲν γὰρ ἀδικῶν κολαζόμενος ἀκουσίως
 δικαιοῦται, ὁ δὲ ἀδικούμενος ἐκδικούμενος ἑκουσίως δικαιοῦται. ἀλλὰ περὶ μὲν
 τοῦ δικαιοῦσθαι τὰ εἰρημένα ἀρκείτω· περὶ δὲ τοῦ ἀδικεῖσθαι,. ὅτι ο.ὐ
 δυνατὸν ἑκούσιον εἶναι, ῥητέον ἔτι σαφέστερον. καἰ πρῶτον ἐροῦμεν τοὺς
 λόγους, ὅθεν δοκεῖ συνάγεσθαι ἑκουσίως τινὰ δύνασθαι ἀδικεῖσθαι. ἐπεὶ γὰρ
 ἑκουσίως ἐστὶν ἀδικεῖν τὸ βλάπτειν ἀδίκως τινά, εἰδότα καὶ τὴν
 βλάβην καὶ τὸν βλαπτόμενον, καὶ μηδὲν ἀγνοοῦντα τῶν περὶ τὸ πρᾶγμα 1 καὶ ἔτι
 οἱκοθεν κινούμενον καὶ οὐκ ἔξωθεν βιαζόμενον, εἴη ἂν τὸ
 ἑκουσίως ἁδικείσθαι τὸ βλάπτεσθαι παρὰ τὸ δίκαιον, εἰδότα τὴν βλάβην καὶ τὸν
 βλάπτοντα, καὶ πάντα τὰ περὶ τὸ πρᾶγμα, καὶ ἀνέχεσθαι, δυνάμενον·
 ἀποσείσασθαι. τοῦτο δὲ ὅτι γίνεται, φανερόν· ὁ γὰρ ἀκρατὴς καὶ
 ὑφ’ ἑτέρου βλάπτεται, εἰδὼς πάντα, καὶ ἀνέχεται, δυνάμενος ἀποσείσασθαι·
 δυνατὸν ἄρα ἐστὶν ἑκόντα τινὰ ἀδικεῖσθαι· ἔτι δὲ καὶ αὐτὸς ἑαυτὸν ὁ ἀκρατὴς
 βλάπτει καὶ ἑκουσίως· ἑκουσίως ἄρα | ἑαυτὸν ἀδικεῖ· ἔτι ἀδικεῖσθαί ἐστι τὸ
 ἄδικκ 189 πάσχειν· πάσχει δέ τις ἄδικα ἑκών· οἱ
 γὰρ ἐπιεικέστεροι ἐν ταῖς οιανομαῖς ἐλάττω τῆς ἀξίας λαμβάνουσι
 βουλόμενοι, ὅπερ ἄδικον μέν ἐστιν, ἐκούσιον δέ. ἀδικοῦνται ἄρα ἑκουσίως·
 ἔστιν ἄρα τι ἀδικεῖσθαι ἑκούσιον. ἀλλὰ τοὐναντίον ἐστίν, ἀδύνατον εἶναι
 ἀδικεῖσθαί τινα ἑκουσίως. τότε γάρ τις ἀδικεῖται, ἅΤε τι πάσχει ἄδικον παρὰ
 τὴν αὑτοῦ βούλησιν· τὸ γὰρ πάσχειν τι παρὰ τὴν ἑαυτοῦ βούλησίν τινα ἐναντίον
 ἐστὶ τῷ λόγῳ τοῦ ἑκουσίου· 2 κλέπτῃ Mullach: κλέπτει
 Bh 7 καὶ (ante τὸ) om. h 11 καὶ Bh: Aristoteles Eurip. fig. 69 Nauck 33
 ἀδικεῖ ἔτι om. h 
 ὥστε οὖ δυνατὸν βούλεσθαί τινα ἀδικισθαι, οὐδὲ τὸν ἀκρατῆ. καὶ
 οὗτος γὰρ ἀγαθὰ βούλεται ἑκυτῷ, καὶ οὐκ ἀνέχεται ἀδικεῖσθαι ἁπλῶς· ταύτης
 δὲ τῆς βλάβης ἀνέχεται, οἴεται γὰρ μὴ βλάπτεσθαι· καὶ
 οἴεται μὲν δέον εἷναι πράττειν ἃ ὠφελήσει, πράττει δὲ τὰ βλάπτοντα, οἰόμενος
 μὴ βλάπτοντα εἶναι· ὥστε οὐ δυνατόν ἐστιν ἀδικεισθαά τινα
 ἑκόντα. ἀπὸ τούτου δὲ καὶ τὰ ἐκ τοῦ ἐναντίου ἐπιχειρήματα λύεται. καὶ γὰρ
 ἀδικεῖ τις, ὅταν βλάπτῃ τινὰ ἑκὼν παρὰ τὴν τοῦ βλαπτομένου βούλησιν· ὁμοίως
 δὲ καὶ ἀδικεῖται, ὅταν ἄδικα πάσχῃ παρὰ τὴν ἑαυτοῦ βούλησιν. τὸ δὲ ἑκόντα
 ἄδικα πάσχειν οὐκ ἔστιν ἀδικεισθαι· ὥσπερ γὰρ τὸ ἄδικον ποιεῖν οὐ πᾶν ἐστιν ἀδικεῖν οὐδὲ ὁ ἄδικα ποιῶν ἄδικος, ὡς ἀνωτέρω δέδεικται,
