HOMILIA XXI. De eo, qiiod scriptum est: > Quintodecimo anno imperii Tiberii Caesaris <, usque ad eum locum, ubi ait: > rectas facite semitas ejus <. Quando ad Judaeos tantum sermo propheticusmittebatur, Ju- daici reges ponebantur in titulo. Verbi gratia, > vVisio, quam vidit Isaias filius Amos adversus Judaeam et adversus Hierusalem, in regno Oziae et Joatham et Achaz et Ezechiae <; nec ahum quemquam, exceptis Judaeae regibus, Isaiae video tempore designatum. In quibusdam prophetis et Israhel reges legimus, sicut ibi: > et in diebus Hieroboam fihi Joas regis Israhek. Quando vero sacramentum evangelii praedicandum erat et in toto orbe evangehum disseminan- Ἐπὶ μὲν τῷ παρὰ Ἰουδαίοις μόνοις κηρυσσομένῳ λόγῳ προφητικῷ ἀναγράφεται βασιλεία μόνον Ἰουδαίων. > Ὅρασις < γὰρ φησιν, > ἣν εἶδεν Ἡσαΐας κατὰ τῆς Ἰουδαίας καὶ κατὰ τῆς Ἱερουσαλήμ, ἐν βασιλείᾳ Ὀζίου καὶ Ἰωαθὰμ καὶ Ἀχὰζ καὶ Ἐζεκίου < καὶ οὐδένα αλλον οἶδα βασιλέα ἀναγεγραμμένον ἐν τῷ χρόνῳ τῆς προφητείας, ἢ τὸν τῆς Ἰουδαίας, ἐπί τινων δὲ προφητειῶν καὶ τὸν βασιλέα τοῦ Ἰσραήλ. Ὅτε δὲ ἤμελλε τό μυστήριον τοῦ εὐαγγελίου ὁ Ἰωάννης κηρύσσειν, ἀναγέγραπται οὐχὶ Ἰουδαίων μόνος βασιλεὺς Ἡρώδης οὐδὲ Ῥωμαίων μόνος Τιβέριος· ἐπειδὴ δὲ μυστήριον 2–4 Luk. 3, 1– 4 8ff. Jes. 1 1 Incipit XXI. de . . . . . AC Ysaias AC 9 adversum BE ABC, Joathan D, Jotliam E Ezechiae + regiun Juda C corr.) D > C] vides 1 17 f. Amos 1, 1 3 eum > r 9 Esayas B, Esaias 10 adversum B > C 11 12 Achat D, Achath A x > C nec] et E 13 Judae BE 14 Ysaye (aus Esaye 15 quibusdam + etiam C 16 et > C C 17 et > A diebus + inquit CDe 17/18 Jeroboam CD, Iheroboam 18 Johas E 19 sacram. + etiam C 136, Ἐζεκ. + 21 ἐπειδὴ — 137, 6 ἀναγέγρ. λ 136, –21 Τιβ. e* 136, —137, 17 V 136, 21 ἐπειδὴ — 137, 6 ἀναγέγρ. dCS 5 μὲν + οὖν k τῷ] τὸ Κ3 τῷ + πεντεκαιδεκάτῳ λ παρ᾿ K 5/6 μόνοις > Κ2λ] μόνῳ K 7 ἀναγρ. — Ἰουδ.] βασιλεία μόνον Ἰουδαίων Κλ 9 εἶδεν + ὁ Κ8ε κατὰ— 10 βασιλείᾳ] ἐν ἡμέραις κλ 10 τῆς x > V 11 Ἰωάθαν e, Ἰωνάθαν Κ2ε, Ἰωάθαμ k Ἄχαζ Κ2V 12 κοὶ Ἐζεκ. > 12 Ἐζεχίου λ + Ἀχὰζ k + οἳ ἐβασιλευσαν τῆς Ἰουδαίας κλ) 13 ˜βασιλ. οἶδα V 14 τὸν] τῶν V 16 τὸν E] τῶν Ε1 16 Ὅτε] ὅτι Ε1 18 x >e x >V ἀναγέγραπται] ἀναγράφεταιE, ἀναγράφεσθαιV 19 Ἰουδαίας 1 20 Ἡρώδης — 21 Τιβέριος] οὐδὲ βασιλέως Ἰουδαίων μόνον Ἡρώδης V 21 ἐπειδὴ — p. 137, 6 ἀναγέγρ.] ἐπὶ δὲ τῷ μυστηρίῶ τοῦ εὐγγελίου μέλλοντι ἐν ὅλῳ τῷ κόσμῶ κηρύσσεσθαι ἡγεμονία Τιβερίου Καίσαρος ἀναγράφεται, ὃς ἐδόκει ὅλου τοῦ κόσμον εἶναι βασιλεύς Κλ (ὅλῳ κόσμῳ εΚ8, τοῦ κόσμου ὅλου Κ2) ἐπειδὴ δὲ] ἀλλ᾿ ἐπεὶ ἐπειδὴ καὶ S dum, cujus princeps Joannes in eremo fuit, et orbem terrarum Tiberii regebat imperium, tunc > in quintodecimo ejus > anno verbum Domini ad Joamiem factum < esse describitur. Et si tantum his, qui de nationibus credituri erat, annuntianda salus fuisset et penitus excludendus Israhel, suffecerat dicere : > In quintodecimo anno Tiberii Caesaris, praeside Judaeae Pontio Pilato <. Quia vero et de Judaea et de Galilaea multi credituri erant, idcirco et haec regna ponuntur in titulo diciturque : > tetracha Galilaeae Herode, et PhiUppo fratre ejus tetrarcha Ituraeae et Trachonitidis regionis, et Lysania tetrarcha Abilenae, sub principibus sacerdotum Anna et Caipha, factum est verbum Domini ad Joannem, fihum Zachariae, in deserto <. Olim > verbum Dei fiebat ad Hieremiam, fihum Chelciae, qui erat de saccerdotibus > tempore illius vel τοῦ εὐαγγελίου ἔδει κηρύσσεσθαι ἐν ὅλῳ τῷ κόσμῳ καὶ ὅλου τοῦ κόσμου ἐδόκει Τιβέριος εἶναι βασιλεύς, διὰ τοῦτο· > ἐν ἔτει πεντεκαιδεκάτω τῆς ἡγεμονίας Τιβερίου x < καὶ τὰ ἑξῆς ἀναγέγραπται. Καὶ εἰ μέν οἱ ἀΠὸ τῶν ἐθνῶν μόνοι ἤμελλον σώζεσθαι, πάντῃ δὲ ἀπεκέκελειστο ἡ σωτηρία τῶν υἱῶν Ἰσραήλ, ἤρκει τό· ἐν ἔτει πεντεκαιδεκάτῳ τῆς ἡγεμονίας Τιβερίου Καίσαρος <. Ἐπειδὴ δὲ ἔδει καὶ τοὺς ἀπὸ τῆς Γαλιλαίας καὶ τοὺς ἀπὸ τῆς Ἰτουραίας καὶ Τραχωνίτιδος καὶ Ἀβιληνῆς πιστεύειν, διὰ τοῦτο ἀναγράφονται καὶ αὗται αἱ βασιλεὶαι ἤγουν τετραρχίαι. 21 f. Jerem. 1, 1 2 terrarum] Romaniim BCDe 3 et tunc r 4 quintodec.] duodecimo C ejus > BDe 7 de > E 8 ~ fuiss. salus A 10 dicere] In > A quintodec.] duodecimo C 11 praesidente A 12 Judae 13 de2 > C 16 diciturque + et BE diciturque] et dicitur C tetrarca C (so immer) 17 eJTis] suo B 18 et > Traconit. BCD 19 regionum B tetrarcha > B ~ Abil. tetr. Abilennes E 20 Chaipha C 21 ~ Zachar. fil. B Olim — p. 138, 9 deserto x > C 21/22 Iheremiam (immer) A, Jeremiam D ElchiaeADe 22 qui erat > B qui — sacerdot. > e sacerdot. + in tempore > AE] in diebus 137, 6 Καὶ— 17 dk* Cλ 1 τοῦ εὐαγγ. > 2 καὶ ὅλου] ὅλου δὲ S 3 ~ Καίσαρος] Τιβερίου βασιλείας ill. — 138, 1 ill.] Josiae e ἔδει] ἔμελλε V ἐν — κόσμῳ nur V Τιβέρ. ἐδόκει S εἶναι > S 5 S 6 καὶ — ἑξῆς > V καὶ > 7 μὲν + οὖν S ἔμελλον λ 8 πάντῃ δὲ] καὶ πάντῃ S ἀποκέκλεισται ε, ἀποκέκλειστο D 9 τῶν υἱῶν] τοῦ S ἐν — 12 Καισ.] μνησθῆναι μόνον Τιβερίου Κλ(ggΚ8) 12 Ἐπεὶ λ ἔδει] δεῖ λ καὶ SA 13 τοὺς— 14 Ἀβιλ.] τῶν λοιπῶν χωρῶν S 14/15 καὶ Αβιλ. > k(ggK8) Vγ Ἀβιλινῆς dC 15 διὰ τοῦτο] εἰκότως S 16 καῖ — 17 τετραρχ.] καὶ ἡ ἡγεμονία τοῦ Πιλάτου καὶ αἱ τῶν ἑξῆς S ἤγουν Mr.] εἴτουν λ, ἤτουν 8 ἤτοι ε) 16/17 εἴτουν τετραρχ. > dCV 17 τετραρχίαι] παπαρχίαι illius regis Judae; nunc > sermo | Dei fit ad Joannem, filium εἰ chariae <,quinunquam factus est ad prophetas > in deserto < ded | θεωρίαν. Ἐπειδὴ δὲ > πολλὰ quia > plures filii < credituri erant > desertae quam ejus, quae habet virum <, idcirco > factum est verbum Dei ad Joannem, fiUum Zachariae, x <. Simulque considera, quod magis rationem habeat, si mystice intellegatur desertum et non secundum simplicem litteram. Quienim x < praedicat, superflue facit ibi vociferari, ubi se loquentem nuUus exaudiat. Praecursor ergo Christi et > vox clamantis in deserto < praedicat > in deserto lucerna ardens et lucens Οὐδέποτε > γέγονε ῥῆμα θεοῦ μὴ νῦν μόνον διά τινα μυστικὴν < ἐπί τὰ τέκνα τῆς ἐρήμου μᾶλλον < εἶναι, τοῦτ’ ἔστι τῆς ἐξ ἐθνῶν ἐκκλησίας, > ἤπερ τῆς ἐχούσης( ὡς > ἄνδρα < τὸν νόμον, τῆς Ἰουδαίων φημὶ συναγωγῆς, διὰ τοῦτο > ἐγένετο ῥῆμα θεοῦ πρὸς Ἰωάννην ἐν τῇ x <. Εἰ γὰρ μὴ τοῦτο ἦν, ἐκ περισσοῦ ἐποίει κηρύσσων ἐν τῇ ἐρήμῳ < Ἀλλ᾿ ἦν πρόδρομος Χριστοῦ ἡ φο)νὴ βοῶντος ἐν τῇ ἐρήμῳ < ψυχῇ τῇ μὴ] ἐχούσῃ πόλεμον· καὶ οὐ τότε δὲ μόνον, ἀλλὰ καὶνῦν πρῶτος >ὁ λύχνος < | ὁ καιόμενος καὶ φαίνων < ἔρχεται κη- 5ff. Gal. 4, 27; Jes. 54, 1 21 Joh. 5, 35 1 Judaeae B 1/2 ~ Dei sermo A 9 Simiilque] simul etiam B 10/11 habet r 15 loqu.] clamantem C 18 praedicat + id estB bat De 20 etiam] et r 6 desertae + magis De 14 facit] videtur B 19 Non >B habe- 138, 1– 14 adkCL γ 138, 1– 10 S, im Auszug Z 138, 4–14 V 138,17–138,5 V 1 Οὐδέποτε + δὲ k Οὐδέποτε] Διὰ τί δὲ a, διὰ τί γὰρ α γέγονε — 2 ἐρήμῳ] ἐγένετο ῥ. θ. πρὸς Ἰωάννην ἐν τῇ ἐρ. β, γέγονε τὸ ῥ. τοῦ θ. πρὸς Ἰωάννην ἐν τῇ ἐρ. α, καὶ ἐν τῇ ἐρήμῳ τὸ ῥ. τοῦ θ. πρὸς Ἰωάννην γέγονεν A 1 — 4 θεωρ.] διὰ τοῦτο δὲ γέγονε τὸ ῥῆμα πρὸς αὐτὸν S 2 εἰ — 3 μόνον x > a 2 εἰ— 4 > dC 4 δὲ > S] S] γὰρ λ ἐπειδὴ — ἔμελλε γὰρ A ἔμελλε λ 5 ~ μᾶλλον τῆς ἐρήμου V τῆς ἐρήμου] τῆς ἐρήμης Κ3, αὐτῆς ἐρημωθείσης β εἶναι > a 6 τοῦτ’ ἔστι — σίας > adCV ἐκκλησ. + ἐρήμης οὔσης θείου λόγου S 7 ἤπερ] ἤ dAS, ἢ περὶ β ὡς k] τὸν adCSV ἄνδρα + τούτου χάριν τοῦτο γέγονε a ( > A) τὸν — 8 συναγ. > dCVJ τοῦτ’ ἔστιν τῆς συναγ. τῶν Ἰουδαίων ἐγκαυχωμένης τῷ νόμῳ S 1 τὸν — 10 > α 8 ~ συναγ. φημι 3 9– 10 x > S (vgl. 1 –4) 9 διὰ τοῦτο] τὸ δὲ εἰπεῖν ὅτι Κ8 9/10 ~ πρὸς Ἰωάννην ἐγέν. ῥ. θ. λ 10 πρὸς Ἰωάννην] ἐπὶ Ἰωάννῃ dV, ἐπὶ Ἰωάννην C Ἰωάννην + τοῦτ’ ἐστιν πρόσταγμα Κ8 τῇ > λ 13 β 14 τῂ > enit et > praedicat baptisma paenitentiae in remissionem peccatorum catorum <; ; deinde > lux vera < subsequitur, quando > lucerna < ipsa loquitur: > illum oportet crescere, me autem minui <. Fit verbum Dei > in deserto < et > venit ad omnem circaregionem Jordanis <. Quae alia loca debuit circuire Baptista, nisi vicina Jordani, ut quicunque voluisset agere paenitentiam, praesto esset ad lavacrum aquae ? Porro Jordanis > descendebs < interpretatur. > Descendens < autem et largo impetu currens fluvius Dei Salvator noster Dominus est, in quem baptizamur aqua vera, aqua salutari. > In remissionem < quoque > peccatorum < baptisma praedicatur : Venite catechumeni, agite paenitentiam, ut > in remissionem sionem < peccatorum baptisma consequamini. > In remissionem peccatorum < ille accipit baptisma, qui ρύσσων βάπτισμα μετανοίας εἰς ἄφεσιν ἁμαρτιῶν <, εἶτα μετὰ ἔρχεται τὸ φῶς τὸ ἀληθινόν < περὶ οὗ φησιν ὁ λύχνος· ἐκεῖνον δεῖ αὐξάνειν, ἐμέ δέ ἐλαττοῦσθαι < #x003E; Καὶ ἦλθεν εἰς πᾶσαν τὴν περίχωρον τοῦ Ἰορδάνου <. Ποῦ γὰρ ἔδει τὸν βαπτιστὴν περιέρχεσθαι ἢ > εἰς τὴν περίχωρον τοῦ Ἰοράνου < ἵν ἐόν τις βούληται μετανοεῖν, εὐθέως εὐπορήσῃ τοῦ ποταμοῦ; Ἑρμηνεύεται δὲ Ἰορδάνης >καταβαίων < Καταβαίνων γάρ ἐστιν ἀληθῶς ὁ ποταμὸς τοῦ θεοῦ, τὸ ὕδωρ τὸ ἀληδινόν, τὸ ὕδωρ τὸ σωτήριον. Καὶ κηρύσσει εἰς ἄφεσιν ἁμαρτιῶν x <. 