ORIGEΝES HOMILIEN ZU LUKAS Incipit prologiis beati Hieronymi presbyteri in Omelias Origenis super Lucam evangelistam. HIERONYMUS PAULAE ET EUSTOCHIO. Ante paiicos dies quorundam in Matthaeum et Lucam commentarios vos legisse dixistis, e quibus alter et sensibus hebes esset et verbis, alter in verbis luderet, in sententiis dormitaret. Quamobrem petistis, ut contemptis istiusmodi nugis saltem triginta et novem Adamantii nostri in Lucam omelias, sicut in graeco interpreter — molestam rem et tormento similem alieno, ut ait TulUus, stomacho et non suo scribere; quam tamen idcirco nunc faciam, quia subhmiora non poscitis. Siquidem illud quod ohm Romae sancta Blaesilla efflagitaverat, ut viginti sex tomos ilhus in Matthaeum et quinque ahos in Lucam et triginta duos in Johannem nostrae hnguae traderem, nec virium mearum nec otii nec laboris esse perspicitis. En quantum apud nie et auctoritas vestra et voluntas valet! Praetermisi pauluhim Hebraicarum Quaestionum 9f. bezielit sich vielleicht auf Cicero ad famil. VII, 1 (S. 169, 23ff. Mueller) 1—2 > CE 1 Incipit > FIK prologus ADGH] prefacium L praefatioBFIKL > FIL] sancti D beati — 2 evang.] Incipit omeha K Hieronimi IL] Ilieronimi AFG, leronimi BD presbyteri + ad Paulam et Eustochiimi L beati — Omehas] Rufini presbyteii Aquilegiensis in expositionem H in — 2 evang. > D] in secjuens opus G in + triginta novem I in] super A Omehis F] expositionem HL Omehas + AdamantiiAE super] in A Origenis > I 2 Lucam evang.] Lucae evangehum H evangehstam > AFIL Lucam + XXX et VIIII A evang. + cjuas de graeco vertit in latinum (hctae dominicis diebus A, + extractae de graeco in latinum incipit I + ex graeco in latinum (+ traducto! (!) H) HL 3 — Eustochio > BDHIL Iheronimus AG, Hieronymus E Eustochiae(!) F 4 Matthaeo De et + in De Luca De 6 verbis1 > R 7 ~ istiusmodi contemptis nugis R istiusmodi] huiusmodi A tiiginta — novem > De et novem > K 9 Molestam R 10 quam] quod B, quam (alii quod) R 12 flagitaverat CDKe ut] et E XXXVI De 13 quinque] duos B duos] novem Dmnr Joannem e 14 otii + et D nec > K laboris] temporis B 15 esse perspicitis] est. Perspicitis De En CE] In ABK, Sed R, enim De 16 valet ! Praeteimisi CDER] valet, praetermisi ABKe libros, ut ad arbitrium vestrum lucrativi operis haec, qualiacunque sunt, non mea, sed aliena dictarem, praesertim cum a sinistro oscinem corvum audiam crocitantem, ct mirum in modum de cunctarum avium ridcrc coloribus, cum totus ipse tenebrosus sit. Fateoritaque, o antequam ille objiciat, in his Origenem tractatibus quasi puerum talis ludere. Alia sunt virilia eius et senectutis seria; quae si libuerit, si potuero, si Dominus, ut in latimim sermonem vertam, dederit commeatum, et praetermissum prius opus explevero, tunc videre poteritis, immo per vos Romana lingua cognoscet, quantum boni et ante nescierit et scire nunc coeperit. Praeterea commentarios viri eloquentissimi Hilarii et beati martyris Victorini, quos in Matthaeo diverso sermone, sed una gratia Spiritus ediderunt, post paucos dies ad vosmittere disposui, ne ignoretis, quantum in nostris quoque hominibus sanctarum scripturarum quondam studium fuerit. ExpUcit prologus. Incipiunt omeUae Origenis in Lucam numero triginta novem versae ab Eusebio Hieronymo in latinum, dictae in diebus dominicis. Incipit omelia prima. 1 lucrativi] lucrati De, lucrativis (alii: lucrativi) R, lucrantis K 2 sunt > C 3 crocitantem] groccientemc D, groccinantem B, croccinantem E, croccientem C, atrocitantem K 5 ille > K abiciat A Origenem + et E puerum] iterum De 6 talis] tabulis BE > K luderem D et + alia B si + vobis R 7 si 1] et R potuero + et B ut > E ut — vertam > B ~ vertam sermonem R dederit] vires dederit BE + et B 8 commeatum + in latinum sermonem vertam B ~ prius praetermissum opus B. ~ opus prius ADe explevero. Tunc E 10 Praeter ea E Praeterea etc. > R 13 in quantum D in > De 15 Expl. — 18] Omelie Origenis in Lucam L 15 Explicit praefatio > BCE prologus ADGH] praefatio FIK + sancti Iheronimi presbiteri D 15 Incip. — 17 > AB 15 Incipiunt] sequuntur H, ordiuntur G > E Incipiunt — Lucam] translatio hieronymi super omelias Origenis in Lucam incipit I omeliae + Adamantii F omeliae Origenis] Origenis presbiteri omehae G in] super FH in Lucam > G 15 nmxiero — 17 dominicis > HI numero] nimierum E > DGK numero — 16 novem > F 16 novem > K] sex CG, + in Lucam evangehstam G versae — dom. > G versae nach latinum C versae] vertae E, translatae DF ab Eusebio] a sancto D Iheronimo C, leronimo K Hieronymo + de graeco F, + presbitero Bethleem; qui legis, ora in spiritu et mente, ut quae legis, intelUgas D, + Ieronimus presbiter natus vico Eusebio et pater eius Eusebius nomen K in latinum > EK dictae — ITdominicis > CEFK 18 Incipit > FH Incipit — prima > DEIK omeha > B prima + Origenis super Lucam A HOMILIA I. In exordium Lucae usque acl eum locum, ubi ait: >scribere tibi, optime Theophile< Sicut olim in populo Judaeorum multi prophetiam pollicebantur, et quidam erant pseudoprophetae — e quibus unus fuit Ananias, filius Azor —, alii vero prophetae, et erat gratia in populo discernendorum spirituum, per quam alii inter prophetas recipiebantur, nonnulli quasi ab >exercitaissimis trapezitis< reprobabantur, ita et nunc in novo instrumento >multi conati sunt< scribere evangelia, sed non omnes Ἐπειδὴ ὑπέρογκον ἦν τὸ ἐπιχείρημα ἄνθρωπον ὄντα θεοῦ διδακαλίαν καὶ ῥήματα συγγράφειν, εἰκότως ἀπολογεῖται ἐν τῷ προοιμίῳ. Ὢσπερ δὲ ἐν τῷ πάλαι λαῷ πολλοὶ προφητείαν ἐπηγγέλλοντο, ἀλλὰ τούτων τινὲς μέν ἦσαν φεδοπροφῆται, τινὲς δὲ ἀληθῶς προφῆται, καὶ ἦν χάρισμα τῷ λαῷ διάκρισις πνευμάτων, ἀφ' οὖ ἐκρίνετο ὅ τε ἀληθὴς προφήτης καὶ ὁ ψευδώνυμος· οὕτω καὶ νῦν ἐν τῇ καινῇ διαθήκῃ τὰ εὐαγγέλια >πολλοἰ< ἠθέλησαν γράψαι, ἀλλ᾿ >οἱ δόκιμοι τραπεζῖται< 2—3 Luk. 1, 1—4 8ff. vgl. 2 Petr. 2, 1; vgl. Ambros. in Lucaml, 1. 2 (S. 10, 6ff. Schenkl); Hieron. Praef. comm. super Matth.; A. Harnack, Geschichte der altchristl. Literatur bis Eusebius 1. Teil (Leipzig 1893), 4f. u. Th. Zahn, Geschichte d. ntl. Kanons 2. 2 (Erlangen 1892), 624ff. 12 vgl. Jer. 28ff. 13f. vgl. 1 Kor. 12, 10 17 lat., 20 gr. zu d. Agraphon δόκιμοιτραπεζῖται vgl. A. Resch, Agrapha, AuBercanonische Schriftfragmente. (TuU NF. XV 3/4 Leipzig 1906 2) 112—128 (Agraphon 87 [L 43]) 2 In exordium CDEFGHIL] De exordio ABe, In exordio K tibi + ex ordine A Theophile + dictae omeliae in diebus dominicis DEHIK 11 e > E 12 Azor] Agor Dn, Agot mr, Asor 1 vero + veri B 15 quam] quem Drz 16 quasi > BC quasi + nummi falsi In 17 trapezetis ACDK 17/18 reprobanturB 19 instrumento] testamento De 20 ~ omnes non A omnes + sunt K 3, 4—5, 19 + 6, 23—26, + 7, 5—11 dCLγλ (Ε1 *) 3, 4—5, 19 + 6, 6—7, 11 X 3, 4—7 7 aber in Κ2 Anfang eines Schol.: τοῦ Ἱεροσο λύμων 3, 8 — 5, 19 κ* UV*Y 4 τὸ > δ 6 καὶ ῥήματα > Χ S ἐν] οἱ γ (Carn), οὖν λ > D3γ (Reg) δὲ dCX > κV} UY πάλαι CD4D5D6VXΔδ] πάλαιῷ κDD1D3UYλ λαῷ > XY 10 ~ μέν τινες λ 13 τῷ λαῷ > dy τῷ λαῷ χάρισμα dkC] χάρισμα τῷ λαῷ UNXY διακρίσεως D5D6E4δλγ (Reg) 14 οὖ + χαρίσματος D6E1UVY > dkCX 14/15 ἀγ'—ψευδ. > λ ὅ τε kCUVXY] ὁ d, > DD3D6 γ (Carn. Reg) 15 προφήτης>UY ψεθδώνυμος kCUVY] ψευδοπροφήτης dy, ψευδόμενος Χ ὁ2 > D5D6δγ (Carn. Reg) 18 νῦν > Χ 18/19 διαθήχῃ· Χ recepti. Et ut sciatis non solum quatuor evangelia, sed plurima esse conscripta, e quibus haec, quae habemus, electa sunt et tradita ecclesiis, ex ipso prooemio Lucae, quod ita contexitur, cognoscamus: > Quoniam quidem multi conati sunt ordinare narrationem<. Hoc quod ait: >conati sunt<, latentem habet accusationem eorum, qui absque gratia Spiritus sancti ad scribenda evangelia prosiluerunt. Matthaeus quippe et Marcus et Joannes et Lucas non sunt >conati< scribere, sed Spiritu sancto pleni scripserunt evangelia. >Multi< igitur >conati sunt ordinare narrationem de his rebus, quae manifestissime cognitae sunt in nobis<. Ecclesia quatuor habet evangelia, οὐ πάντα ἐνέκριναν, ἀλλα τινα αὐτῶν ἐξελέξαντο. Τάχα δὲ καὶ τὸ >ἐπεχείρησαν < λεληθυῖαν ἔχει κατηγορίαν τῶν προπετῶς καὶ χωρὶς χαρίσματος ἐλθόντων ἐπὶ τὴν ἀναγραφὴν τῶν εὐαγγελίων. Ματθαῖος γὰρ οὐκ >ἐπεχείρησεν< ἀλλ᾿ ἔγραφεν ἀπὸ ἁγίου πνεύματος, ὁμοίως καὶ Μᾶρκος καὶ Ἰωάννης, παραπλησίως δὲ καὶ Λουκᾶς. 