καὶ ταῦτα

ἀκούων ἡδόμην τε καὶ τῶν ἐλπίδων εἰς λύσιν τῆς

ἀποκηρύξεως ἀνέμενον τὸ τέλος. ὃ καλῶς ποιοῦν ἥκει. 

μέγας ἡμῖν, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, Θεμιστοκλῆς ἐν βου-

λαῖς, ἐν ἔργοις, ἐν λόγοις, ἐν ὅπλοις, ἐν γῇ, ἐν θα-

λάττῃ, ἐν τοῖς Ἕλλησιν, ἐν τοῖς βαρβάροις. καὶ διὰ

τὴν τούτου γνώμην οἷς ἠκολουθοῦμεν ἡγεμόσι, τού-

των πεφήναμεν βελτίους. λύεται δὴ μετὰ τῶν κοινῶν 

φόβων καὶ τῆς ἀποκηρύξεως ἡ γνῶσις καὶ τὸ εἰκὸς ὁ

καιρὸς λαμβάνει. ὥσπερ γὰρ πρότερον ἐκείνων ἴδει

τῶν τοῦτον | σωφρονιούντων, οὕτω νῦν τῆς RIV 378

ἀρετῆς ἀνωμολογημένης πεπαῦσθαι χρὴ ταῦτα ὧν πρό-

τερον ἔδει. 15. Ἀλλ’ οὐ βούλομαί φησιν. ἀλλὰ βουλήθητι.

τὸ γὰρ ἐθέλειν ἄμεινον, ἔνθα ἂν ᾖ τὸ μὴ βούλεσθαι

 3 Plat. Gorg. p. 494 C 14 Thuc. I 94 sq. 

 1 γινομένων I 3 νικόκλεις I | εἶδ’ C 4 εἰ Ma sed ς

Spdd m 5 6 ἐμβέβληται CMa 8 κίνησιν C | καὶ τοιαῦτα ἃ

ἀκούων coni Re 10 ποιοῦν Lau sed ποίων in marg

12 ἐν ὅπλοις ἐν λόγοις Ma sed ἐν λόγοις ἐν ὅπλοις corr m 2

13 τοῖς bis om I 14 τούτων e τούτου corr Lau 15 δὴ

scripsi e MaB δὲ reliqui libri edd 18 τοιοῦτον Ma | σω-

φρονιούντων scripsi cum Cobeto Coll 293 σωφρονούντων libri

edd σωφρονιζόντων Gasda | οὕτως ἐν τοῖς Ma 21 φὴς Ma

22 μὴ om Ma 



 

κακόν. καὶ δεῖ δή που τὸν οὐχὶ βουλόμενον εἰκότως

φαίνεσθαι μὴ βεβουλημένον. εἰ δὲ οἱ λογισμοὶ πρὸς

τὴν πρᾶξιν ἐνάγοιεν, ὁ δὲ μάχοιτο, δικαίως ἂν ὅ γε

τοιοῦτος καταναγκάζοιτο. σκόπει γάρ. ἐν ταῖς εἰσφοραῖς

 οἱ μὲν ἑτοίμως εἰσφέρουσιν, οἱ δ’ ἥδιστ’ ἂν μὴ θεῖεν,

ἀλλ’ ὅμως οὐδεὶς ἀνέξεται. Θηβαῖοι δὲ δικαίως

ἂν μεθ’ ὑμῶν πολεμοῦντες ἔδοσαν αὑτοὺς τῷ Μήδῳ

καὶ συνεπεστράτευον. οὐκοῦν τὰ προσήκοντα μὴ βου-

ληθεῖσι μεταμέλει νῦν καί εἰσιν ἀθλιώτατοι πάντων

 ἀνθρώπων ἐξ ὧν οὐκ ἠθέλησαν. πάλιν ἥκοντος ἐκ

Δελφῶν τοῦ ξυλίνου τείχους καὶ σοῦ τὸν νοῦν εὑρόν-

τος τῶν λογίων καὶ τὰς τριήρεις ἐν τῷ τείχει τούτῳ

δηλοῦσθαι λέγοντος καὶ παραινοῦντος ἐκλείπειν τὴν

πόλιν ἦσαν οἱ μὴ βουλόμενοι τοῦτο. καὶ καταμείναντες

 ὡς δὴ τῆς ἀκροπόλεως ξύλοις τετειχισμένης ἀπώλοντο

κακῶς οἶ μὴ βουληθέντες. 6 Her. VII 233 11 cf. p. 498, 15. Her. VII 141 sq. Aristid.