3 Joh. 1, 9 5f. Joh. 3, 30 13 zu Ἰορδάνης vgl. Comm. in Joh. VI, 42 (S. 151, 11 Preuschen); Wutz, Onom. sacra 745 1 et > B praedicabat r, praedicans B 2 remissione C 4 Quando 5 illum + autem E 6 Fit] Fuit C Dei > ADe 8 regionem > regionem circa Jordanem A 9 circumire E 10 vicinia e Jordanis CDe 12 essent AD lavacr. aquae] lavandum aqua AB 15 largo] arguto B 16 Domin. > C est et Dominus B noster + et E 17 quem] quo ADE 17/18 aquam veram, aquam salutarem C, quam veram aquam salutarem De, aqua veram aquam salvatorem E vera — salutari > B 18 remissione A 19 peccat. + in De baptisma > 20 praedicat e Venite C cathecumini BA, catecumini CD 21 ut] et E 21/22 u. 23 remissione C 24 accepit B 139, –15kmLλ 139, 6– 140, 15 ἐρήμῳ 139, 7 Ποῦ — 140, 4 SV* > λ Καὶ — 7 Ἰορδ. > k(ggK8)mV 6 τὴν > λ 7 δὲ S 8 περιέρχ.] κηρύσσειν S 9 ἵνα S 10 τις] τι λ βούλοιτο 8 βούλητε S εὐθέως > λ 11 εὐπορήσει C] εὐπορῇ S ποταμοῦ πρὸς τὸ βαπτίζεσθαι S Ἑρμ. — 12 Ἰορδ.] ἄλλως τε Ἰορδ. ἑρμ. S 12 .2 ταβ.2 –13 ἀληθῶς] ἐφ’ ὁ κατέβη S 13 ~ ἀληθῶς ἐστιν CV 14 1 — 15 σωτήρ.] τὸ ἀληθινὸν πόμα, τὸ τῆς ζωῆς ὕδωρ ὁ χριστός S 23 Καὶ — 24 ἁμαρτ.] κηρύσσει δὲ S κηρύσσει + φησὶν λ peccare desistit. Si quis eiiim peccans ad lavacrum venit, ei non fit remissio peccatorum. Propter- ea obsecro vos, ne absque cau- tela et diligenti circumspectione veniatis ad baptismum, sed ostendatis primum x >fructus dignos paenitentiaec < ! Facite aliquid temporis in conversatione bona, mundos vos a cunctis sordibus vitiisque servate, et tunc vobis remission peccatorum fiet, quando coeperitis et ipsi propria peccata contemnere. Dimittite delicta vestra, et dimittentur vobis. Hoc autem ipsum, quod nunc de veteri instrumento ponitur, in Isaia propheta scriptum legimus. Ibi enim dicitur: > Vox clamantis in deserto: parate viam Domini, rectas facite semitas ejus < Vult Dominus in vobis reperire vias, qui, ut possit in vestris animabus ingredi et iter suum facere, praeparate ei semitam, de qua dicitur: > rectas facite semitas ejus <. > Vox clamantis in deserto <. > Vox < clamat > Praeparate praeparate viam < ; primo > Εἰς ἄφεσιν ἁμαρτιῶν < τίνι ἢ τῷ μηκέτι ἀμαρτάνοντι ; τῷ γὰρ ἔτι ὑμαρτάνοντι ἄφεσις ἁμαρτιῶν οὐ δίδοται. Εἶτα τὸν Ἡσαΐαν παρίστησι τοῦτο αὐτὸ φωνοῦντα. Τί γὰρ φησίν; φωνὴ βοῶντος ἐν τῇ ἐρήμῳ < Βούλεται δὲ τὴν ὁδὸν κυρίου εὑρεῖν ἐν ὑμῖν, ἴνα συνοδεύσῃ ταῖς ψυχαῖς ὑμῶν. Ἐπειδὴ δὲ ὁ Ἰωάννης πρόδρομος ἦν τοῦ λόγου, εἰκότως >φωνὴ < ὠνόμασται, οὐ λόγος· προλαμβάνει γὰρ ἡ >φωνὴ < τὸν λόγον· πρώτη γὰρ ἡ >φωνὴ < φθάνει ἐπὶ τὰς ἀκοάς, εἶτα 10 vgl. Luk. 11. 4 13 ff. Jes. 40, 3 1 desinit n 10 Dimitte A 12 scriptum > 14 Domino AE 2 ei > B] et E 6 ~ ad bapt. veniatis Ir 7 Mundos delicta] peccata C dimittimtiir ABE 11 quo E Ibi — 1 3 dicitiir > A Ibi] ubi E 13 dicitur > 16 nobis E viam CDe qui > De 17 animas e 22 Prima BCE 140, –21 λόγον adW Τίτου ?) 140, 18– 141, 5 + 140, 15 Βούλ—18 ὑμῶν + 141, 9– 11 C 140, 18– 20 λόγος + 13– 15 (vgl.) S 1 ἄφεσιν + δὲ C 2 τῷ — 4nur V, > dC] τὸ μὲν γὰρ Χριστοῦ βάπτισμα τελείως ἔχει ἄφεσιν ἁμαρτιῶν ἐξ αὐτοῦ τοῦ βαπτίξεσθαι· τὸ δὲ Ἰωάννου, εἰ καὶ εἶχεν ἄφεσιν ἁμαρτιῶν, ἀλλὰ διὰ μετανοίας· ἀτελὲς γὰρ ἦν, εἰ καὶ τῶν Ἰουδαϊκῶν βαπτισμάτων τελειότερον ὑπῆρχεν S 13 — 15 vgl] παράγει γὰρ τὸν‘ Ἡσαΐαν τὸν λόγον βεβαιῶν καὶ φησίν· ὡς γέγραπται . . . . . S (nach 18 — 20!) 15 ερήμῳ + τοῦτο δέ φησιν ὡς ὄν Ἡσαίου αὐτοῦ ἀκούοντος τῶν λόγων Ἰωάννου· ἀπόλεκτος γὰρ ἦν εἰς ἀποστολὴν Ἰωάννης καὶ τέλειος τῶν προφητῶν = Kyrill ?] dC ἐπίλεκτος dC x > d) zu 18: Ἐπειδὴ ὁ Ἰωάννης πρόδρομος ἦν expl. σκιῶν ἀφιστάμενοι L 18 — 20 vgl. καὶ ὅτι φο)νὴ ἦν, οὐ λόγος, προτρέχων τοῦ Ἰησοῦ ὡς φωνὴ τοῦ λόγου als Schlufi ’s Schol.: Χρυσοστόμου κατὰ Ἰωάννην κοὶ Κυρίλλου ὁμιλίά K (PG 72 512 A) 18 δὲ] γὰρ a δὲ ὁ > W 19 τοῦ] ἐτέρου S λόγου] Χριστοῦ εἰκότ. — 20 ὠνόμ.] φωνὴ ἦν a 20 οὐ λόγος bCD5] τοῦ λόγου β, εὐλόγως Α προέλαβε a, προέδραμεν β 21 γὰρ > enim >vox Praeparate < inquit, x >viam Domino <. Quam < viam Domino dedit > dedit mihi eorum, quae veram: scire rationem mundi et opera elementorum, principium et finem et medietatem saeculorum, temporum varietates et translationes mensium, annorum circulos et siderum sedes, natu- ras animaUum et furores bestiarum, spirituum violentias et cogitationes hominum, diversitates arborum et vim radicum <. Vides non parvum esse cor hominis, quod tanta capiat. Neque in corporis quantitate, sed in fortitudine sensus magnitudinem ejus intellege, quae tantam scientiam capiat veritatis. Ut autem et simphces quosque de cotidianis exemphs ad credendum adducam, quod grande sit cor hominis, videamus sequentia. Quascunque urbes transivimus, habemus iUas in animo, et quaUtates et situs platearum murorumque et aedificiorum in corde nostro versan- ὁ ἀκουόμενος ὑπὸ τῆς φωνῆς λόγος. > Ἑν Ἐν τῇ ἐρήμῳ < δὲ εἰκότως, ὅτι ἡ ἤμελλεν ὑπακούειν, ἡ δὲ πόλις ἀπειθεῖν· > ἔρημον < δὲ τὴν ἐξ ἐθνῶν ἐκκλησίαν φησίν. Οὐ γὰρ αἰσθητὴν λέγει > ὁδόν, ἀλλὰ τὴν ἔνδον ἐν καρδίά, ἧν ὁδεύει ἐμπεριπατῶν καρδίαις ἁγίων. 18 ff. Weish. Sal. 7, 17– 20 1 dein DE 4/5 annuntiatur Christus C 5 quod E 7 Praeparate + ergo D inquit > C 8/9 praeparamus ABDE 11 via > 13 recta et aequalis semita componenda De et aequal.] aequalesque C est x > ABE 14 cordis] corporis De 16 ejus] et B 17 quantum r, quantimi . . . sensum E 19 veram > De veram + et C ~ mmidi scire De elem. + et scire C 21 translationem De et > sedes] dies C 23 hominum] nominum n 24 Vides — x > C 25 sensus magnit. > De 26 quae] quodB Ut autem] Et ut de hoc 27 de > BDe 28 videmus AE sequentia > quasque CD 29 habeamrLS C illas > C] illam r anima et1] Πla et C quahtas AC 30 versatur E tur. Viam, quam ingressi sumus, in memoriae pictura ac descriptione retinemus; mare, quod navigavimus, tacita cogitatione amplectimur. plectimur. Non est parvum, ut dixi, cor hominis, quod potest tanta capere. Si autem non est parvum tanta capiens, consequenter in illo via Domini praeparatur et recta fit semita, ut ambulet in illa sermo Dei atque sapientia. Praepara viam Domino per conversationem bonam, et egregiis operibus tere semitam, ut absque offensa ulla deambulet in te verbum Dei et donet tibi mysteriorum suorum adventusque notitiam: cui est gloria et imperium in saecula saeculorum. Amen. HOMILIA XXII. De eo, quod scriptum est: > Omnis vallis implebitur <, usque ad eum locum, ubi ait: > potens est Deus de lapidibus istis suscitare filios Abraham <. Videamus, quae in Christi praedicentur adventu, inter quae primum de Joanne scribitur : > Vox clamantis in deserto : parate viam Domini, rectas facite semitas ejus <. Et quod sequitur, proprie de Domino Salvatore est. Neque enim a Joanne > omnis vallis impleta < est, sed a Domino Salvatore. Se ipsum unusquisque consideret, quis erat, antequam crederet, et tunc animadvertet vallem humilem, vallem se fuisse praecipitem et in ima demersam. Quando vero venit Dominus Jesus et misit Spiritum sanctum | ἐστὶν καὶ κοιλὴ vicarium suum, x >vallis omnis ex- πᾶς ἄπιστος, ὃς πιστεύσας εἰς Χρι- 6 vgl. 1 Kor. 1. 24 12 –14 Luk. 3, 5– 8 16 f. Lvik. 3, 4 1 quaBC memoria picturaeBmn (memoriae pictmae E) 1/2 ae descript. > C 2 retinemur E navigamus B 2/3 complectimur C 3 BE 4 est > C 5 in1 > D Domino A 6 atque] 7 operibiis (marg. corr. aus omnibus) B, moribus C tere] tene Dce ut > 8 off ensione BC vdla] aliqua C ambulat BC deambulet + et E Verbum] sermo C 9 suorum] Dei C Explicit omelia XXI. AC 11 Incipit XXII. de . . . AC 14 Abraham (immer) ABCE] Abrahae Dr 15 praedicvmtur n 15/16 primo C 16 Johannis + adventu C 17 Domino A 18 est > B 20 et > De avertet C 21 se > ABE dimersam B, depressam A 22 vero > dominus + meus A 24 ~ suum vicar. C 142, 23– 144, 1 ἀγαθ. d 142, 23– 143, 5 λαός S 142, 23– 143 12 + 144 7– 145, 4 κηρυσσ. + 143, 18– 144, 1 ἀγαθ. C 142, 23– 143 12 + 144, 24– 145 1 143, 18— 144, Ι ἀγαθ. W 23 φάραυξ + δὲ S ~ κοιλὴ καὶ βαθεῖα W ~ βαθ. κ. κοιλή ἐστιν S 24 ἄπιστος + κοὶ ἐθνικός W ὃς] ὡς W pleta Expleta < est autem operibus bonis et fructibus Spiritus sancti. Caritas non sinit permanere in te vallem, quod, si pacem habueris et patientiam et bonitatem, non solum > vallis < esse desistes, sed etiam > mons < esse incipies Dei. Tara de gentibus cotidie fieri videmus atque compleri: > omnis vallis implebitur <, quam de populo Israhel, qui de excelso depositus est: > omnis mons et colhs humiliabitur <. > Mons < erat quondam ille populus et > collis <, qui depositus est atque destructus. > Illorum delicto salus gentibus data est, ad aemulandum eos <. . Quod si et contrarias fortitudines, quae adversus mortales erigebantur, dixeris montes et colles esse depositos, non peccabis. Ut enim impleantur hujus- στὸν πληροῦται τῶν τοῦ πνεύματος καρπων, τουτ εστι των αρετων· ὄρος( δὲ καὶ βουνὸς( ταπεινωθείς ἐστιν ὁ τῶν Ἰουδαίων ὑψηλόφρων λαός· ταπεινοῦται τῶν Ἰουδαίων τὸ ὕφος διὰ τὴν ἄγνοιαν τὴν περὶ Χριστόν, ἡ δέ τῶν Μνῶν ταπείνωσις ὐψοῦται διὰ τὴν ἐπίγνωσιν, καὶ x > τὰ σκολιὰ εἰς < γίνεται καὶ > αἱ τραχεῖαι εἰς ὁδοὺς λείας < διὰ τὴν πρότερον ἐν τοῖς ἔθνεσι σκολιότητα καὶ τραχύτητα.