1 scias ABEK 5 ecclesiae A ecclesiis + et n 8/9 narrat. + et K 9 ait] dicit A 10 accus.] excusationenit D, occasionem AEK 13 ~ prosil. evangel. C prosilierunt ADKe 14 ~ Johannes et Marcus B 16/17 sed — scripserimt > B 4, 9 — 5, 19 a Τίτου καὶ Ὠριγένους) διὰ — 10, 1 ἀνάβασις R 4, 9 —17 ST 4, 13 —5, 19 + 920 1 ἐνέκρινον] εὖ ἔκριναν dCy (Reg), ἀνέκριναν λ, ἔκριναν D4D5D6δ dCUVXYγ + ἐξ gD4D5D6δ τινὰ αὐτῶν] τὰ τέσσαρα μόνον κλ 2 ἐπελέξαντο κλ 9 Τάχα — καὶ > ST δὲ καὶ] οὖν κλ τὸ ἐπεχείρ. + ἐνταῦθα ST 9 — 12 εὐαγγ.] τὸ ἐπεχείρησαν ἐνταῦθα ἀντὶ τοῦ ὅτι χωρὶς χαρίσματος ἦλθον εἰς τὴν ἀνγραφὴν τῶν εὐαγγελίων τινές, χρῆ νοεῖν a τοῦ > a1b/ vor τὸ ἐπεχ.: ἐπειδήπερ κτλ. — διήγησιν Α) 10 ἔχει + τὴν D6 10/11 προπετῶς καὶ λ > dCE3E4STYVXYγ 11 χαρισμάτων S 12/13 τοῦ V 13 Ματθ. — 17 Λουκ.] Ματθ. καὶ Μᾶρκ. καὶ Ἰωάνν. οὐκ ἐπεχείρησαν, ἀλλ᾿ ἐξ ἁγίου πνεύματος . . . . . . . . . . R 14 ἀπὸ aUYXYλ ] ἐξ dCγ ἀπὸ + τοῦ λΧ 14 ἀλλ᾿ — 17 Λουκᾶς] οὐδὲ Μᾶρκος οὐδὲ Λουκᾶς οὐδὲ Ἰωάννης· ἀλλ᾿ ἔκαστος τούτων ἀπὸ πνεύματος ἁγίου ἔγραψεν k 15 πνεύματος + κινούμενος dC, κινούμ. πνεύμ. D3D6E1E4λ καὶ1 > α ὁ Μᾶρκος ST 16 ὁ Ἰωάννης Τ > Τ δὲ > Ε1Ε4 (nach παραπλ. Komma) 17 ὁ Λουκᾶς DD1D6γδ Λουκᾶς + ὁ τὸ πάρὸν εὐαγγέλιον συγγραψάμενος, προτραπεὶς παρὰ τοῦ κορυφαίου Πέτοου ST haeresis plurima, e quibus quoddam scribitur secundum Aegyptios, aliud juxta Duodecim Apostolos. Ausus fuit et Basilides scribere evangelium et suo illud nomine titulare. >Multi conati sunt< scribere, sed quatuor tantum evangelia sunt probata, e quibus super persona Domini et Salvatoris nostri proferenda sunt dogmata. Scio quoddam evangelium, quod appellatur secundum Thomam, et juxta Mathiam; et alia plura legimus, ne quid ignorare videremur propter eos, qui se putant aliquid scire, si ista cognoverint. Sed in his omnibus nihil aliud probamus, nisi quod ecclesia, id est quatuor tantum evangelia recipienda. Haec idcirco, quia in principio lectum est: >multi conati sunt ordinare narrationem de his rebus, quae Τὸ μέντοι ἐπιγεγραμμένον κατὰ Αἰγυπτίους εὐαγγέλιον καὶ τὸ ἐπιγεγραμμένον τῶν Δώδεκα εὐαγγέλιον οἱ συγγράψαντες >ἐπεχείρησαν<. Ἤδη δὲ ἐτόλμησε καὶ Βασιλείδης γράψαι κατὰ Βασιλείδην εὐαγγέλιον. >Πολλοὶ μὲν οὖν ἐπεχείγησαν<. φέρεται γὰρ καὶ τὸ κατὰ Θωμῶν εὐαγγέλιον καὶ τὸ κατὰ Ματθίαν καὶ ἄλλα πλείονα. Ταῦτά ἐστι τῶν ἐπιχειρησάντων· τὰ δὲ τέσσαρα μόνα προκρίνει ἡ τοῦ θεοῦ ἐκκλησία. | Λόγος ἐστὶ παραγραπτέος Ἰωάννην ἔτι περιόντα βίῳ ἐπὶ Νέρωνος τὰ συγγεγραμμένα εὐαγγέλια συναγαγεῖν· zu 5,21—6,5 vgl. Euseb. Hist. eccl. III 24. 7 (S. 246, 13ff. E. Sehwaitz) 1 haereses De plurimas mr e >E 1/2 quoddam] unum A 3 iuxta] secundum B 5 ~evang. scribere CK 7 sed + et multi conati sunt ordinare De 8 probata] prolata n 9 super] sub De 11 Et scio B 13 iuxta]secundum A 14 plurima BEK 16~scire aliquid BE 18 aliud >Ζ 19 ecclesiae K id est] sint K 22~sunt conati B 5,21 — 6,5 Y [τοῦ αὐτοῦ (Orig.)] 1 κατὰ — 2 ἐπιγεγρ.>AU κατ᾿ akX 2/3 ἐπιγεγρ.] συνγεγρ. Ε3 ἐπιγεγρ. >Χ 3/4 εὐαγγέλιον >Χ εὐαγγ. — 15 πλείονα] καὶ τὰ κατὰ Βασιλείδην καὶ τὸ κατὰ Θωμᾶν καὶ τὸ κατὰ Ματθίαν καὶ ἄλλα πλείονα οἱ συγγράψαντες ἐπεχείρησαν k εὐαγγ. — 4 ἐπεχείρ. > Υ 5 Ἤδη dCU >X Ἤδη —7 ἐπεχείρ. > Υ Ἤδη—15 πλείονα] πολλὰ δὲ καὶ ἕτερα φέρονται a (ἐπιφέρονται Α) ~ἐτόλμησε δὲ Χ 5/6 Βασιλίδης, Βασιλίδην DD1D3UVλ 6 συγγράψαι e 13 Φέρεται—14 εὐαγγ. UVXY] zwichen 4 ἐπεχ. u. 5 Ἤδη dCγ γὰρ] δὲ dCUγ 13 τὸ>δ 14 τὸ>DD1D3λ 15 πλείονα >Χ καὶ —ολείονα >Υ 17 Ταῦτά—ἐπιχειρ. nur Y (>auch V) 18 τὰ δὲ] ἀλλὰ τὰa E1E3 μόνα >CUVXY ἐγκρίνει Χ, ἀποκρίνει γ (Reg)] >a1 18/19 ~ἐκκλησ. τοῦ θεοῦ a (Aα) τοῦ >λ τοῦ θεοῦ >Χ θεοῦ] Χριστοῦ β(ggα1) U 19 ἐκκλησία + προσδέχεται α1 + ἀνατάξασθαι ἀντὶ τοῦ συντάξαι γραφῇ καὶ φανερῶσαι τὸν λόγον Υ 21 παραγραπταῖος Y confirmatae sunt in nobis<. Illi tentaverunt atque >conati sunt< de his rebus scriber, quae nobis manifestissime sunt compertae. Affectum suum Lucas indicat ex sermone, quo ait: >in nobis manifestissime sunt ostensae<, id est >πεπληροφορημένων<, quod uno verbo latinus sermo non explicat. Certa enim fide et ratione cognoverat neque in aliquot fluctuabat, utrum ita esset an aliter. Hoc autem illis evenit, qui fidelissime crediderunt et id, quod propheta obsecrat, consecuti sunt et dicunt: >confirma me in sermonibus tuis<. Unde et Apostolus de his, qui errant firmi atque robusti, ait: >ut sitis radicati et fundati in fide<. Si quis enim radicatus in fide est atque fundatus, licet tempestas fuerit exorta, licet venti flaverint, licet se imber effuderit, non convelletur, non corruet, quia >super petram< aedificium solida mole fundatum est. Nec putemus oculis istis carnalibus firmitatem fidei dari, quam mens et ratio καὶ τὰ μὲν ἐγκρῖναι καὶ ἀποδέξασθαι, ὧν οὐδὲν ἡ τοῦ διαβόλου ἐπιβουλὴ καθήψατο, τὰ δὲ ἀπολέξασθαι καὶ καταργῆσαι, ὅσα μὴ τῆς ἀληθείας ἐχόμενα συνέγνω. | Ὅ γε μὴν Λουκᾶς εἴπών· >περὶ τῶν πεπληροφορημένων ἐν ἡμῖν πραγμάτων< τὴν διάθεσιν ἑαυτοῦ ἐμφαίνει, ὅτι οὐδὲν ἀμφιβάλλων οὐδὲ εἰκάζων, ἀλλὰ πάντα μετὰ παῤῥησίας ἐβεβαίωσεν ὡς εὖ εἰδώς. Πεπληροφόρητο γὰρ καὶ ἐν οὐδενὶ ἐδίσταζεν, πότερον οὕτως ἔχει ἢ οὔ. Τοῦτο δὲ γίνεται περὶ τοὺς βεβαίως πιστεύοντας καὶ εὐχομένους καὶ ἐπιτυχόντας καὶ εἰπόντας· >βεβαίωσόν με ἐν τοῖς λόγοις σου<. Καὶ γὰρ ὁ ἀπόστολος περὶ τῶν βεβαίων φησίν· >ἵνα ᾖτε ἐῤῥιζωμένοι καὶ τεθεμελιωμένοι τῇ πίστει.< | Οὐ γὰρ ἁπλῶς <πεπιστευμένων> εἶπεν, ἀλλὰ >πεπληροφορημένων<, τὸ ἀπαράβατον τοῖς λεγομενοις μαρτυρῶν. | Οὐδὲν γὰρ οὕτως πληροφορεῖ ὡς νοῦς καὶ λόγος· 16 Ps. 119 (118), 28 18f. Ephes. 3, 17; Kol. 2, 7; 1, 23 21f. vgl. Matth. 7, 25; Luk. 6, 48 1 nobis] nos A 3 ~ scriber de his rebus B quae + in e 5 Affectum] effectum De 8 πεπληρ. > A (Lücke)] pepamo. on. me na. m C (ähnlich E) et mopolonemon (!) K quod] in quo E 11 in < AE 12 aliter] Ende von z 13 qui] quid B 15 obsecr.] observant K 17 Apost.] Paulus C 18 infirmi K ait] errant K 19 ~ in fide fund. K 23/24 convellitur AK 24 non] nec De super] supra A 28 fidei dari] federari C, fidei dare K 6,6—11 k 6,6—13 dCLγλ 6,6—20 + 27—7, 11eUV* 6,6—17Y 6,23—26S 3 ἀπολεξάσαι Υ 6—8 Ὅ γε— πραγμ. >eUV Ὅ γε μὴν—πραγμάτ. k] περὶ τῶν πεπληρ. δὲ εἰπὼν dCXγλ (δὲ τῶν πεπληρ. D3D6γλ) 8 ἑαυτοῦ ekUY] αὐτοῦ dCE3E4K2(ggK) Vγλ ἑαυτοῦ + ὁ Λουκᾶς eUVY 9—11 ὅτι—εἰδὼς nurk 11 καὶ βεβαίως K 12 ἐν>dE4 γ(Reg) ἐν οὐδ.] οὐδὲν E1λ 13 οὔ + alia d 14 Τοῦτο δὲ]ὃ Χ 15 καὶ1—17 σου>eY 17 γὰρ+καὶU 17 Καὶ—20 > X 23 γὰρ>dCE4Sγλ ἁπλῶς + δὲ dCE3E4S γλ + τῷ λόγῳ παραδιδομένων λέγειν καὶ Ε3 23/24~εἶπεν πεπιστ. Ε1 24 εἶπεν > dCE4Sγλ 25 λεγομ.] λόγοις γ (Carn) 27 γὰρ] δὲ UVX tribuit. Infideles quique credant signis atque portentis, quae humana acies contuetur. Fidelis vero et prudens atque robustus rationem sequaturet verbum et sic dijudicet, quid verum quidve falsum sit. >Sicut tradiderunt nobis, qui ab initio ipsi viderunt et ministri fuerunt sermonis< In Exodo scriptum est populus videbat vocem Dei< . Et certe vox auditur potius quam videtur, sed propterea ita scriptum est, ut ostenderetur nobis aliis oculis >videre vocem Dei<, quibus illi adspiciunt, qui merentur. Porro in evangelio non vox cernitur, sed sermo, qui voce praestantior est. Unde nunc dicitur: > sicut tradiderunt nobis, qui a principio ipsi ὄφις γαρ οὐ πΔηροφορει, επει οὐκ ἀπὸ σημείων καὶ τεράτων ὁρατῶν κρίνεται τὰ πράγματα, ἀλλὰ λόγῳ κρίνεται, ποῖα τὰ ἀληλθῆ καὶ ποῖα τὰ ψευδῆ. | >Πραγμάτων< δέ φησιν, ἐπειδήπερ οὐ κατὰ φαντασίαν κατὰ τοὺς τῶν αἱρετικῶν παῖδας ἐδραματούργησεν Ἰησοῦς τὴν ἔνσαρκον αὐτοῦ παρουσίαν, ἀλλὰ τυγχάνων ἀλήθεια πρὸς ἀλήθειαν τὰ πράγματα. | >Οἱ αὐτόπται<, φησι, > καὶ ὑπηρέται τοῦ λόγου < . Ἐν μέν τῇ Ἐξόδῳ γέγραπται, ὅτι > ὁ λαὸς ἑώρα τὴν φωνὴν τοῦ κυρίου <. Καίτοι γε φωνὴ οὐ βλέΠεται, ἀλλ' ἀκούεται, ἵνα δηλωθῇ παραδόξως, ὅτι ἡ τοῦ θεοῦ φωνὴ βλέπεται, οἶς βλέπεται. Ἐν δὲ τῷ εὐαγγελίῳ οὐχ ἡ φωνὴ βλέπεται, ἀλλ᾿ ὁ κρείττων 2 vgl. Akt. 2, 22 u. ö. 3f. vgl. Matth. 24, 45 7 ff . vgl. Ambros. in Luc. I, 5 (S. 12, 22 ff. Schenkl) 10 f. 14f. Exod. 20, 18 1 qmque] ergo B vero E credunt C 3 et] magis De 4 ratione K 5 verbo K 6 verum + et C quidve] quid CK 10 est + Cunctus autem A 11 Dei] Doixiini CK 12 potius quam] priusquam r 13 ita ABEK > CDe 14/15 ~ videre oculis K 15 videri AB Dei] Domini K illi] illam De 16 aspiciunt ADCEK 17/18 sed sermo > A 18 qui] quia K ~praest. voce A 19 sicut + ab initio DEe 20 qui a] quia in C 7,12 —8,15X` 7,13 —9,20 εἶπεν + 10,1 –4 μαθ. eUVΞ* 7, 13 ’Ev—15 u. 15 Καίτοι κτλ. 2 Schol. in E (7, 13EE1: Ἀνεπιγρ.) 