Post haec videamus quid est quod ait: dilatant phylacteria sua et magnificant fimbrias vestimentorum suorum. sciendum est in istis, quia scriptum est in lege de verbis di- dicens: »alligate ea super manum vestram. et erunt mobilia coram oculis vestris«. qui ergo omnia faciunt, ut ab hominibus videantur, scribae et Pharisaei, scribentes quaedam legis dicta in duabuspraecisuris membranis alli- gant et alteram quidem in domi- bus portant, quasi coronam po- nentes in capitibus suis quod Π 258, 11 (C b Nr. 42 Or., = Theovinis phyl. 397) An.: ἀκούσαντες γὰρ) γεγραμμένου ἐν τῷ νόμῳ περὶ τῶν τῆς χειρὸς ὑμῶν, καὶ ἔσται ἀσάλευτα πρὸ ὀφθαλμῶν ὑμῶν« οἱ τὰ ἔργα αὐτῶν ποιοῦντες »πρὸς τὸ θεαθῆναι τοῖς ἀνθρώποις;«, γράψαντές τινα τοῦ νόμου ῥητὰ εἰς περικομμάται διφθε- ρίων δύο καὶ περιδήσαντες τὸ μὲν ἕτερον φοροῦσιν ὡς στέφανον ἐπὶ τῆς 2. 5 Vgl. II. Cor. 4, 18 — 2ff Vgl. Matth. 6, 2. 5 — off Vgl. Matth. 6 6. 4 — 8 Röm. 2, 28f — 11 Vgl. I. Cor. 5, 8 — 12 Joh. 6, 53f — 14 Vgl. Ex. 12, 7 — 15f Vgl. Matth. 6, 2. 4 — 21. 23 Deut. 11, 18 — 23ff Vgl. Hieron. in Matth. 1834 1/2 agentes universa L 6 in occulto faciunt L 8 apostolus] paulus B L 10 quae] qui G in B 11 etiam] enim B 13 habebitis y | aeternam] manentem B L 19 quia + quod G L 21 eam L 22 mobilia vgl. S. 22, 16; 1. in Π σαλευτὰ? Kl 26 quaedam x* < μ 27"Pasch (vgl. Π) scriptum est secundum frontem. alteram autem super brachium manus suae; et vocant eas »phy- lacteriaw. similiter et de fimbria aliquid invenientes in Deuterono- mio, aestimant[ur] servare legem fimbriam aliquam facientes in aliqua parte vestimentorum suorum quae portant. κεφαλῆς τιθέντες κατὰ τοῦ μετώ- που τὸ γεγραμμένον, τὸ δὲ ἕτερον κατὰ τοῦ βραχίονος τῆς ἑτέρας τῶν χειρῶν· καὶ καλοῦσι ταῦτα »φυλα- κτήρια«. οὕτω δὲ δὲ περὶ κρασπέδου τι εὑρόντες ἐν τῷ Δευτερονομίῳ οἴονται τηρεῖν τὸν νόμον κράσπεδόν τι ποιήσαντες ἐπί τινος κλώσματος ὃ φοροῦσιν ἐπὶ τοῖς ἐνδύμασι. etiam haec ergo dominus reprehendens scribas et Pharisaeos in corporalibus et visibilibus eorum observationibus dicit: omnia facmnt, ut ab Jiominibus videantur. dilatant enim phylacteria sua et magnificant fimbrias vestimentorum suorum. discipuli autem lesu omnia opera sua faciunt, ut a deo videantur solo; alligant enim legem dei super manum suam, spiritaliter super opus suum bonum, et per meditationem divinarum disciplinarum semper ea moventes mobilia faciunt divina praecepta coram oculis animarum suarum. et fimbriam virtutis lesu plenam. in eo quod imitantur magistrum. Quid autem oportet dicere de his, qui amant primos discubitus in conviviis et primas mthedras in synagogis et primas salutationes in foro et vocari ab hominibus Rabbi? manifeste huiusmodi delicta non tantum ajDud tunc scribas et Pharisaeos solos inveniebantur vel inveniuntur apud ipsos, sed etiam in ecclesia Christi inveniuntur non solum convivia et facientium ea mensas suscipientes, sed etiam cathedras primas in eis amantes et multa facientes, primum quidem ut diaconi fiant (non tales quales dicit scriptura, sed quales sunt »qui comedunt viduarum domos, occasione longa orantes« propterea »accipient iudicium maius«). et qui tales se diaconi volunt, consequenter visibiles primas cathedras eorum qui dicuntur presbyteri praeripere ambiunt. quidam autem nec istis contenti plurima machinantur. ut episcopi vocentur ab hominibus (quod est Rabbi), cum deberent intellegere episcopum fieri oportere »inreprehensibilem«, 4 Vgl. Deut. 22, 12 — 14ff Vgl. Π 259, 5 (C b Nr. 42 Or. = Theophyl. 397) An.: τὸ μὲν ἔχειν γὰρ ἐπὶ τῆς χειρὸς τὸ φυλακτήριον σημαίνει, ὥστε ἐργάζεσθαι τὰς ἐντολάς. — 17f Vgl. Matth. 9, 20 u. ö. — 21 ff. 23ff Harnack TU. 42, 4, 136 — 27 Marc. 12, 40 (= Matth. 