|| Ἢ τοίνυν οὕτω νοήσεις, ὅτι > ὄρη <μὲν καὶ >βουνοὶ < > αἱ αἴ διὰ τῆς Χριστοῦ ἐπιδημίας ἐταπεινώθησαν, αἱ δὲ > φάραγγες < οἱ ἄνθρωποι, οἳ πεπλήρωνται ἐπ᾿ ἔργοις 16 ff. Rom. 11, 11 18ff. vgl. Phil. 1, 28 1 Expl. — autem > BE 2/3 fructibus. Spir. . . . sancti caritas B 3 E 4 in > CDe 5 patient.] sapientiam De 7 desistesj desines desistis CD 7/8 incipiens r 8 Tam] Quod tamen CDe cotidie -f magis De 12 depos.] positus A onanis + inquit CDe 14 et > Ε 15 qui > C atque] et C destr. + et B 17 data] facta ~ data est gentibus B 18 si] et si De et contr.] contr. ADe, etiam contr. B, econtr. E 19 adversum ABE 22 enim] etiam ABE 143,5 ταπειν. — 12 km (nach Skbgr, Titus 153 als 2. Teil e. Titus-Scholions, denaber e durch anderen Text ersetzt!). 143, 18 — 144, 1 ἀγαθ S 143, 18 —144, 2 V 143, —145, 1 kL 1 τοῦ + ἁγίου S 5 ταπειν. + μὲν γὰρ dC 9 ἀκόλουθον dC τὰ] τοῦ rd dC εὐθείας d γενέσθαι dC 10 τὰς τραχείας dC εἰς x > C λίας C 11 προτέραν οὖσαν dC τοῖς > dC 18 Ἢ — ὅτι > — ὅτι > dCSW 19 μὲν > dCSVW βουνοί + εἰσιν S ai + τε V > kmLV διὰ — ἐπιδημ. > W 21 αἱ δὲ > dCSW] καὶ αἱ V dCSW 22 ἄνθρ. > S οἳ x > kmLSV] αἳ W πεπλ.—144, 1 ἀγαθ.] ἔργων ἀγαθῶν πιστοὶ S ἐπληρώθησαν W ἐπ’ dCV] ἐπ᾿ > dCV] ἐν W cemodi valles, contrariae fortitudines, montes et colles, humiliandae sunt, Sed et hoc, quod in adventu Christi prophetatum est, utrum expletum sit, contemplemur. Sequitur enim: > et omnia prava erunt in directa <. Unusquisque nostrum pravus erat, si tamen erat et non usque hodie perseverat, et per adventum Christi, qui factus est ad animam nostram, > prava < quaeque > sunt. Quid enim tibi prodest, si Christus quondam venit in carne, nisi ad tuam quoque animam venerit ? Oremus, ut iUius cotidie nobis adventus fiat et possimus dicere: > Vivo autem, jam non ego, vivit autem in me Christus <. Si enim Christus vivit in Paulo et non vivit in me, quid mihi proderit? Cum autem et ad me venerit et fruitus illo fuero, sicut fruitus est Pauhis, tunc et ego Paulo simiHter loquar: > Vivo, jam non ego, vivit autem in me Christus <. Consideremus ergo et cetera, quae in Christi praedicentur adventu. Nihil te asperius erat: vide pristinos motus tuos, vide iram et cetera vitia, si tamen cessaverunt esse, quae fuerant, et intelleges nihil te asperius et, ut significantius loquar, nihil fuisse inaequahus. Conversatio tua inaequalis erat et sermo, ὰγαθοῖς. Γεγένηται δὲ καὶ> πάντα τὰ σκολιὰ εἰς εὐθεῖαν<. Ἕκαστος γὰρ ἡμῶν σκολὼς ἦν ἐν μὲν τοίνυν τῇ Χριστοῦ ἐπιδημίᾳ τῇ γενομένῃ εῖς τὴν φυχὴν γίνεται >τὰ σκολιὰ εἰς εὐθεῖαν>. Καὶ πάλιν τραχὺς ἦν ἡμῶν ὁ βίος καὶ ἀνώμαλος ὁ λόγος· ἐλθὼν δὲ ὁ 15, 18f. Gal. 2, 20 1 contrariae — 2 colles > De 1/2 fortitudinisB 2/3 humiliandi 4 proph. est] prophetatur AE, prophetatxmi B, praedicatum C 9 erat x > De ~ non et e (in D corr.) 10 et] sed C > A per adv.] ad adventum inadventuB, adventuE 11 ad] inBE 12 quaeque] quoque Dmn ~ tibi enim E 13 carnem De ~ quoque ad tuam De 14 cotidie + in A adventus in nobis C 15 autem] enim C 15 ~ non jam E vero Christus in me B 16 ~ vivit Christus A et > mr 17 et1 > C + illo C ego + possum ABE loqui ABE Vivo + autem C 19 ~ non jam E autem] vero Ce ergo > A 20 et > De in praedicantur C 21 motus] moves C 22 -- te B quae] quod A intellegis ACDmr 144, 24– 145, 1+4 Καὶ — 9 e ( Ε1*Ε2*) 1 καὶ > dK8 1/2 ~ τὰ σκο λιὰ πάντα 8 ἦν + καὶ ἀνώμαλος C τοίνυν] τοίγε CK2V πιστῶν C 10 τὰ — εὐθεῖαν] εὐθὴς καὶ λίος Καὶ — ἡμῶν] ἦν γὰρ ἡμῶν τῶν ἐθνικῶν καὶ W Καὶ πόλιν τραχὺς ἦν ἡμῶν ὁ βίος καὶ ἀνώμαλος ὁ λόγος· ἐλθὼν δὲ ὁ esse cessav. C ~ te nihil A esse] in 7 Ἕκαστος — 11 εὐδ. > K2 9 γινομένῃ CV τὴν + τῶν C 24 Κοὶ πόλιν πάλιν > ekC ὁ > Κ3 τραχὺς + γὰρ 25 ~ ὁ λόγος ἀνώμ. k ἀνώμ. — λόγος] ὁ λόγος τραχὺς καὶ ἀνώμαλος W et opera inaequalia. Veiiit ergo Dominus meus Jesus et exaequavit asperitates tuas et incomposita quaeque vertit > in vias planas < ut fieret in te iter sine offensione et leve atque purissimum, gradereturque in te Deus Pater, et Christus Dominus mansionem apud te faceret diceretque: > ego et pater meus veniemus et mansionem apud eum faciemus < Sequitur: quitur: >et videbit omnis caro salutare Dei <. Tu quondam > caro < eras, et qui quondam > caro < eras immo, ut mirabilius loquar, cum adhuc in carne sis, vides > salutare Dei <. . Quid sibi autem veht, quod dicitur: > omnis caro < eo quod nulla excipiatur, quae non videat > salutare Dei < relinquo intellegtendum his, qui sciunt scripturarum mysteria venasque rimari. Sed et hoc, quod > populis egredientibus < ad baptismum Joannes loquitur, attendendum. Si quis vult baptizari, egrediatur; manens enim in pristino statu et mores suos et consuetudinem non reUnquens nequaquam rite ad baptismum venit. Ut autem intellegas, quid κυριος ημων λεια παντα πεποικκεν· τὰ γὰρ ἄνισα ἴσα γέγονεν· ἐπ᾿ ἴδης γὰρ μία Πίστις καθ’ ὅλης τῆς οἰκουμένης κηρύσσεται. Καὶ ἐπὶ μὲν τῶν ἐθνῶν ταῦτα γεγένηται, ἐπὶ δὲ τοῦ λαοῦ καθαιρεθέντος τό· πᾶν ὄρος καὶ βουνὸς ταπεινωθήσεται < · > ὄρος < γὰρ ἦν ποτε καὶ >βουνός < καθῃρέθησαν δέ καὶ τεταπείνωνται. Οἵ ποτε > σάρκες < τῷ φρονήματι, νῦν πνεύματι βλέπομεν > τὸ σωτήριον τοῦ θεοῦ <· ἢ ἔτι σαμκοφοροῦντες παραδόξως βλέπομεν > τὸ σωτήριον τοῦ θεοῦ <. Περὶ δέ τοῦ >πᾶσα < καὶ >πᾶν <ζητήσεις, καὶπότε συντελεσθήσεται ταῦτα ἀρξάμενα καὶ καθολικῶς καὶ καθ’ ἕκαστον. Μόνος δέ οὗτος παρὰ τοὺς τρεῖς προσέθηκεν τῇ προφητείᾳ τὰ ἀπὸ τοῦ· > καὶ ἔσται πάντα τὰ σκολιὰ εἰς εὐθεῖαν <, τὸ μέν >πάντα < παραλιπών, πληθυντικῶς δὲ >εὐθείας < εἰπών· εἰπών· καὶ ἀνττοῦ· τοῦ· >ἡ τραχεῖα εἰς πεδία < , > ἡ τραὶ χεῖα εἰς ὁδοὺς λείας <· δὲ καὶ τό· > ὀφθήσεται ἡ δόφξα κυρίου < εἶπεν· > καὶ ὅψεται πᾶσα σάρξ <, οἶς χρηστέον πρὸς δεῖξιν τοῦ 9ff. Joh. 14, 23 20 Μόνος — 146, 2 stammt aus d. Joh. Komm. VI,26 (S. 136, 17– 30 Preusehen) 1 opera + tua C 3 et > De 6 leve] lene A 7 gradereturque gaudereturque r, et graderetur C, gauderetque A 10 meus > 13 quondam > C 14 eras] fueras BE et — eras > De B (mirabili E) 16 salutare] Salvatorem E 17 ~ autem sibi e (D corr.) 19 excipiantur r 22 vensaque — 23 popvilis] Quaenam De 23 quod + Joharmes > C 30 intell.] scias 145, 13– 146, 2 C 1 ἡμῶν > Origenes IX. λία C 24. 27 παραλειπῶν C 27 λίας C 10 sit egredi acl baptismiim, accipe testimonium et ausculta verba, quibus Deus loquitur ad Abraham : > egredere de terra tua < et reliqua. Egredientibus itaque ad lavacrum turbis, non egressis, sed tantum egredi nitentibus Joannes loquitur, quae sequuntur. Si enim jam egressi fuissent, nunquam ad eos diceret: > generatio viperarum <. Quaecunque igitur ad illos loquitur, et ad vos, Ο catechumeni et catechumenae, loquitur, qui disponitis venire ad baptismum. Considerate, ne forsitan et vobis possitdici : > generatop viperarum < si enim et vos habueritis aUquam simihtudinem sensuahum viperarum et invisibihum serpentium, et vobis dicetur: > generation viperarum <. Sed et iUud, quod sequitur, nisi pravitatem venenaque serpentium de corde vestro expuleritis, dicetur ad vos: > quis ostendit vobis fugere ab ira ventura ? < Magna huic saeculo im- pendet ira, omnis iram Dei passurus est mundus. Tantam vastitatem caeh et latitudinem terrae et steUarum choros, splendorem sohs et lunae nocturna solatia Dei > ira < subvertet; haec ἐπιτέμνεσθαι τὰ προφητικὰ τοὺς εὐαγγελιστάς. || |φασὶ δὲ τὴν ἔχιδναν ἐν ω; συλλαμβάνειν ἀναιρεῖν τὸν ἐξ οὗ συλλαμβάνει ἄῤῥενα, οὗ ἡ σπορὰ αὐξάνουσα τὴν συλλαβοῦσαν ἀναιρεῖ, καὶ οὕτως εἰς φῶς ἐξέρχεται, διαῤῥήξασα τῆς μητρὸς τὴν γαστέρα, ποινὴν ὥσπερ τοῦ διαφθαρέντος πατρός· πατρολῶον οὖν καὶ μητρολῶον τῆς ἐχίδνης τὸ γέννημα· τοιοῦτοι καὶ οἱ Ἰουδαῖοι τοὺς πνευματικοὺς αὐτῶν πατέρας καὶ διδασκάλους διαφθείροντες χερσίν.