7,5 –11 aekm STY 5 δέ > γ φησιν aeSUVY] εἶπεν dkmE4TXλ 6 ἐΠειδή amX, ὅτι 6 ἐπειδήπερ — 9 παρουσ.] ἀναιρῶν τὴν αἴρεσιν τῶν κατὰ φαντασίαν λεγόντων τὰ διὰ τοῦ σωτῆρος γεγενῆσθαι καὶ τὴν σάρκωσιν αὐτοῦ γλ λεγομένων λ κοὶ — αὐτοῦ > S, κοὶ] κατὰ γ(Reg)λ] 7 κατὰ — 9 παρουσ. > Υ τῶν — παῖδας] αἰρετικοὺς Χ τῶν > α1 8 ἐθαυματούργησεν β(a?), ἐδραματούργει m + ὁ am, + κύριος Ἰησ.] κατὰ Ε 3 9 ~ αὐτοῦ ἔνσαρκ. α αὐτοῦ παρουσ.] οἰκονομίαν Α 1 (vgl. Sickenberger, Titus 143) ἀλλὰ — 10 ἀλήθειαν] καὶ δηλῶν ὅτι οὐ φαντασίᾳ, ἀλλ' ἀληθείᾳ ST 9/10 τυγχ. ἀλ.] ἀλήθεια ὢν X 9/10 τυγχ. — πρὸς] ἐναργῶς καὶ κατὰ Υ 9 ἀλλὰ — 11 πράγμ. > eCγλ 10 ἀλήθειαν] ἀληθῶς a ἀλήθειαν + Ἰησοῦσ Y 10/11 ἑνέργησε V 10 ἐνήργ. — 11 πράγμ.] τὴν οἰκονομίαν (+ αὐτοῦ mλ) ἐνήργησε κm λ 11 τὰ πράγμ. > 12 Οἱ 13 λόγου > eV 13 μὲν Χ > eUV 14 ὅτι > Χ ἑώρακε Ε 1 15 τοῦ > E3 16 γε] γὰρ 19 δὲ Ε1 Ε2 VX] γὰρ E viderunt et iniuistri fuerunt sermonis< . Igitur apostoli ipsi viderunt sermonem, non quia adspexerant corpus Domini Salvatoris, sed quia Verbum viderant. Si enim juxta corpus vidisse Jesum hoc est: Dei vidisse sermonem, ergo et Pilatus, qui condemnavit Jesum, sermonem Dei vidit, et Judas proditor et omnes, qui clamaverunt: > crucifige, crucifige eum, tolle de terra talem< , Dei viderunt sermonem. Sed absit, ut quisquam incredulus sermonem Dei videat. Videre sermonem Dei tale est, quale Salvator ait: >Qui vidit me, vidit et Patrem, qui misit me< . > Sicut tradiderunt nobis, qui a principio ipsi viderunt et ministri fuerunt sermonis < Clam Lucae sermonibus edocemur, quod cujusdam doctrinae finis sit ipsa doctrina, τῆς φωνῆς λόγος. Διὰ τοῦτο· Καθὼς παρέδοσαν ἡμῖν οἱ ἁπ' ἀρχῆς αὐτόπται καὶ ὑπηρέται γενόμενοι τοῦ λόγου< Οὐκοῦν οἱ ἀπόστολοι >αὐτόπται τοῦ λόγου< ἦσαν οὐ μόνον ἑωρακότες τὸν Ἰησοῦν κατὰ σῶμα, ἀλλὰ καὶ τὸν θεοῦ λόγον. Εἰ γὰρ τὸ ἑωρακέναι τὸν Ἰησοῦν κατὰ σῶμα >αὐτόπτην τοῦ λόγου< γίνεσθαι ἦν, καὶ Πιλᾶτος >αὐτόπτης< ἦν >τοῦ λόγου< καταδικάξων αὐτὸν καὶ Ἰούδας ὁ προδότης καὶ πάντες οἱ λέγοντες· >σταύρου, σταύρου αὐτόν<. Ἀλλ' ἀπείη λέγειν, ὄτι ἐκεῖνοι ἦσαν >αὐτόπται τοῦ λόγου< Τὸ οὖν ἰδεῖν τὸν λόγον ἐκεῖ ἐννοεῖται, ὅπου ἔλεγεν ὁ σωτήρ· >Ὁ ἑωρακὼς ἐμέ ἑώρακε τὸν πατέρα τὸν πέμψαντά με<. Καὶ λεληθότως δέ τι καλὸν μάθημα διδάσκει ἡμᾶς ὁ Λουκᾶς ἐνταῦθα, 11 f. Joh. 19. 15 s. A. Resch. AuBercanou. Paralleltexte (zu Luk. 23. 18 a) (TuU Χ, 3, 710) [auch Akt. 22, 22 ?, vgl. E. Hautsch, D. Evv. zitate d. Orig. (TuU 3. R. IV, 2a, 116)] 16 f. Joh. 14. 9 4 aspexerant ADEK] aspexerunt C 5 viderant ABK] viderunt CDEe 6 vidisse] vidissent lr 7 ~ vidisse Dei A vidisse] vidissent lr 8/9 condempnavit alle Hss 9 Jesum > De 12 terra talem ABCDEn] terra, talem Klmr 13 videre ABEK Sed] Quod C 15 videat ABEK] viderit CDe 1 15/16 Videre sermonem Dei > ABCEK 16 est > K quale ] quod BC 17 vidit (2 Χ) ACE] videt BDKe 23 sit > A 8,8 —9, 20 εἶπεν Cy 8, 15 Τὸ— 9. 20 εἶπεν + 10,1 —4 μαθηταί Χ 2 ἡμῖν — 4 λόγου] οἱ αὐτόπιμ τοῦ λόγου Χ 3 γινόμενοι E 4 Οὐκ — 7 λόγον > eUV 8 ἄλλος δέ φησιν. εἰ Cy γὰρ > Cy 8 Ἰησοῦν Χ] γύριον eCUγ 9 τοῦ λόγου] τούτου eV, τοῦιο CU 9/10 γίνεσθαι] CE1 E2UV x > Χ. 11 καταδικάξων αὐτὸν > Χ 12 πάντες > Χ 13 σταύρου, σταύρου Ε 2 UVXγ] σταύρωσον, σταύρω σον e αὐτόν > Κ 14 ἀπείη Kl.] ἀπῄει Χ 14 Ἀλλ' — 15 λόγου > eCUVy 16 ἰδεῖν Χ] eCUVγ ἐκεῖ — 17 ἔλεγεν] οὐτῶς νοητέον καθώς φησν Cy ἐνοεῖται eX, τὸ V, ἐνοεῖτο Ε2 18/19 τὸν — με > Cy 22 Καὶ > Χ λεληθότως eCUy] λεληθὸς Χ, λεληθῶς V τι CUVX > e 23 ἠμᾶς > Χ ὁ Δουκᾶς > Cγ ~ ἐνταῦθα ὁ Δουκᾶς alterius vero doctrinae finis in opere computetur. Verbi gratia: scientia geometriae finem habet ipsam tantum scientiam atque doctrinam. Alia vero scientia est, cujus finis opus exigit, velut medicina. Oportet me rationem et dogmata scire medicinae, non ut tantummodo noverim, quid debeam facere, sed ut faciani. id est, ut secem vulnera. victum moderatum castigatumque disponam, aestus febrium impulsu venarum sentiam, ut curationibus cyclicis humorum abundantiani siccem, temperem atque restringam. Quae si quis tantum scierit et non opere fuerit subsecutus, cassa erit eius scientia. Simile quid scientiae medicinae et operi etiam in notitia ministerioque sermonis est. Unde scribitur: , ut ex eo, quod dixit: , doctrinam et scientiam significari, ex eo vero, quod ait: >ministri fuerunt sermonis<, demonstrari opera cognoscamus. . Inculcat ac replicat, quoniam ea, quae scripturus est, non rumore cognoverit, sed ab initio ipse fuerit consecutus. ὅτι τινῶν μὲν θεωρημάτων τὸ τέλος ἡ θεωρία ἐστίν, τινῶν δέ θεωρημάτων τὸ τέλος ἡ πρᾶξις. Ἵνα μὲν οὖν διὰ τοῦ αὐτόπται> δηλώσῃ τὸ θεωρητικόν, διὰ δέ τοῦ >ὑπηρέται< τὸ πρακτικὸν αὐτῶν παραστήσῃ, > αὐτόπται καὶ ὑπηρέται> εἶπεν |διὰ τὸ βέβαιον καὶ ἀδιάστατον. διὰ γὰρ τοῦ αὐτόπται> τὸ θεωρητικὸν τῆς τοῦ σαρκωθέντος λόγου θεότητος, ἥν ἑώρακεν > ὁ ἑωρακὸς> τὸν Χριστὸν τῇ πίστει καὶ δι’ αὐτοῦ >τὸν πατέρα<, διὰ δέ τοῦ ὑπηρέται> τὸ πρακτικόν· πρᾶξις γὰρ 2 computatur A 4 irsa E 4/5 scientia atque doctrina E 5 velut AB + in CDe 5/6 medicina. Oportet ABEK] medicina oportet CDe 6 me > Ar ~ ut non A 8 moderatum] salubrem C 9 impulsu] in pulsu DKe 10 cyclicis] siccis D tic lici somorum K siccem CDe] sic ABEK 12 ~ ejus erit ACEK quid] quod C + in K scientiae] scientia CK 12/13 operi etiam] experientia C opere K 13 etiam] et K Unde scribitur > De 14 ~ vider. ipsi K 14 et — 16 viderunt > r 17 ex — 18 ait] et ex eo quod dixit De 19 sermonis > ABEK 20 cognoscamus + Assecuto a principio De Et visimi C subsecuto] assecuto De 22 inculc. ac] inculcate AEK, Inculcata C ac] et AB 24 est > B 25 ~ fuerit ipse K 4,13 —5, 19 + 9, 20 διὰ — 10, 1 ἀνάβασις R (das 2. Stiick vielleicht Paraphrase von 8. 1 — 9, 3?) 2 ἡ θεωρία — 3 τέλος > Cy 3 πρᾶξίς + ἐστιν eUV 16 — 20 εἶπεν] διὰ γὰρ τοῦ αὐτόπται δηλοῖ τὸ θεωρητικόν, διὰ δέ τοῦ ὑπηρέται τὸ πραγματικὸν eCUVy πρακτικὸν CE2UVγ) + αὐτῶν παρέστησεν θεωρίας ἀνάβασις. Δύνασαι δὲ καὶ ἑτέρως ἐκλαβεῖν τό· ὑπνρέται γενόμενοι τοῦ λόγου< ἥτοι τοῦ διδασκαλικοῦ λόγου, ὅν παρεδίδου ὁ σωτήρ, ἢ καὶ αὐτοῦ τοῦ θεοῦ λόγου, ᾧ καὶ ἐξυπηρέτησαν παρόντες οἱ μαθηταί. | Τὸ δέ· >ἔδοξε κἁμοὶ παρηκολουθηκότι ἄνωθεν> δηλοῖ ὡσανεὶ ὅτι λέγει, ὅτι· τάχα ἂν καὶ κινδυνεύσαιμι, εἰ παρηκολουθηκὼς πᾶσιν ἀκριβῶς ἤμελλον σιωπῇ παραδιδόναι τηλικαῦτα πράγματα. γράφω δὲ οὐ ψιλὴν ἀκοήν, φησίν, παραλαβών, ἀλλ' ἀκριβῶς παρηκολουθηκὼς ἄνωθεν πᾶσιν. Ἐπαινεῖ δὲ τὸν μακάριον Λουκᾶν καὶ ὁ ἀπόστολος λέγων· οὖ ὁ ἔπαινος ἐν τῷ εὐαγγελίῳ>. | Ἔδοξε κἀμοὶ ἄνωθεν παρηχολουθηκότι> διαβεβαιοῦται, ὅτι >ἄνωθεν παρηκολούθησεν<, οὕ τισι τῶν εἰρημένων, Unde et ab apostolo Paulo merito collaudatur dicente : Hoc enim de nullo alio dicitur, nisi de Luca dictum traditur. ἀλλὰ >πᾶσιν< τοῖς αὐτόπταις καὶ ὑπηρέταις, ἵνα μὴ τῇδε κἀκεῖσε περιφερόμενος ἀποτραπῇς τῆς εὐθείας ὁδοῦ· οὐ γὰρ ἔτερα κατηχηθείς, ἔτερα νῦν παρὰ τῆσδε τῆς γραφῆς ἐνηχηθήσῃ, ἀλλὰ περὶ ὧν τὴν γνῶσιν εἴληφας τελεωτέραν δόξῃ >τὴν ἀσφάλειαν>. | 10 f. 2Kor. 8, 18 9 Paulo > CDe 10 laus + est B 11 evangelio + est De 12 alio > K, alio dicitur > AB dicitur + et mr, + nec In 13 ~traditur dictum K 10,1 –4 μαθηταί a D8 ST 10,4—6 D7 10,4 –8ST 10,4 – 11 εὐαγγ. a 10,11 –15 ὑπηρ. Y 10,11 –15 + 11,4 –12, 7 εὐαγγ. Χ 10,11 –15 + 10,8 Ἐπαινεῖ— 11 εὐαγγ. Ξ* 10,11 –15 + 10,8 Ἐπ.— 11 εὐαγγ. + 114 + 11,11 —12, 13 UV* 10,11 –15 + 11,4 –13 dC*Lγλ (dLλ anschl. an ὅτι δὲ παρὰ—γενόμ. τοῦ λόγου) τοῦ λόγου) 10, 15 ἵνα — 18 Y (anschlieBend 10,11 —15)~ 1 Δύνασαι] δυνατὸν a D 8 δὲ > eD8U καὶ ἑτέρως > a D8 Δύνασαι — 3 λόγου] Λόγον δὲ δυνατὸν ἐκλαβεῖν τὸν διδασκαλικὸν ST 1 — 4 μαθηταί] ἢ τοῦτό φησιν· ὑπηρέται τοῦ λόγου γεγόνασιν οἱ ἀπόστολοι, ὡς τὸν λόγον τῆς ἀληθείας παραδιδόντι τῷ Ἰησοῦ· Cy (wohl nicht Orig.) 1 τὸ — γενομ.] τοὺς ὑπηρέτας a τὸ ὐπηρ. A) D8 x > X 2 ἤτοι — 3 λόγου] εἴ τε τὸν διδασκαλ. λόγον aD8, εἴ τε τοῦ διδασκαλικοῦ x > ) Α λόγου > Χ 3 ἢ] εἴτε a D 8 αὐτοῦ — λόγου] αὐτὸν τὸν θεὸν λόγον a D8, αὐτοῦ τοῦ θεοῦ λόγου A, αὐτὸν τὸν θεοῦ λόγον Α 2 ST ᾦ —4 x > a D8 ST ἐξυπηρετήσαντο Ε 2 VXΞ 4 τὸ — 5 ὄτι 1] ἢ καὶ οὕτως D7 κἀμοὶ — δηλοῖ] τοιοῦτόν τι σημαίνει ST 5 ὡσ. — λέγει > Α 2 ὅτι λέγει] λέγει Α 1, λέγων S λέγ. Τ) κινδυνεύομαι a x > S 6 ἀκριβῶς + καθεξῆς σοι γράψαι S ἔμελλον alle Hss σιωπῇ] σιγῇ S 7~ φησιν ἀκοὴν S 8 Ἐπαινεῖ — 10 ἀπόστολος] καὶ παῦλος δὲ ἐπαινεῖ τὸν Δουκᾶν UV 10 ἀπόστ. + Παῦλος α 11 ταῖς εὐαγγελίαις (!) α Ἔδοξε — 12 παρηκολ. > dCLUVXγλ 1213 UVY + δὲ dCy, + γὰρ λ 13 ἄνωθεν > Y οὔ τισι τῶν εἰρημ. παρηκ. Υ 15 τοῖς — ὑπηρ. Υ > dCUVXγλ 16 τῆς] τὴν Y . Putet aliquis, quod ad Theophilum quempiam evangelium scripserit. Omnes qui nos auditis loquentes, si tales fueritis, ut diligamini a Deo, et vos >theophili< estis et ad vos evangelium scribitur. Si quis >theophilus< est, iste et optimus et fortissimus est, hoc quippe significantius graeco sermone dicitur: >κράτιστος<. Nemo >theophilus< infirmus est. Et quomodo scriptum est de populo Israhel, quando egrediebatur ex Aegypto, quod θεόφιλοί< ἐσμεν. Εἰ δέ τις >θεόφιλος<, οὗτος καὶ >κράτιστος<· οὐδεὶς γὰρ >θεόφιλος< ἀσθενής. Καὶ ὥσπερ γέγραπται ἐπὶ τοῦ λαοῦ ἐξερχομένου ἐκ τῆς Αἰγύπτου. ὅτι >οὐκ ἦν ἐν ταῖς φυλαῖς αὐτῶν 7 gr. vgl. Akt. 18,25 7ff. vgl. Ambros. in Lucam I, 12 (S. 18, 9ff. Schenkl) 18 f. Ps. 104 (105), 37 2 omnibus CD 4 putat ADe + et EK 7 audistis E 10 et — p. 14, 21 principio > K (SchluB d. Hom. I u. Anfang von II) 12 et 1 > Be 17 egrediebantur C 11,4 —13 ST 11,4 –10 vgl. a + 12,5 —12 a 11,4 –5 + 11 13 + 12,5 –6 Y 11,4 –13 d 11,11 –12, 12 e 11, 13 Εἰ— 12 12 Cy 11,4 –5 + 11 –12, 12 UV 11,4 –? Ξ (Lemma?) 