 οὕτως οὐδὲ πᾶς ὁ πάσχων ἄδικα ἀδικεῖται· ἀλλ’ ὥσπερ ὁ ἀπατῶν
 τὸν νοσοῦντα ἰατρὸς ἢ ὁ κλέπτων τὴν τοῦ μαινομένου μάχαιραν ἄδικα μὲν ποιεῖ,
 ποιεῖ, δὲ οὐκ ἔστι, πρὸς πρὸς σωτηρίαν ὁρᾷ τοῦ νοσοῦντος καὶ οὐ ζημιοῖ ἀλλὰ
 κερδαίνειν ποιεῖ, οὕτω καὶ ὁ ἐν ταῖς διανομαῖς ἐλάττω λαμβάνων ἰῆς ἀξίας οὐκ ἀδικεῖ ἑαυτόν, εἰ καὶ ἄδικα πάσχει· οὐ γὰρ ἵνα βλάψῃ ἑαυτὸν
 ἀνέχεται τῶν ἐλαττόνων ἀξιούμενος, ἀλλ’ ἵνα ὠφελήσῃ μᾶλλον δόξαν μετριότητος
 190 καὶ ἐπιεικείας λαβόντα. ἔπειτα εἰ καὶ
 βλάπτειν ἑαυτὸν ἀνέχεται, οὐκ ἀδικεῖται· κεῖται· οὐ γὰρ παρὰ τὴν αὑτοῦ
 βούλησιν τὰ ἄδικα πάσχει· τοῦτο γάρ ἐστιν ἀδικεῖσθαι. ὁ γὰρ ἀλλαξάμενος τὰ
 βελτίω τῶν ἐλαττόνων, ὥσπερ φησὶν Ὅμηρος τὸν Γλαῦκον τῷ
 Διομήδει δοῦναι χρύσεα χαλκείων, ἑκατόμβοι’ ἐννεαβοίων, οὐκ ἀδικεῖται· βουλόμενος γὰρ ἔδωκεν· ὁ δὲ ἀδικούμενος ἀκουσίως
 βλάπτεται. οὐκ ἄρα δυνατὸν ἀδικεῖσθαί τινα ἑκόντα, βλάπτεσθαι δὲ ἑκόντα
 δυνατον. Περὶ τοὐ πότερον ἀδικεῖ μᾶλλον ὁ διανέμων ἀδίκως ἢ ὁ λαπβάνων. 
 κεφ. ιδ΄· Ῥητέον δὲ ἐκεῖνο, πότερος ἀδικεῖ ὁ διανέμων ἀδίκως καὶ μὴ κατὰ τὸ ἀνάλογον ἢ
 ὁ λαμβάνων τὸ πλέον τῆς ἀξίας τῆς ἑαυτοῦ. φαίνεται δέ, ὅτι ὁ διανέμων ἀδικεῖ
 καθ’ αὑτό, ὁ δὲ λαμβάνων κατὰ συμβεβηκός· ἐκεῖνος γὰρ ἀδικεῖ
 καθ’ αὑτό, ὃς ἑκὼν τοῦτο ποιεῖ. ἑκὼν δέ τις ποιεῖ, ὅταν ᾖ παρ’ αὐτῷ τῆς
 πράξεως ἡ αἰτία καὶ ἡ ἀρχὴ τοῦ ποιεῖν· τῆς δὲ διανομῆς ἡ ἀρχὴ παρὰ τῷ
 διανέμοντι· ὁ ἄρα διανέμων τὸ πλέον ἀδικεῖ καθ’ αὑτό, ἀλλ’ οὐχ
 ὁ δεχόμενος· οὐ γὰρ ἐπ’ αὐτῷ ἐστιν ἡ ἀρχή, καθὼς εἴρηται. οὐ γὰρ ὁ ποιῶν τὰ
 ἄδικα ἀδικεῖν λέγεται, εἰ μὴ κατὰ συμβεβηκός· ὥσπερ λέγεται καὶ
 ἡ χεὶρ φονεύειν ἢ μάχαιρα ἢ λίθος, παρ’ οἷς οὐκ ἔστιν ἀρχὴ τοῦ φόνου, οὐδὲ
 ἀφ’ ἑαυτῶν πράττουσιν· ἄδικα μὲν γὰρ ποιοῦσιν, ἀδικοῦσι δὲ οὐδαμῶς. ὁ δὲ
 διανέμων ἀδίκως, εἰ μὲν ἀγνοῶν τοὺς νόμους ἔξω τοῦ νομικοῦ δικαίου ἔκρινεν,
 οὐκ ἀδικεῖ κατὰ τὸν νόμον, οὐδὲ ἄδικος ἡ κρίσις ἐστίν· ἕτερον δὲ τρό|πον
 ἀδικεῖ, λέγω δὴ κατὰ τὸ φυσικὸν δίκαιον. ἄλλο 191 
 13 ζημιοῖ B: ζημιοῦν h 21 Homer. II. Z 230 27 πότερος
 Β. πότερον h τὸ om. h 
 γὰρ τὸ νομικὸν δίκαιον καὶ ἄλλο τὸ φυσικόν, οἷον νόμου ὄντος
 τὸν ἀριστέα πλέον ἔχειν ἐν ταῖς διανομαῖς, ὁ διανέμων ἀγνοήσας τὸν νόμον τῶν
 ἴσων τοῖς ἄλλοις ἠξίωσεν· οὗτος τοίνυν κατὰ μὲν τὸ νομικὸν διαιὸν οὐκ
 ἠδίκησεν, ἠγνόησε γὰρ τὸν νόμον· ὁ δι᾿ ἄγνοιαν ἄγνοιαν ἰὰ ἄδικα πράττων οὐκ
