συνηγμένων μὲν οὖν ἐπὶ τὸ αὐτὸ ἐν τοῖς Ἱεροσολύμοις τῶν ἀρχόντων τοῦ Ἰουδαίων ἔθνους ἀρχιερέων τε καὶ νομοδιδασκάλων, αὐτὸς δὲ ἐν αὐτῷ τῷ ἱερῷ ποιούμενος τὰς διατριβὰς τὰ μέλλοντα αὐτοῖς κατ’ αὐτοῦ τολμασθαι καὶ τὸν ἐπὶ τῇ τόλμῃ καταληψόμενον αὐτοὺς ὄλεθρον ἐπεσκιασμένως τοῦτον τὸν τρόπον διὰ τῆς παραβολῆς προηγόρευσεν . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ἔστι δὲ ἡ παραβολὴς τῇ παρὰ τῷ προφήτῃ Ἠσαΐᾳ, παρ’ ᾧ τοῦτον ἔχει τὸν τρόπον· »ἀμπελὼν ἐγενήθη τῷ ἠγαπημένῳ ἐν κέρατι 9 vgl. Luk 24 47 15–17 = Σ 141 1—3 19—24 = Σ 141 7–10 24 folgt in Σ Μath 21 33 ff. 26—S. 26, 10 = Σ 141 24—143 4 27 = Jes 5 2 9 καὶ — συναυλιζομένου Mai (woher?) und der deutlich mit ihnen redete Σ < Α 10. 11 ἵνα — ἀπιστήσασιν Α < Σ 17 γαληνὸν] Licht Σ 19 οὖν < Σ 21 αὐτὸς δὲ Σ < Α 23 ὄλεθρον Α Verwüstung Σ 26 προφήτῃ Σ < Α ἐν τόπῳ πίονι καὶ γραγμὸν περιέθηκα καὶ ἐχαράκωσα καὶ ἐφύτευσα καὶ πύργον ἐν μέσῳ αὐτοῦ ᾠκοδόμησα καὶ προλήνιον ὤρυξα καὶ ἔμεινα τοῦ ποιῆσαι σταφυλήν, ἐποίησε δὲ ἀκάνθας«. ἀλλ᾿ ἡ μὲν παρὰ τῷ προφήτῃ τὸν ἀμπελῶνα διαβέληκεν, ὃν καὶ ἡρμήωευσε τίς ποτε ἦν, εἶπών·»ὁ γὰρ ἀμπελὼν κυρίου Σαβαὼθ οἶκος τοῦ Ἰσραὴλ καὶ ἄνθρωπος τοῦ Ἰούσα νεόφυτον ἠγαπημένον· ἔμεινα τοῦ ποιῆσαι κρίσιν, ἐποίησεν δὲ ἀνομίαν καὶ οὐ δικαιοςύνην ἀλλὰ κραυήν «. ἡ δὲ τοῦ σωτῆρος παραβολὴ εἴρηται μὲν ὁμοίως ἐκείηῃ τῇ τοῦ προφήτου , ὡς ἂν γνωρισθείη καὶ θεωρηθείη τοῖς παροῦσι καὶ ἀκροωμένοις· οὐ μὴν περὶ τοῦ ἀμπελῶνος λέλεκται, ἐπειδὴ ὁ προφήτης τὴν περὶ τούτου πρόρρησιν προλαβὼν εἰρήκει. ἅπερ δὲ τῷ προφήτῃ σεσιώπητο, ταῦτα αὐτὸς ἐν τῇ παραβολῆ τίθησιν, λέγω δὲ τὰ περὶ τῶν γεωργῶν τοῦ ἀμπελῶνος. οὗτοι δὲ ἦσαν οἱ πρεσβύτεροι τοῦ λαοῦ καὶ οἱ ἀρχιερεῖς ἄρχοντές τε καὶ διδάσελοι. οἳ δὴ καὶ τῷ ὅλῳ πλήθει παραίτιοι γεγόνασι τῆς τῶν πονηρῶν καρπῶν ἐκφυῆς, δἰ οὓς καὶ ὁ ἀμπελὼν καταλέλειπται ἔρημος, τουτέστι τὸ πᾶν αὐτῶν ἔθνος, καὶ ὁ τούτου καθῃρέθη φραγμός, οἱ πάλαι δηλαδὴ τοῦ ἔθνους προμαχοὺῦντες καὶ τὸν λαὸν φυλάττοντες