4 —5] Θεόφιλον δὲ ὁνομάξει πρὸς ὅντινα προσφωνεῖ τὸ παρὸν εὐαγγέλιον aST προσφωνεῖ S, παρὸν > Τ) 4 Εἰκὸς > ε τινάς dCUVγλ] ἡμᾶς Χ > Ε 1UV 6 ὅς — πιστεθσ.] ἄνδρα πεπιστευκότα, Θεόφιλον φερωνύμως καλούμενον aST (das übrige fehlta) ἦν > D 4 X 7 καὶ] οὕτως DD1D6ε, οὗτος D3D4D5δγ καὶ] ὃς ST πιστευσάντων D3Xγελ] 7/8 ἀπλείστως DD1D6γ(Carn)ε 9 τε > Χ καὶ + τοὺςC x > ε λόγους+ ἔγγραφον ᾔτησεν ἔχειν τὸ εὐαγγέλιον ST(echt? Kl.) 10/11 γραφ.] γεγραμμένα D4λ 11 Ἀλλὰ καὶ] ἄλλος δέφησιν ὅτι dyyC x > eUVYγε δὲ Υ ~ ἐὰν πάντες Cλ ὅτι πάντες x > D3 Ἀλλὰ — πάντες] τινὲς δέ φασιν ὅτι ST 12 ἀγαπ.] φιλεῖσθαι STXY ὑπὸ] ἀπὸ U τοῦ x > D4D5D6STδ θεοῦ + πάντες ST 12/13 καὶ φιλεῖσθαι x > STXY 13 θεοῦ φίλοι D4, θεοφιλεῖς D1 ἐσμεν + ἀληθῶς Y ἐσμεν] καί ἐσμεν κοὶ ὀνομαζόμεθα D6 + Ζήτει τὰ λοιπὰ πάντα ἐν ἑρμηνείᾳ ἐπισκόπου Βόστρων Ly (Reg) (librarius!) 13 Εἰ — 15 γὰρ] καὶ οὐκ ἄν τις εἴη eUV, οὐκ δέ δέ τις εἴη Cy 15 Καὶ — 18 ὅτι > γ Καὶ ὥοπερ] ὥσπερ γὰρ eUV γὰρ x > Ε3) 17 ἐκ τῆς] ἐξ Χ. ἐκ γῆς Ε 2 18 ὅτι x > eUV bubus eorum infirmus< : sic audacter loquar, quod omnis, qui >theophilus< est, sit robustus, habens fortitudinem et robur tam a Deo quam a sermone ejus, ut cognoscere possit eorum verborum, quibus eruditus est, veritatem, intellegens sermonem evangelii in Christo: cui est gloria et imperium in saecula saeculorum. Amen. ὁ ἀσθενῶον<, οὕτως εἴποιμι ἄν, ὅτι πᾶς >θεόφιλος< κράτιστός ἐστιν ἔχων τὸ κράτος καὶ τὴν δύναμιν τὴν ἀπὸ τοῦ θεοῦ καὶ τοῦ λόγου αὐτοῦ· καὶ οὕτως ἐπιγνώσεταί τις, >περὶ ὧν κατηχήθη λόγων τὴν ἀσφάλειαν<, συνεὶς τὸν λόγον τοῦ εὐαγγελίου· ἐπαγγέλλεται τοίνυν τῆς γνώσεως τὸ βέβαιον, ἵνα, ἅπερ ἐκεῖνος ἀκοῇ παρέλαβε, ταῦτα καὶ γράμμασιν ἐντυγχάνων ἀσφαλέστερον κατέχῃ καὶ τὴν πίστιν διατηρῇ. 1 eorum] eius A sie + ut De 2 loquor BE loquar + dicam e 3 liabens + et D 4 et robur BCJ lobustani ADEe (et x > E, in D getilgt) 4 tam — 5 quani] a deo tanquam ADe tam x > E 7 eruditus] conditus e 9 est AB > CDEe 9/10 et imperium > De 11 Araen > C Explicit omelia prima AC 1 ὁ x > Ε 1 3 καὶ — τὴν2 x > Χ εἴποιμι ἄν, ὅτι] κοὶ Χ 4 τοῦ2 x > Ε1 3 πᾶς + γὰρ Cy 2 ἐστιν x > X αὐτοῦ x > Χ 5 κοὶ — τις] ἴνα γινώσκῃ a, ἴνα ἐπίγνως Y 5 καὶ] κἂν U τις + τὴν Cy, + τῶν V 6 ὧν κατ. Schluß des Schol. bei Y κατηχ·ήθης λέγων α τὴν x > 7 συνεὶς eV] συνιεὶς Ε2 Ε3 UX τῶν λόγων U συνεὶς — εὐαγγελίου x > aCy 8 ἐπαγγ. — 9 βέβ. x > a 9 ἵνα — 10 ἐκεῖνος] ἐπειδὴ γὰρ a 10 ἀκοῇ] ἄκων 10 κοὶ –12 διατηρῇ] ἀσφαλ. αὐτὸν καὶ διὰ γραμμάτων ἐντυγχάνοντα α1 + ἐν) τῇ πίστει διατηρεῖ a ἐν x > Αα) 11 ἀσωαλεστέραν Ε2 Ε3 12 κατέχῃ καὶ x > CE2UVγ καὶ x > Ε3 διατηρεῖ Ε3 V Ζ (nach ζ, Auszug aus I. Hom.): >Ἐπειδὴ πολλοὶ ἐπεχείρησαν ἀνατάξασθαι x < ἀντὶ τοῦ ὅτι χαρίσματος ἦλθον εἰς τὴν ἀναγραφὴν τοῦ εὐαγγελίου. τί οὖν ἐστιν ὃ λἐγει; τὸ ἐπιγεγραμμένον κατὰ Αἰγυπτίους εὐαγγέλιον καὶ τὸ ἐπιγεγραμμένον τῶν Δὠδεκα εὐαγγέλιον ἀναγράψαντες ἀναγράψαντες x > ἀλλὰ ψευδῶς εἰς ἄλλων ὄνομα. οἱ δὲ εὐαγγελισταὶ οὐκ x > καὶ ἀτέλεστα κατέλιπον, διὰ τὸ μὴ καλῶς γράψαι. ἔγραψαν γὰρ ἀληθῶς. ὅτι ὃ λέγει ὁ παῦλος. x > ὁ ἔπαινος ἐν τῷ x < , τὸν Δουκᾶν λέγει τὸν ἀπόστολον. De eo, quod scriptum est: x > autem justi ambo in conspectu Dei, ambulantes in omnibus manclatis et justificationibus Domini sine x < Qui volunt peccatis suis obtendere aliquam excusationera, existimant nullum esse absque peccato et utuntur testimonio, quod in Job scriptum est : x Ἦσαν δέ x <, φησίν, x > Οἱ θέλοντες συναγορεύειν ἑαυτῶν ταῖς ἁμαρτίαις οἴονται ἀδύνατον εἶναι Πάντῃ ἀναμάρτητον εἶναί τινα, καὶ χρῶνται τὰ τοῦ Ἰώβ. x > καθαρὸς ἀπὸ x < Τὸ δέ ἀναμάρτητον δισσῶς νοεῖται. τὸ μέν ἐν τῷ μηδέΠοτε ἡμαρτηκέναι, τὸ δέ ἐν τῷ μηκέτι ἁμαρτάνειν. Ἐκ μὲν οὖν τοῦ μηδέποτε peccato clici, qui imnquam pec- | ἁμαρτῆσαι οὐδεὶς ὄν εἴη ἀναμάρ- canerit, et nos assentimus nuUum | τητος. πάντες γὰρ ἄνθρωποί ποτε esse absque peccato, quia omnes | ἥμαρτον, καὶ x > ὕστερον x > 2 —4 Luk. 1, 6 9 ff. Hiob 14, 4. 5; vgl. Ambros. in Lucam I, 17 (S. 21, 3ff. Schenkl) Incipit secunda de . . . AC 2 — Ρ. 14, 21 piincipio x > K (Versehen des Schreibers, da einfach Fortsetzung von Hom. I) autem > B 3 Dei] Domini EB 5/6 ostendere C 6/7 exist.] aestimant E, estmant ABCD (so immer) 10 nec] ne e 10/11 ~ fuerit unius quidem diei A 15 ignorat B, ignorant AE 15/16 Adversum ABE 18 intelligitur De 19 ut > AE ut sit] id est B 20/21 desisse BDE 22/23 peccaverit + non assentimus. Peccavit enim Origines Hcet non actu. Si vero dicunt neminem esse sine peccato post peccatum F 26 virtutes assecuti A 13, 5 — 20 ἁμαρτάνειν Χ* ξ 13. 21 Ἐκ—25 γέν. Χξ 9 τὰ] τῷ 1. 24 x > x > Χ simus. Si vero sic intellegunt hominem non esse absque peccato, ut negent quempiam post vitia ita se ad virtutes referre, ut nunquam omnino peccet, falsa eorum sententia est. Potest enim fieri, ut, qui ante peccaverit, peccare desinens sine peccato esse dicatur. Sic et Dominus noster Jesus Christus x >exhibuit sibi gloriosam ecclesiam, non habentem maculam x < non quia ecclesiasticus vir nunquam habuerit maculam, sed quia nequaquam ultra maculetur ; x >non habentem x <, non quod ruga x >veteris x < in eo aliquando non fuerit, sed quod eam habere desierit. In hmic modum et illud, quod sequitur, est intellegendum: >ut sit sancta et x < non quod a principio immaculata fuerit — hoc enim suspicari quidem de homine non potest, quod anima ejus maculosa culosa non fuerit — sed quod reputetur pura atque sincera, quae maculari ultra desierit. Haec idcirco dicimus, ut doceremus posse hominem ob id. Δυνατὸν δὲ ἐκ τοῦ μηκέτι ἀμαρτάνειν χρηματίσαι ἀναμάρτητον. οὕτω γὰρ καὶ ὁ χριστὸς παρέστησεν ἑαυτῷ τὴν ἐκκλησίαν μὴ ἔχουσαν σπῖλον ἢ ῥυτίδα(, οὐχ ὅτι οὑδέποτε ἐσπίλωται ὁ ἐκκλησιαστικὸς ἢ γέγονεν ἐν ῥυτίδι τοῦ παλαιοῦ x < ἀλλὰ ὅτι οὐκ ἔχει x <. Παράδειγμα δὲ τοῦ δύνασθαι ἄνθρωπον παρὰ τὸ 10ff., 15, 20f. Ephes 5, 27 14, 16 vgl. Ephes 4,22; Kol. 39 1 simus] svxmus e 6 sententiae A] opinio B est x > B 7 pecca- verit BEe] peccavit ACD pecc.1 + et BDEe 8 desinens] desiverit D desierit e sine] absque B 15 quod] quo DE 17 quod] quo ADE 18 desiverit C 19/20 intellegendum et illud quod sequitur C 19 est x > BCE ~ intell. est A 21 quod] quia A, quo BE 22 immaculata Wiederbeginn bei K 22 fuerat K 23 enim + nunc A + ne CEK + nec B quidem x > B 24 non x > EK 24/25 inmacu- losa K 28 dicimtis D] diximus e x > ABCEK 28/29 docemur A 29 ~ hom. posse C 14, 6 Δυνατὸν — 15 ῥυτίδα Χξ 14, 28 — 15, 6 ἄμεμπτοι Χξ quod peccare desivit, vocari abs- que peccato et Unde et manif estissime de Zacharia et Elisabeth scribitur : erant >justi ambo in conspectu Dei am- bulantes in omnibus mandatis et justificationibus Domini sine querela <. Diligentius laudes Zacha- riae et Elisabeth, quas sanctus Lucas in sua scribit historia, con- templemur, non tantum ut scia- mus illos fuisse laudabiles, sed ut sanctum zelum assumentes etiam ipsi laude digni efficiamur. Potuerat erat simphciter scribere : >erant justi ambo, ambulantes in omni- bus mandatis < nunc autem neces- sario additur: >erant justi ambo in conspectu Dei < Potest quippe. fieri, ut sit aliquis justus in con- spectu hominum, sed >in con- spectu Dei < non sit. Verbi gratia: quando non habet homo, quod de me mali loquatur, et in me universa considerans nihil , cui detrahat, reperit, justus sum > conspectu < hominum. Finge om- nes de me aequalem habere sen- tentiam, et quaerere, quid detrahant, hant, et tamen invenire non posse, sed consono me ore laudare, justus sum >in conspectur < homi- μηκέτι ἁμαρτάνειν χρηματίζειν ἀνα- μάρτητον τὰ κατὰ τὸν Ζαχαρίαν καὶ τὴν Ἐλισάβετ. <Ἦσαν > γὰρ φησι, >δίκαιοι καὶ πορευόμενοι ἄμεμπτοι < Ἐδύνατο δὲ γεγράθαι τό· >Ἦσαν δίκαιοι ἐν νῦν δὲ ἡ προσθήκη ἀναγκαία τοῦ ἐνώπιον > τοῦ θεοῦ < γεγράφθαι τό· ταῖς ἐντολαῖς < Ὅταν γὰρ ἄνθρωπος μηδὲν ἔχη φαῦλον λέγειν περὶ ἐμοῦ, ἀλλὰ τὰ βλεπόμενά μου κατανοῶν ἐπαινεῖ, δίκαιός εἰμι <ἐνώπιον > ἀνθρώπων. 19 ff. vgl. Ambros. in Lucam I, 18. 