23, 14) — 32 I. Tim. 3, 2ff 6 aestimant Kl (vgl. Π) aestimantur x 22 tunc apud B 24 menses G 26 diacones x et cetera quae sequuntur. ut etsi non dicatur ab hominibus esse episcopus tamen sit apud deum. qui enim habet in se quae Paulus enumerat de episcopo. etsi non est coram hominibus episcopus, episcopus est apud deum, etsi non per ordinationem hominum ad eum gradum pervenit. sic[ut] enim medicus est qui medicinalem didicit disciplinam et potest medicare quasi medicus: etsi aegrotantes non ei credant corpora sua. medicus est. sed et gubernator est qui didicit gubernatoriam artem et potest ea, sicut convenit, uti: etsi non crediderit ei aliquis gubernacula navis, tamen est gubernator. Invenies autem novae gloriae amatores et zelantes ab hominibus gloriani et a deo non desiderantes. quasi ante iudices et praesides sic quosdam adduci ante eos; et si dicere oportet, per hoc ipsum levissimum Christi onus intolerabile faciunt onus. Christi autem discipulus sustinet et adhuc intercedit et omnia facit ut videatur a deo, gloriam contemnens humanam. iste videns parabolarum evangelicarum cenas et caelestes primitivorum ecclesias et congregationes et nundinas. in quibus erat (secundum Canticum canticorum) sponsa, diligit quidem in spiritalibus cenis discubitus primos, ut meliora spiritalium ciborum et primitias convivii spiritalis manducet, et non reliquias ceterorum. diligit etiani cum apostolis sedentibus »super duodecim thronos« primas cathedras, actibus dignum se praebere festinans cathedris huiusmodi; sic autem et salutationes quae fiunt in nundinis, quas exposuimus supra. vocari autem Rabbi neque ab hominibus neque ab alio aliquo diligit iustus, certus quia unus est magister omnium. omnes auiem qui sub eo sunt, alterutrum sunt fratres. sed et qui superna nativitate non sohim »ex aqua«, sed etiam «de spiritu« natus est, et »spiritum adoptionis« dicatur de eo, quia non »ex carne« »neque ex vohnitate viri sed deo natus est«, nullius eorum qui in terris habentur et deorsum adhuc existens, non vocat patrem in terris, quasi qui per omnem actum secundum deum inpletum dicit »pater noster, qui es in caelis«. et si ministrat quis verba divina, nequaquam se praebet ut magister vocetur, quasi sciens quia Christus in eo est, quando bene profecerit, lOf Vgl. Joh. 12, 43 — 13 Matth. 11, 30 Par — 15 Vgl. Matth. 22, 2ff Par — 16 Vgl. Hebr. 12, 22f — 17 Vgl. Cant. 3, 2 — 21 Vgl. Matth. 19, 28 Par — 23 Vgl. Ζ. 17 — 26 Vgl. Joh. 3, 3. 5 — 27 Rom. 8, 15 — 28f Joh. 1, 13 — 31 Matth. 6, 9 1 etsi x* si μ 5 graclum < G | sic KI sicut x 14 et2 < 16 caenas G caenam B (L) 18 caenis B (L) carnis G 23 supra] + unus est magister omniimi L 26 et < G | super G 27 et < quem oportet vocari magistrum a cunctis prodificatis, se autem profitetur ministrum secundum mandatum Christi dicentis: qui maior est inter vos, sit omnium minister. quoniam et ipse Christus cum esset vere magister, ministrum se esse professus est, dicens: »ego autem sum in medio vestrum, non quasi qui recumbit, sed quasi qui ministrat.« Bene autem post omnia quibus vanae gloriae vetuit concupiscentias addidit dicens: qui se exaltaverit, humiliabitur. quod utinam omnes quidem audirent, maxime autem diaconi et presbyteri et episcopi, maxime qui arbitrantur sibi haec non esse scripta: qui se exaltaverit, humiliabitur. propter quod quasi neque ilhid scientes, qui se humilia exaltabitur, non audiunt eum quidixit: »discite ex quoniam mitis sum et humilis corde«. inflati sunt autem, et per decidunt »in iudicium diaboli«, nec quaerunt per humihtatem ascendere a iudicio inflationis, cum deberent recordari sapientiae verbum dicentis: »quantum magnus es, tantum humiha te, et coram deo invenies gratiam«. quod primum dominus consummavit; enim fuerat magnus, tantum se humiliavit. »cum« enim »esset in forma dei, non rapinam arbitratus est esse se parem deo, sed semetipsum exinanivit formam