| 4 Gen. 12, 1 1 accipito A 2 absculta (immer) A] audi C 2/3 verba quib.] quid C 3 Abraam C 4 tua + et de cognatione tua C 5/6 lavacrum] baptismum C 6 turbis > ( Lücke) C egressi C + autem C 7 nitentibus] egredientibus De Joannes > ABE 9 fuissent > 11 Quaec. — 16 viperar. > C 12 loqu. + et BD ο catechumini catechuminae n, o cathecum. et cathec. m, catecimiini (d. iibrig. > ) B, cathecumini et cathecuminae ADE 15 ne] num r et > De 16 x > De — ~ possitCe 17– 19 > De > > AC serpentum BE diceretm- E 20 serpentimi BDEe 21 bis > B ~ ventura ira BC 22 ira — Dei] omnis ira Dei AE, ira Dei quam omnis B Passmus A est] et e 23 et2 > B stell. nach 24 limae B 24 nocturnae De ~ ira Dei A subvertit A 146, 4 — 15 k Ὠριγ. καὶ Γρηγ. θεολόγ.) ε 9 ποίνην am Rande (v. Matthaei ?) corr. in τοίνυν Κ3 10 πατρολ. — 12 γέννημα] in ε Lücke 10/11 πατρολῶον . . . μητρολῶον k, vgl. Preisigke, d. griech. Papyrusurkunden 12 οἱ > K3 15 χερσίν + δὲ περὶ τούτων ἐν τῷ Ματθαίῶ πλατύτερον k enim omnia propter hominum peccata transibmit. Et olim qui- dem super unam tantum terram venit >ira < Dei, > quia omnis caro reliquerat viam suam super terram <; nunc autem et super caelum et super terram ventura est >ira < Dei: > caeli pertransibunt, tu autem permanebis < ad Deum dicitur, > et omnes sicut vestimentum veterascent <. Videte, qualis et quanta >ira < sit, quae mundum omnem consumptura est et puniet eos, qui poena digni sunt, invenietque materiam, in qua se exerceat. Unusquisque nostrum ex eo, quod gessit, irae materiam praeparavit: > secundum duritiam enim tuam et impaenitens cor thesaurizas tibi iram in die irae et revelationis justi judicii Dei <, dicitur ad Romanos. Deinde sequitur: > Quis ostendit vobis fugere ab ira ventura? Facite ergo fructus dignos paenitentiae <. Et vobis, qui venitis ad baptismum, dicitur : x >facite fructus dignos paenitentiae <. Vultis scire, qui sint fructus digni paenitentiae ? > Caritas f ructus est spiritus, gaudium fructus est Spiritus, pax, patientia, benignitas, bonitas, fides, mansuetudo, continentia < et et reUqua hujuscemodi. Si haec omnia habuerimus, feci- Ὅρα, πηλίκη ἐστὶν ἠ > μέλλουσα ὀργή < ; Καταστρέφει τὸν κόσμον, κολάζει τοὺς δεηθέντας παιδεύσεως· καὶ ὕλην αὐτῇ ἕκαστος ποιεῖ, ἐξ ὧν ἔπραξεν. > Ποιήσατε οὖν καρπουὺς ἀξίους τῆς μετανοίας <. Τινες δὲ οἱ καρποί; > Εἰρήνη, μακροθυμία, χρηστότης, ἀγαθωσύνη, πίστις, πραότης, ἐγκράτια < καὶ τὰ σύμφωνα τούτων, οἵ καὶ > καρποὶ < λέγονται. || Οἱ μέντοι κατ᾿ ἀναλογίαν τοῦ πλήθους καὶ τοῦ μεγέθους τῶν προημαρτημένων ἐρ- 2f.Gen.6,12 27 f. gr. vgl. Gal 1 hominis peecatum ABE 4ff. Ps. 101 (102), 13 ff. Röm. 2,5 21 ff. Gal. 5, 22.23 27 6, 10 1 hominis imam tantum terram ABE] huma- nam tantum terram C, omnia tantum in terra De 5 manebis C 8 ira + Dei BC ~ est ira C 9 ~ omn. mund. AC consummatura C 10 est] sit e 13 gessit] peccavit C praeparabit AE 14 ~ cor impaen. A 16 Dein DEe (de rad. ? E) qviis — ventura > A — 20 paenit. > 21 simt De digni > De 26 huiusmodi n > C — p. 148, 1 paenit. > 147, —24 τούτων V 147, 19– 148, 6 C 147, 25 Οἱ— 148, 6 + 147 21 — 24 τοῦτων k*L 7 Ὅρα Kl.] Ἆρα (?) V 8 κολάζη V 19 Ποιήσ.] πλήν· ποιήσ. C οὖν > C 21 Τίνες — καρποί;] τίνας δέ φησι καρποὺς τῆς μετανοίας; C 21 μακροθυμίαν· χρηστότητα· ἀγαθωσύνην· πίστιν· πραότητα· ἐγκράτειαν C 22 ἀγαθοσύνη Κ3V4 23 πραύτης V 24 τούτοις CV 24 οἳ — 25 λέγονται > 25 μέντοι k] οὖν C 26 κατ᾿ k] xard τὴν C mus > fructus dignos paenitentiae <. Rursum dicitur ad eos, qui ad Joaimis baptismum veniebant : > et ne incipiatis dicere intra vos- metipsos: patrem habemus Abra- ham; dico enim vobis, quia pot- est Deus de lapidibus istis suscitare filios AbrahanK. Prophetat Joannes novissimus prophetarum expulsionem prioris populi et vocationem gentium. Illisenim, ’ qui de Abraham gloriabantur, dicit: > et ne incipiatis dicere in vobismetipsis : patrem habemus Abraham < Et de gentibus rur- sum loquitur: x >dico enim rohis, quia potest Deus de lapidibus istis suscitare filios Abraham < . De quibus lapidibus ? Non utique lapides irrationabiles corporeosque monstrabat, sed homines insensibiles et quondam duros, qui quia lapides aut hgna adorabant. γαζόμενοι τὸ ἀγαθὸν ποιοῦσι > καρ- ποὺς τοῦ πνεύματος ἀξίουσ τῆς μεταμπόας <, δἰ οὓς οἱ πρότερον γε- νόμενοι > γεννήματα ἐχιδνῶν( μεταβα- λόντες γίνονται > υἱοὶ τοῦ ἐν οὐρανοῖς πατρός <. | Προφητεύει τοίνυν τὴν καθαίρεσιν ἐκείνου τοῦ λαοῦ καὶ τὴν κλῆσιν τῶν ἐθνῶν· ἐκείνοις τὴν αὐχοῦσι τὸν Ἀβραὰμ φησίν· μὴ ἄρξησθε λέγειν ἐν ἑαυτοῖς· πατέρα ἔχομεν Ἀβραάμ <, εἶτα περὶ τῶν ἐθνῶν λέγει· λέγω γὰρ ὑμῖν, ὅτι δύ- ναται ὁ θεὸς ἐκ τῶν λίθων τούτων ἐγεῖραι τέκνα τῷ x <. φησὶ γὰρ πρὸς τὸν Ἀβραάμ· > πατέρα πολ- λῶν Μῶν τέθεικά σε(, τῶν διὰ πίστεως δηλονότι τῆς ἐν Χριστῷ. Ποίων λίθων; Οὐ λίθους ἐδείκνυεν ἀψύχους, ἀλλ᾿ ἀνρώπους ἀναισθήτους ὄντας λίθους, ἐπειδήπερ λίθοις καὶ ξύλοις προσεκύνουν, καὶ ἐγένετο 4 incip.] ceperitis C 5/6 Habraham A 6/7 potest] potens est C 8 Abrahae AC 10 expulsione B 11 gentiHum BE 12 gloriantur C 14 habemus > E 15 Habraham C 15/16 nirsum] sursum r 17 potest] potens est BC 18 Abrahae r, Habrahae C 19 utique + hos C 20 corporeos C 21 demonstrabat C 22 Qm A 23 ~ ligna et lap. C aut] et CDe 148, 8– 19 dCS 148, 8– 10 ἐθνῶν λ 148, 8– 16 +20 Ποίων— 149, 27 k (zus. m. Greg. Nyss.) L Ὠριγένους καὶ Γρηγορίου Κυπρίου) 148, 10 εκείν. — 20 λίθων > k 148, 20 Ποίων— 23 προσεκύν. Υ 148, 20 Ποίων— 149, 27 λ 1 τὸ ἀγαθὸν k] τὴν δικαιοσύνην C ποιοῦσι — 2 ἀξίους k] ἀξίους δέχονται καρποὺς τοῦ πνεύματος C 3 οἱ k > C 8 — 16 Ἀβραάμ] εἰπόντων τῶν Ἰουδαίων ὅτι πατ. ἔχ. τ. Ἀβρ. S 8 — 10 ἐθνῶν] τῶν μὲν οὖν Ἰουδαίων οὕτω τὴν καθαίρεσιν προφητεύει, ἐισάγει δὲ τῶν τῶν τὴν κλῆσιν, οὗς καὶ λίθοθυς ἀνομάζει Κλ 8 τοίνυν] δὲ V 10 ἐκείν. — 20 λίθων > k (dafür 11 φησι] λέγει V 12 ἐν εαυτοῖς > CV 13 εἶτα — 16 ἐγεῖραι V] τὰ δέ ἔθην δύνασθαι τὸν θεὸν ποιῆσαι dC 13 εἶτα — 16 Ἀβραάμ > S 16 τῷ V] τοῦ φησὶ — 17 Ἀβρ.] κατὰ τό· S 19 πίστεως — Χριστῷ] τῆς ἐν Χριστῷ πίστεως δηλονότι S 20 Ποίων λίθων > λ 20/21 ἀψύχους δεικνὺς 21 > λ 22 ὄντας + ὡς Y ὄντας — p. 19, 1 γεγραμμ.] παρειστήκεισαν k) γὰρ καὶ ἐθνικοὶ τῷ βαπτίσματι, οὗς καὶ λίθους καλεῖ, ἐξομοιῶν αὐτοὺς τοῖς προσκυνουμένοις κατὰ τό· Κλ 23 κοὶ ξύλοις VY > ek λ impletum est illud, quod in psalmo de talibus cantabatur: > similes illis fiant, qui faciunt ea, Vere qui faciunt idola et confidunt in eis, similes diis suis sunt: absque sensu, sine ulla ratione in lapides lignaque conversi sunt. Cum enim tantum videant creaturarum, ordinem, decorem, officium, tantam mundi pulchritu- dinem, nolunt de creaturis intellegere creatorem, neque considerant tantae dispensationis aliquam providentiam, aliquem esse rectorem; sed ’ caeci his tantum ocuUs mundum videntes, quibus irrationabilia jumenta et bestiae vident. Non enim animadvertunt in his, quae vident ratione regi, aUquam inesse rationem. Haec propterea, quia Joannes dixerat: > potest Deus de lapidibus istis suscitare filios Abraham <. Et nos igitur obsecremus Deum, ut etiam, si quando fuimus lapides, vertamur in > filios Abrahae < pro his fiUis, qui ejecti sunt et repromissionem adoptionemque suo vitio perdiderunt. Unum testimonium adhuc de lapidibus ponam, si quidem in cantico Exodi scribitur: > vertantur in lapides, donec pertranseat populus tuus, Domine, donec pertranseat populus tuus iste, quem possedisti <. Rogatur itaqueDeus, ut pauUsper gentes convertantur in lapides — hoc enim graecus ἐπ᾿ αυτοις τὸ γεγραμμεννον· > ομοιοι αὐτῶν γένοιντο οἱ ποιοῦντες αὐτὰ καὶ πάντες οἱ πεποιθότες ἐπ᾿ αὐτοῖς < et omnes, qui confidimt in eis < Ἔτι δὲ καὶ περὶ τῶν λίθων γέγραπται ἐν τῇ ᾠδῇ τῇ ἐν τῇ Ἐξόδῳ· < τὰ ἔθνη, ἕως ἂν παρέλθῃ ὁ λαὸς οὗτος, ἃν ἐκτήσω <, ὡς δηλονότι μετὰ τὸ παρελθεῖν τὸν λαὸν μηκέτι ἀπολιθωθείησαν, ἀλλ᾿ ἀπολαβέτωσαν καὶ ψυχὴν λογικὴν ἀνθρωπίνην. 