19 (S. 22, Iff. Schenkl) 3 et1 > ABEK 5 Dei] Domini CK 5/6 ambul. — 8 qvierela] ambu- lantes. In omnibus autem erant justi ambo ante Dominum, incedentes in mandatis et justificationibus Doniini sine querela De 9 quas] quia C 10 scripsit ABK 17 autem] enim B 18 erant > De 19 Dei] Domini C 20 sit aliquis] scit aliciuid K 22 Dei] Domini C sit > CDe 24 mali Dmn] male Clr > ABEK 26 repperit ADEK(immer) 27/28 omnes] homines 29 quid] cui BE 29/30 detra- hant + mihi De 31 ~ ore me BE ore] hore K 15, 14 Ἐδύν. — 27 ἀνθρ. Κε 24 ἔχει Χ 26 δικαιος — 27 ἀνθρ. > ζ num pluiiniorum. Verum ho- minum non est certum judicium; nesciunt enim, utrum in abscondito cordis mei aliquando peccaverim, utrum viderim mulierem ad concupiscendum eam, et adulterium mihi in corde sit natum. Ignorant homines, cum me viderint secundum vires meas eleemosynam facere, utrum propter mandatum Dei fecerim an hominum laudem favoremque quaesierim. | Difficilis res est x >in conspectu x < | Ἐνδέχεται γàρ κατὰ μὲν τὸ φαινό- justum esse, ut non ob aliam | τῶν causam quid boni facias, nisi propter ipsum bonum, et Deum tantum quaeras boni operis retri Initorem. Tale quid et Apostokis loquitur : x >quorum laus non ex hominibus, minibus, sed ex x < Beatus atque laudabiUs. Homines x <. Οὐκ οἴδασι δὲ οἱ ἄνθρωποι τὸ κρυπτόν μου, πότε ἥμαρτον ἐμβλεψας γυναῖκα εἰς τὸ ἐπιθυμῆσαι, ὥστε λογισθῆναί μοι τὴν ἐν καρδίᾳ μοιχείαν. Ι Ναί, ἔπαινός ἐστι τέλειος τὸ εἶναι δίκαιον x > ὅτι, ὡς πρὸς αὐτὸν τὸν ἔπαινον, τοῦ θεοῦ ἔπαινός ἐστιν, ὥστε τὸν θεὸν ἀποδοῦναι τὸν ἔπαινον τῷ ἐπαινετῷ. αὐτὸς γὰρ ἐπίσταται καὶ τῶν ἀνθρώπον τὰς καρθίας μονώτατος. Ἐνδέχεται γὰρ κατὰ μὲν τὸ φαινό μενον δίκαιτον εἶναί τινα>ἐνώτιον<τῶν ἀνθρώπων, κατὰ δὲ τὸ κρυπτὸν τῆς διανοίας μὴ εἶναι τοιοῦτον ἐμφω- λεύοντας κεκτημένον λογισμοὺς πο- Τοιοῦτόν τι καὶ ὁ Παῦλος δηλοῖ, ὅταν λέγῃ περί τινων· ὦν ὁ ἔπαινος qui x >in conspectu x < justus est I οὐκ ἐξ ἀνθρώπων, ἀλλ' ἐκ τοῦ Οἱ γὰρ ἄνθρωποι 3f. vgl. Math. 5.28 9f vgl. Math 6,2 ff. 19ff Rom. 2.29 3 iitium] iteram K laudem 1112 esse justum A 3f. vgl. Matth. 5,28 9f. vgl. Mattli. 6,2ff. 1 Veium K 1/2 hominum +. Et hoc C 8 me x > A 9 meas x > C 10/11 mandata CK hominum C 13 est x > ABCEK 14 iustus K 20 Deo + est BDe Beatus] habeatur C 22 enim De x > ABCEK 16,2 –12 Χ ξ 16, 6 Ναὶ—17, 10 V* 16, 6 Ναὶ–17, 10 τι 18, 8 Ἴσως—19, 3 + 19, 9 — 14U 16, 6 –18 ad(E1*) CS 16, 6 –12 k*m*LYλ 16,19 –17, 3 ὁρῶντ. + 17,8 –10 e D6 D7 D9X 13 —18 vor 2 —12 ? Kl. 6 αί] Ἦσαν δέ δίκαιοι ἀμφότεροι ἐνώπιον τοῦ θεοῦ. Ναί λ Ναί x > adC SUVXY] καὶ K 2 6 ἔπαινός ἐστι τέλειος nach 7 θεοῦ adCSUVY εἶναι + δέ Α1 α1, τὸ + δὲ Aa 7 ὅτι — 10 ἐπαινετῷ nur Χ 10 αὐτὸς — 12 x > Χ 11 ἐπίσταται + μόνος Α1α1 καὶ x > ΚmA1VYa1λ 11/12 τὰς καρδ. τῶν καρδίας ἀνθρ. λ, τὰς τῶν ἀνθρ. καρδ. a, καρδίας km x > Α1α1λ] μόνος A 13 καὶ γὰρ ἑνδέχεται a κατὰ — 15 ἀνθρ.] ἐνώπιον μὲν τῶν ἀνθρ. δίκαιόν τινα φαίνεσθαι S 16 διανοίας] καρδίας dC 17 κεκτ.] ἔχοντα S ~ πονηρ. λογισμ. U 19 Τοιοῦτον] Τοιοῦτον] UV + ἀκούσῃ UV κλ x > eD6 D7 D9 UVX 19/20 ὁ — τινων κλ] τὸ ( x > UV, τῷ e) παρὰ τῷ ἀποστόλῳ eD6 D7 D9 UVX τοῦ ἀποστόλου D9) Παύλῳ λέγοντι U + ἐπ' ἄν λέγει (!) V 20 ὦν] οὖ X 21 x > e 22 ἱ — ἄνθρωποι] ἄνθρωποι δέ Κλ quamvis certum judicium habere videantur, tamen non possunt ad liquidum pronuntiare. Evenit quippe interdum, ut laudent eum, qui non est laudabilis, et ei detrahant, qui minime detractione dignus est. Solus Deus et in laude et in vituperatione justus est judex. Unde digne et nunc additur ij in laude justorum: x > erant justi ambo in conspectu x < Ad tale quid et Salomon nos in Proverbiis cohortatur, dicens: x >provide bona in conspectu Dei et x <. Sequitur Zachariae et Ehsabeth aha laudatio: >ambulantes in omnibus mandatis et justificationibus x <. Quando bene et recte de ahquibus judicamus, x >in justificationibus x < gradimur; quando hoc aut οὐκ οἴδασι κατ’ ἀξίαν ἐπαινεῖν, Ι πρὸς τὸ φαινόμενον μόνον ὁρῶντες, ἀγνοοῦντες δὲ τὰ κεκρυμμένα, παρ’ οἶς Πρὸ τῆς ἀπλανοῦς ἡ πεπλανημένη δόξα πολλάκις εὐημερεῖ, καὶ ἑτέρως μέν αὐτοί, ἑτέρως δέ τὸ θεῖον τοὺς βίους | Μόνος δέ ὁ θεὸς οἶδεν ἀξίως καὶ ἐπαινέσαι τὸν ἐπαινετὸν καὶ τοῦ ψεκτοῦ τὴν κρίσιν ἀξίως ποιῆσαι, Ι ἐπειδὴ βλέπει ἐν τῷ x < καὶ οὐ μόνον τὰς πράξεις, ἀλλὰ καὶ τοὺς λογισμούς· γυμνὴ γὰρ αὐτῷ τῶν πραγμάτων ἡ φύοις θεωρεῖται καὶ ὁ σκοπὸς κατανοεῖται. Ι Ἀναγκαίως πρόσκειται τό· ἦσαν δίκαιοι ἐνώπιον τοῦ θεοῦ καὶ ὁ Σολομῶν. προνοοῦ x < λέγων, ἐνώπιον κυρίου καὶ x < Ἴδωμεν δέ τῶν μακρίων τούτων τὸν ἔπαινον· x > ἐν ταῖς ἐντολαῖς φησί, καὶ δικατώμασι τοῦ x <. Ὅταν μέν κρίνωμεν περὶ τῶν ἑτέρων καλῶς, x > δικαιώμασι x < πορευόμεθα, 11 Matth. 6, 4 19f. Prov. 3, 4 15 laudem K 16 Dei] Domini C Ad x > De 18 hortatur C dicens + fili De 19 Dei et x > A bene B 26 aut] vel ABE 17 nos x > De 24 ~ recte et 17, 15 Ἀναγκ.– 19, 3 γίνηται + 19,9 –12 Χξ 17, 7 + 16,13 –12 λ 17,8 –15 + 16,22 – 1 οἴδασι κοτ’ ἀξίαν ἐπαινεῖν κUVXλ ἐπαινέσαι Κλ)] ἀξίως ἐπαινοῦσι eD6 D7 D9 2/3 πρὸς — ὁρ.] τὸ φαινόμενον (+ μόνον D7 D9 E3) βλέποντες e πρὸς] ἅτε δὴ πρὸς λ 3 μόνον x > κUYλ 3/4 ἀγν. — κεκρ. κVYλ x > eD6 D7 D9 X 4 Παρ’ — 7 δοκιμ. κλ x > eD6 D7 D9 UVXY 8 Μόνος δέ ὁ UX] ὁ δὲ eD6 D7 D9, ὃς μόνος κλ ὁ θεὸς x > κλ οἶδεν — 10 ποιῆσαι κUXλ] καὶ τοῦ ψεκτοῦ τὴν κρίσιν καὶ τοῦ ἐπαινετοῦ τὸν ἔπαινον ἀξίως ποιεῖ eD6 D7 D9 9 καὶ 1 x > λ ~ τὸν ἐπασινετὸν ἐπαινέσαι Χ ἐπαινετὸν] ἐπαινούμενον U, ἔπαινον Y 15 x > ἀναγκαίως Kr. 17 προσκαλεῖται Χξ 25 x > Ha. Kr. x > X Origenes IX. 2 illud facimus, x illius ambulamus. Unde puto et sanctum Lucam, volentem eos praedicare laude perfecta, dixisse: x >erant justi ambo, ambulantes in omnibus mandatis et justificationibus x < Dicat mihi quispiam: si laus ista peiiecta est, quid sibi vult hoc, quod dicitur: x >sine x < ? Sufficiebat enim dicere: x >ambulantes in omnibus viis et justificationibus x < nisi posset fieri, ut ambulet quis in omnibus mandatis Dei, et tamen x >sine x < non ambulet. Et quomodo potest evenire, ut x >in omnibus mandatis et justificationibus x < ambulans sub quercla sit ? Cui breviter dicam: nisi hoc ita esset, nunquam in aho loco nosceremus scriptum ὅταν δὲ ποιῶμεν τάδε ἤ τάδε, x > ἐντολαῖς x < πορευόμεθα. Μήποτε οὖν ταύτην τὴν διαφορὰν ἐπιστάμενος ὁ Λουκπᾶς, ὡς κατ' τούτους βιοῦντας, τὸν ἔπαινον τοῦτον ἀπέδωκεν. πορευόμενοι ἐν πάσαις ταῖς ἐντολαῖς καὶ δικαιώμασι τοῦ γυρίου x < . Ἴσως ἐρεῖ τις· διὰ τί πρόσκειται τούτοις τό· x > Ἤρκει γὰρ αὐτοῖς πορεύεσθαι ἐν πάσαις ταῖς ὁδοῖς τοῦ θεοῦ καὶ x < εἰ μὴ ἄρα ἔστιν ποοεύεσθαι ἐν πάσαις ταῖς ἐντολαῖς καὶ x < οὑκ x > δέ. Πῶς τοίνυν φησίν, x > ἔστι πορεύεσθαι ἐν πάσαις ταῖς x < οὐκ x > δέ; Φημὶ δὲ οὖν πρὸς αὐτόν, ὅτι, εἰ μὴ ἦν τοῦτο, οὐκ 3 eos] eo C 4 lauclem perfectam C 13 possit ΑΚ 14 > B 16 quomodo > C] cui B, quod E 17 ut + quis C 18 Dei] Domini BC 19 sub] sine B breviter] preter C 21 nosceremus x > ABEK] cognosceremus C 18, 8 Ἴσως– 19, 3 γίνηται τι 19, 9 — 14 e(E1*) Ξ*λ Ε3 m. Zusatz). 18, 6 πορ.–16 dY 18, 8 —19, 8 D6 D7 D9 18, 8 –16 + 19, 9 –14 aS 1 > Ha. Kr. x > Χ, ἐν ταῖς ξ 6 πορ. — 8 ἄμ. nur Y 8 Ἴσως — D x > dk CSXYA 9 διὰ τί] καλῶς δὲ Χ, τίνος χάριν κλ, τίνος δὲ ἔνεκεν a, x >dCSY πρόσκ. + δὲ D6 S τούτοις τι καὶ D6 τούτοις dCSY x > κXλ] ἐντολαῖς κοὶ τοῖς δικαιώμασιν τοῦ x > A) κυρίου a τό· ἄμεμπτοι κVYl] τὸ ἄμεμπτον adCSX, τὸ ἀμέμπτως Χ 11 Ἤρκει — 13 δικαιώμ. x > adkCSXλ αὐτοῖς + τὸ Υ 12 ὁδοῖς — 13 δικαιώμ.] ἐντολαῖς καὶ δικαιώμασι κυρίου 13 εἰ μὴ ἄρα x > dCX] διότι κλ, ἐπειδὴ S εἰ — 16 δέ x > αΥ ἔστιν + γὰρ dCX, + καὶ κλ 14 πάσαις x > Χ ~ ἐν π. τ. ἐντολ. πορ. κλ 15 καὶ δικαιώμασιν nur Χ οὐκ ἀμέμπτως δέ dSUV] μὴ ἀμ. δέ Χ, κοὶ μὴ ἀμέμπτους εἶναι κλ 17 Πῶς — 19 δέ nur V x > ἔστι πορεύεσθαι Κr.] ἐπιπορεύεσθαι V 19 Φημὶ — p. 19, 3 γίνηται x > aS 19 Φημὶ — 20 ὄτι x > 19/20 Φημὶ —τοῦτο x > D6 D7 D9 20 αὐτόν] ἐαυτόν U μὴ + γὰρ κλ] γὰρ Χ οὐ + γαρ D6 D7 D9 referri: x >juste id, quod justiim est, x < Msi enim esset justum aliquid, quod non juste sequeremur, nequaquam nobis praecieretur, ut juste id, quod justum tum est, sequeremur. Quando enim facimus mandatum Dei et in conscientia nostra vanae gloriae sorde respergimur, ut placeamus hominibus, aut alia, quaecunque non placet Deo, boni operis causa praecedit, quamvis faciamus praeceptum Dei, tamen et injuste id, quod justum est, sequimur. Difficile ergo est, am- bulare x >in omnibus mandatis et justificationibus Domini sine x < secundum testimonium et laudem Dei in Christo Jesu, quae reddenda est in die judicii ab eo, cui x >omnes nos mani- ἂν ἐλέγετο· x > τὸ δίκαιον x < ἐπεὶ καὶ τὸ καλὸν οὐ καλόν, ὅταν μὴ καλῶς γίνηται. Ἐκεῖνος δὲ x > ποιεῖ ὁ μηδενὶ ποιῶν πρὸς ἐπίδειξιν, τὴν τῶν ἀνθρώπων θηρώμενος δόξαν, ἀλλὰ πρὸς τὸ ἔν μόνον βλέπων καὶ Πρὸς αὐτὸ τὸν σκοπὸν ἰθύνων. | Ἐπὰν γὰρ ποιῶμεν τὰς ἐντολάς, ὥστε ἐν τῷ συνειδότι ῥύπον κενοδοξίας ἢ ἀνθρωπαρεσκείας ἢ ἑτέρου τινος τοιουτου εχειν, κἂν δοκῶμεν ποιεῖν τὴν ἐντολήν, οὐκ illud x > non facimus | x > ποιοῦμεν Ἔργον οὖν ἐστιν πορεύεσθαι x > ταῖς ἐντολαῖς καὶ δικαιώμασι τοῦ κυρίου x < κατ' ἔπαινον ἀποδοθησόμενον ὑπὸ τοῦ θεοῦ ἐν τῷ θείῳ δικαστηρίῳ. 