servi accipiens, in similitudine hominis factus; et in specie inventus ut homo humiliavit se usque ad mortem, mortem autem crucis. propter quod et deus eum superexaltavit et donavit ei nomen, quod est super omne nomen« et cetera. Vae vobis, scribae et Pharisaei hypocritae, quia cluditis regnum caelorum ante homines; vos enim non intratis nec introeuntes sinitis intrare (23, 13). Qui audent dicere deum non bonum propter maledictiones, quas adversus peccatores in lege sua posuit deus, audiant quomodo quasi vere filius dei illius qui legem dedit, secundum similitudinem quidem 4 Luc. 22, 27 — 7ff Vgl. Harnack TU. 42, 4, 138 — 11 Matth. 11, 29 — 13 Vgl. I. Tim. 3, 6 — 15 Sir. 3, 18 (20) — 17 Phil. 2, 6 —9 — 28 ff Vgl. Orig. hom. I, 1 in I Regn. (VIII, 2, 11): vide etiam ipsius domini et salvatoris nostri sermones, quia non omnes heatitudinem continent etc. 1 vocare G L 10 propter x* propterea μ 11 humiHaverit] vgl. zu S. 19, 2f 15. 16 quantum μ quanto x*, vgl. S. 27, 18 18 partem G a equalem G c.r. 19 hominum L 21 eum] illum L 22 et cetera y* < 23 Vae y* secundum mathm (XXVI [i. m.]). In illo tempore dixit #x772; turbis iudeorum: vae L 23 ff clauditis usw. L 24f vos — intrare y* et reliqua. Omelia Origenis de eadem lectione L | neque R benedictionum quae positae sunt in lege, dicit et ipse beatitudines eorum qui salvantur, secundum similitudinem autem maledictionum positarum in lege ponit adversus peccatores vae, dicens: vae vobis et vobis. et haec audientes qui deum legis causantur, non intellegentes quia et illa a deo benigno sunt dicta. dicant quid debemus intellegere de lesu dicente: vae vobis, scribae et Pharisaei. qui fatentur bonitatis esse adversus peccatores ista pronuntiare, intellegant quia simile est propositum dei in maledictionibus legis proferendis in lege. sive autem illa maledictio sive istud vae pronuntiatum — non ex pronumtiatione pronuntiantis unicuique contingit peccanti, sed ex peccatis ipsius peccantis, qui dignum se praebet ad susceptionem vel illarum maledictionum vel istorum vae, quae deus disciplinae causa pronumtiavit adversus illos, ut convertat eos ad bonum. nam et pater increpans filium profert frequenter ad emendationem eius quosdam sermones qui videntur esse maledictiones, et tamen non vult eum dignum fieri maledictionibus illis, sed avertere eum magis cupit ab eis. Haec diximus, ut demonstremus evangelia convenientia esse legi. similiter et nunc dicens vae vobis, scribae et Pharisaei, quia cluditis regnum caelorum, terruit scribas et Pharisaeos, ut ne cludant regnum caelorum ante homines. cludentes autem regnum caelorum scribae et Pharisaei duo ad semel delinquunt: unum quidem quod ipsi non ingrediuntur in regnum caelorum, secundum quod intrantes introire non sinunt. haec duo peccata naturaliter inseparabilia sunt ab invicem. qui enim alterum ex istis peccat, ab altero se non potest abstinere. item econtra, qui ab altero se abstinet, inpossibile est ut non etiam ab altero se abstineat, utputa non invenitur aliquis, ut ipse quidem ingrediens in regnum caelorum alios ingredi non permittat, quoniam qui alios vetat intrare in regnum, sufficit ei ad expulsionem, quominus intret in regnum caelorum, hoc ipsuni quod alios non permittit intrare; quoniam qui »scandalizaverit de pusillis« ecclesiae, prohibens aliquem intrare in regnum caelorum, patietur quod scriptum est in evangelio vae. item econtra qui potest aliquem facere intrare in regnum caelorum, si tamen in eius potestate fuerit et permittere et vetare, multo magis ipse introibit in regnum caelorum. 1ff Vgl. Lev. 26 etc. — 30 Vgl. Matth. 