1 ff. Ps. 113 (115), 16 5ff. vgl. Ambros. in Lucam II 75 (S. 81, 22 ff. Schenkl) 21 Exod. 15, 16 2 de talibus > e cantatur A 3 fiunt Dmn ~ illis fiant + omnes BE (in marg. E) 5 et + qui C 6~ sunt diis sviis e ulla >C ratione + et A 12 anima advertimt E 13 videant E regi] regali D 1 4 potest] potens est BE 1 5 susc. — Abrah.] et cetera BE Abrahae CDr Et — 17 Abrah. > A 16 etiam > e 17 Abraham remissionem B 18 vitio] judicio B 20 Si C 21 Exodi > describitur B, discribitur E 23 populus — pertranseat > Ir BDmn 25 Deus + pater A 26 paulipper C gentes > 149, 20–27 e(E1*) ελ 1 αὐτοῖς ΚVλ] αὐτῶν e 3 πάντες > λ 20 κοὶ > kA ΚVλ ἂν > λ] οὗ eV 24 δηλονότι k] δῆλον ὅτι eV 26 — 27 ἀνθρ. > ε καὶ > Κλ λογικὴν > λ 27 ἀνθρωπ. (wahrseh. Gregor Nyss.) k sermo significantius sonat > ἀπολιθοόντωσαν <— > donec populusc Judaeorum. Haud dubium, quin postquam illi transierint, gentes lapideae esse cessabunt et pro duro corde recipient humanam in Christo rationabilemque naturam: cui est gloria et imperium in saecula saeculorum. Amen. HOMILIA XXIII. De 60, quod scriiitum est: > Ecce, securis ad radicem arborum posita est <, usque ad eum locum, ubi ait: > venerunt autem et publicani, ut baptizarentur ab eo <. Joannes illo jam tempore loquebatur: > ecce. securis ad radicem arborum posita est <. Et si quidem jam ingrueret consummatio et temporum finis instaret, nuUa mihi quaestio nasceretur. Dicerem enim hoc, quod ait: > ecce, securis ad radicem arborum posita est < et illud: > omnis ergo arbor, quae non facit fructum bonum, praecidetur et in ignem mittetur < propterea prophetatum, quia iUo tempore complebatur. Cum autem tanta post saecula fluxerint et tam innumerabiles aimi ab illo tempore usque ad praesentem diem transierint, quomodo Spiritus sanctus in propheta dicat: > ecce, securis ad radicem arborum posita est < debemus inquirere. Ego puto Israhehtico populo prophetari, quod praecisio ejus vicina sit. > His < enim, > qui egrediebantur < ad eum, > ut baptizarentur <, inter cetera loquebatur: > facite fructus dignos paenitentiae <, et quasi Judaeis dicebat: > ne incipiatis dicere in vobismetipsis: patrem habemus Abraham. Dico enim vobis, quia 7– 9 Luk. 3, 9– 12 22 ff. Luk. 3, 8 1 ἁπολιθοόντωσαν ABDE (A: ΑΠΟΛΘΗΤΩ, ΒΕ: ΑΠΟΛΝΤΩ) > ἀναλιθοόντωσαν mn, ἀναλιθοούθωσαν r, ἀπολιθωθείησαν (nach p. 149, 25) 1, ἀπολιθωθήτωσαν? Kl. 2 pop. + tuus ABE x > Β transierunt Dmn 3 humanum ABE 4 Christo + Jesu BE ~ ration. natviram in Cliristo A + Jesu A ration.] honorabilemque C 5 Exphcit omeha XXII. AC 6 Incipit XXIII. de . . . AC 7 radices De arborum > BE, arboris 10 ecce > B radices De 11 arbortun > BE, arboris A ~ A 13 radices BDEe arboris ADe 14 ergo] enim e, > 15 excidetur AC proph. + esse C 16 quia + in De 16/17 ~ tanta nach flux. A 17 illo + verbo vel C usque — > 19 De arboris AB, arborem (!) E 20 prophet.] praedicare C 21 ingre- diebantur Imn 22 ~ dign. fruct. C 23 Et C in vobismetipsis > C 24 Habraham potest Deus de lapidibus istis suscitare filios Abraham < Hoc ergo, quod ait: > ecce, securis ad radicem arborum posita est <, Judaeis loquitur. Cui sensui et Apostolicum illud congruit fractos esse ab hac securi infidehtatis ramos atque succisos, ut amputaret ex arbore non radicem, sed ea, quae de radice pullulaverant, ut in radicem pristinae arboris rami possint oleastri inseri. > Omnis ergo arbor, quae non facit fructum bonum, praecidetur et in ignem mittetur <. Hunc enim finem habet, ut incenclio concre- metur. Deinde tres ordines inducuntur sciscitantium Joannem quem super salute sua : unus scriptura appellavit > populos exeuntes ad baptisma <, ahus, quem > publicanos < nominat, tertius, qui > militum < appelatiione censetur. > Interrogabant eum turbae dicentes : Quid faciemus ? Qui respondens ait eis : Qui habet duas > Ἀξίνην < ἐν τούτοις ὀνομάζρι τὴν τομωτάτην ὀργήν, ἣν τοῖς Ἰουδαίοις ἐπήνεγκεν ὁ θεὸς καὶ πατὴρ τῆς εἰς Χριστὸν δυσσεβείας ἕνεκα· τοῦτο καὶ ὁ προφήτης Ζαχαρίας εἴρηκεν· > ἔσται ὁ κοπετὸς τῆς Ἱερουσαλὴμ ὡς κοπετὸς ῥοῶνος ἐν πεδίῳ ἐκκοπτομένου < Τρία τάγματα εἰσήγαγε πυνθανομένων τοῦ Ἰωάννου· ἔν μὲν ὠνόμασεν μασεν >ὄχλους ἐκπορευομένους ἐπὶ τὸ βάπτισμα <, ἄλλο δὲ ὠνόμασε >τελώνας < x < τρίτον δέ ὠνόμασε στρατιώτας < Τι οὖν φησιν πρὸς αὐτοὺς ὁ Ἰωάννης; νης; > Ὁ ἔχων δύο χιτῶνας μεταδότω 7 Zach. 12, 11 10 ff. vgl. Rom. 11, 17 1 de] ex DEe 2 Abrahae C 4 radices BDEe arboris A > 13 sed + amputaret C de] ex C pulluradice 14 ACDe possent A 15 excidetur A populum exeuntem A 22 baptismum A 24 milieum] 25 enim DE 27 ait x > r eis x > A 151, 18– 23 b*e(E1*)K(Κυρίλλου) LV(L expl. κοὶ δικαίως 151, 26– 152, 6 ἁρμ. dS 151, – 152, 6 + 10 ἀλλ᾿ — 1535 22 ἁμαρτ. + 5 οὐ— 10 C 2 ἐν — ὀνομ.] δὲ λέγει S 4/5 μετὰ ταῦτα > SV 6 ἕνεκα + γὰρ αὐτοῖς ὡς πέλεκυς ἡ ὀργή· V (echt ?) ~ καὶ τοῦτο V, ἡμῖν τοῦτο κτλ. > D 7 φανερὸν φανερὸν ἐποίει λέγων 8 ῥοῶν ὡς 18 τάγματα] πράγματα Ε1(ggE) τάγματα + Λουκᾶς ὁ μακάριος k 18/19 πυνθανομένου, b, πυνθανόμενα ekL 19 ἐν — 22 στρατιώτας] ὄχλους, τελώνας, στρατιώτας τὸ τρίτον kA (die kiirzere Fassung als Anfang eines Kyrillscholions) 21 ἄλλω (!) V 26 Τί οὖν] Διὸ S 26/27 ὁ Ἰωάννης x > S 12 ~ ramos infidel. A larvmt De 21 appellat C tum] tumultus C 151,2 —9 SVY πολιτευόμενον) μεταδιδ. + 17[ἀλλ᾿] tuiiicas, det ei, qui non habet, et qui habet cibos, similiter faciat <, quod quidem nescio, si turbae conveniat praecipi. Magis enim apostoUs quam vulgo congruit, ut qui duas tunicas habet, unam tribuat non habenti. Et ut scias magis hoc apostolis convenire quam popuhs, audi, quid a Salvatore dicatur ad eos : > neque duas tunicas tollatis in via <. Duplex itaque vestimentum, quo unusquisque vestitur, et praecipitur, ut alterum tribuat > non habenti <, aham intellegentiam sonat. Vult enim nos Salvator, quomodo non debemus > duobus dominis servire <, sic nec duas habere tunicas nec duphci veste circumdari, ne sit unum indumentum veteris hominis et alterum novi. E contrario autem cupit, ut > exspolimus nos veterem hominem et induamus novum <. Hucusque faciHs expositio est. Porro quaeritur, quomodo juxta hanc interpretationem jubeatur nobis > non habenti < tribuere vesti- τῷ μὴ ἔχοντι <. Γενόμενος ἐγὼ κατὰ τὸν τόπον τοῦτον ἐζήτουν, εἰ αὕτη ἡ ἐντολή, ὅσον ἐπὶ τῷ ῥητῷ, τῷ ὄχλῳ ἁρμόζει· > ὁ ἔχων δύο χιτῶνας μεταδότω τῷ μὴ ἔχοντι <· ὅτι γὰρ τοῖς ἀποστόλοις ἁρμόζει, δῆλον ἐκ τῶν ἀναγραφέντων ὡς ὑπὸ τοῦ σωτῆρος πρὸς αὐτοὺς εἰρημένων, ἐν οἷς ἔλεγεν αὐτοῖς > μηδὲ δύο χιτῶνας εἰς ὁδὸν x <, ἀλλ᾿ ὅρα, εἰ τὰ εἰρημένα περὶ ἐνδύματος ἐν τῷ λόγῳ τῷ Περὶ τῆς γυμνότητος δύνασαι παραλαβεῖν εἰς τό· ὁ ἔχων δύο χιτῶνας μεταδότω τῷ μὴ ἔχοντι < Ἐρχόμενος δὲ καὶ ἐπὶ βαθύτερον λέγω· θέλει γὰρ ἡμᾶς μὴ δύο χιτῶνας ἔχειν καὶ ἐνδεδύσθαι, πῆ μέν τὸν παλαιόν, πῆ δὲ τὸν νέον, ἀλλ᾿ ἐκδύσασθαι μὲν τὸν ἕτερον, τὸν δὲ ἕτερον ἔχειν. 10f. Matth. 10, 10 Pdar. 16ff. gr., 18ff. lat. vgl. Luk. 16, 13 17f.lat. vgl. Matth. 6, 24 17ff. gr., 20 ff. lat. vgl. Kol. 3, 9. 10 23 Kol. 3 9. 10 1 habet > B et—2 — habet >E 5 apostol. + convenit C congiuit > C 6 ut > A unam > C 7 tribuat] det C pop. conv. e 12 itaque] namque C quo] quod C 14 alteri C, alteram E 15 alia . . . sonant E 17 debemus] habemus De 18 ~ serv. dom. CDe 19 ~ timic. hab. AC 23 spoHemus B 152, 1 Γενόμ. — 153,9 b*V 152, 14 Ἔρχ. — 20 ἔχειν (zw. 153, 11 u. λ 1 γενόμ. — 2 εἰ > dCS 2 ἐζήτουν B] ἐπῄτουν β αὕτη] αὐτὴ bV + δὲ 3 ὅσον] ἅσα S, + μὲν dC τῶν ῥητῶν β ῥητῷ + οὐ dC τῷ > 4 ἁρμόζει ὄχλῳ B1 4 ἁρμόζει + ἀλλὰ τοῖς ἀποστόλοις dCS ὁ ἕχων — 6 ἁρμ. > dCS 7 ἀναγραφόντων bdC 8 εἰρημένων V] εἰρημένον 11 τῷ2] τοῦ C 13 εἰς — 14 ἔχοντι > C 14 Ἐρχ. — 15 λέγω > 15 καὶ > m ἐπὶ + τὸ km 16 θέλει] ὅτι λ γὰρ > τι ὁ λόγος λ μὴ] ὡς, μηδὲ C (nach ὡς ist lat. 17 non — 18 sic zu änzen) ganzen) 18 τὸν (2mal) λ] τὸ b 19 τὸν (2mal) λ] τὸ b 19/20 ~ ἔτερον δὲ kλ mentum. Quisnam est ille, qui ne unum quidem super carnem suam indumentum habet, qui nudus est, qui omnino nuUa veste coopertus ? Neque vero hoc dico, quo non praecipiatur hberahtas et in pauperes misericordia et hyperbolica clementia, ut etiam nudos altera tunica protegamus. Sed oc aio, quod et profundiorem locus iste recipiat intellectum et oporteat nos dare ei tunicam, qui omnino non habeat. Quis est ergo iste, qui tunicam non habet ? Nempe ille, qui penitus Deum non habet. Debemus igitur exuere nos et ei dare, qui nudus est. Ahus habet Deum, aliuss omnino non habet, contraria videhcet fortitudo. Et quomodo scriptum est, ut > in profundo maris praecipitemus delicta nostra <, sic projici oportet a nobis vitia atque peccata et jacere super eum, qui eorum nobis Ἅμα δὲ ἐζήτουν τό· μεταδότω τῷ μὴ ἔχοντι <. Τις δέ ἐστιν ὁ μη <δὲ ἓν > ἔνδυμα ἔχων περὶ τὸν χρῶτα καὶ μὴ ἐσκεπασμένος μένος ὥστε αὐτῷ μεταδιδόναι; — οὐ τοῦτο λέγω, ὅτι οὐ δύναται καὶ καθ’ υπερβολὴν τοῦτο προτρεπτικὸν εἶναι πρὸς τὸ δεῖν ἐνδύειν τοὺς πένητας καὶ μὴ ἀμελεῖν τῆς ἐντολῆς, ἀλλ᾿ ὅτι δύναται καὶ οὕτως εἰρῆσθαι μυστικώτερον· [ἀλλ᾿] ἢ ὁ διάβολος ὁ μηδὲν ἔχων ἀγαθόν, ὁ τὸν θεὸν μὴ ἔχων. < Καὶ ὥσπερ γέγραπται, > ὅτι δεῖ ἡμᾶς ἀποδυσαμένους ὥσπερ εἰς τὰ βάθη τῆς θαλάσσης καταποντίσαι τὰς ἁμαρτίας <, <οὕτως > δεῖ ἐπιῤῥίπτειν τὰς ἁμαρτίας <αὐτῷ > ὡς αἰτίῳ 19 ff. Mich. 7, 19 2 ne] nec BE 2/3 ~ indum. sup. carn. siiam. e 3 indum.] vestimentun C qui] Quis C 5 coopertus + est B, cooperitur? C hoc dico > > Β 6 quo] quod C 7 hjrperbol. clementia] clementiam B (hii perpoHca clementia E) 8 ut] et C, ut et E 9 tega- mus C 10 aio] agi B (agio E) 11 respiciat De 12 nos > ~ ei dare De 12 habebat De, habet C 13 ~ ergo est B ~ ergo isto est A qui + omnino C 14 igitvir] ergo C ~ nos exuere C 15 Alius + enim A 17 