σὺν αὐτῷ τῷ τόπῶ, ὅ τε ἐν αὐτῷ πύργος αὐτὸς ὁ νεώς, καὶ ἡ ληνὸς καὶ τὸ θυσιαστήριον. ταῦτα γοῦν πάντα ἄρσην ἐκ βάθρων ἤρθη διὰ τὴν τῶν γεωργῶν μιαιφονίαν, οἳ δὴ πρώτους δούλους καὶ δευτέρους ἀποσταλέντας πρὸς αὐτούς, δηλαδὴ τοὺς κατὰ χρόνους προφήτας, ἀνεῖλον. μαρτυρεῖ τῷ λόγῳ καὶ ἡ παλαιὰ γραφὴ καὶ προφητῶν δὲ Ἠλίας ἐν εὐχῇ πρὸς τὸν θεὸν λέγων· »κύριε τοὺς προφήτας σου ἀπέκτειναν καὶ τὰ θυσιαστήσιά σου κατέσκαψαν κἀγὼ ὑπελείφθην μόνος καὶ ζητοῦσι τὴν φυχήν μου λαβεῖν αὐτήν«. ταῦτα γοῦν ὁ προφήτης τῶν ἀρχόντων τοῦ Ἰουδαίων ἔθνους διὰ τῆς εὐχῆς κατηγορεῖ, οἱ δὲ μὴ ἀρκεσθέντες τῇ κατὰ τῶν προθητῶν μιαιφονίᾳ ὕστερον καὶ αὐ- 5 = Jes 57 23=I Kön 19 10 1 καὶ φραγμὸν] und er bebaute ihn, umgab ihn mit einem Zaune, pflanxte Weinreben darin, baute einen Turm in seiner Mitte, auch macte er in ihm eine Kelter und wartete, dab er Trauben brächte, aber er brachte Heer linge Σ(=Pešittha!) 2 ἐν — αὐτῷ Σ< Α 5 Denn der Weinberg des Herrn Zebaoth ist das Haus Israel und der Mensch aus Juda (ist) sine neue und geliebte Pflanxe. Sie wartete auf Recht, aber es ward Raud, und auf Gerechtigkeit, und siehe Wehklagen Σ (fast = Pešitta!) < A 8 τῇ τοῦ προφήτου Σ < Α 9 und gekeigt (geprüft) werde Σ < A 14 ὅλῳ Σ < Α 17 δηλαδὴ Α < Σ 18 αὐτῷ τῷ A mit seinem Ort Σ 19 καὶ Α < Α Mai | γοῦν Σ < Α 21 δευτέρους] die anderen oder die letxten Σ 23 δὲ Α < Σ 27 μιαιφονίᾳ + ἀλλὰ Σ τὸν τὸν υἱόν, τουτέστι τὸν τοῦ θεοῦ υἱόν , οὐκ ἀγνοοῦντες ἀλλ᾿ εὖ μάλα καὶ ἀκριβῶς εἰδότες αὐτὸν εἶναι τὸν κληρονόμον ἀνεῖλον. Ταῦτα δὲ ὁ σωτὴρ πρὸ τοῦ πάθους περὶ ἑαυτοῦ ᾑνίττετο, προλαμβάνων τὸ μέλλν κατὰ τὴν πρόγνωσιν. Καὶ λέγει ταῦτα ἐν αὐτῷ διατρίβων τῷ ἱερῷ τοῖς κατ᾿ αὐτὸν γεβργοῖς τοῦ ἀμπελῶνος τοῖς ἀρχιερεῦσι καὶ τοῖς διδαςάλοις καὶ τοῖς λοιποῖς τοῖς τοῦ λαοῦ προεστῶσιν, σφόδρα σαφῶς διὰ τῆς παραβολῆς αὐτοῦς καθ᾿ ἑαυτῶν τὴν ἀπόφασιν ἐξενέγκασθαι παρασκευάζων. ἐρωτᾷ μὲν δὴ αὐτοὺς ἐν τῷ τῆς παραβολῆς έλει λέγων· »ὃταν ἐλθῃ ὁ κύριος τοπυ ἀμπελῶνος, τί ποιήσει τοῖς γεωργοῖς ἐκείνοις«; οἱ δὲ οὒπω συνέντες ὃτι περὶ αὐτῶν εἲρηο, καθ᾿ ἑαυτῶν τὴν ψῆφον ἐξήνεγκον . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ἐπεὶ δὲ καὶ περὶ τοῦ τόπου ἒχρησεν ὁ τοῦ θεοῦ λόγος, φέρε ἲδωμεν τὰς αὐτοῦ περὶ τούτου φωνάς. οὐ φέροντες αὐτοῦ τὴν σεμνὴν διδασκαλίαν οὐδὲ τὴν παρρηςίαν καὶ τοῦς ἐλέγχους οἱ τῶν Ἰουδαίων ἂρχοντες τῆς πόλεως ἀπαλλαγῆναι ἐποίουν. ὁ δὲ ἀναχωρῶν τῶν Ἱεροσολύμων τοιάσδε προήκατο κατὰ τῆς πόλεως φωνάς· »Ἱερουσαλὴμ Ἱερουσαλὴμ ἡ ἀποδτείνουσα τοῦς προφήτας καὶ λιθοβολοῦσα τοὺς ἀπεσταλμένους πρὸς αὐτήν, ποςάκις ἠθέλησα ἐπισυναγαεῖν τὰ τέκνα σου, ὃν τρόπον ὂρνις ἐπισυνάγει τὰ νόσσια αὐτῆς ὑπὸ τὰς πτέρυγας καὶ οὐκ ἠθελήσατε. ἰδοὺ ἀφίεται ὑμῖν ὁ οἶκος ὑμῶν ἒρημος. λέγω γὰρ ὑμῖν, οὐ μὴ ἲδητε ἀπ᾿ ἂρτι ἓως ἂν εἲπητε· εὐλογημένος ὁ ἐρχόμενος ἐν ὀνόματι κυρίου. « μιάσματος γὰρ ἐναγοῦς ἐν τῷ μετὰ ταῦτα χρόνῳ δρασθέντος ὑπ᾿ αὐτῶν, — τοῦτο δ᾿ ἦν τὸ τολμηθὲν αὐτοῖς ἂγος κατὰ τοῦ σωτῆρος —, ἐχρῆν δήπου μὴ μόνον τοῦς τῆς πόλεως οἰκήτορας, ἀλλὰ καὶ αὐτὸ τὸ ἒδαρος, ἐφ᾿ ᾧ 8 = Matth 21 40 13—S. 29, 4 = Σ 14814–15026 23 = Matth 2337–39 1 τουτέστι — υἱὸν Σ,< Α 4 καὶ λέγει Α < Σ (innersyrische Verderbnis) 5 κατ᾿ αὐτὸν] xu seiner Zeit Σ 5. 6 ἀρχιερεῦσι — λοιπῖς Σ<Α 8. 9 er fragt sie also am Schluβ seiner Parabel und sagt: Wenn der Herr des Weinberges kommt, was wird er jenen Arbeitern tun? Sie aber Σ<Α 10 συνέντες Gr συνέτας Α brachten den Urteilsspruch wider sich Σ<Α (vgl. in der Fortsetzung ἳνα αὐτοὶ τὴν ψῆφον ἐξενέγχωσιν) 13 τοῦ τόπου eben seine Örter (= αὐτοῖ τοῦ τόπου?) Σ 14 ἲδωμεν + καὶ Σ 15 οὒτε Α 18 ff. Die Ergänzungen nach Σ<Α 19 αὐτήν] dir Σ 22 γὰρ] δὲ Σ 23 κυρίου + einen Satz A<Σ | γὰρ Σ<Α μέγα ἐφρόνουν, τἀπίχειρα ὦν ἔδρασαν οἱ οἰκήτορες παθεῖν, ἅ δὴ καὶ πεπόνθασιν οὐκ εἰς μακράν, Ῥωμαίων ἐπελθόντων τῇ πόλει καὶ τῶν οἰκητόρων τοὺς μὲν πολέμου νόμῳ κατασφαξάντων, τοὺς δ’ αἰχμαλώτους ἀπαγαγόντων, τοὺς δὲ λιμῷ διαφθειράντων, τοὺς