1f. Deut. 16, 20; vgl. Orig. in Joh. XXVIII. 13 (S. 405, 1 ff. Preuschen), Ambros. in Lucam I, 18 (S. 23, 5ff. Schenkl) 6ff. vgl. Matth. 6, 2 9ff. vgl. 1 Kor. 4,5 22ff. 2 Kor. 510 1 referretur K 2 ~ justum esset Clr 3 ahquod B non juste] injuste K 4/5 reciperetur K 9 sordes respergimus BDKe utj et ut A 10 aut — quaecunque x > A] aut aHcui pio B, aut aHquapiam E (richtig ?), aHquapiam K 11 non — Deo x > AK] non placent Deo Dmn (placens n), non placent E, non placemus B 11 boni — 12 praecedit x > ABEK 12 quamvis x > ABEK 13 facimus AK tamen] tantum K 14 fa- ciamus E 16 ergo x > ABEK Ergo hoc diff. est C 21 quae + laus De 19, 9— 14C 19,9 κ τ λ. D6 and. Text 19, 9— 14 + 19,1 δικαίως — 2 διώξῃ Y 1 δικαίως] δίκαιος U, εἴρηται γάρ. δικαίως Y 2 διώξῃ V] διώξει U, διώξεις ekD6D7D9LXλ 2 ἐπεὶ — 3 γίνηται nur κλ 4 μηδενὶ D6] μηδέν 5 τὴν — 8 ἰθύνων x > D7 D9 9 Ἐπὰν] ἀλλ' ἐστὶ εἰπεῖν ὅτι ἐπὰν Y Ἐπὰν — ἐντολάς x > aS γὰρ C] οὖν aekLSUVXYλ 10 ὥστε] οὖτοι δὲ S, ἐπειδήπερ ὥστε + μὴ ekCUVXY ῥύπον + εἶναι κλ 11 ἢ ἀνθρωπαρεσκείας x > Χ 11/12 ἑτέρου — τοιούτου] τοιούτου] ἕτερόν τι φαῦλον S, τινὸς ἄλλου Χ, ἑτέρου τοιούτου 1 12 ἔχειν eCX] οὐκ εἶχον aS, x > κUVYλ 13/14 x > aS] τότε x > eCVY) ποιοῦμεν τὰς ἐντολὰς ἀμέμπτως ekCUVYλ + 1 δικαίως κτλ.Υ 14 ἀμέμπτως + ἴσως δὲ ἄμεμπτοι ἦσαν, ἐπεὶ καὶ δίκαιοι ἐνώπιον τοῦ θεοῦ Κ3 19 festari oportet ante tribunal ejus, ut recipiat unusquisque, quae per corpus gessit, sive bona, sive x < x >Omnes enim stabimus ante tribunal Dek, ut recipiamus, quod meremur in Christo Jesu : cui est gloria et imperium in saecula saeculorum. Amen. HOMILIA III. De eo, quod scriptum est: >apparuit ei angelus Domini, stans a dextris altaris incensi< Quae corporalia sunt et sensu carent, ut videantur ab alio, ipsa lu nihil efficiunt, sed tantummodo oculus alterius intentus in ea, sive vohierint illa sive noluerint, videt, quo aciem contemplationemque direxit. Quid enim potest est homo aut alia res, quae crasso circumdatur corpore, cum in praesenti fuerit, facere, ne cernatur? E contrario ea, quae superna sunt et divina, etiam cum in praesenti fuerint, non videntur, nisi ipsa voluerint; et in voluntate eorum est videri vel non videri. Gratia Dei fuit, ut appareret Abrahae vel ceteris prophetis, non quod oculus tantum cordis Τὰ αἰσθητά, ἵνα βλέπηται, οὐδέν ἐνεργεῖ, ἀλλ' ὁ ὑγιὴς ὁφθαλμὸς ταθείς, εἴτε βούλεται τὸ αἰσθητὸν βλέπεσθαι εἴτε μή, βλέπει αὐτό. Οὑ τοιαῦτα δὲ τὰ θεῖα, οὐδ’ ἐν τῷ παρόντι, ὁρώμενα χωρὶς τῆς ἐαυτῶν ἐνεργείας. Καὶ γοῦν χάριτι θεὸς >ὢφθη< τῷ Ἀβραὰμ ἤ τινι τῶν ἁγίων, οὐ τοῦ ὀφθαλμοῦ τῆς ψυχῆς τοῦ Ἀβραὰμ 2f. Röm. 6—7 Luk. 11 1 tmusquisque x > mn per x > B 3 Dei] Christi C recipiat A + unusquisque A meretur A cui — 4 saeculorum x > B 4 et imperium x > C Amen x > C Explicit omelia secunda AC] Explicit K 6 Incipit tertia de . . ACD (Inc. + omelia D) 6 De — est x > K ei x > K 9 ut] ne B 10 nihil] mihi AEK + non A sed] si B 11 oculis A intentus + fuerit B 13 videt] videri A quo] quando CDe, quodc K aciem contempl.] in ea contemplationem CDe 14 direxit] dirigit A, direxerit CDe 16 ~ circumd. corp. crasso De 17 in x > B 17/18 cernantur D 18/19 ~ sunt superna CDe 19 etiam] ea De 20 in x > B 23 gratiae AC (richtig ?) 24 Abraham BCDe ceteris + et K 25 quod] quo EK 20, 8 –21, 25 δεῖνι ξ Abraham in causa fuerit, ut cerneret Deum, sed quod gratia Dei ultro se adspiciendam praebuerit viro justo. Hoc autem non solum super Deo Patre intellegas, sed etiam super Domino Salvatore et super Spiritu sancto et, ut ad minora perveniam, super Cherubim et Seraphim. Fieri enim potest, ut et nunc loquentibus nobis assistat angelus, et tamen, quia non meremur, eum videre nequeamus. Quamvis enim oculus sive corporis sive animae nostrae se ad contemplandum intendat, nisi sponte apparuerit angelus et se videndum praebuerit, ille, qui videre desiderat, non videbit. Itaque ubicunque scriptum fuerit: >apparuit Deus< illi vel illi, et ut nunc: >apparuit ei angelus Domini, stans a dextris altaris incensi< ita ut dixi intellege. Sive Deus sive angelus Abrahae vel Zachariae, cum noluerit vel voluerit, aut non videbitur aut videbitur. Et hoc non tantum in >praesenti saeculo< dicimus, sed etiam in futuro, cum migraverimus e mundo, quod non omnibus vel Deus vel angeli μόνου αἰτίου γενομένου τοῦ βλέπεσθαι αὐτῷ τὸν θεόν, ἀλλὰ τοῦ θεοῦ παρασχόντος ἑαυτὸν εἰς ἐμφανιςτὸν τῷ δικαίῳ, ἀξίῳ γενομένῳ τῆς ὀπτασίας αὐτοῦ. Ἀλλὰ γὰρ καὶ ἄγγελος, ὅσον οὐ βούλεται βλέπεσθαί τινι ἡμῶν, παρὼν οὐ βλέπεται. Καὶ μὴ θαυμάσῃς ἐπὶ τοῦ παρόντος, εἰ ὁ θεὸς θέλων >ὤφθη< τῷ Ἀβραάμ, μὴ θέλων δὲ οὐκ >ὤφθη< τῷ δεῖνι, καὶ >ἄγγελος ὤφθη< τῷ Ζαχαρίᾳ, καὶ μὴ θέλων οὐκ ἂν >ὤφθη< αὐτῷ. Ἀλλὰ καὶ μετὰ τὸν >ἐνεστῶτα< >αἰῶνα<, ἐὰν ἐξέλθωμεν, ἴσθι, ὅτι οὐ παντὶ φαίνεται ὁ θεὸς ἢ οἱ ἄγγελοι, 27 lat., 28 f. gr. Gal. I, 4 1 causam CD fuit B 2 quo EK 3/4 viro sancto praebiierit B 6 Domino] Deo A + et C 8 veniam ABE 9 Seraphin et Cherubin BE, Cherubin et Seraphin De, Cherubin et Seraphim A 10 ~ nobis loqu. CDe 11 quia] quod B 12 nequeam.] mereamur B 14 se x > CDe 17 praebuerit + et Dlmr videre] vere Dhnr 19 fueratc C 20 ~ ut et De ut x > Iv 21 apparuerit K ei x > K 22 a — altar. x > K 24 Abrahami (so immer, auch Abrahamo) 1 25 noluerint vel voluerint K ~vol. vel nol. e 26 ~ vid. aut non vid. CK 29 e mundo x >BE 21, 25 καὶ — 22, 25 αὐτοῦ Χξ 21, 29 ἴσθι— 22, 8 θεόν aW 21, 29 –22, 8 + 23,11 –14 e(E1*)U*V* 29 ἴσθι — 30 παντὶ]. Καὶ ἐπειδὴ οὐ πᾶσιν a 30 ἢ] καὶ U οἱ + ἄγιοι V ἄγγελοι + αὐτοῦ aV appareant, quo scilicet et angelos et Spiritum sanctum et Dominimum Salvatorem et ipsum Deum Patrem is, qui de corpore exierit, statim mereatur videre; sed ille tantum videbit, qui mundum habuerit cor et talem se praebuerit, ut Dei sit dignus adspectu. Et quamvis in eodem loco sint, qui mundo corde est, et is, qui adhuc aliqua sorde respergitur, unus locus nec nocere quem poterit nec juvare, quia, qui mundum cor habuerit, Deum videbit, qui autem non talis fuerit, id quod alii cernitur non videbit. Tale quid mihi intellegendum et de Christo, quando in corpore videbatur, quod non, quicunque eum videbant, poterant videre. Videbant quippe tantum corpus illius, secundum vero quod Christus erat, eum videre non poterant. Porro discipuli eum videbant et magnitudinem divinitatis illius contem- ἀλλὰ ἔκαστος τῶν βλεπόντων τῷ καθαρὰν ἔχειν καρδίαν καὶ παρεσκευάσθαι πρὸς τὸ βλέπειν τὸν θεὸν ὅψεται τὸν θεόν. Kαὶ ἐν τῷ αὐτῷ τόπῳ δύο, ὁ μὲν καθαρὰν ἔχων καρδίαν, ὁ δὲ ἐβδελυγμένην· ὁ μὲν ὄψεται, ἐπεὶ οὐκ ἐν τόπῳ βλέπεται ὁ θεός, ἀλλὰ καθαρᾷ καρδίᾳ, ὁ δὲ οὐκ ὄψεται αὐτόν. Οὕτω νοητέον καὶ ἐπὶ τοῦ Χριστοῦ. Μὴ γὰρ οἴου, ὅτι πάντες οἱ βλέποντες χριστὸν ἔβλεπον. Ἔβλεπον Χριστοῦ σῶμα, Χρι- στὸν δέ, καθ’ ὅ Χριστός ἐστιν, οὐκ ἔβλεπον. Ἐβλέπετο δὲ ὑπὸ μόνων τῶν ἀξίων βλέπειν τὸ μέγεθος αὐτου. 6f. 14f. vgl. Matth. 5, 8 8ff. vgl. Matth. 24, 40 1 quo] quod BCDEe, quos K et > K 4 qui > D 5 videre > E ~ vid. mer. B 6 sed ABEKn] et CDhnr 8 ~ dignus Dei sit e, Dei dignus sit D 9 Et DEe > ABCDK 10 sint] sit De sint + is AB, + his K 11 his K 13 quempiam De potuerit E mundum A 15 ~ videbit Deum BEK Deum > A 16 alii CDEKe] aliis A, ab aho B cernitur ABCE] cermmt DKe - et E 17/18 inteUege ABEK 18 >Ar Christo quando] quondam CDe 19 ~ videb. in eorp. K non] nunc K + hoc CDe, hoc vero K ~ ilhus divin. C 14 ~ cor non > r 17 mihi] + qui De 23 vero 25 ~ videbant eum BEK 26 ilhus] ejus BE 5 ἀλλὰ] εἰ μὴ a ἔκαστος — 8 θεόν] τοῖς καθαρὰν ἔχουσι τὴν καρδίαν καὶ ἀξίοις τοῦ βλέπειν aeUVW (καὶ — βλέπειν > αa Ι τὴν > Aα| ἁμίοις V, ἀξίως U) 6 καρδίαν + ἦν δὲ ὁ Ζαχαρίας τοιοῦτος, διὰ τοῦτο ὥφθη αὐτῷ ἄγγελος κυρίου a (ὁ ἄγγελος a) plabantur. Propter quod puto et ad Philippum, deprecantem atque dicentem: >ostende nobis Patrem, et sufficit nobis<, respondisse Salvatorem: >tanto tempore vobiscum sum, et non cognovistis me? Philippe, qui videt me, videt et Patrem<. Neque enim Pilatus, qui videbat Jesum, intuebatur Patrem nec proditor Judas, quia nec ipse Pilatus nec Judas Christum, secundum hoc quod erat Christus, videbant, nec multitudo, quae coartabat eum. Illi tantum videbant Jesum, quos adspectu suo dignos arbitrabatur. Laboremus ergo et nos, ut et impraesentiarum nobis Deus appareat — sanctus quippe scripturarum sermo promisit: >quoniam invenietur ab his, qui non tentant eum, apparet autem his, qui non sunt increduli in eum< — et in futuro saeculo non abscondatur a nobis, sed videamus eum >facie ad faciem< et habeamus fiduciam bonae vitae fruamurque conspectu omnipotentis Dei in Christo Jesu et Spiritu sancto: cui est gloria et imperium in saecula saeculorum. Amen. Ἐπηγγείλατο δέ καὶ ἡ γραφή· >ὅτι εὑρίσκεται τοῖς μὴ πειράξουσιν αὐτόν, ἐμφανίξεται δέ τοῖς μὴ απιστουσιν αὐτῷ<. 