 ἀδικεῖ· ἐπεὶ δὲ καὶ φυσικὸς νόμος ἐστὶ τοὺς εὐεργέτας
 ἀντευποιεῖν, καὶ μὴ ἀγνοῶν, ἅτε φυσικὸν ὄντα, παρέβη, κατὰ τοῦτον ἄδικός
 ἐστιν· εἰ δὲ καὶ τὸν νόμον γινώσκων καὶ τὸ φυσικὸν δίκαιον παρέβη, καὶ
 ἀδίκως ἔκρινε, καὶ τὸ πλέον ἔνειμεν ᾧ μὴ. προσῆκεν, οὐ μόνον
 ἰὸν λαβόντα πλεονεκιτῖν ἐποίησεν, ἀλλὰ καὶ αὐτὸς πλεονεκτεῖ. καὶ γὰρ εἴτε
 διὰ φιλίαν ἢ δι’ ἔχθραν ἡ διὰ δῶρα ἠδίκησε, συμμερίζεται τὸ
 ἀδίκημα· πλεονεκτεῖ γὰρ καὶ αὐτὸς ἢ χάριτος πρὸς τὸν φίλον ἢ τιμωρίας εἰς
 τὸν ἐχθρὸν ἢ ἀργυρίου, καὶ διὰ τοῦτο καὶ αὐτὸς κοινωνεῖ τοῦ ἀδικήματος τῷ
 πλέον λαβόντι· καθάπερ γὰρ εἰ ἀγρόν τις ἀδίκως, ᾧ μὴ προσῆκεν, ἔδωκεν
 ἀργυρίου, συμμερίσασθαι λέγεται τὸν ἀγρὸν τῷ λαβόντι (καίτοι οὐκ καίτοι
 ἔλαβεν ἀργύριον), οὕτω καὶ ὁ ἐν ταῖς διανομαῖς ἀδικήσας, ἵνα ἢ
 ἑαυτῷ ἢ φίλῳ χαρίσηται; μετέχει τοῦ πλεονεκτήματος καὶ
 συμμερίζεται τὸ ἀδίκημα· καὶ ὁ μὲν λαβὼν πλέον μὲν ἔχει καὶ ἄδικα ἐποίησεν,
 οὐκ ἠδίκησε δέ, εἰ μὴ δώροις ἢ ἄλλῃ τινὶ πειθοῖ τὸν διανομέα παρέπεισεν, ὁ
 δὲ διανομεὺς καὶ τὸ πλέον ἔχει ὃν εἴρηται τρόπον καὶ ἄδικός ἐστι. Ὅτι οὐ ῥᾴδιον παντὶ ἑκάστοτε ἄδικον ἢ δίκαιον εἷναι. κεφ. ιε΄· 192 Τινὲς δὲ τὸ ἀδικεῖν ἢ δίκαιον εἶναι ῥᾴδιον νομίζουσι, καὶ ἅμα τῶ θελῆσαι
 δυνατὸν εἶναι δίκαιον ἢ ἄδικον γενέσθαι· τοῦτο δὲ οὐχ οὕτως ἔχει. τὸ μὲν γὰρ
 πρᾶξαι τὰ δίκαια ἢ τὰ ἄδικα καὶ ἢ δοῦναι ἀργύριον ἢ πατάξαι τὸν πλησίον
 ῥᾴδιόν ἐστι καὶ τοῦ βουλομένου· τὸ δὲ ἢ δικαιοσύνης ἕξιν ἔχειν
 ἢ ἀδικίας, ὃ χρόνου καὶ ἀσκήσεως δεῖται, δι’ ἃς ἕξεις ἢ δίκαιός τις ἢ ἄδικος
 λέγεται, τοῦτο δὲ οὐκ ἔστιν ἐφ’ ἡμῖν, ὥστε ἅμα τῷ βούλεσθαι καὶ
 ῥᾴδιον εἶναι κτήσασθαι. ὁμοίως δὲ νομίζουσι καὶ τὴν γνῶσιν τῶν δικαίων καὶ
 τῶν ἀδίκων ῥᾳδίαν εἶναι, καὶ τὸ δύνασθαι ταῦτα γινώσκειν οὐδὲν οἴονται σοφὸν
 εἶναι· ὅτι περὶ ὧν οἱ νόμοι λέγουσιν, οὐ χαλεπὸν συνιέναι.
 ταῦτα δὲ εἶναί φασι τὰ δίκαια· οὐκ εἰσὶ δέ, εἰ μὴ κατὰ συμβεβηκός· οὐ γὰρ
 ἁπλῶς οὕτω πραττόμενος ὁ νόμος δίκαιός ἐστιν ἑκάστοτε καὶ ὡς ἔτυχε
 τελούμενος καὶ παρ’ ὧν, ἀλλ’ ὡς δεῖ καὶ ὅτε δεῖ καὶ παρ᾿ ὧν δεῖ. τὸ δὲ ταῦτα
 καθ’ ἕκαστον τῶν νόμων εἰδέναι δυσχερέστερόν ἐστι τοῦ τὰ ὑγιεινὰ εἰδέναι·
 ἐπεὶ κἀκεῖ μέλι καὶ οἶνον καὶ ἐλλέβορον καὶ καῦσιν καὶ τομὴν
 εἰδέναι ῥᾴδιον, ἀλλὰ πῶς δεῖ τούτων ἕκαστον πρὸς τὴν ὑγίειαν
 τάξαι, καὶ τίνι προσενεκτέον καὶ πότε, τοσοῦτον ἔργον, ὅσον ἰατρὸν εἶναι.