fortitudo] servitute C 17/18 quomodo] quoniam C 18/19 profundum A 20/21 ~ a nobis oportet Alr 153, 5 οὐ— 11 + 152, 14 Ἔρχ. — 20 ἔχειν + 153, 17 — 154, 6 λ 1 ἐζήτουν] ζητητέον καὶ C 2 ἔχοντι + τί δηλοῖ C 3 μη <δὲ ἕν > Kr.] μὴ bCV 4/5 ἐσκεπ. C] εὐσκεπ. V, εὐσκεπασμένον b 5 μεταδιδόναι + 17 ’] etc. C 5/6 οὐ τοῦτο λέγω bV] τοῦτο δὲ λέγω οὐχ C 5 οὐ — 6 οὐ x > λ 6 λέγων V καὶ] μὲν kmλ, μὲν καὶ K3, > C λ ἀμελεῖν] μέλλειν C ἐντολ. + 152, 14 Ἐρχ. — 20 ἔχειν λ 10 ἀλλ᾿ 11 μυστικ. x > λ ὄτι]καὶ ὅτι km λ 17 [ἀλλ᾿] — ἔχων u. 22 <οὕτως > — p. 154 ἁμαρτάνειν] anschl. an 22 ἁμαρτίας: καὶ τῷ αἰτίῳ γενομένῳ τῶν ἁμαρτημάτων ἐπιῤῥῖψαι αὐτά, τῷ μὴ ἔχοντι θεόν, τοῦτ᾿ ἔστι τῷ διαβόλῳ λ 18 <Καὶ > — 22 ἀμαρτίας > C 18 <Καὶ—19 > > kmλ 21 τῆς θαλάσσης > Κ2 λ ᾦ (anschl. an ἔχων) C 23 <αὐτῷ > > C 23/p. 154, 1 αἰτίου γενομένου C causa exstitit. > Et qui habet < inquit, > cibum, similiter faciat <. Qui habet cibos, tribuat non habenti, ut non solum ei vestimentum, sed etiam id, quod possit comedere, largiatur. > Venerunt autem et publicani baptizari ab eo < Hoc et juxta simphcem intellegentiam doceat pubhcanos > nihil amplius < quaerere, quam in lege praeceptum est; qui enim plus exegerint, non fToannis mandatum praevaricantur, sed Spiritus sancti, qui locutus est in Joanne. Nescio autem, utrum et secundum ἀναγωγὴν aliud quiddam excellentius sermo significet, et an debeamus in tah auditorio res tam mysticas prodere, maxime inter eos, qui scripturarum medullas non introspiciunt, sed tantum superficie delectantur. Periculosum quidem est, sed tamen strictim breviterque tangendum. Cum exierimus e saeculo et haec vita nostra fuerit commutata, erunt quidam in finibus mundi γενομένῳ ἡμῖν τοῦ ἁμαρτάνειν. Τό αὐτὸ καὶ ἐπὶ τῶν βρωμάτων· κατὰ μὲν τὸ πρόχειρον μεταδοτέον τῷ μὴ ἔχοντι τροφήν, κατὰ δὲ τὸ κρυπτόμενον τὰ φαῦλα τοῖς δαίμοσιν απορριπτεον > Ἦλθον δὲ καὶ τελῶναι βαπτισθῆναι <. Τοῦτο τοὺς τελώνας πεισάτω > πλέον < τῆς διατάξεως τῆς κατὰ τοὺς τελώνας μὴ λαμβάνειν ἀπὸ τῶν τελωνουμένων· ὁ γὰρ τοῦτο παραβαίνων καὶ πλέον ὑπὲρ τὸ x < ἀπαιτῶν παραβαίνει ἐντολήν, οὐκ Ἰωάννου, ἀλλὰ τοῦ ἐν αὐτῷ ἁγίου πνευματος. Οἶδα καὶ ἄλλους τελώνας, οἴ μετὰ τὴν ἐντεῦθεν ἡμῶν ἀπαλλαγὴν ἐπὶ τοῖς τέρμασι τοῦ κόσμου καθεζό- 25 ff. über δαιμόνια = τελῶνες in der profanen Literatur vgl. Wilh. Kroll in Rhein Museiun f. Philologie NF 50 (1895), 637 Anm. 1 2 inquit > C cibos C 3 id > C 6 largiamur ABE De 10 in > CD 13 mandat.] praeceptum C praevaricant D 14/15 ~ qui in lohanne loquutus est C 15 Nescio] Scio AE 16 et] ut BDe anagogen BC, anagogem A 18 auditorio] adiutorio An, auctorum defectu C 25 e] a De (ae E) 154, 7— 156, 5 KL λ 22 superficie] superfkie A 26 nostra > 23 quidem > 154, 7 — 15 mV τοῦ αὐτοῦ) 154, 25 — 155, 2 C 7 > Ἦλθον δὲ καὶ τελῶναι βαπτισθῆναι < nur Κ3 8 τελώνας + μὴ λ 9 Πλέον Kl. Kr.] πλὴν kLA διατ.] διαλέξεως Κ3 10 μὴ > τε λωνουμ.] τε λουμένων V λ 12 κοὶ — 13 ἀπαιτῶν > V 13 Κ3 οὐκ] οὐχὶ V 25 Οἶδα — 26 ἀπαλλ.] νόει δὲ καὶ τε λώνας τὰς ἀντικειμένας δυνάμεις αἵτινες C ἡμῶν > λ ἐπὶ ἐν Κ3 ἐπὶ — καθεζ. | καθέζονται ἐν τοις τερμ. τοῦ βίου ἡμῶν C sedentes, velut publicanorum offi- cio diligentissime perscrutantes, ne quid sui in nobis reperiant. Videtur mihi > princeps saeculi hujus < quasi publicanus esse, unde scriptum est de eo: > venit princeps mundi istius, et in me habet nihik, Ilhid quoque, quod in Apostolo legimus: > reddite omnibus debita ; cui tributum, tributum; cui vectigal, vectigal; cui honorem, honorem; nemini quid debeatis, nisi ut invicem diligtis <, sacrate intehegendum est. Quamobrem consideremus, quantis pericuhs subjaceamus, ne forte, cum non habuerimus, quod pro vectigah queamus reddere, ipsi trahamur ob debitum, ut solet apud saecuh quoque fieri vectigales, quando quis pro debito ipse rei pubhcae serviturus includitur. Quamplures e nobis ab istiusmodi publicanis tenendi sunt, quos Jacob iUe vir sanctus non magnopere formidabat nec verebatur, ut de pubhcanorum vectigahbus in eo ahquid reperiretur. Unde audacter ad pu- bhcanum ihum loquebatur Laban : μενοι οἱονεὶ τελωνοῦσι ἡμᾶς καὶ κατεχουσι, μη τι αυτων εν ημιν εστιν. Διὸ γέγραπται· > ἔρχεται ὁ ἄρχων τοῦ κόσμου τούτου, καὶ ἐν ἐμοὶ εὑρήσει οὐδέν <. Ποῖα οὖν μέλλομεν πράγματα ἔχειν ὐπ ἐκείνων των τελωνων των ἐρευνώντων τὰ πάντα, ὅταν τις αὐτὸς ὅλος λαμβάνηται ἀντὶ τέλους; Ἀλλ᾿ οὐ τοιοῦτος ἦν Ἰακώβ· θαρρῶν γὰρ λέγει τῷ οἱονεὶ τελώνῃ Λα- 4f., 6ff. Joh. 14, 30 9ff. öm. 13, 7. 8 . 1 sedent. + sedentes et C 1/2 officio] officionim A, more C 2 dilligentissimi A 3 reper.] inveniant De 4/ .5 ~ huius saec. B 5 quasi] velut C Unde C 7 istius] huius AB 7/8 ~ nihil hab. BE hab. nihil] non habet quicqviam AC 12 quid] quicquam C 13 est > BCE quantis — subjac. > DE subjac.] subiciamur ne] nec B 14 quod] quid C 17 quoque > C 19 ipsi 20 QuamplOTes BD, Quam plvires AC, Complxires e 21 istismodi B 22 Quos AC ille > C 23 magno opere E formidavit 24 ut] cum B (ut de] Uncle E) 25 eoj se In reper.] requireretur B 26 Unde + et De 1 οἱονεὶ — ἡμᾶς > C ἡμᾶς > λ καὶ + ἐὰν εὔρωσί τινα τῶν αὐτοῖς προσηκόντων ὅ ἐστιν ἁμαρτίαν αὐτὸν C (echt ?) 2 μή — ἐστιν] ὅλον εἰς τὸ τιμωρηθῆναι Μ’ ὧν ἔπραξεν C 8 εὑρήσει] οὐκ ἔχει λ 16 Ποῖα Kr.] Οἶα KL λ > cognosce, si quid tuarum rerum est apud me <. SujDer quod agit testimonium scriptura dicens: < et non cognovit Laban apud Jacob quidquanK. Docet igitur Salvator noster et Spiritus sanctus, qui locutus est in prophetis, non solum homines, sed etiam angelos et virtutes invisibiles. Quid loquar de Salvatore ? Prophetae quoque ipsi et apostoh omne, quod resonant, non solum hominibus, sed et angelis praedicant. Quod ut scias verum, > x <, inquit, > caelum, et loquar < et: > in conspectu angelorum psallam tibi < et: > laudate Dominum, caeh caelorum, et aquae, quae super caelos sunt, laudent nomen Dimini < et: > laudent eum angeli <, et: > in omni loco potestatis ejus benedic, anima mea, Domino < Invenies pluribus in locis, et maxime in Psalmis, et ad angelos sermonem fieri, data homini potestate, ei tamen, qui Spiritum sanctum habet, ut et angelos alloquatur. E quibus unum exemplum ponam, ut sciamus angelos quoque humanis vocibus erudiri, Scriptum est in Apocalypsi Joannis: > Angelo Ephesiorum ecclesiae scribe: habeo ahquid contra te <. Etrursum: > Angelo ecclesiae Pergami scribe: habeo quidpiam contra te <. homo est, qui scribit angehs et ahquid praecipit. Ego non ambigo et in coetu nostro adesse angelos, non solum generaliter omni ecclesiae, sed etiam singillatim, de quibus Salvator ait: > angeli eorum semper vident faciem Patris mei, qui in caelis est <. Duplex hic adest ecclesia, una hominum, altera angelorum. Si quid juxta rationem et juxta scripturarum dicimus voluntatem, laetantur angeli et orant nobiscum. Et quia praesentes angeh sunt in ecclesia, in illa dumtaxat, quae meretur et Christi est, propterea orantibus βάν· > Ἐπίγνωθι, εἴ τι τῶν σῶν ἐστι παρ᾿ ἐμοί( . Καὶ μαρτυρεῖ γε ἡ γραφὴ περὶ τοῦ Ἱακὼρ λέγουσα· καὶ οὐκ ἐπέγων Λαβὰν παρὰ τῷ Ἰακὼβ οὐδέν < 1 f., 3 ff. Gen. 31, 32 10 f. Deut. 32, 1 11 f. Ps. 137 (138), 1 12f. Ps. 148,4.5 13 Ps. 148, 2 14 Ps. 102 (103), 22 19 f. Apok. 2, 1. 4 20 f. Apok. 2, 12. 14 24f. Matth. 18. 10 1 cogn. + inqviid C 2 quod agit] quo ait C agit > 3 testim. + ei dat A 4 recognovit A 5 igitur] ergo C 8 loquor A 9 quoque + et C apostoli + per A reson.] renovant C 10 vervun + esse B 11 et2 > r 14 ~ omni in BDE potest.] dominationis ejus > B (ad >B) Dominum 15 ~ in plurimis BDe ad ang.] ange. lorum B ad x > E 17 et > A 19 Johanni C 20/21 ~ eccles. BC 23 angel, + et A omnis B, omnes E 24 sigillatim A 25 adest] eadem C 27 dicemus E 29 in > A dumtaxat] scilicet 4 τῷ Ἰακὼρ] τῲ κακῶς L feminis praecipitur, ut habeant x >super caput velamen propter angelos < Quosnam angelos ? Utique illos, qui assistunt sanctis et laetantur in ecclesia, quos quidem nos, quia peccatorum sordibus oculi nostri obliti sunt, non videmus, sed vident apostoli Jesu, ad quos loquitur: > Amen, amen dico vobis, videbitis caelum apertum et angelos Dei adscendentes et descendentes super filium hominis < Quod si haberem hanc gratiam, ut quomodo apostoU sic viderem et, sicut Paulus adspexit, intuerer, cernerem nunc multitudinem angelorum, quos videbat Helisaeus, et Giezi, qui cum eo steterat, non videbat. In metu erat Giezi, ne ab hostibus caperetur, solum Hehsaeum videns. Sed Hehsaeus ut propheta Domini deprecatur et dicit: > ο Domine, aperi oculos pueri istius, et videat, quoniam multo plures nobiscum sunt quam cum illis < Et statim ad preces sancti viri angelos, quos Giezi privis non videbat, intuitus est. Haec idcirco diximus, ut ostenderemus publicanos doceri a Joanne, non solum eos, qui rei publicae vectigalibus serviunt, sed etiam illos, qui veniebant ad paenitentiam et alii erant a corporahbus pubhcani, sicut et alii milites, qui egrediebantur ad baptismum paenitentiae. Venit enim non Joannes et prophetae tantum, sed etiam ipse Salvator et hominibus et angehs et virtutibus ceteris salutarem paenitentiam praedicare, ut > in nomine Jesu omne genu flectatur, caelestium, terrestrium et infernorum, et omnis lingua confiteatur, quia Dominus Jesus Christus in gloria est Dei Partris < cui est gloria et imperium in saecula saeculorum. Amen. 1 f. 1 Kor. 11, 10 5ff. Joh. 1, 51 9 ff. vgl. 4 Kon. 6, 17 ff. 12 f. 4 Kon. 6, 17 22 ff. Phil. 2, 10. 