2ff. Joh. 14, 8. 9 4ff. vgl. Hom. I (p. 8, 6ff.) 5,24,31 11 ff. Weish. Sal. 1, 2 16f. 1 Kor. 1312 7 vgl. Mark. 1/2 ~ atque deprec. C 3/4 me me? Philippe] me, PhiUppe ? AK 4 vidit (2 Χ ) CE 5 intuebantur K intueb. patrem] et patrem videbat C 7 coartabat] cohortabatur K 8 aibitrabatur] esse sciebat De 9 Deus] Dominus C 10/11 ~ sermo script. B 11 quoniam] quod e 11/12 inveniatur ABEK 12 ab x > E 13 eum] illum C appareat ABEK 15 saeculo x > De 18 ~ vitae bonae C 20 Jesu + Domino (nostro A) AK et] cum A 22 Amen x < C Explicit omeUa tertia AC, Exphcit K 23, 11 –14 + (Hom. IV) 24, 6 ἐκ—8 προαγγ. Χξ 11 Ἐπηγγ. — 12 ὅτι x > eUV 12 εὑρίσκ. + γὰρ eUV 14 αὐτῷ eUV, αὐτὸν Χ De eo, quod scriptum est: x >Ne timeas, Zachariar, usque ad eum locum, ubi ait de Joanne: x >praecedet coram ipso in spiritu et virtute Heliae <. Διὰ συγκαταβάσεως > ὤφθη ὁ x < τῷ Ζαχαρίᾳ, οὐδὲ γὰρ φθαρτοῦ σώματος ὁφθαλμοῖς δύναταί τις ἰδεῖν ἄφθαρτον σῶμα· ἐκ x < δὲ > ὤφθη ἑστὼς ὁ ἄγγελος τοῦ x < ὅτι αἴσια αὐτῷ ἤμελλε προαγγεῖλαι. >τοῦ x < δὲ τοῦ x < Zacharias, cum angelum vidisset, expavit. Nova quippe facies humanis obtutibus se praebens turbat mentem animumque consternat. Unde angelus, sciens hanc humanam esse naturam, primum perturbationi medetur, dicens: x >noli timere, Zacharia <, et trepidantem refocillat novo- ἐπειδὴ ἦν καὶ ἕτερον θυσιαστήριον χαλκοῦν τὸ τῶν ὁλοκαρπωμάτων. x < δέ φησιν, > Ζαχαθρώπῳ x <. ξενίζουσα γὰρ ὄφις ἀνθρώπῳ φαινομένη οὐκ ἔστιν αὐτῷ ὑπομονητή. ὅμως ἐπιστρέφει αὐτὸν ἀπὸ τῆς ταραχῆς ὁ ἄγγελος εἰπών. μὴ φοβοῦ, x < καὶ ἀνακτᾶται αὐτὸν διὰ τοῦ εὐαγγελίξεσθαι τὴν γέννησιν Ἰωάννου λέγων· ἠκούσθη ἡ δέησίς x <. 2—4 Luk. 1, 13 –17 6 —8 vgl. Ambros. im Lucam I, 28 (S. 28, 9 ff. Schenkl) 9 f. vgl. Lev. 5, 10 1 Incipit omelia IV. de . . ACD (omelia > CD) 2 eum > Ar 3 de — ipso > ABEK praeced. — ipso > C 4 Eliae K 11 ~ cum ang. Zach.A 13 ~se obtut. BEK 16 ~ esse human. CDe 17 perturbationem D 19 trepidantem] trepiditatem mn 24, 5 —19 dCW 24, 5 –19 + 25, 19 –25 S (Hom. III) 23, 11 14 + (Hom. IV) 24. 6 ἐκ—8 προαγγ. Χ ξ 24, 8 τοῦ- 10 D 9 Z 8 τοῦ— 19 a 24, 11 –19 19U*VX 5 ὁ > eS 7 δέ + φηοιν S ὤφθη — 8 θυσιαστ.] ἑστὼς τοῦ θυσ. ὥφθη ὁ ἄγγ. Χ > S τοῦ > S ὅτι] ἐπεὶ X 8 ἔμελλε SX προαγγέλλειν Χ 8 τοῦ 1 — 10 > dC τοῦ 1 — τοῦ 2] δὲ D 9 τοῦ 1 — εἶπεν] διὰ τί εἶπεν τοῦ θυσ. ιοῦ θυμ. Ζ 9 ἐπεὶ D 9 ~ αὶ ἕτερον ἦν D 9 θυσαστ. > D 9 10 χαλκοῦν > S χαλκ. θυσιαστ. τὸ > aD 9 Z καρπωμάτων a D 9 Z 11 Ἐταρ. — 12 ἰδών x >UV δὲ x > W δὲ + ὁ α φησιν x > aeCSW Ζαχ. + κοὶ xa ἐξῆς a 11/12 Ζαχ. ἱδών] κοὶ ἐφοβήθη S 12 ἰδών x > aX ἰδών + ἐπειδὴ W, + διότι S ἰδό,ν + καὶ ὁ φόβος ἐπέπεσεν ἐπ' x < a ( x > Α 1 α 1) + ἐπειδὴ a, + διότι Α 1 α 1 γὰρ x > aSW 13 αὐτῷ x > adCSUVW 14 ὑπομονητικὴ U] φορητὴ W ἀλλ' ὅμως adCSUWV] ὅθεν Κr.? αὐτὸν x > adCSUV, dafiir 15 ταραχῆς + τὸν Ζαχαρίαν adCSV 15 τῶν ταραχῶν aS ὁ ἄγγελος x > Χ εἰπών — 16 Ζαχαρία nach 17 αὐτὸν dW εἰπών + αὐτῷ aUV 16 Ζαχαρία x > SWX 17 διὰ— 19 σου x > adCSLWW 18 γένεσιν X que laetificat nuntio inferens: x >exaudita est oratio tua, et uxor tua Elisabeth pariet filium, et vocabis nomen ejus Joannem; et erit tilai gaudium et exultatioc. Quando justus quis oritur in mundo et stadium hujus vitae ingreditur, ministri nativitatis ejus laetantur et se in sublime efferunt. Quando vero ille nascitur, qui malae vitae praeparatus est, et quasi ob poenas in ergastulum relegatur, minister consternatur et concidit. Vis exemplum accipere sancti viri, cujus omnis fructus in laude sit ? Vide Jacob duodecim genuisse mares, qui omnes populi Dei et partis ilhus patriarchae et principes exstiterunt : in his omnibus Jacob laetabatur pater, sicut et nunc de Joannis nativitate cunctis gaudium nuntiatur; et qui semel ob utilitatem aliorum ad liberorum opera descenderit et se volu- erit huic ministerio mancipare, obsecret Deum, ut talis e fihis suis ingrediatur saeculum, super cujus nativitate laetior sit. Ἐπειδὴ πάντες οἱ ὁρῶντες ἀγγέλους ἐφοβοῦντο, μήπως ὡς μέλλοντες λαβεῖν αὐτῶν τὰς ψυχὰς παρεληλύθεισαν, ὡς καὶ ὁ Μανῶέ φησιν, διὰ τοῦτο λύων αὐτοῦ τὴν ἀγωνίαν ὁ ἄγγελος εἶπεν τό· >μὴ x < μόνον οὐ τελευτᾷς, φησίν, ἔνθα λύπη καὶ δάκρυα, ἀλλὰ καὶ ζῇς καὶ τεκνοποιεῖς καὶ >χαρὰ μεγάλη ἔσται x <. x > γάρ >σοι υἱὸν ἡ x < οὗ οὐ γέγονε μείζων ἐν γεννητοῖς x <. Εἶτά φησιν· > Πολλοὶ ἐπὶ τῇ γεννήσει αὐτοῦ x <. Εἰ γὰρ καὶ μὴ πάντες Ἰουδαῖοι, ἀλλὰ x > ἐχάρησαν ἐπὶ τῇ παρουσίᾳ προδρόμου διαγγέλλοντος τὴν τοῦ σωτῆρος ἐπιδημίαν, τὴν πόντων ἡμῖν γεγονυῖαν τῶν ἀγαθῶν πρόξενον. | 10 Ri. 13, 22 14 f. vgl. Deut. 329 17 f. Luk. 7, 28 2 JohannemK 3 ~ gaudium tibi BCE in x > e stad.] gaudiumcD (spate Korr. ) 5/6 ~ efferimt in sublime De 8 poenas] pennas D 9 relegatus CDe 1 2 omnes . . . sint K 1 4 et — 15 illius x > B 14 partis] patres AK, fratresE iSprincepsA 16/17~laetab. Jacob ABEK 17sicut] sic ABK 1 9 nimtianturc K 23 Deum] Domimmi A 23 talis — filiis taliis K (!) e filiis suis] ei filius De, de se Β ilius B 24 ingred. + in K, 25 nativitatem EK laetior] laetus AB laetior sit] laeti sunt omnes K, laeti sint E 25,7 –25 d (E 1 τοῦ αὐτοῦ = Orig.) S 25, 7 –26, 6 W 25, 7 18 und 18 Εἶτα– 25 C: 2 Scholien 25, 18 Εἶτα–27, 3 Χ ξ 7 Ἐπειδὴ + γὰρ S 8 ὡς — 10 παρεληλ.] ἀποθάνωσιν S 9/10 παρεληλύθασιν d 11 διὰ τοῦτον S 13 φησίν C x > dSW λύπαι C 14 ξήσῃ S 14/15 τεκνοποιήσεις S 16 ἡ x > S 18 γυναικῶν τι ἄλλο)ς τε· οὐκ ἀνακο λούθως — τέξῃ υἱόν C 18 Εἶτá φησιν dCW] αὶ Χ Εἶτά— χαρήσ. x > S 19 Πολλοί + φησιν Χ 20 γὰρ] δὲ S πάντες + οἱ CS 21 ἀλλὰ πολλοὶ x > S 22 παρουσίᾳ] γεννήσει S 22/23 διαγγ.] διαγγέλλειν μέλλοντος S 23 τὴν — ἐπιδημ.] ἐπιδημεῖν τὸν σωτῆρα X ἐπιδ. + ἀλλά γε οὐκ ὀλίγοι ἐχάρησαν S, + ἐμφαίνων δὲ — κυρίου W (auch α 1) 24/25 τὴν 2 — πρόξενον nur C Scribitur crgo de Joanne: x >erit niagnus in conspectu x < Hoc, quod dicitur: x >erit magnus in conspectu < magnitudinem animae Joannisostendit, quae oculis Dei pateat ; x > est aliquid minus, quod proprie in animae virtute conspicitur. Ego ita intellego et illud, quod in evangelio dicitur: x >nolite contemnere unum de minimis x < qui in ecclesia sunt. x > ibi ad distinctionem majoris intellegitur. Non mihi praecipitur, ut eum, qui grandis est, non contemnam, quia non potest contemni ille, qui grandis est, sed dicitur mihi : >ne contemnas unum ex x < Ut autem scias, quod x < et x < non fortuito dicatur, sed cum ea ratione, Ciuam posuimus, scriptum est: x >quicunque scandalizaverit unum de minimis x <. Τὸ δὲ εἰπεῖν. ἔσται x < μέγεθος ἐμφαίνει τῆς Ἰωάννου ψυχῆς, καὶ μέγεθος βλεπόμενον ὑπὸ τοῦ θεοῦ. Ἔστι γάρ τι μέγεθος ψυχῆς κατ' ἀρετήν, ὅ ἐστιν ὁρώμενον κυρίῳ, καὶ ἔστι τις σμικρότης ψυχῆς. Ἐγὼ οὕτως ἀκούω τοῦ ἐν τῷ εὐαγγελίῳ. >μὴ καταφρονήσητε τῶν μικρῶν x <, τῶν ἐν τῇ ἐκκλησίᾳ. <Μικρὸν γὰρ ἐκεῖτὸν ἐναντίον τοῦ μεγάλου λέγει, οὐ χρείαν ἔχων ἐντολῆς περὶ τοῦ μεγάλου, ἵνα καὶ τοῦτο εἴπῃ. οὐδὲ γὰρ καταφρονεῖται ὁ μεγας. Ὅτι δὲ ὁ x < οὐ τυχόν ἐστι, δῆλον ἐκ τοῦ· > ὃς ἂν σκανδαλίσῃ ἔνα τῶν μικρων x <. 9f. Matth. 18, 10. 22 f. Matth. 18, 6. 1 ~ ergo de Jo. scrib. A ergo x > K 3 Hoc — 4 Domini x > CDe erit BEK 6 Dei] Domini C pateat] postea ABE et e x > alle Hss est x > e 8 Ego ADEKr] Ergo BClmn 10 unum x > K 12 ibi x > A] vero K 13 Non] si K 15 non x > CDe 18 ex] de ABK ailtem] enim B 19 quod] quo E 26, 1 –27, 3 b*ekmLU*Vλ 26, 1 –6 + 27, 4 –6 d Ε 1 τοῦ χρυσοστ.) vor 1: Τὸ μέγας ἐπὶ Ἰσαὰκ καὶ Μωσέως εὑρόντες (+ καὶ d) νῦν ἐπὶ Ἰωάννου φαμὲν dC Τὸ — μέγας Χ] x > ἐν τούτοις λ) Τὸ — μέγεθος x > dC 2 ἐμφαίνει — 4 θεοῦ] ὅτι ἐμφαίνει οὐ τὸ βλεπόμενον dC 3 καὶ μέγεθος x > Χ βλεπόμενον] μεγαλυνόμενον Κ 3 4 Ἔστι — 5 ἀρετήν] ἀλλὰ τὸ τῆς ψυχῆς τὸ κατ' ἀρετὴν dC τι x > b μέγεθος + καὶ Χ 5 ὅ — κυρίῳ nur dC 6 καὶ — ψυχῆς x > dC 8 Ἐγὼ — 22 δῆλον x > km Ἐγὼ — ἀκούω] οὕτως ἀκουστέον Χ 10 μικρῶν eUVX] σμικρῶν b τούτων > Uα1λ x > bλ 13 οὐ — 16 μέγας x > beUVλ 21 ὁ μικρὸς] σμικρὸς V, οὐ οὑ τυχὸν Kl. Kr.] ὁ τυχὼν alle Hss (richtig ?) ~ ὁ τυχ. ὁ μικρὸς (od. Variant.) bekmLVλ 22 22 ἐκ τοῦ] κατὰ τὸ km 23 μικρῶν emUVX] σμικρῶν C τούτων + ἤγουν τῶν τυχόντων km >Μinimus < scandalizatur, grandis scandalum non potest sustinere. Sequitur de Joanne: >et Spiritu sancto replebitur adhuc de utero matris suae <. Et nativitas Jo- annis plena miraculo est. Quo- modo enim Domini nostri et Sal- vatoris adventitm Archangelus nuntiavit, ita et Joannis ortum Archangekis nuntiat. >Spiritu sancto replebitur adhuc de utero matris suae <. Popuhis Jvidae- orum facientem Dominum nostrum Ecce enim < Μέγας γὰρ οὐ σκανδαλίζεται. ἀλλ' ὁ μέγας παντὸς σκανδάλου κρείττων ἐστίν. |Οὑ πᾶς δὲ μέγας εὐδόκιμος, ἀλλ' ὁ >ἐνώπιον κυρίου μέγας < τοῦτ' ἔστιν ὁ δίκαιος καὶ πιστός. | Ὁ μέν οὖν λαὸς οὐκ οἶδε τὸν σωτῆρα ἤδη ποιοῦντα >σημεῖα καὶ τέρατα < ὁ δέ Ἰωάννης ἔτι ἐν τῇ κοιλίᾳ τῆς μητρὸς ὢν σκιρτᾷ, ἡνίκα ἦλθεν ἡ μήτηρ Ἰησοῦ. > Ἰδοὺ γὰρ < φησίν, >ὡς ἐγένετο ὁ ἀσπασμός σου εἱς τὰ ὦτά μου, ἐσκίρτησε τὸ βρέ- φος ἐν ἀγαλλαιάσει ἐν τῇ κοιλίᾳ μου < Πνεῦμα οὖν ἅμιον εἶχεν ἔτι ἐν τῇ κοιλίᾳ τῆς μητρὸς ὢν ὁ Ἰωάννης. 