 διὰ ταῦτα δὴ καὶ τὸν δίκαιον νομίζουσι δύνασθαι ἀδικεῖν οὐδὲν ἔλαττον τοῦ
 ἀδίκου ἀλλὰ καὶ πλέον, διὰ τὸ ἄδικα δύνασθαι πράττειν· δύναιτο γὰρ ἂν καὶ
 πατάξαι τὸν οὐδὲν ἠδικηκότα κότα καὶ ὑφελέσθαι τὰ ἀλλότρια, καὶ
 ὁ ἀνδρεῖος ῥῖψαι τὴν ἀσπίδα καὶ 1 γὰρ h: μὲν B 2 πλέον
 Mullach: πλέα Bh 
 φυγεῖν· ἀλλ’ οὗ τὸ τὰ ἄδικα πράττειν | ἀδικεῖν ἐστιν οὐδὲ τὰ
 τοὐ δειλοῦ 193 πράττειν δειλαίνειν ἐστί, πλὴν
 κατὰ συμβεβηκός· ἀλλ’ ἁ τὸ μετὰ τῆς ἕξεως ταῦτα πράττειν, τοῦτό ἐστι τὸ
 δειλαίνειν ἢ ἀδικεῖν· ὅταν τις οὐκ ἐθέλων άπλῶς, ἀλλὰ πάθει κινούμενος
 δειλίας φεύγῃ ἢ τῷ ἕξιν ἔχειν ἀδικίας ἀδικῇ, ὥσπερ καὶ τὸ
 ἰατρεύειν καὶ τὸ ὑγιάζειν, οὐ τὸ τέμνειν ἢ φαγρμακεύειν ἢ μὴ φαρμακεύειν
 ἐστίν, ἀλλὰ τὸ ὡς δεῖ καὶ ὅτε δεῖ, ταῦτα ποιεῖν ἕξιν ἰατρικῆς ἔχοντα. τὸ μὲν
 οὗν ἐπανορθωτικὸν καὶ διανεμητικὸν δίκαιον, περὶ ὧν εἰπεῖν προὔκειτο, τίνα
 ἐστὶ καθ’ αὑτὰ καὶ ὅπως ἔχει, διωρισάμεθα. μέθᾳ. νῦν δὲ ῥητέον
 ἐστί, πῶς ἔχει τὸ δίκαιον πρὸς τὸ ἐπιεικὲς καὶ ἡ δικαιοσύνη
 πρὸς τὴν ἐπιείκειαν, ἐκεῖνο μόνον τῷ περὶ τοῦ δικαίου λόγῳ προσθέντες, ὅτι
 τὸ διανεμητικὸν καὶ διορθωτικὸν δίκαιον ἐν ἐκείνοις ἐστίν, οἳ μετέχουσι τῶν
 ἁπλῶς ἀγαθῶν, οἷον πλούτου #x003E; δόξης, ἐν οἷς καὶ ἔλλειψις εὑρίσκεται· ἐν
 γὰρ δόξῃ καὶ ὑπερβάλλειν δυνατὸν τὸ δέον καὶ ἐλλείπειν ὁμοίως καὶ ἐν πλούτῳ·
 ἐπὶ γὰρ τῶν οὕτως ἐχόντων ἡ ἰσότης καὶ ἡ ἀναλογία ζητεῖται· καὶ
 τοῖς μετέχουσι τούτων τοῦ διανεμητικοῦ δικαίου χρεία καὶ τοὐ διορθωτικοῦ.
 ἀλλ’ ἐν μὲν τοῖς θεοῖς οὐκ ἔχει χώραν ἡ ἀνισότης οὐδὲ ὑπερβολή
 ἐστιν ἐν ἐκείνοις οὐδὲ ἔλλειψις, ὅθεν οὐδὲ χρεία τῆς τοιαύτης δικαιοσύνης,
 ἀλλ’ οὐδὲ ἐν τοῖς φαύλοις παντάπασι τῶν ἀν’· θρώπων καὶ ὑπὸ τρυφῆς καὶ τῆς
 ἄλλης μοχθηρίας διεφθαρμένοις· τοῖς γὰρ ὑγιάζεσθαι μέλλουσιν
 ἀνάγκη τι μόριον ὑγιὲς ἔχειν, ἵν’ ἐκεῖθεν ὁ τρὸς ἀπανακαλέσηται τὴν ὑγίειαν·
 οἱ δὲ παντάπασι διαφθαρέντες οὐ δύνανται θεραπευθῆναι· ὅθεν οὐδ’ ἐν αὐτοῖς
 ἔχει χώραν τὸ δί|καίον· ἐν 194 ἐκείνοις δέ ἐστι
 τῶν ἀνθρώπων, ὅσοι βούλονται τὰ δίκαια καὶ ποιοῦσι κατὰ τὴν ἀνθρωπίνην
 δύναμιν καὶ αὖθις ἁμαρτάνουσιν ὅσον ἀνθρώποις προσῆκε. Περὶ ἐπιεικείας καὶ τοῦ ἐπιεικοῦς. κεφ. ιζ. Περὶ δὲ ἐπιεικείας καὶ τοῦ ἐπιεικοῦς πῶς ἔχει ἡ μὲν ἐπι- είκεια πρὸς
 δικαιοσύνην. τὸ δ’ ἐπιεικὲς πρὸς τὸ δίκαιον, ἀκό- λουθόν ἐστιν εἰπεῖν. καὶ
 γὰρ οὔτε πάντῃ ταὐτά ἐστιν οὔτε ἕτερα τῷ γένει. καθόσον μὲν γὰρ
 τὸ ἐπιεικὲς ἐπαινεῖται μᾶλλον τοῦ δικαίου, καὶ ὁ ἐπιεικὴς ἀνὴρ
 τοῦ δικαίου βελτίων δοκεῖ· ἔτι δὲ καὶ ἐπὶ τὰ ἄλλα μεταφέρομεν, ὅταν ἐπαινεῖν
 δέῃ τινὰ τῶν ἀρετῶν· καὶ γὰρ ἐπιεικεστέραν τήνδε ἐκείνης λέγομεν, τὸ βέλτιον
 δηλοῦντες, οὐ τὸ δικαιότερον· κατὰ τοῦτο ἄλλη τις δοκεῖ εἶναι παρὰ τὴν
 δικαιοσύνην ἡ ἐπιείκεια. πάλιν δὲ τῷ λόγῳ ἀκολουθοῦσι φαίνεται
 ἄτοπον, εἰ τὸ ἐπιεικὲς ἄλλο παρὰ τὸ δίκαιον ὅν ἐπαινετόν ἐστιν· εἰ γὰρ
 ἐπαινετόν, δίκαιόν ἐστι· πᾶν γὰρ ἐπαινετὸν δίκαιον, καὶ ἡ δικαιοσύνη τελεία
 ἐστὶν ἀρετή, ὡς ἐν τοῖς ἀνωτέρω δέδεικται· εἰ δὲ οὐκ ἔστι δίκαιον, οὐδὲ
 ἐπαινετόν· ἢ εἰ τὸ ἐπιεικὲς ἐπαινετόν, τὸ δίκαιον οὐκ ἔστιν ἐπαινετόν· ἡ μὲν
 οὖν ἀπορία σχεδὸν διὰ ταῦτα συμβαίνει, ἔχει 
 1 οὐδὲ τὸ τὰ τοῦ h 4 τῷ h : τὸ Β 11 προσθέντες Bh:
 προσθεῖσιν Mullach 12 οἲ Β: ἃ h ἢ h: om. Β 29 πάντη B: πάντα h 37 cf. p.