pro IV viris t. II p. 249, 12 sq. ed. Dind. 15 Her. VII 142 1 καὶ] εἰ Ma I εἰκότως om 1 2 μὴ inserui e CMaL sed in

hoc eras, I, ut negationem postulavit Gasda om BLau edd

| βεβουλημένον] βεβουλημένου (sed η in ευ corr m 2) καλῶς ἔργον

ποιεῖν I I δ’ MaB | οἱ μοι Ma sed μοι in μὲν corr m 2 3 οἱ

Ma sed in ὁ corr m 2 | μάχοιντο Ma sed ν eras | ὅ γε Ma sed

ὅ corr m 2 ὁ Lau 5 οἰ(2) scripsi CBLLau Re οἴ Mal

Mor 6 ἀφέξεται Gasda | δὲ om CMa 7 ἡμῶν Ma | αὐτοὺς

scripsi 6 CLI αὐτοὺς MaBLau edd | δήμω C 8 συνεστρά-

τευον ILau I οὐκ οὖν Lau | βουληθεῖσι scripsi e CMaBILau

βουληθέντες L sed θέντες in ras m 2, edd lacobs Lect 116 9 μεταμέλει scripsi e C cum lacobsio μετάμελοι I μετα-

μέλοι reliqui libri edd μεταμέλον coni et καὶ del Re μετα-

μέλονται Gasda 14 ἦσαν, οἳ Re 15 ξύλοις in ras L 2

πύργοις ILau | ἀπώλοντο, κακῶς μὴ vel ἀπώλοντο κακῶς, κα-

κῶς μὴ coni Re 16 οἱ μὴ βουληθέντες L sed μὴ suprascr,

I sed γρ οἱ μὴ βουληθέντες ἐξελθεῖν δῆλον suprascr m 2 βουλη-

θέντες Ma sed οὐ et θ corr m 2 et γρ οἱ μὴ βουληθέντες in

marg m 3 οἱ βουληθέντες Lau οὐ βουληθέντες CB οἷα μὴ βου-

ληθέντες ἐς coni lacobs Lect 117 „utpote non “) 17. Ὅταν οὖν λέγῃς δεινὸν εἶναι τὸ τὴν οἰκίαν

ἄκοντα κομίσασθαι καὶ τιμωρίας διαφέρειν οὐδέν,

μάνθανε πολλὰ τῶν ἀκουσίων τοῖς ἠναγκασμένοις

λυσιτελήσαντα. ὁρᾷς τοὺς παῖδας τοὺς κομιδῆ τοὺς

ἄκοντας ἑλκομένους εἰς τὰ διδασκαλεῖα; οὗτοι κατα- 

ρῶνται μὲν τοῖς παιδαγωγοῖς, ἄκοντες δὲ γιγνόμενοι

βελτίους ὕστερον ἐπαινοῦσι τὰς ἀνάγκας. καὶ τί

λέγω τοὺς παῖδας; ἀλλὰ τὴν μεγάλην ταύτην καὶ

θαυμαστὴν ναυμαχίαν πῶς συνήγαγες; ἆρ’ ἑκόντων

Ἑλλήνων καὶ βουλομένων συμπλέκεσθαι; καὶ μὴν ἐδέ- 

δοκτο φεύγειν καὶ ζητεῖν αἰσχρὰν σωτηρίαν, | RIV 379 

ἀλλ’ ὅμως ταῦτα ἐγνωκότας ἔδειξας ἐξαίφνης ἐν μέσῳ

τῶν βαρβάρων ὥστ’ ἀνάγκην εἶναι ναυμαχεῖν. καὶ οἷς

ἔδρων οὐχὶ βουληθέντες ἐνίκων καὶ ὧν ἔλαβον ἄν,

εἰ προῄσθοντο, παρὰ σοῦ δίκην, ἀντὶ τούτων σὲ σω- 

τἤρᾳ τῆς Ἑλλάδος καλοῦσιν. οὕτως οὐδὲν θαυμαστὸν

τὸ αὐτὸ καὶ βαρὺ τοῖς ποιοῦσιν εἷναι καὶ λυσιτελέστα-

τον. καὶ νῦν μή μοι τοῦτο λέγε μόνον, ὡς οὐκ ἂν

βουλοίμην καὶ ἄκοντι χαριζόμενος ἐν οἷς χαρίζῃ

λυπεῖς, ἀλλ’ εἰ μὴ καλὸν ἀκολουθῆσαι τοῖς τῷ πατρὶ 

δοκοῦσι καὶ δοῦναι χάριν ἐν τῷ λαβεῖν. 19. Τί δὲ καὶ τοσοῦτον μεμφόμενος ἥκεις ἐναντιω-