10 ff. gr., 12 ff. lat. vffl. Joh. 4, 48; Liik. 5, 15 Luk. 1, 44 14 ff. 20 ff. lat. 1 Minim.] minus K 1/2 ~ scandalum grandis C 2 ~ non pot. scand. e 4 de] ex A 6 miraculo est] miraculis B 7 et] ac mn 9 nun- tiat BE et > K 10 nuntiat + et A 16 videbat] ciedebat BE 17 ~ utero matris De 18 et 1] nec C et teneri] etenim De non > C 19 Jesii] Domini A 20 gestit] seticienti (sevincienti ?) (marg. + quaerit) K 27, 4 — 20 + 28, 9–16 Χ ξ 27, 4 — 6 dW [in e. zusammengesetzten Scholion Ε1: τοῦ Χρυσοστόμου)] 27, 10–18 μου e 27, 10–20 E 2V 27, 10–20 + 28, 9–16 U 27, 12 ὁ–18 18 μου αCLWλ 1 Μέγας — σκανδαλίζεται > Χ 2 ἀλλ' ὁ] ὁ γὰρ X 2/3 ἀλλ' — ἐστίν > km παντὸς > Χ ~ κρείττ. σκανδ. Χ 3 ἐστίν + ἐνώπιον τοῦ κυρίου. ἰδοὺ καὶ > ἐνώπιον κυρίου < λέγει, ὥσπερ καὶ περὶ τῶν τεκόντων αὐτῶν εἴρηται L 4 πᾶς δὲ] γὰρ πᾶς dW, + λεγόμενος D 6 εὐδόκιμος + εἰ καὶ φαίνεταί τισι τοιοῦτος D 6 5 μέγας > Χ 6 καὶ Πιστός > Κ, πιστὸς + 3 Zeilen D6(0rig. ?) 10 οὖν > eV 11 ἤδη > eUV 11/12 καὶ τέρατα > Χ 12 ἔτι + γὰρ C τῇ > Χ ὁ — 16 μου] ἐπλήσθη δὲ ( > Wλ) πνεύματος ἁγίου ἐν τῇ κοιλίᾳ τῆς μητρὸς αὐτοῦ (+ ὑπάρχων ὁ Ἰωάννης Ἰωάννης αλ), ἡνίκα ἐ λθούσης τῆς μητρὸς τοῦ κυρίου πρὸς τὴν Ἐλισάβετ ἐσκίρτησεν ἐν ἀγαλλιάσει a Wλ 13 τῆς μητρὸς nur C ὢν + πνεῦμα ἅγιον ἔσψχεν. διὸ κοὶ C ἡνίκα — 14 Ἰησοῦ] ἐλθούσης τῆς μητρὸς Ἰησοῦ Χ 14 Ἰησοῦ + ἀσπάσασθαι τὴν Ἐλισάβετ C Ἰδοὺ–16 μου > Χ 16/17 ~ ἐν ἀγαλλ. τὸ βρέφ. CWUY 18 ἔσχεν V ἔτι > E 1 UV ἔτι τι ὢν X τῆς — 19/20 Ἰωάνης > Χ 19 ὢν > ait Elisabeth, >ut facta est saluta- tio tiia in aures meas, exsultavit in gauclio infans in utero meo < Ad- huc in utero matris erat Joannes et jam Spiritum sanctumhabebat. Non enim illud principium erat substantiae ejus atque naturae, Deinde scriptura loquitur, quod >plurimos fihorum Israhel con- >ἐπιστρέψαι <. Ὁ μὲν Ἰωάννης <πολ- vertct ad Dominum Deum ipso- | δοὺς τῶν υἱῶν Ἰσραὴλ ἐπέστρεψε rum <. Joannes >plurimos < conver- tit, Dominus autem non plures, sed omnes, Hoc opus illius est, ut omnes convertatadDeum Patrem. Ι Ὁ λόγος αἰνίττεται, ὅτι σχεδὸν εἰπεῖν οἱ Ἰουδαῖοι πάντες ἦσαν ἐκ τῆς ὁδοῦ πλανηθέντες τοῦ νόμου καὶ ῥεμ- βόμενοι περὶ >ἐντάλματα καὶ διδα- σκαλίας ἀνθρώπων < , ἐξ ὧν >πολλοὺς < ἐπέστρεψεν ἡ διδασκαλία Ἰωάννου ἐπὶ τὸν Χριστὸν τὸν κύριον καὶ θεὸν τῶν ὅλο,ν, ὅς ἐστιν ἡ ἀληθὴς ὁδός. Ι Αὐτὸς μὲν οὖν >πολλοὺς <λέγεται πρὸς γύριον τὸν θεὸν αὐτῶν <, γατὰ τὴν τοῦ ἀγγέλου φωνήν, ὁ δὲ κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστὸς πάντας ἐφώτι- σεν εἰς τὴν ἐπίγνωσιν τῆς ἀληθείας. Τοῦτο γàρ αὐτοῦ τὸ ἔργον ἐστίν. | Δέγεται >δυνάμει < Ἡλίας ὁ Ἰωάννης καὶ ὡς πρόδρομος γεγονὼς τῆς πρώ- της τοῦ Χριστοῦ παρουσίας, ὡς καὶ ὁ Θεσβίτης τῆς δευτέρας, καὶ ὡς ἀσκητὴς καὶ ὡς παρθένος καὶ ὡς ἐν ἐρήμοις τὰ πολλὰ διάγων καὶ ὡς πεπαῤῥη- 2f. gr.vgl. Weish. Sal. 5,6 4f. gr.Mark. 7, 7; Jes. 29, 13 6ff.vgl.Rufin v. Aqui- leja, Apologia in Hieron. II, 27 a (PL21,606): ubidicis, quod >non erat hoc principium substantiae eius <, de tuo addidisti : >atque naturae < 8gr. vgl. Joh. 14, 6 2 auribus meis BK 3 in 1 > De infans > C 4 ~matris utero CDe 5 habebatj acceperat CDe 7 substantia E natura E 9 Deindej De hinc B, Unde K, De quo C, De qua De quod > ABEK 10 converteret CD 14 est > CDe 15 Deum] Dominum K 28, 1–16 dC 28, 10 Ὁ–13 + 1–8 + 13–16 S 28, 9–16 aLV*λ 28, 17–29, 16 + 21–30, 5 Κε 28, 17–29, 16 dCS 5 ἐξ– 8 ὁδός > S 7 τὸν– 8 ὁδός nur C > d 9 Αὐτὸς– 10 ἐπιστρέψαι nur Χ 10 Καὶ Ἰωάννης μὲν a Καὶ ὁ adCS Ὁ μὲν — 13 φω- νήν > X Ὁ — Ἰωανν.] Ἰωάννης μὲν U, Ὁ Ἰωάννης μὲν οὖν V S zuerst 10 Ὁ — 13 φωνήν, dann (1 — 3 καὶ 1) 3 ῥεμβομένους — 5 ἀνθρώπων 11 τῶν — 13 φωνήν > UV τῶν υἱῶν Ἰσραὴλ > dC υἱῶν Ἰσραὴλ] Ἰουδαίων S ἐπέστρ.] ἐπιστρέψαι φησὶν dC 12 πρὸς — 13 φωνήν > dC αὐτῶν] ἡμῶν b κατὰ — 13 φωνὴν > S 13 ἀγγέλου] εὐαγγελίου α 1 ὁ — 15 ἀληθ.] ὁ δὲ κύριός μου πάντας UVX 14 ἡμῶν — Xριστὸς > dCS ὁ Χριστὸς α 1 14 ἐφώτ. — 15 ἀληθείας > dCS 16 ~ τὸ ἔργον αὐτοῦ dCSUV τὸ > UVX ~ ἐστιν αὐτοῦ τὸ ἔργον S ἐστίν > ἐστίν· + >καὶ πολλοὺς τῶν Ἰσραὴλ ἐπιστρέψει πρὸς κύριον τὸν θεὸν αὐτῶν > U 17 Λέγεται — καὶ] Οὑ μόνον δὲ Χ, ἡ ἐν τῷ Ἰωάννῃ καὶ τοῖς ἀποστόλοις οὖσα ἦν. λέγεται δὲ κοὶ Ἰωάννης δυνάμει Ἡλίας S πρόδρ. — 18 τοῦ] γεγ. τοῦ πρώ- της πρόδρομος S γεγονὼς > X 18 τοῦ Χριστοῦ > Χ 17 — Ρ. 29, 7] Ζ τοῦ αὐτοῦ: Συμεῶνος?): ὥσπερ ὁ θεσβίης Ἡλίας τῆς δευτέρας ἔσται παρουσίας Χριστοῦ πρόδρομος, οὕτω καὶ Ἰωάννης τῆς πρώτης γέγονεν 18 ὡς καὶ] καθὼς Χ δευτέρας + λέγεται ἐν δυνάμει Ἡλίου ὁ Ἰωάννης Χ δευτέρας + ἀλλὰ Χ 18 καὶ 2 — 29, 3 Ἡλίας > S 19 ως > Χ πεπαῤῥησιασμ. > >Et praecedet coram Christo in spiritu et virtute Heliae Non ait: in anima Heliae, sed: >in spiritu et virtute Heliae Fuit in Helia virtus et spiritus, sicut in omnibus prophetis, et secundum dispensationem corporis in ipso quoque Domino Salvatore, de quo post paululum ad Mariam lodicitur: >Spiritus sanctus superneniet in te et virtus Altissimi obumbrabit tibi qui fuerat in Heha, venit in Joannem, et virtus, quae in illo erat, in hoc quoque apparuit. Ille translatus est, hic vero praecursor Domini fuit et mortuus est ante eum, ut et ad inferna descendens ilHus praedicaret adventum. Ego puto, quod sacramentum Joannis usque hodie expleatur in mundo. Quicunque crediturus est in Christum Jesum, ante spiritus et virtus Joannis ad animam illius σιασμένως ἐλέγχο)ν τοὺς ἁμαρτάνοντας βασιλεῖς τε καὶ ἰδιώτας. Διό καὶ εἰκότως ἐκλήθη >δυνάμει Ἡλίας· οὐ γὰρ ἐναργεῖ πράγματι ἦν Ἡλίας ὁ Ἰωάννης, ὥς φασιν οἱ μετεμψύχωσιν δοξάζοντας, λέγοντες, ὅτι ἡ ψυχὴ Ἡλίου εἰς Ἰωάννην ἦλθεν.| Οὐ γὰρ >ἐν ψυχῇ Ἡλίου φησίν — οὐ γὰρ ἦν μετεμψύχωσις — ἀλλ' >ἐν πνεύματι καὶ δυνάμει Ἡλίου Ἦν γὰρ ἐπὶ τὸν Ἡλίαν πνεῦμα καὶ δύναμις, εἴτ' οὖν πνευματικὸν χάρισμα, ὥσπερ καὶ ἐπὶ ἕκαστον τῶν προφητῶν. Τὸ οὖν Πνεῦμα, ὅπερ ἦν ἐν Ἡλίᾳ, γέγονεν ἐν ἰωάννῃ. Πλὴν καὶ ὁ Ἠλίας οὔπω ἀπέθανεν, καὶ οὐ δυνατόν, οὐδὲ κατὰ τὸν ἐκείνων λόγον, μίαν φυχὴν ἐν ἑνὶ καιρῷ ἐν δύο σώμασιν ἐνεγεῖν. | Ἐκεῖνος ἀναλήφθη, οὗτος δέ πρόδρομος γέγονε τοῦ σωτῆρος. | Ἀλλ' οὐδὲ τοῖς πρὸς μετεμψύχωσιν βουλομένοις τὸ ῥῆμα βιάζε 1ff. vgl. Comm.inMatth.tom.XIII (III, 213, 2ff. Lomm.) 10 ff. Luk. 135 1 praeeedat K Christo] ipso e 3 ait] ut C Heliae] illius c K 10/11 superven. — te] veniet super te AC 12 obumbravit EK 13 qui — venit] fuit in Helya venitque B in — venit > De 14 Iohannem BEK, Joanne ACDe 16 vero > EK 18 et AEK > BCDe 19 — praedic. illius C 21 hodie] nunc K expletur A 23 ~ Jesum Chr. AK Jesum + praecurrit De ante -f eum n 24 anima K 29, 8–16 + 21–22 + 30, 11–14 UVY 1 τοὺς > 2 Διὸ — δυνάμει] Δυνάμει οὖν ἐκλήθη X 4 ἐναργ. πραγμ.] ἐνεργείᾳ dCS 5 ὁ Ἰωάννης > SX 5/6 ~ δοξάζ. μετεμψ. X 7 Ἡλία dCS ~ ἦλθεν εἰς Ἰωάνν. C 8 Ἡλίου–10 πνεύματι >V ~ φησιν Ἡλίου Χ Ἡλίου > SUV φησί > UVY 9 οὐ — μετεμψ. nur X 11 γὰρ > UVY τὸν Ἡλίαν] αὐτὸν X 12 εἴτ' — 13 χάρισμα > dCSUVY 13 ἕκαστον C] ἑκάστου dY 15 ἐν Ἡλίᾳ] ἐΠὶ Ἡλίαν V 18 οὐδὲ > S 19 ἐκείνων > S λόγον + τῶν ἑτεροδόξων S 21 Ἐκεῖνος — p. 30, 14 Χριστοῦ] ἐκεῖνος πρόδρομος τῆς δευτέρας παρουσίας Χριστοῦ, οὗτος προτέρας· ἐκεῖνος ἡρπάγη, οὗτος καὶ ἐν ᾅδῃ κῆρυξ γέγονεν Y 21/22 ~ γεγ. προδρ. U venit et >praeparat Domino perfectum < et in asperitatibus planas facit vias et dirigit semitas. Non illo tantum tempore praeparatae sunt viae et directae semitae, sed usque hodie adventum Domini Salvatoris spiritus Joannis virtusque praecedit. O magna mysteria Domini et dispensationis ejus! Angeli praecurrunt Jesum, angeli cotidie aut adscendunt aut descendunt super salutem hominum in Christo Jesu : cui est gloria et irnperium in saecula saeculorum. Amen. σθαι χώραν δίδωσιν ἡ ἱστορία. Ἐτόλμησαν γὰρ πολλοὶ ταύτην ἐπιῤῥῖφαι τὴν θεωρίαν τῇ τοῦ κυρίου φωνῇ, Καὶ εἰ μέν ἐν Ἡλίας ἀποθανών, ἐδίδοτο Πρὸς τοῦτο χ·ώρα αὐτοῖς, εἰ δὲ μετὰ σώματος ἀνελήφθη, πῶς ψυχὴ ἡ ἐνσώματος εἰς ἕτερον σῶμα μετεκομίσθη; Ἀλλὰ τό· ἐν πνεύματι > ὡς ἀποδέδοται, ἐν προφητικῷ λέγει χαρίσματι. Ι ’Απέθανε πρὸ τοῦσωτῆρος, ἴνα καὶ τοῖς ἐν ᾅδῃ πρόδρομος γεγονὼς τοῦ σωτῆρος κηρύξῃ τὴν κατάβασιν Ἰησοῦ Χριστοῦ.