 87,27 
 δὲ καὶ ἀμφότερα ὀρθῶς, τό τε ἓν εἶναι τὸ δίκαιον καὶ τὸ
 ἐπιεικὲς καὶ τὸ διαφέρειν, καὶ οὐδὲν ἀλλήλοις ἐναντιοῦνται. τὸ γὰρ ἐπιεικὲς
 καὶ δίκαιόν ἐστι καὶ δικαίου τινὸς βέλτιον· καὶ οὐχ ὡς ἑτερογενὲς τοῦ
 δικαίου βέλτιόν ἐστιν αὐτοῦ, ἀλλ’ ὡς μέρος ἄλλου μορίου ὁμογενοῦς· καὶ
 σπουδαίου ὄντος καὶ αὐτοῦ καὶ δικαίου, τὸ ἐπιεικὲς δίκαιον
 σπουδαιότερόν ἐστι. ταύτην δὲ τὴν | ἀπορίαν εἰσήγαγεν, ὅτι τὸ ἐπιεικὲς
 δίκαιον μέν ἐστιν, οὐ κατὰ 195 νόμον δέ· οὐ γὰρ
 περιέχεται ὑπὸ νόμου, ἀλλ’ ἔστιν ἐπανόρθωμα δικαίου νομίμου. τὸ δὲ αἴτιον
 τῆς διορθώσεως, ὅτι ὁ μὲν νόμος ἅπας καθόλου διορίζεται· ἐπ’ ἐνίοις δὲ τῶν
 καθ’ ἕκαστα οὐ δυνατὸν ἐφαρμόζειν κατὰ τὸν ὀρθὸν λόγον διὰ τὸ
 τὸν μὲν νόμον ὡρισμένον εἶναι καὶ εἰς ὡρισμένον τι σκοπεῖν, τὰ δὲ καθ’
 ἕκαστα ἀόριστα καὶ ἄλλοτε ἄλλως ἔχοντα, οἷον ὁ νόμος κελεύει καθόλου πάντα
 τὸν ἐπὶ τὸ τεῖχος ἀνελθόντα ξένον ἀποθνήσκειν· ἀνελθὼν <δέ>
 τις ἠρίστευσεν· εἰ τοίνυν ἐφαρμόσομεν τὸν νόμον τῷ ἀριστεῖ καὶ
 ἀποκτείνομεν, παρὰ τὸν ὀρθὸν λόγον καὶ τὸ δίκαιον ποιήσομεν. 
 ὁμοίως δὲ καὶ ἐπὶ ἄλλων πολλῶν ἔχει· τοῦτο δὲ τὸ ἁμάρτημα οὐκ ἔστιν ἐν τῷ
 νόμῳ οὐδὲ ἐν τῷ νομοθέτῃ ἀλλ’ ἐν τῇ τῶν πραγμάτων φύσει. ὁ γὰρ νόμος, ἐπεὶ
 ἀδύνατον τὰ κατὰ μέρος πάντα περιλαβεῖν ἀόριστα ὄντα, τὸ ὡς ἐπὶ τὸ πλέον
 λαμβάνει καὶ πρὸς τοῦτο βλέπων νομοθετεῖ· καὶ οὐκ ἀγνοῶν τὸ ἁμάρτημα ὁ
 νομοθέτης ἀπροσθιόριστον ἀφῆκε τὸν νόμον ἀλλὰ διὰ τὸ μὴ δυνατὸν
 εἶναι τὴν τῶν πραγμάτων φύσιν διορισμῷ καθυποβληθῆναι ἄλλοτε ἄλλως ἐχόντων.