 4 Dem. p. 539,24 10 cf. p. 72, 3 et 73,8. Her. VIII 75 sq.

1 οἰκείαν I 3 τοῖς ἀκουσίοις I | τοῖς om I 4 λυσιτε-

λήσοντα B | τοὺς(1) om L sed in ras 4 litt in qua οὑς m 2

τοὺς(3) om I num delendum? 5 εἰς φροντιστήριον I 6 γινό-

μενοι I 9 συνήγαγεν I sed γες suprascr m 2 | ἑκόντων scripsi

cum lacobsio Add 201 Lect 117 Cobeto Coll 293 ἑκόντων τῶν

Ma ἐκ τῶν reliqui libri edd 10 ἑλλήνων Lau sed λην in ras

m 2 ἐθελόντων Gasda | καὶ(1) om in ras 1 litti 14 av om I 

 15 προίσταντο I 16 ἐλπίδος ILau 17 καὶ βαρὺ post

ποιοῦσι Ma, post εἶναι Β 18 μή τι τοιοῦτο I 20 κακὸν I

22 comma post δὲ CMaBLLau edd delevi cum lacobsio

 



 

σόμενος; ἀντεῖπόν σου ταῖς δημηγορίαις; ἤλγησα τοῖς

κατορθώμασιν; ἐφθόνησα τοῖς ἐπαίνοις; ἐξήνεγκά τι

πρὸς τοὺς ἐναντίους τῶν ἀπορρήτων; εἰπὲ τὸ ἀδίκημα.

ἔλεγξόν με πονηρὸν περὶ σεαυτόν. 20. Ἀπεκήρυξάς με, φησί, καὶ τῆς οἰκίας ἐξέ-

βαλες. λυπηρὸν τοῦτο, Θεμιστόκλεις, καὶ βαρὺ τοῖς

παθοῦσιν. ἀνῃρήσθω τοίνυν τοῦτο τὸ λυπηρὸν τήμερον.

εἰ μὲν γὰρ οὐκ ἠνιῶμεν τότε, τί χαλεπαίνεις; εἰ δ’ ἐλυ-

ποῦμεν, ἐνταῦθα στήτω τὸ πρᾶγμα. σὺ δὲ ποιεῖς ἄτο-

 πον ἐν ἐγκλήματι μὲν προφέρων τὴν ἀποκήρυξιν,

αὐτὴν δὲ ταύτην ὅπως μενεῖ ποιῶν καὶ δι’ ὁμοίας

ὀργῆς ἀμφότερα λαμβάνων, τό τε τῆς οἰκίας ἀπελθεῖν

τό τε αὖθις ἐκεῖσε ἄγεσθαι, ὥσπερ ἂν εἴ τις τὸν ὧν

ἀπεστέρησε χρημάτων ταῦτα ἀποδιδόντα πάλιν δυσμενῆ

 κρίνοι παραπλησίως ἔν τε ἐκείνῳ καὶ τούτῳ. 21. Χωρὶς δὲ τούτων, ὅταν τὴν ἀποκήρυξιν λέγη,

πόθεν ἐπὶ ταύτην ἦλθον, ἐρωτᾶτε αὐτόν. κἂν μὲν

ὠμότητα ἐμὴν εὕρητε καὶ θυμὸν λόγον οὐκ ἔχοντα,

ἐξέστω Θεμιστοκλεῖ μὴ μόνον φεύγειν τὴν οἰκίαν, ἀλλὰ

 10 cf. t. I 276,4. Dem. p. ;]11,2 

 Anth Pal III 296 | ἐναντιωσόμενος praemisso κείμενον in marg

Ma 3 ἐναντιωσάμενος I 

 1 σου scripsi e MaB cum Gasda σοι reliqui libri edd

τῆς δημηγορίας ILau 3 τῶν om I | ἀπορρήτων | sed γρ

ἀπόρρητον suprascv ’ 4 δεῖξον C | σεαυτῷ C 5 ἐξέβαλλες

I sed λ secuiidum inser m 2, Re 6 καὶ βαρὺ θεμιστόκλεις I 

 7 ποθοῦσιν | παθοῦσι CmaL edd 8 ἠνιῶμεν scripsi e

C C coll. p. 469,3 ἠνίων reliqui libri edd | ἐλυπούμην ILau ἐλύπουν

Cobet Coll 293 10 ἐν inserui auctore Re „f. ἐν ἐγκλήματι id

est ἐν ἐγκλήματος μέρει, aut ὧς ἔγκλημά τι” om libri edd

11 μενεῖ scripsi cum Gasda μένοι B μένῃ CMaLI edd μέλλῃ

Lau | ποιῶν L sed ι in ras m3 12 τότε LLau 13 τ’ Ma

B | ἂν om MalLau | τὸν] τῶν ILau | ἂν post ὧν CILau

17 ἦλθον scripsi e CB coll. p. 463, 21 et 473, 7 ἦλθεν MaLILau

edd 



 