δ’αἰχμαλώτων καὶ εἰς πάντα τόπον διασκεδασάντων, τὸν δ’οἶκον αὐτῶν καὶ τὸν νεὼν ἐμπρησάντων εἰς ἔσχατά τε ἐρημίας περιβαλόντων. ἀλλὰ γὰρ τούτων ἐν τοῖς μετὰ ταῦτα χρόνοις γενομένων προλαβὼν ὁ σωτὴρ τὸ μέλλον τῇ προγνώσει οἶα θεὸς λόγος τὰ συμβησόμενα προαγορεύει διὰ τῶν προκειμένων. τέκνα δὲ τῆς πόλεως ὀνομάζει τὸ Ἰουδαίων πᾶν ἔθνος, ἔθνος, οἶκον δὲ αὐτῶν ἀποκαλεῖ τὸν νεών. εἶτα μαρτύρεται ὅτι παρὰ τὴν αὐτῶν αἰτίαν τὰ σκυθρωπὰ αὐτοὺς μετελεύσεται, ἐπειδήπερ αὐτὸς μὲν πολλάκις ἐπισυναγαγεῖν αὐτῶν τὰ τέκνα ὑπὸ τὸν τῆς θεοσεβείας ζυγὸν βεβούληται, οἶα τοῦ παντὸς προῶν καὶ ἐξ αἰῶνος πρόνοιαν αὐτῶν πεποιημένος δἰ ἑκάστου τε προφήτου καὶ καθ’ ἑκάστην γενεὰν ἐπιστρέφων αὐτοῦς καὶ ἀνακαλούμενος, οἱ δὲ οὐκ ἤθελον ὑπακοῦσαι τῇ κλήσει, οὖ δὴ χάριν τὴν κατ’ αὐτῶν ἀπόφασιν προεδὲ ἀκριβῶς οὐ τὴν πόλιν ἔρημον ἔσεσθαί φησιν, ἀλλὰ τὸν ἐν αὐτῇ οἶκον, δηλαὴ τὸν νεών, ὅν οὐκέτι ἑαυτοῦ ἀλλ’ οὐδὲ τοῦ θεοῦ οἶκον βούλεται χρηματίζειν, ἀλλ’ αὐτῶν εἶναί φησιν. ἔρημον δὲ αὐτὸν ἔσεσθαι θεσπίζει οὐκ ἄλλως ἢ ὑπὸ τῆς πρότερον ἐπισκοπούσης αὐτὸν προνοίας καταλειφθησόμενον, δι’ ὅ εἶπεν· »ἰδοὺ ἀφίεται ὑμῖν ὁ οἶκος ὑμῶν ἔρημος« . καὶ δὴ θαυμάσαι ἔστι τοῦ λόγου τὸ ἀποτέλεσμα, ὅτι δὴ μηδ’ ἄλλοτε πώποτε τοσαύτην ὑπέμεινεν ἐρημίαν ὁ τόπος οὐδ’ ὅτε διὰ τὰς ὑπερβαλλούσας αὐτῶν δυσσεβείας καὶ εἰδωλολατρείας τάς τε κατὰ τῶν προφητῶν μιαιφονίας ὑπὸ Βαβυλωίων ἥλω· ἑβδομηκος ἐγενήθη. διὸ οὐκ ἂν κυρίως ἐλέχθη αὐτοῖς τότε τὸ » ἰδοὺ ἀφίεται ὑμῖν ὁ οἶκος ὑμῶν ἔρημος«. οὐ γὰρ ἀφείθη, ἔτυχε δὲ ἐπισκοπῆς μετ’ οὐ πολὺν χρόνον, καθ’ ὅν ὃν ἀνανεώσεως μείζονος ἢ κατὰ τὴν προτέραν ἠξιώθη, ὡς προειπεῖν τινα τῶν προφητῶν ὅτι δὴ » ἔστα ἡ δόξα τοῦ οἴκου τούτου ἡ ἐσχάτη ὑπὲρ τὴν προτέραν«. μετὰ δὲ τὴν τοῦ σωτῆρος 17. 22. 