 ἀόριστος γάρ ἐστιν ἡ τῶν πρακτῶν ὕλη καὶ πολλὰς ἔχει τὰς
 μεταβολάς. διὰ τοῦτο τῶν ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστον συμβαινόντων οἱ νομοθέται
 στοχάζονται· τὸ γὰρ ξένον ἐπὶ τὸ τεῖχος ἀνιόντα κατὰ τὸν καιρὸν τοῦ πολέμου
 τὴν πόλιν ὠφελῆσαι, ἐπ’ ἐλάχιστα συμβαίνει, πλέον δὲ ἐνδέχεται
 κατὰ τῆς πόλεως ἀνέρχεσθαι. ἐπεὶ τοίνυν ἀναγκαῖον εἰδέναι πῶς δεῖ τοὺς
 τοιούτους νόμους τηρεῖν καὶ ὅτε καὶ ἐπὶ τίσιν, ἔδει τινὰ ἕξιν εἶναι καθ’ ἣν
 δυνησόμεθα τὰ τοιαῦτα ἐπανορθοῦν ἁμαρτήματα· αὕτη δέ ἐστιν ἡ ἐπιείκεια, καθ’
 ἣν τὸ ἐλλεῖπον ἀναπληροῦται τοῦ 196 νόμου καὶ
 τὸ ἁμάρτημα ἐπανορθοῦται καὶ ὁ προσδιορισμός, ὃν ἐκεῖνος παρέλιπε, διὰ τὸ πάντα τὰ κατὰ μέρος οὐκ εἰδέναι, προστίθεται· ἐρεῖ γὰρ
 ὁ ἐπιεικής, πάντα τὸν ἀνιόντα ξένον ἀποθνήσκειν, εἴγε ἐπιβουλεύσων ἀνῆλθεν,
 εἰ δὲ ἠρίστευσεν, οὐ μόνον σωτηρίας ἀλλὰ καὶ γερῶν ἀξιωθήτω· ταῦτα δὲ καὶ
 αὐτὸς ἄν εἶπεν ὁ νομοθέτης, εἴγε παρῆν· καὶ εἰ ᾔδει, ἐνομοθέτησεν ἄν. τὸν
 αὐτὸν δὲ τρόπον καὶ τοὺς ἄλλους τοὺς ὁμοίους νόμους ὁ ἐπιεικὴς
 ἐπανορθώσεται. διὰ τοῦτο ἡ ἐπιείκεια δίκαιον μέν ἐστι καὶ βέλτιόν τῖόν τινος δικαίου, οὐ τοῦ καθόλου δικαίου ἀλλὰ τοῦ νομικοῦ, τοῦ διὰ τὸ
 καθόλου ἁμαρτάνοντος. καὶ ἔστιν αὕτη ἡ φύσις ἡ τοῦ ἐπιεικοῦς ἐπανόρθωμα τοῦ
 νόμου, καθ’ ὅσον ἁμαρτάνει καὶ ἐλλιπής ἐστι διὰ τὸ καθόλου· τοῦτο γὰρ αἴτιον
 καὶ τοῦ μὴ πάντα τὰ δικαίως γινόμενα κατὰ νόμον εἶναι, ὅτι
 καθόλου καὶ τῶν ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστον οἱ νόμοι. καὶ διὰ τοῦτο 1 καὶ τὸ ἐπιεικὲς om. h 13 δὲ h: om. Β ἐφαρμόσωμεν h 14
 ἀποκτείνωμεν h 29 ὁ προσδιορισμὸς Mullach: τὸν προσδιορισμόν Bh 30 τὰ
 om. h 31 ἐμβουλεύσων h 35 καὶ om. h 
 μασιν, ἄλλοτε ἄλλως ἔχοντα ἄλλοτε ἄλλως καὶ αὐτοῖς ἔχουσι· τῶν
 γὰρ ἀορίστων ἀόριστος καὶ ὁ κανών ἐστιν, ὥσπερ καὶ τῆς Λεσβίας οἰκοδομῆς ὁ
 μολίβδιος κανών, ὃς μετεκινεῖτο πρὸς τὸ σχῆμα τοῦ τοῦ λίθου· 
 τὸν αὐτὸν γὰρ τρόπον καὶ τὰ ψηφίσματα πρὸς τὰ πράγματα
 μεταβάλλονται. τί μὲν οὖν ἐστι τὸ ἐπιεικὲς καὶ ἡ ἔπιε ἷκε ία, καὶ ὅ τι
 δίκαιον, καὶ πῶς ἔχει πρὸς τὸ καθόλου δίκαιον, καὶ τίνος βέλτιον δικαίου,
 εἴρηται. δῆλος δὲ ἀπὸ τούτων καὶ ὁ ἐπιεικὴς τίς ἐστιν· ἔστι γὰρ ὁ τῶν
 εἰρημένων προαιρετικὸς καὶ πρακτικός, καὶ ὁ μὴ [ὁ] ἐπὶ τὸ
 χεῖρον ἀλλὰ ἐλαττωτικός, | καίπερ ἔχων τὸν 197 
 νόμον βοηθόν· καὶ ἡ ἕξις αὕτη ἐπιείκεια, δικαιοσύνη τις οὖσα, καὶ οὐκ ἄλλη
 τις παρὰ ταύτην καὶ διάφορος ἕξις. Ὄἰὶ οὐ δυνατὸν ἀδικεῖσθαι ἑκόντα. κέω. ἵζ’. Ῥητέον δὲ περὶ τοῦ ἀδικεῖσθαι τελεώτερον, εἰ δύναταί ποτε ἑκούσιον εἶναι. ἐπεὶ τοίνυν ἡ δικαιοσύνη καὶ ἡ ἀδικάς ἡ μὲν καθολική τίς ἐστι καὶ
 τελεία ἀρετή, καθὼς δέδεικται, ὁμοίως δὲ καὶ ἡ ἀδικία κακία, ἡ δὲ μερική,
 φανερὸν ὅτι οὔτε κατὰ τὴν καθόλου οὔτε κατὰ τὴν μερικὴν ἀδικίαν δυνατόν τινα ἑαυτὸν ἀδικεῖν· δοκεῖ δὲ δυνατὸν εἶναι. διὰ ταῦτα, τοῦ
 νόμου μὴ κελεύοντος ἑαυτόν τινα ἀποκτείνειν, παράνομόν ἐστι τὸ ἑαυτόν τινα
 ἀποικτείνειν· ὃ γὰρ μὴ κελεύει ὁ νόμος, ἀπαγορεύει· τὸ δὲ·
 παράνομον ἄδικον, καὶ ἀδικεῖ ὁ ἑαυτὸν ἀποκτείνας· ὁ δὲ ἀδικῶν τινὰ ἀδικεῖ.