18, 6 6 benigne B | quod G 7/8 simile — propositum μ similis — propositus x 9 istud] illud B 15 eum y* < L 17 evangelia C B evangelica 30 scandalizaverit + unum G c.r. Pasch Cum freqiienter dicat dominus scribis et Pharisaeis vae, unius- cuiusque vae causam in loco proprio exponemus. nunc autem huius praesentis vae exponemus causam. praesentis ergo vae causa est, quia chidebant regnum caelorimi ante homines; cludentes autem ante aHos nec ipsi intrabant propter hoc ipsum, quod introire vetabant eos qui introissent utique. si ab istis non fuissent exclusi. et primum quidem simpHciter quasi de scribis et Pharisaeis. qui apud ludaeos habentur. sermo praesens est exponendus. hi enim non contenti, quod ipsi domino non credebant. adhuc derogabant doctrinae eius et subvertebant omnem prophetiam scriptam de eo et blasphemabant onme opus ipsius quasi falsum et a diabolo fictum. dicentes »hic non eicit daemonia nisi in Beelzebub«, et homicidaliter se praebebant qui crediderant Christo et omni modo prohibebant aliquem ad Christianitatem venire, per quam introitur in regnum caelorum. cludebant ilhid quod in conspectu onmium palam esset adnuntiatum et praedicatum et apud omnes homines conclamatum. et cludentes regnum caelorum nec ipsi intrabant (nec enim volebant eum audire qui dixit: »si quis per me introierit, salvabitur, et introibit et exiet et pascua inveniet«); nec intrantes (id est eos qui credere poterant fidem, quae »a lege et prophetis« ante fuerat declarata de introire sinebant, onmino dissipantes principium consensus eorum, et cuni omni terrore et ferali audacia, quantum ad se, omnes volentes introire per ianuam prohibebant ipsi eam cludentes. Huic simplici expositioni iungemus etiam hoc de his qui peccant apud nos, quoniam omnes qui mala conversatione suadent exemplum peccandi in populo et qui faciunt iniuriam eis qui adhuc sunt pusilli in Christo et inperfecti, exanimantes et scandalizantes. cludere videntur ante homines regnum caelorum, et nec ipsi intrant nec alios introire permittunt. et hoc peccatum invenitur quidem etiam in popularibus. maxime autem in doctoribus, qui docent quidem secundum iustitiam evangelii homines. non autem faciunt quae docent, 8ff Vgl. C1 Nr. 246 Or.: οἱ οὐ μόνον . . . μήτε πιστεύοντες μήτε ἄλλους συγχωροῦντες πιστεύειν — 11 Matth. 12, 24 — 18 Joh. 10, 9 — 20 Vgl. Rom. 3, 21 — 24ff Vgl. Hieron. in Matth. 185 D: vel certe omnis magister qui scandalizat malis operihus discipulos suos, claudit ante eos regmim coelorum — 26f Vgl. I. Cor. 3, 1; Matth. 18, 6 — 29ff Vgl. Harnack TU. 42, 4, 138 — 31ff Vgl. Joh. 10. llff 11 finctum G 18 pascuam B 26 populum B 27 exanimantes x examinantes ρ (in notis) quia sunt luali pastores et ideo non parcunt ovibus neque curant de salute eoruin. sed seniper aspiciunt ad lucra ex hominibus venientia sibi pro eo, quod videntur pascere populuni cuni non pascant, et deprehenduntur in sordidis lucris et concupiscentiis gloriae vanae. istae enini sunt mercennariorum mercedes, qui chidunt ante homines regnuni caeloriim nec intrant in eiim, nec vohnit intellegere quod est dictum: »contendite intrare per angustum ostium«. et quoniam super omnia certamina hoc est certamen. ut sit ahquis vim faciens et rapiens regnum caeleste. ad eos ergo tales doctores convenienter ista dicuntur πα vos intratis, nec intrantes sinitis intrare, maxime si videamus eos vita sua mala et superbia et conviciis et avaritia non dicam unum de pusilhs. sed etiam. quantum ad se, omnes in scandahim inducentes. vae ergo ilhs qui chidunt regnum caelorum ante homines vel hoc modo vel aho, beati autem qui aperiunt ilhid vel verbo vel opere suo bono, sicut ille qui dixit: »ostium mihi apertum est magnum et evidens«, vel sicut ceteri apostoh aperuerunt. et si quis fuerit imitator eorum, aperit regnum caelorum ante homines sua iustitia et virtute et castitate et sapientia. et quanto quis proficit pietate, tanto magis aperit ante homines regnum caelorum. Arbitror