28 = Matth 2338 31 = Hag 29 2 μακρόν Α 3 τοὺς δ’ — ἀπαγαγόντων ∾ Σ hinter διαφθειράντων 5 καὶ ù διασκεδασάντων Α < Σ | οἶκον] Gefangenschaft Σ (innersyrische Verderbnis) | αὐτῶν < Σ 7 γὰρ < Σ 8 θεοῦ Σ 13 wie er vor allem ist und von Evigkeit besorgt war um sie Σ οἶα ἐκ τοῦ παντὸς πρόνοιαν . . . . Α 19 ἀλλ’ Α < Σ 22 δἰ — ἔρημος Σ < Α 25 εἰδωλολατρίας Α 28 ἐλέχθη Mai Σ ἐλέγχθη Α | ἰδοὺ Σ < Α 31 ἔσται + μεγάλη Σ (= Pes!) ἡμῶν φωνήν, ὅπως ἀφειθησαν ὅ τε οἶκος αὐτῶν διὰ τῆς τοῦ θεοῦ ἀποφασεως εἰς ἔσχατον ἐρημίας ἤλασεν, τοῖς εἰς τοὺς τόπους ἀφικνουμένοις ἡ ὄψις αὐτὴ τοῦ λόγου μᾶλλον δείκνυσι τὸ ἀποτέλεσμα. καὶ ὁ χρόνος δὲ πολυετὴς γεγονὼς καὶ μακρός, ὡς μὴ μόνον διπλασίονα εἲναι τῆς ἑβδομηκονταετοῦς ἐρημίας τῆς ἐπὶ βαβυλῶνι γεγενημένης, ἀλλὰ καὶ τετραπλασίονα ὑπερβαίνειν τὴν τοῦ σωτῆρος ἡμῶν ἀπόφασιν πιστοῦται. ὅτε δὲ πάλιν καὶ κατ’ ἄλλον τινὰ χρόνον ὁ μὲν σωτὴρ ἀμφὶ τὸ εἰρημένον ἱερὸν ἐβάδιζεν, οἱ δ’ αὐτοῦ μαθηταὶ τοῦ περιβόλου τὰς οἰκοδομὰς αὐτοῦ τοῦ τε τοῦ ἱεροῦ τὸ μέγεθος καὶ τὸ κάλλος ὑπερθαυμάζοντες ἐδείκνυον αὐτῷ, » ὁ δὲ ἀποκριθεὶς εἲπεν εἲπεν ἐπὶ λίθον ὅς οὐ καταλυθήσεται «. καὶ ὅτι μὴν ἀξιοθέατα ἦν πάντα τὰ τῆς οἰκοδομῆς τά τε τῆς ἄλλης κατασκευῆς τοῦ αὐτόθι νεώ, δηλοῦσιν αἱ ἱστορίαι. δείγματος δὲ χάριν εἰσέτι δεῦρο λείψανά τινα πεφύλακται, δι’ ὦν τὰ ἴχνη καταλαμβάνεται τῶν πάλαι κατασκευασμάτων. πάντων δὲ θαυμασιωτέρα τυγχάνει ἡ θεϊκὴ φωνὴ τῆς τοῦ σωτῆρος ἡμῶν προγνώσεως, ἥ καταλλήλως τοῖς τὰς οἰκοδομὰς ἐκπεπληγμέλίθον λἀκαθαίρετος. δεῖν γὰρ διὰ τὰ τολμηθησόμενα τοῖς οἰκήτορσι παντελῆ φθορὰν καὶ ἐρημίαν τὸν τόπον ὑπομεῖναι, ἅτε δὴ ἀσεβῶν ἀνδρῶν γενόμενον οἰκητήριον. ὅπως δὲ τὰ τῆς προρρήσεως εἰς ἔργα προκεχώρηκεν ὅ τε πᾶς νεὼς καὶ ὁ περίβολος τά τε ἐν αὐτῷ σεμνὰ καὶ περικαλλῆ ἱδρύματα πάντα λόγον καλύπτοντα ἐρημίαν ἐξ ἐκείνου καὶ εἰς δεῦρο ὑπέμεινεν αὔξει τε κατὰ χρόνους καὶ ἐπινέμεται ᾑ τοῦ λόγου δύναμις, ὡς μηδὲ ἴχνος θεμελίων ἔν τισι φαίνεσθαι τοποις, ἔξεστι τῷ βουλομένῳ παραλαμβάνειν ὀφθαλμοῖς. εἰ δὲ φαίη τις ἀφανισμὸν ὁσημέραι τῆς ἐρημίας αὐξούσης καὶ τῆς εἰρημένης προρσας ἑρμηνευσάντων τὴν προκειμένην φωνὴν ἑτέρως. μὴ γὰρ περὶ πάντων τῶν οἰκοδομημάτων εἰρῆσθαι ἀλλὰ περί τινος μέρους, ὅ δὴ 