 δῆλον δὴ ὅτι ἑαυτὸν ἀδικεῖ· τοῦτο δὲ καὶ ἑκουσίως ἐποίησεν· ἑκουσίως ἄρα
 ἀδικεῖται. ἔτι δὲ καὶ ὁ παρὰ τὸν νόμον βλάπτων τινὰ καὶ μὴ ἀμυνόμενος καὶ
 ἀντιβλάπτων, ἀλλὰ προκατάρχων τῆς βλάβης, ἑκὼν ἀδικεῖ, ὅταν καὶ
 γινώσκῃ τὴν βλάβην καὶ τὸν βλαπτόμενον καὶ τἄλλα τὰ περὶ τὸ 
 πρᾶγμα· ὁ δὲ δι’ ὀργὴν ἑαυτὸν ἀποσφάξας οὔτε ἀμύνεται ἑαυτὸν καὶ γινώσκει
 καὶ τὴν καὶ τὴν βλάβην καὶ πάντα τὰ περὶ τὸ πρᾶγμα, ἑκὼν ἄρα ἀδικεῖ· εἰ δὲ
 ἑκὼν ἀδικεῖ, καὶ ἑκὼν ἀδικεῖται. διὰ ταῦτα μὲν οὖν δοκεῖ δυνατὸν εἶναι
 ἑκουσίως ἀδικεῖσθαί τινα κατὰ τὴν καθόλου ἀδικίαν, ἥτις ἐστὶν
 ἐναντία τῇ καθόλου δικαιοσύνῃ, ἥτις χρῆσίς ἐστι πάσης ἀρετῆς. τὸ γὰρ δι’
 ὀργὴν ἑαυτὸν ἀποσφάττειν ἐναντίον ἐστὶ τῷ | κατὰ τὴν πραότητα 198 νόμῳ. τοῦτο δὲ ὅτι ἀδύνατόν ἐστιν, ἀπὸ τῶν
 προειρημένων ἐδείχθη· 6 γὰρ ὁρισμὸς τοῦ ἀδικεῖσθαι ἐναντίος ἐστὶ τῷ τοῦ
 ἑκουσίου λόγῳ. ἑ δὲ ἐναντίος λόγος, καθόσον μὲν ἑκουσίως ἀδικεῖν φησι τὸν
 ἀποσφάξαντα ἑαυτόν, ἀληθεύει, καθόσον δέ φησιν αὐτὸν ἑαυτὸν
 ἀδικεῖν, ψεύδεται·. οὐ γὰρ αὐτὸς ἀδικεῖται, οὐ γὰρ παρὰ τὴν βούλησιν αὐτοῦ
 τὸ κακόν, ἀλλὰ ἡ πόλις, ἥ ζημιοῦται στρατηγὸν ἢ στρατιώτην ἢ οἰκοδόμον ἡ
 πολίτην ἁπλῶς, καὶ παρὰ τὴν· αὐτῆς βούλησιν. διὰ τοῦτο καὶ ὡς ἠδικημένη
 δίκας ἀπαιτεῖ παρ᾿ αὐτοῦ, ἀμυνομένη αὐτὸν δι’ ὧν ἔξεστιν· οὐ
 γὰρ ἐᾷ θάπτειν τὸ σῶμα. 2 ἔχοντα ἄλλοτε ἄλλως om. h
 γὰρ B: δὲ h 9 ὁ μὴ ὁ B: ὁ μὴ h 13 ἑκόντα B: ἑαυτόν h 
 κατὰ μὲν οὖν τὴν καθόλου ἀδικίαν, ὅτι οὐχ ἑκούσιον τὸ
 ἀδικεῖσθαι, δέδεικται· κατὰ δὲ τὴν μερικήν, ἥτις ἐστὶν ἡ πλεονεξία, πῶς
 δυνατὸν ἑαυτόν τινα ἀδικεῖν; εἰ γὰρ τὸ ἀδικεῖν κατὰ ταύτην τὴν ἀδικίαν οὐδὲν
 ἄλλο ἐστὶν ἢ τὸ πλέον ἔχειν θατέρου, ἕξει αὐτὸς ἑαυτοῦ πλέον ὁ ἑαυτὸν
 ἀδικῶν. εἰ δὲ πλέον ἑαυτοῦ, καὶ ἔλαττον· καὶ εἴη ἄν τὸ αὐτὸ καὶ
 προσθήκη αὐτῷ καὶ ἀφαίρεσις, ὅπερ ἀδύνατον· ἀνάγκη γὰρ τὸ τοιοῦτον δίκαιον
 τὸ ἐλάχιστον ἐν δυσὶν εἶναι· οὕτω γὰρ δυνατὸν καὶ ἀφαίρεσιν καὶ προσθήκην
 γενέσθαι· καὶ <τὸ> ἀδικεῖσθαι καὶ τὸ ἀδικεῖν. ἔτι
 δὲ ἀνάγκη ἀδικοῦντα τοῦ ἀδικουμένου πρότερον τὴν βλάβην ποιεῖν, καὶ ἑκουσίως
 καὶ ἐκ προαιρέσεως βλάπτειν· ὁ γάρ, διότι ἔπαθε, τὸ αὐτὸ
 ἀντιποιῶν, οὐ δοκεῖ ἀδικεῖν. τὸν δὲ ἑαυτὸν ἀδικοῦντα ἀνάγκη κατὰ ταὐτὸν καὶ
 ἀδικεῖν καὶ ἀδικεῖσθαι· διὰ τὸ τὸν αὐτὸν εἶναι καὶ ἀδικοῦντα καὶ ἀδικούνενον
 καὶ ἅλλα καὶ ἀδικεῖν καὶ ἀδικεῖσθαι· δεῖ | ἄρα ἐν πλείοσιν εἶναι ταύτην τὴν
 ἀδικίαν· 199 οὐκ ἄρα δυνατὸν αὐτόν τινα ἑαυτὸν
 ἀδικεῖν. πρὸς δὲ τούτοις ὁ ἀδικῶν οὐδὲν ἄλλο ἐστὶν ἢ ὁ ποιῶν τὰ
 κατὰ μέρος ἀδικήματα· καὶ χωρὶς τῶν καθ’ ἕκαστα οὐ δύναταί τις ἀδικεῖν οὔθ’
 ὅλως ἄλλο τι ποιεῖν. τὰ δὲ κατὰ μέρος κλοπὴ ὕβρις πληγαὶ τοιχωρυχία· οὐδεὶς