ergo omnes qui profitentur se in ecclesiam intrare, omnino aut cludunt regnum caelorum ante homines mahs conversationibus suis secundum quod peccant ipsi, aut aperiunt actibus bonis suis secundum quod iuste fuerint conversati. maxime hoc faciunt qui videntur in ecclesia clariores, quales sunt episcopi, presbj-teri, diaconi. bene enim viventes et bene docentes verbum veritatis aperiunt ante homines regnum caelorum et, dum ipsi intrant, ahos provocant introire; mah autem, qui non sunt pastores sed mercennarii, cludunt regnum caelorum ante homines nec audiunt quod ait apostolus: »sed omnia sustinemus, ut non offendicuhim demus evangeho Christi«. est vero videre multos doctores non permittentes intrare regnum caelorum intrare concupiscentes. maxime quando sine iudicio et sine ratione non propter peccata, quae faciunt, excommunicant quosdam, sed propter ahquem zelum et contentionem prohibent in- 7 Luc. 13, 24 (25) — 8 Vgl. Matth. 1 1, 12 Par. — 15 I. Cor. 16, 9 — 27 Vgl. Joh. 10, llf — 29 I. Cor. 9, 12 2 earum C 6 in < G 7 angustam portam B | super + haec 17 virtute y* veritate L 18 quanto — tanto] vgl. S. 24, lof; 77. 1. 3 29 aed + nos B | evangelium G 30 vere G L trare frequenter et meliores quam sunt ipsi. et ipsi quidem non permittuntur introire, illi autem, qui sobrii sunt mente et animo vigilantes, vincentes sua patientia et longanimitate tyrannides eorum, quamvis vetiti tamen intrant et hereditant regnnm caelorum. Deinde videamus extra eos, quos diximus, si possibile est etiam alios videre, qui cludunt et aperiunt regnum caelorum. qui enim digni habiti sunt et idonei ad evangelium exponendum, et qui tales se praebent ut vere dicere possint »aut aut experimentum quaeritis eius qui in me loquitur Christus?« aperiunt ante homines regnum caelorum, altitudinem divinorum eloquiorum, quae non de terris dictasunt sed de caelo et de sensu domini, qui venit ad homines, cum omni manifestatione et probatione demonstrant, ita ut quantum ad se »gentiles et barbaros, sapientes et insipientes« inducere velint ad Christi. qui autem per suam indocilitatem et iniustitiam cum multa temeritate seipsos dederunt ad professionem docendi, priusquam discerent et cognoscerent veritatem, et propterea fabulas vanas ludaicas imitantes tradunt corporales historias scripturarum et non sensum spiritalem aut voluntatem earum et adhuc detrahunt eis, »qui Christo consurrexerunt et quae sursum sunt« in scripturis requirunt »et super terram« nec in terrenis scripturarum positam aestimant cludunt quantum ad se ante homines regnum caelorum, cludentes ilhid iniustitia sua et trahentes ad se eos qui poterant, audientes diviniorem et maiorem doctrmam et altitudinem veritatis, intrare per caelestes doctrinas et per convenientes eis actus in regnum caelorum. huic expositioni conveniens est quod scribit Lucas: »vae vobis legisperitis, quoniam abstuHstis clavem scientiae; et ipsi non introistis et ahos intrantes prohibuistis«. qui enim criminantur allegoricam et docere volunt, quia manifesta est divina scriptura et nihil habens amplius quam textus ostendit, neque dininiorem aliquem sensum de circumcisione vel de pascha vel de azymis vel de escis et potibus vel de festivitatibus vel de neomeniis vel de sabbatis, et non recipiunt, quoniam »in ostensione et umbra futurorum« tunc serviebant ludaei, legisperiti quidem sunt, tamen tulerunt »clavem scientiae«, quantum ad verbum suum, id est omnem 8 II. Cor. 13, 3 —10 Vgl. Joh. 3, 31 — 12 Vgl. Rom. 1, 14 — 16 Vgl. Tit. 1, 14 — 18 Col. 3, 1f — 25. 34 Luc. 11, 52 — 32 Hebr. 8, 5; Col. 2, 17 caelorum < G 9 Christi λ 16 vanas + et B 30 + et L 31 potis G | de3 — de — de < y 32 respiciunt viain ad intellegenda legitima auferentes; propterea nec ipsi intraverunt nec alios quantum ad se intrare permiserunt.