11 1 ~ velam, super cap. De 2 Quosnam angelos ? x > De sanctis + et laetantur sanctis B 3 laetant.] sunt C nos > C 4 ~ obliti B obliniti D Sed C Jesu > C 5 quos + Jesus 6 Dei > AB 7 quomodo r 8 et] ut BCE 9 -- angel. mult. quos] quodr Helisaeus BCDmn] Elisaeus AElr Iezi B (immer) 10 erat + et BE ~ Giezi erat C 11 solus De Helisaeua BCDe Sed + et De prophetes DEe 12 et2] ut C 13 quoniam — x > C x > B] multi D 14 ~ prius Giezi CDe Giezi x > C 15 diximus x > ABCE > Ε ostend. + et BCDEe 16 Joaixne + et De ~ vectig. rei publ. C 17 iUos] eosC venieb.] erant C ~ ad paenit. venieb. A 18 a corpor.] corporales A publicanis BE 20 iDropheta De 20/21 ~ et angel. et hom. C 21 et — ceteris > C 22 > A flectant 22 caelest. + et BDEe 24 est1 > BE BE 24/25 et imper. > 25 Amen > E Explicit omeHa XXIII. HOMILIA XXIV. De eo, quod scriptum est: > Ego quidem baptizo vos aqua < usque ad eum locum, ubi ait: > ipse vos baptizabit in Spiritu sancto et x <. Joannem, qui minor erat Christo, suscepit populus, reputans et cogitans, > ne forte ipse esset Christus < ; eum vero, qui >major > illo venerat, non suscepit. Vis causam scire ? Cognosce : Joannis baptisma videbatur, Christi baptLsmus invLsibihs erat. > Ego enim <, inquit, > baptizo vos in aqua; qui autem post me venit, major me est, ipse vos baptizabit in Spiritu sancto et <. Quando baptizat Jesus > Spiritu sancto < et rursum, quando >igni < baptizat ? Numquid uno atque eodem tempore et > Spiritu et igni < baptizat, an vario atque diverso ? > Vos autem < ait, > baptizabimini Spiritu sancto non post multos hos dies <. Baptizati sunt apostoh post adscensionem ejus ad caelos > Spiritu sancto < quod autem > igni > fuerint baptizati, scriptura non memorat. Sed quomodo Joannes juxta Jordanem fhivium venientes ad baptismum praestolabatur, et ahos abigebat dicens > generatio viperarum > et rehqua, porro eos, qui confitebantur vitia sua atque peccata, suscipiebat, sic stabit in igneo fhimine Dominus Jesus Christus juxta > flammeam romphaeam > ut quicunque post exitum vitae hujus ad paradisum transire desiderat et purgatione indiget, hoc eum amne baptizet et ad cupita transmittat, eum vero, qui non habet signum pri- orum baptismatum, lavacro igneo non baptizet. Oportet enim prius ahquem baptizari > aqua et Spiritu < ut, cum ad igneum fluvium venerit, ostendat se et aquae et Spiritus lavacra servasse et tunc mereatur etiam ignis accipere baptismum in Christo Jesu: cui est gloria et imperium in saecula saeculorum. Amen. 2 –4 Luk. 3, 16 6 Liok. 3, 1.5 13f. Akt. L 5 18 Luk. 3, 7 20 f. Gen. 3, 24 25 Joh. 3. 5 1 Hom. 24 > in C, dafür 25 als 24 gezalilt usw. 2 de . . . A 3 ubi] in quo A Ipse — baptiz. > BE ~ bapt. vos in > CDe 4 igne ACDe 5 Johannem B erat] est r 6 ~ cogitans nach Christus BE 8 baptizma2 A invisibile A 9 in > me > r 10 in > CDe igne AClmn 11 igni nur B — 13 diverso? > B 12 et1 > CDe igni nur Dr 13autem ait > De ~ sancto Spiritu E 15 igni nur Br ~ baptiz. fuer. 19 sua > De 20 Christus > De 20/21 rumpheam D, 21 quemcumque De hujus] istius BE hujus + qui e 22 amne] lavamine AB, lavamen E 25 aqua > E 25/26 pervenerit 26 et1 > A 28 Explicit omelia XXIIII. Οὐκ ἄκαιρον παραθέσθαι καὶ τὰς τῶν λοιπῶν εὐαγγελιστῶν περὶ τούτου λέξεις καὶ συγκρῖναι τῇ προκειμένῃ. Ματθαῖος μὲν οὖν· οὖν· οὐκ εἰμὶ ἱκανὸς τὰ ὑποδήματα <, φησίν, ὁ δέ Μᾶρκος· > οὗ οὐκ εἰμὶ ἱκανὸς κύψας λῦσαι τὸν ἱμάντα τῶν ὑποδημάτων αὐτοῦ < ὁ δὲ δὲ Ἰωάννης· > οὗ οὐκ εἰμὶ ἄξιος, ἔνα λύσω αὐτοῦ τὸν ἱμάντα τοῦ ὑποδήματος <. Ἴδωμεν οὖν ἑκάστης τῶν λέξεων τὸν νοῦν καὶ τὰς διαφορὰς αὐτῶν καὶ πρῶτον τῆς παρὰ Ματθαίῳ, ὃς καὶ πρῶτος τῶν λοιπῶν παραδέδοται τὸ εὐαγγέλιον ἐκδεδωκέναι τοῖς ἐκ περιτομῆς πιστεύσασι· τοσοῦτον, φησίν, ἐστὶν ἐμοῦ ἰσχυρότερος ὁ μετ᾿ ἐμὲ ἐρχόμενος, ὡς μηδὲ τὰ τῆς περιβολῆς τῶν περὶ αὐτῷ δυνάμεων ἐσχάτων, οὐχὶ γυμνῶν ἐκκειμένων, ὥστε καὶ τοὺς τυχόντας νοεῖν αὐτὰ δύνασθαι, ἱκανόν με τυγχάνειν βαστάσαι, μηδὲ ταῦτα ὑπομένοντα φέρειν· εἰ δὲ ἐγὼ ὁ ὑπὸ τοῦ κυρίου μαρτυρηθείς, ὡς ἄρα μείζων ἐν γεννητοῖς γυναικῶν < οὐδεὶς ἐμοῦ τυγχάνει, οὐδὲ τὰ ὑποδήματα βαστάσαι ἱκανός εἰμι, τί λεκτέον περὶ τῶν ἐνδυμάτων αὐτοῦ; Τίς τοιοῦτος, ἃς ὁλόκληρον αὐτοῦ τὸ ἱμάτιον τηρῆσαι δυνήσεται; τίς, ὂς νοήσει > τὸν ἐκ τῦν ἄνωθεν χιτῶνα ἄραφον δὰ τὸ δι ὅλου ὑφαντὸν( τυγχάνειν καταλαβεῖν, ὃν ἔχει λόγον; Ἔτερον μέν οὖν τό· βαστάζειν τὰ δήματα <, δηλονότι ἤδη λελυμένα απὸ τῶν τοῦ ὑποδεδεμένου ποδῶν, τὸ παρὰ τῷ Ματθαίῳ, ἕτερον δέ τό· κύψαντα λῦσαι τὸν ἱμάντα τῶν ὑποδημάτων < τὸ παρὰ Μάρκῳ· καὶ ἀκόλουθον, μηδενὸς συαλλομένου τῶν εὐαγγελιστῶν μηδὲ ψευδομένου, ἀμφότερα κατὰ διαφόρους καιροὺς εἰρηκέναι τὸν βαπτιστὴν καθ’ ἕτερον καὶ ἕτερον κινούμενον νοῦν. Μέγα μὲν οὖν τὸ βαστάσαι τὰ Ἰησοῦ ὑποδήματα, μέγα δέ καὶ τὸ ἐπὶ τὰ σωματικὰ αὐτοῦ κάτω που γινόμενα κύψαντα, ὑπέρ τοῦ τὴν εἰκόνα τῶν ἄνω κάτω θεάσασθαι, λῦσαι ἕκαστον τῶν περὶ τοῦ μυστηρίου τῆς ἐνδωματώσεως ἀσφῶν, οἰονεὶ τὸν ἱμάντα τῶν ὑποδημάτων τυγχάνοντα — εἷς γὰρ ὁ τῆς ἀσαφείας δεσμός, ὥσπερ καὶ μία ἡ τῆς γνώσε- ως καλείς — ἅτινα οὐδ’ ὁ > μείζων ἐν γεννητοῖς γυναικῶν < καθ’ αὑτὸν ἱκανὸς λῦσαι ἢ ἀνοῖξαι, τοῦ δήσαντος καὶ κλείσαντος μόνου δωρουμένου, οἶς βούλεται, τὸ λῦσαι καὶ ἀνοῖξαι τὸν οἷον ὁμάντα τῶν ὑποδημάτων καὶ τὰ κεκλεισμένα. Μηδὲ τὸν περὶ τῶν ὑποδημάτων μυστικὸν λόγον παρέλθωμεν. Οἶμαι τοίνυν τὴν μὲν ἐνανθρώπησιν, ὅτε > σάρκα καὶ ὀστέα < ἀναλαμβάνει ὁ τοῦ θεοῦ υἱός, τὸ ἕτερον εἶναι τῶν ὑποδημάτων, τὴν δὲ εἰς ᾅδου κατάβασιν, ὅστις ποτέ ἐστιν ὁ ᾅδης, καὶ τὴν εἰς τὴν φυλακὴν μετὰ πνεύματος πορείαν τὸ λοιπόν, περὶ ἧς εἰς ᾅδου καταβάσε- 2f. Matth. 3, 11 3f. Mark. 1,7 5 Joh. 1, 27 13 Lxak. 7, 28 16f. Joh. 19, 23 28 Luk. 7, 28 32 Luk. 24, 39 34 f. vgl. 1 Petr. 3, 19 159, 1 —160, 15 W* [Exzerpt aus dem Joh. Kom. VI, 31/32 u. 34/35 (S. 140 31 —142, 17 u. 143, 23 —144, 35 Preuschen)] 4 ὁ — 5 > Joh. Komm. 9/10 τὸ . . . ἔσχατον konj. Kr. 10 αὐτὸν Joh. Komm. 25 τῶν > Joh. ως εἴρηται τό. > οὐκ ἐγκαταλείψεις τὴν ψυχήν μου εἰς ᾅδην <. . Ὁ τοίνυν κατ' ἀξίαν ἀμφοτέρων τῶν ἐπιδημιῶν τοὺς λόγους παραστῆσαι δυνάμενος τὸν ἱμάντα λύειν τῶν Ἰησοῦ ἱκανός ἐστιν ὑποδημάτων, καὶ αὐτὸς τῷ νῷ κύπτων καὶ συγκαταβαίνων τῷ καταβεβηκότι εἰς ᾅδην, καὶ ἀπὸ οὐρανοῦ καὶ τῶν περὶ τῆς θεότητος Χριστοῦ μυστηρίων καταβαίνων ἐπὶ τὴν ἀναγκαίως γεγενημένην παρ' ἡμῖν αὐτοῦ ἐπιδημίαν, ὅτε τόν ἄνθρωπον ὑπεδήσατο· ὁ δὲ τὸν ἄνθρωπον ὑποδησάμενος καὶ τὸν νεκρὸν ὑπεδήσατο· > εἰς τοῦτο γὰρ Ἰησοῦς ἀπέθανε καὶ ἀνέστη, ἵνα καὶ νεκρῶν καὶ ζώντων κυριεύσῃ <. . Τίς οὖν ἄρα < ἱκανὸς κύψας λῦσαι τὸν x < τῶν τοιούτων ὑποδημάτων καὶ λύσας μὴ ἐᾶσαι, ἀλλὰ κατὰ δευτέραν ἱκανότητα ἀναλαβεῖν αὐτὰ καὶ >βαστάσαι > διὰ τοῦ ἐν τῇ μνήμη περιφέρειν τὰ νενοημένα; Μὴ ἀνεξέτστον δὲ ἐάσθω τὸ χωρὶς τοῦ x < ὁμοίως παρὰ τῷ Λουκᾷ καὶ Ἰωάννῃ εἰρημένον· καὶ τάχα ἐνδέχεται μὲν κύψαντα λύσαι, δυνατὸν δὲ καὶ τὸ ἀνάστημα τοῦ ἀπὸ τοῦ λόγου ἐπάρματος φυλάττοντα εὑρεῖν τὴν λύσιν τῶν ἐν τῷ ζητεῖσθαι δεδεμένων ὑποδημάτων, ἵνα ταῦτά τις λύσας τὸν χωρὶς τῶν ὑποδημάτων ἴδη λόγον γυμνὸν τῶν ὑποδεεστέρων καθ' ἑαυτόν, υἱὸν τοῦ θεοῦ. HOMILIA XXV. De suspicione, quam habebat populus de Joaime, x > forte ipse esset Christus <. Habet periculum et dilectio, si modum transeat. Debet enim, qui aliquem diligit, naturam et causas considerare diligendi et non eum plus diligere, quam meretur. Nam si mensuram caritatis modumque transcenderit, et qui diligit et qui diligitur in peccato erunt. Quod ut manifestius fiat, ponamus exemplum. Joannem populus mirabatur et diligebat eum, et revera erat dignum miraculum, ut plus ei quam ceteris hominibus deferretur, qui aUter quam cuncti mortales vixerat. Xos omnes non sumus simphci contenti cibo, sed varietate delectamur escarum, imum nobis ad potandum vmum non sufficit, varii gustus vina mercamur ; Joannes vero semper > locustis < semper vescebatur > melle silvestri < et contentus erat simphci et tenui cibo, ne corpus iUius crassioribus pulmentis puiguesceret et exquisitis da- 1 Ps. 15 (16), 10; Akt. 2, 27 8 f. Rom. 14, 9 19 —20 Luk. 3, 1.5 30 f. vgl. Matth. 2, 4 18 IncipitXXV. de . . . AC (XXIV. C) 21 Habet + quandoqueC ~ transeat eatmodumB 22 diligit + etC naturasDe causamC diligendi] di- lectiCDe 2.3mensur.]modumC > A modumque miraculo CDe 27homin.]mortalibusC qui]quiaDe 28 Now omnes non]NonomnesDe 29adpotand. > potand. > C > r suff. + sedAB 30 variaC mercatur C 31 ~ tenui et simpl. A 32ne]necB pulmentis] cibisA 2 ἐπιδμα. τῶν W 3 τῶν] τοῦ W 12 κύψαι W pibus gravaretur. Hujuscemodi quippe naturae corpora nostra sunt, ut escis superfluis aggraventur et, cum corpus fuerit aggravatum, anima quoqu oneretur, quae per totum diffusa corpus passionibus illius subjacet. Quamobrem recte praecipitur eis, qui observare possunt: sunt: >Bonum est non manducare carnem neque bibere vinum, neque in quo frater tuus scandalizatur <. Erat igitur Joannis vita mirabilis et multum ab aliorum hominum conversatione diversa. Non habebat sacculum, non famulum, non saltem vile tugurium. Morabatur in deserto, non solum usque > da diem ostensionis suae ad Israhek, verum et eo tempore, quo paenitentiam populo praedicabat, erat in solitudine Judaeae et aqua simpUci irrigabatur, ut et in potu esset diversus a ceteris. Nos qui versamur in urbibus, qui in medio populorum sumus, vestes quaerimus lautiores et cibos et habita- cula; ille vero, qui in eremo morabatur, videte quah vestimento indutus fuerit : > de pihs camelorum > sibi tunicam fecerat et > zona pellicea < cingebatur. Omnia ergo in iUo nova erant, et propter dissi- mUitudinem vitae universi, qui videbant, admirabantur eum et mirantes studiosissime colebant super omnia, quod paenitentes > in remissionem peccatorum < baptizabat. Quas ob causas dUigebant quidem eum justissime, sed non servabant in caritate modum: cogitabant enim, > nr ne forte ipse esset Christus < Quam inordinatam et caritatem cavens apostolus Paulus de semetipso loquebatur: > Timeo autem, ne quis de me cogitet supra id, quod videt aut audit ex me; et ne magnitudo revelationum extoUat me < et cetera. Quod metuens, ne etiam ipse incurrat, nolebat omnia de se indicare, quae noverat, ne quis de eo plus arbitraretur esse, quam 5 f Rom. 14, 21 15 f. Matth. 3, 4 23 f 2 Kor. 12, 6. 7 1 Huiusmodi quippe natura r 3 honeretur C corpus > ; C 4 C praecip. > A 4/5 possint C 5 est > B 6 scandalizetur De Johannis ABCE Joannes vitae De 7 conversationis D diversus e, diversae D 9 ostensione B ~ ostens. suae diem A 10 populorum C praedic.] docebat C 11 solitud.] deserto A Judaeae > B] Judae E et1 > AE et 2] unum 12 diversis versamus C ISpopuliB siimus + et ADEe latiores C 13/14 habitac.] habilia De 14 vestimentum B 15 fuerit] est C tunic.] vestimentum C 16 illo] eo C nova erant] noverant Dmn erunt E 17 ammirab. AD eum > C 18 omnia + eo A paenit.] petentes 19 remissione C ~ peccat. remiss. ABE 20 quidem] eimi r observabant B 23 de > B ~ cogitet de me C super] supra + id De quod] quam ABE videt + in me De 24 magnitudine B magn. — me] magnitudinem revelationem et cetera E ~ revel. magn. A extollat me > B 25 ne] nec ABE ne etiam incurreret metuens C incurrat] in corpore ABE nolebat] volebat AB 26 indicare] judicare mr norat CD de > e arbitretur cerneret, et mensuram honoris excedens diceret, quod dictum fuerat de Joanne, quia > ipse esset Christus < Quod quidem nonnuUi etiam de Dositheo Samaritanorum haeresiarchadixerunt, alii vero etiam de Juda Gahlaeo. Denique in tantam quidam dilectionis audaciam proruperunt, ut nova quaedam et inaudita super Paulo monstra confingerent. Ahi enim aiunt hoc, quodscriptum est > sedere a dextris Salvatoris et sinistris <, de Paulo et de Marcione dici, quod Paulus sedeat sedeat >a dextris <, Marcion sedeat > a sinistris < Porro alii, legentes : > mittam vobis advocatum, Spiritum veritatis <, nolunt intellegere tertiam personam a Patre et Fiho et divinam subhmemque naturam, sed apostolum Paulum. Nonne tibi hi omnes videntur plus amasse, quam expedit, et dum virtutem uniuscujusque mirantur, dilectionis perdidisse mensuram ? Quod quidem et nos in ecclesia patimur ; plerique enim, dum plus nos dihgunt, quam meremur, haec jactitant et loquuntur sermones nostros doctrinamque laudantes, quae conscientia nostra non recipit. Ahi vero tractatus nostros calumniantes ea sentire nos criminantur, quae nunquam sensisse nos novimus. Sed neque hi, qui plus dihgunt, neque illi, qui oderunt, veritatis regulam tenent, et alii per dilectionem, alii per odium mentiuntur. Unde oportet caritati quoque frena imponere et tantum ei va- gandi permittere hbertatem, quantum in praerupta non corruat. Scriptum est in Ecclesiaste: > ne sis justus multum neque amphora te cogites, ne forte obstupescas <. Quod exemplum sequens possum simile quid dicere, ne dihgas hominem > ex toto corde tuo et ex tota anima tua et ex tota virtute tua <, ne ames angelum > ex toto corde, 3 zu Dositheus vgl. Comm. in Joh. XIII, 27 (S. 251, 15 ff. Preuschen); Hamack, Gesch. d. altchr. Lit. I, lolf. ; zu Jvidas vgl. Akt. 5, 37; Joseph. Antiqu. 18, 1, 1 —6; Bell. jud. 2, 8, 1 6 ff vgl. Matth. 20, 21 8 f Joh. 14,16.17 22 f. Pred. Sal. 7, 17 (16) 2 quia] ne forte C etiam > C etiam — 3 Samar.] etiam de eo B 3 Dositheo] eo ABE, Dositeo C Samaritarum De heresiarche ABE. heresiarcho D, heresiarce C 3 alii] illi E etiam > 4 quidem D audaciam + usque C 5 uti BE monstrata D, mostra C 6 aiimt] dicuntB SalvatoremA, SalvatoriB. SalvatoreE, -fdiciB 7 et 1 + aBC > DE de2 >ACE MartioneC dictumB sedeat >ABE] sedet r ~ a dextris sedeat C 8 Marcio Dmn, Martion C sedeat > C 8/9 x > C 10 konj. 11 hi > De] De] isti A omnes] A (~ hom. isti A, ~ hom. hii C) amare A 13 et nos > De ~ ecclesia et nos C 14 nos > r ~ nos plus B jactant De 16 nostr.] obtrectatores nos B 17 ~ nos sentire C ~ nos sensisse A 18 hii C qui oderunt] quod erunt E metixmtur A 20 quoque > 21 tantam BE 22 est + et BE > obtupescas D 24 ABE ex1 —et > De et — 25 tua1 >C 25 ex 2] et B, de ADEe + tuo BC ex tota anima, ex tota virtute < sed praeceptum hoc juxta eloquium Salvatoris soli serva Deo. > Diliges < enim, inquit, > Dominum Deum tuum ex toto corde tuo et ex tota anima tua et ex tota virtute tua <. Respondeat mihi ahquis et dicat: Salvator praecepit: > Diliges Dominum Deum tuum ex toto corde tuo et ex tota anima tua et ex tota virtute tua, et proximum tuum tanquam te ipsum <. Volo diligere et Christum: doce ergo me, quomodo eum chhgam. Si enim dilexero eum > ex toto corde meo et ex tota anima mea et ex tota virtute mea > contra praeceptum facio, ut alterum absque uno Deo dihgam. Sin autem minus eum dilexero quam omnipotentem Patrem, timeo, ne in > primogenitum universae creaturae < impius et profanus inveniar. Doce me et ostende rationem, quomodo inter utrumque medius incedens dihgere debeam Christum. Vis scire, qua caritate Christus dihgendus sit ? Breviter ausculta ! Dihge Dominum Deum tuum in Christo nec te putes diversam habere posse in Patre et Fiho caritatem. Simul dihge Deum et Christum; dihge Patrem in Fiho, Fihum in Patre > ex toto corde et ex tota anima et ex tota virtute <. Quod si ahquis sciscitatur et dicit: hoc, quod asseris, de scripturis proba, audiat apostolum Paulum, qui habebat rationabilem caritatem, loquentem: > Certus enim sum, quia neque mors, neque vita, neque angeh, neque potestates, nec praesentia, nec futura, nec fortitudo, nec altitudo, nec profundum, neque aha creatura poterit nos separare a caritate Dei, quae est in Christo Jesu Domino et Salvatore nostro <: cui est gloria et imperium in saecula saeculorum. Amen. 1 ff. Luk. 10, 27 10 KoL 1, 15 19 ff. Rom. 8, 38. 39 1 ex 1] B, de ADEe anima + tuaBC ex 2] et ex B, de ADEe virtute + tua BC hoc > De ~ ’hoc praeceptum E 2 Salv. + id enim > C 4 Respond. — fi tua > C Respondet A aliquis dicet A praecipit AE 7 et > De ~ diligam emn B 9 > BDEe unum Deum E 10 Sin] Si C 11 creatiu-ae] terrae C impius et > C C 12 Doce + ergo B 13 ~ inced. med. A 11 absculta obscultac D DiHges De 15 nec > De] ne A te > CDe haberi C 16 diligite 1 C Deum et] eum et B, Dominum De ~ Chri- stum et Deum A Diligite 2 C 16/17 in FiHo] et BE, et FiHum A 17 Patre + Patrem in Filio A corde + vestro C et 1. 2 > A 18 + tua ABE 19 scriptura C 19/20 rationalem B 20 loqu.] dicentem C 21 angeius C potestas C nec 2] neque B 22 nec altit. > neque] nec e ~ creatura aHa C 23 nos > E] me B Jesu > et > CDe 24 Salvat. > C est + honor A 25 Explicit AC (XXIIII. C)