 δὲ ἢ κλέπτει τὰ ἑαυτοῦ ἢ τὸν ἑαυτοῦ τοῖχον διορύττει ἢ ἑαυτὸν ὑβρίζει ἢ
 πλήττει. ὅλως δὲ ἐλέγχεται ψεῦδος εἶναι τὸ ἑαυτόν τινα ἀδικεῖν καὶ ἑκουσίως
 ἀδικεῖσθαι διὰ τοῦ ὁρισμοῦ τοῦ ἀδικεῖσθαι, ὅ ἐστι τὸ ἄδικα
 πάσχειν παρὰ ἰὴν αὑτοῦ βούλησιν. Ὁτι χεῖρον κακὸν τὸ ἀδικεῖν τοῦ ἀδικεῖσθαι. κεφ. ιη΄. Φανερὸν δέ, ὅτι ἄμφω μὲν φαῦλα, καὶ τὸ ἀδικεῖσθαι καὶ τὸ ἀδικεῖν, καὶ γὰρ
 ἄμφω τοῦ μέσου ἔξω πίπτουσι, καὶ τὸ μὲν ἀδικεῖν πλέον ἐστί, τὸ
 δὲ ἀδικεῖσθαι ἔλαττον, τὸ δὲ δικαιοπραγεῖν ἴσον καὶ μέσον, ὥσπερ τὸ ὑγιεινὸν
 ἐν ἰατρικῇ καὶ τὸ εὐεκτικὸν ἐν γυμναστικῇ· ἄμφω μὲν οὖν φαῦλα, χεῖρον δέ
 ἐστι τὸ ἀδικεῖν. τὸ μὲν γὰρ ἀδικεῖν καὶ κακόν ἐστι καὶ ψέγεται· καὶ κακὸν ἢ
 κατὰ τελείαν κακίαν, ἤτοι τὴν καθόλου ἀδικίαν, ἢ τὴν μερικήν·
 καὶ ἢ ἑκουσίως καὶ μετὰ προαιρέσεως, ὅ ἐστι τὸ τελείως ἀδικεῖν
 ἢ ἑκουσίως μέν, οὐ μετὰ προαιρέσεως δέ, ὅπερ ἐγγύς ἐστι τοῦ ἀδικεῖν, καὶ οὐ
 τέλειον· οὐ γὰρ ἅπαν ἑκούσιον βλαβερὸν τοὐ πλησίον καὶ ἄδικον. τὸ δὲ
 ἀδικεῖσθαι κακὸν μέν ἐστιν, οὐ ψέγεται δέ, ὅτι μὴ διὰ πονηρίαν ἢ ἄλλην τινὰ
 κακίαν ἀδικεῖταί τις. καθ’ αὑτὸ μὲν οὖν τὸ ἀδικεῖσθαι ἧττον κακόν ἐστι τοῦ
 ἀδικεῖν· κατὰ συμβε|βηκὸς δὲ οὐδὲν 200 
 δὲν κωλύει καὶ χεῖρον εἶναι, διότι συνέβη πολλάκις τὸ
 ἀδικεῖσθαι μείζονος βλάβης αἴτιον γενέσθαι ἢ τὸ ἀδικεῖν· ὥσπερ εἴ τις διὰ τὸ
 ἀδικεῖσ·θαι ὀργισθεὶς πῦρ ἀνῆψε τῇ τοῦ ἀδικοῦντος οἰκίᾳ, ἐκεῖθεν δὲ συνέβη
 πᾶσαν εμπρησθηναι τὴν πόλιν. ὅμως δὲ καὶ ουτω μεῖζον κακὸν τὸ αοικειν· οὐδὲν
 γὰρ αὐτὸ ἑαυτοῦ χεῖρον διὰ τὰ συμβεβηκότα· ἐπεὶ οὐδὲ πλευρῖτις 8 τὸ ex Aristotele addidi τὸ (altermu) Β: om. h 31 τοῦ
 Bh: τῷ Mullach 
 ἔλαττον κακὸν τοῦ προσπταισυατος. διότι συνέβη τινὰ
 πρσπταίσαντα ὑπὸ τῶν πολεμίων ληφθῆναι καὶ ἀποθανεῖν. τὸ μὲν οὖν κυρίως
 δίκαιον καὶ ἄδικον καὶ δικαιοσύνη καὶ ἀδικία τὰ εἰρημένα ἐστί.
 λέγεται δὲ καὶ ἄλλο οὐ κυρίως ἀλλὰ κατὰ μεταφορὰν καὶ ὁμοιότητα τοῦ δικαίου,
 ὅπερ ἔχει τις πρὸς τὰ ἑαυτοῦ, ὥσπερ ὁ δεσπότης πρὸς τὸν δοῦλον
 καὶ ὁ πατὴρ πρὸς τὸν υἱόν. καθ’ ὃ καὶ ἡ ψυχὴ πρὸς ἰὰ ἑαυτῆς μέρη δικαία
 λέγεται ἢ ἄδικος· καὶ τὸ λογικὸν τοῦ ἀλόγου διέστηκε· καὶ τὸ μὲν λογικὸν
 ἄρχει καὶ τάττει, τὸ δὲ ἄλογον ἄρχεται καὶ τάττεται. πρὸς ὃ δή τινες
 βλέποντες νομίζουσιν ἀδικεῖν τινα ἑαυτὸν καὶ δικαιοῦν· ὅτι ποτὲ μὲν ὁ λόγος
 ἀκολουθεῖ τῷ ἀλόγῳ, ποτὲ δὲ ἀντίκειται, ὅταν τις ποιῇ παρὰ τὰς
 ἑαυτοῦ ὀρέξεις· καὶ ἔχουσιν ὥσπερ ἄρχον πρὸς [τὸ] ἀρχόμενον·
 καὶ δίκαιόν ἐν αὐτοῖς, ὅπερ ἐν ἀρχομένῳ καὶ ἄρχοντι. περὶ μὲν οὖν
 δικαιοσύνης καὶ τῶν ἄλλων τῶν ἠθικῶν ἀρετῶν διωρίσθω τὸν τρόπον τοῦτον. 11 πρὸς τὸ ἀρχόμενον Β: πρὸς ἀρχόμενον· h