καὶ δίκην ἑτέραν ἢν βούλεται λαμβάνειν· ἂν δὲ παρὰ

τούτῳ τὸ τῆς αἰτίας ᾖ καὶ ὁ μὲν ἀναγκάσας ὁ παῖς, ὁ

δὲ ἠναγκασμένος ἐγώ, συγγνώμην ἐχέτω τοῖς βιασθεῖσιν

ἡμῖν. ἢ σὺ νομίζεις, Θεμιστόκλεις, ὅτι μισότεκνός

τις ὢν ἐγὼ καὶ Σκύθης τὸν τρόπον καὶ τῆς φύσεως 

ἀλιτήριος καὶ τὸ μή σοι συνοικεῖν | εὐδαιμονίαν IV 380 

τιθέμενος ἐδεήθην τότε δικαστῶν; οὐκ ἔστιν. ἀνὴρ

Ἕλλην, Ἀθηναῖος, τῆς ἡμερωτάτης πόλεως, ἐν τοῖς

ἤθεσι τῆς δημοκρατίας τραφείς, ὃν ἐγέννησα, ὅν ἀνέ-

θρεψα, ὅν ἐν ταῖς ἐμαυτοῦ χερσὶν οὐκ ὀλιγάκις ἤνεγκα, 

ἐν ᾧ τὰς τοῦ γήρως εἶχον ἐπικουρίας, τοῦτον ὁρῶν εὔτα-

κτον, κόσμιον, σώφρονα, τοῖς ὅλοις ἄμεμπτον ἐμίσουν.

ἐξήλαυνον, ἐποίουν ἀλλότριον; ποῖον φάρμακον πιών; ἐκ

ποίας μανίας κατ’ ἐμαυτοῦ φέρων τὴν πληγήν; οὐκ

 4 Aeschin. p. 64, 41 6 Arist. Eq. 445. Thuc. I 126,7,

Andoc. myst. .51 p. 7,44 7 Plat. rep. IV p. 430 B 

 6 ἀλιτήριος· ἀνόσιος. ὁ ἐνεχόμενος μιάσματι καὶ ἐξημαρτη-

κὼς εἰς θεούς. ἐκλήθη δὲ ἀπὸ τούτου. λιμὸς κατέλαβέ ποτε τούς

Ἀθηναίους καὶ οἱ πένητες τὰ τῶν ἀλούντων ἄλευρα διήρπαζον.

ἀπὸ γοῦν ἐκείνων καταχρηστικῶς τοὺς πονηροὺς ἀλιτηρίους ἐκά-

λουν.· παρέτεινε δὲ τὸ ὄνομα ἐπὶ τῶν μετὰ βίας τι ποιούν-

των ἀπὸ τῆς σιτοδείας τῆς κατὰ τὸν Αἰτωλικὸν πόλεμον γενο-

μένης. παράγεται δὲ ἀπὸ τοῦ ἀλιτραίνειν ὃ ἔστιν ἁμαρτάνειν B

(Cf. Suid. 8. V. ἀλιτήριοι) 

 1 περὶ C 2 y scripsi ἡ C ἦν reliqui libri edd

6 ἀλιτήριος MaI | μὴ σοὶ CB 7 ἡγούμενος CMaB 9 τοῖς

ante τῆς CMa | ἀνέθρεψα scripsi e MaBL sed in hoc ἀνεθρ in ras

m 2, Lau cum Cobeto Coll 293 ἀνέθρεψεν I ἔθρεψα C ἐνέ-

τρεψα edd sed ἔτρεψα coni Re 10 ἐπὶ Ma | ἐμαυτοῦ I sed

γρ ἑαυτοῦ suprascr m 2 | ἤνεγκεν et 11 εἶχεν Ι 11 ἐπικουρίας

Ma sed κουρίας corr m2 12 σώφρονα, κόσμιον I | ἐμίσουν

L sed ἐμί in ras m 2 ἐμίσει et 13 ἐξήλαυνεν et ἐποίει I

13 λαυνον — ἐκ in marg add Ma 4 14 ἐμοῦ CMa 



 

ἦν ἀγριώτερος ἐγὼ τῶν θηρίων, οὐκ ἦν οἷος παραβῆ-

ναι τῆς φύσεως τὸν νόμον ὃν ἐκεῖνα τηρεῖ στέργοντα,

κηδόμενα, προπολεμοῦντα τῶν τέκνων. οὐδ’ ἠγνόουν

ὅτι πᾶσα ἀποκήρυξις κοινὴ τοῦ τε ἀπιόντος τοῦ τε

 ἀπελαύνοντός ἐστι λύπη. ὥσπερ γὰρ ὁ λοιδορῶν ἐκεῖ-

νον τὸν ἔξω τῆς οἰκίας ἂν εἴποι, οὕτως ὁ τοῦτον καὶ

οὗτος ἂν εἴποι τὸν τοιοῦδε πατέρα.