7 vgl. Matth 241 10 = Matth 242 18 vgl. Matth 24 2 1 durch den urteilsspruch Gottes Σ < Α 7–10 ὅτε — δὲ ∾ Α hinter 17 προγνώσεως 7 Wiederum aber auch ͌u anderer Zeit Σ < A 8 σωτὴρ Σ < Α | εἰ ρημένον Σ < Α 9 τοῦ Α < Mai 10–12 ἀποκριθεὶς — κατα Σ μὲν Α 18 ἄλλης] let͌ ter Σ (Fehler des Editors) 17 ἣ Gr < A (nach ὁ δὲ 10) 23 καλύπτοντα Σ καλύπτουσαν Α 30 προκειμένην Σ προειρημένην Α 31 τινος Α τοῦ Σ οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ θαυμάζοωτες ἐπεδείκνυον αὐτῷ. Κατ’ ἐχείνου γὰρ ἐξενηνοχέναι αὐτὸν τὴν πρόρρησιν. πάλιν δὲ ἠ τῶν μαθητῶν περὶ αὐτοῦ γσαφὴ ταῦτα διδάσκει ὑπὲρ τῶν τοῦ Τόπου πολιοσχητῶν . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . τὰ μὲν πεςὶ τοῦ ενώ, τὰ δὲ πσοχείμενα πεςὶ τῆς τόλενς αὐτῆς ἐθεσπίζετο, ἤν»θεοῦ πόλιν« ὠνόμαζον οἰ Ἱουδαῖοι διὰ τὸν ἐν αὐτῇ Τοῦ θεοῦ ἱδρυμένον νεών. ἀποκλαίεται δῆτα τὴν σύμπασαν πόλιν ὁ Φιλάνθρωπος, οὐχ οὔτω τὰ οἰκοδομήματα οὐδὲ τοὔδαφος αὐτὸ ὠς Τὰς ψυχὰς τῶν πάλαι οἰχητόρων καὶ τὴν ἀπώλειαν αὐτῶν ἐλεῶν, ἀλλὰ καὶ τὰ τῆς ἐρημίας αὐτῶν αἴτια παρίστησι λέγων, »εἰ ἔγνως καί γε σὺ ἐν τῇ ἡμέρᾳ ταύτῃ τὰ πρὸς εἰρήνην σιο«. Σημαίνει δὲ τὴν αὐτοῦ παρουσίαν ἐπ’ εἰρήνῃ τοῦ σύμπαντος κόσμου γεγενημένην. Αὐτὸς γὰρ ἠν περὶ οὑ εἴσηται » ἀνατελεῖ ἐν ταῖς ἠμέραις αὐτοῦ δικαιοςὐνη Καὶ πλῆθος εἰρήνης«. ἐληλύθει δὲ εἰς αὐτὸ τοῦτο κηρύξαι « εἰρήνην τοῖς ἐγγὺς καὶ τοῖς μακράν«, τοῖς τε παραδεχομένις αὐτόν Φησιν, » εἰρήνην ἀφίημι ὐμῖν, εἰρήνην τὴν ἐμήν δίδωμι ὐμῖν«, ἤντινα Εἰρήνην τὰ καθ’ ὄλης τῆς οἰχουμένης εἰς αὐτὸν πιστεύσαντα ἔθνη Παρεδέξατο. ὁ δὲ ἐκ περιτομῆς λαὸς μὴ πιδτεύσας εἰς αὐτὸν οὐκ ἔγνω τὰ πρὸς εἰρήνην ἐαυτοῦ. Διὸ ἐπιλέγει, » νῦν δὲ ἐκρύβη ἀπὸ ἀπὸ τῶν ὀφθαλμῶν σου, ὄτι ἤξονσιν ἠμέραι ἐπί δε καὶ περιβαλοῦσί σε οἱ ἐχθραοί σου«. τὰ γοῦν μέλλοντα αὐτοὺς κατλήψεσθαι μικρὸν ὔστερον ἐν τῇ κατ’ αὐτῶν πολιορκίᾳ, διὰ τὸ μὴ προσδέξασθαι αὐτοὺς τὴν προκαταυυελθεῖσαν αὐτοῖς εἰρήνην, ἐκρύβη ἀπὸ τῶν ὀφθαλμῶν αὐτῶν. ἐχεῖνοι μὲν οὖν τὰ μετὰ ταῦτα αὐτοῖς συμβησόμενα οὐ προεῖσον, αὐτὸς δὲ αὐτὰ διὰ τῆς προρρήσεως θεσπίζει σαφέστα τὴν ὐπὸ Ῥωμαίων πολιορκίαν καταλαβοῦσαν αὐτοὺς προσημάνας· »ἤξουσι γάρ 4f, folgt in Σ Luk 19 41–44 6—S. 30, 10=Σ 1515 — 1525 7 vgl. Ps 46 (LXX 45)5 11=Luk 1942 14=ps 72(LXX 71) 7 16=Jes 57 19 17=joh 1427 20.27 =luk 19 42 f. 3 Ferner aber lehrt die Schrift der jünger über ihn dies über die Zerstörer Des Ortes Σ. Dann folgt die Überschrift, darauf das Zitat 6 Das nor diesem Ward über den temple geveissagt, daw vorliegende aber Σ ταῦτα Α 8 δῆτα aber Σ | πόλιν < Σ 9 αὐτό] αὐτῆς? Σ 11die Ursache Σ <Α 15 δἑ Σ Τὲ Α 16 καὶ + Freiden Σ 18 τὰ] πάντα τά Σ 20 δὲ < Σ 21. 22 καὶ — Σου Α Σ. Α bietet ein noch längeres Zitat aus Luk, als nicht euseb. Gekennzeichnet, Da die Randnote Εὐσεβίου folgt 23 κατ’ αὐτῶν <Σ | προσδέξασθαι] Vorher merken Σ (innersyrische Verderbnis) 25 was ihnen nachher geschah Σ Ταῦτα Α 27 — S. 30, 4 ἤξουσι — σοι Σ < Α ἡμέραι ἐπί σε«, ὅτι οὐκ ἔγνως τὰ πρὸς εἰρήνην σοι. διὰ ταύτην γὰρ τὴν αἰτίαν »ἥξουσιν ἡμέραι ἐπί δε καὶ περιβαλοῦσιν οἱ ἐχθροί σου καὶ περικυκλώσουσί σε καὶ συνέξουσί σε παντόθεν καὶ ἐδαφιοῦσί σε καὶ τὰ τέκνα σου ἔν σοι,« ὑπογράψας δὲ διὰ τούτων τὸν τρόπον τοῦ κατ’ αὐτῶν γενησομένου πολέμου. ὅπως δὲ ἐπὶ πέρας ἤχθη ταῦτα, πάρεστιν ἀπὸ, τῆς Ἰωσήπου γραφῆς ἀναλέξασθαι, ὃς δὴ Ἰουδαῖος ὢν καὶ τῆς παρ’ αὐτοῖς Ἰουδαϊκῆς φυλῆς γεγονὼς τῶν τε ἐπισήμων καὶ ἐπιφανῶν ἐν τῷ ἔθνει, κατὰ τοὺς χρόνους τῆς πολιορκίας ἕκαστα τῶν πεπραγμένων ἱστόρησε σύμφωνα ταῖς προκειμέναις προρρήσεσι τὰ ἀποτελέσματα παραστήσας. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . διὰ τῶν προκειμένων σημεῖα τοῦ καιροῦ τῆς παντελοῦς ἐρημίας τοῦ τόπου, ἃ δὴ παρίστησι λέγων, »ὅταν δὲ ἴδητε κυκλουμένην ὑπὸ στρατοπέδων Ἱερουσαλήμ, τότε γνῶτε ὅτι ἤγγικεν ἡ ἐρήμωσις αὐτῆς« . μηδεὶς γάρ, φησί, προσδοκάτω μετὰ τὴν ἐσομένην πολιορκίαν καὶ τὴν ἐπὶ ταύτῃ γενησομένην ἐρημίαν τοῦ τόπου ἑτέραν αὐτῆς ἔσεσθαι ἀνανέωσιν, ὡς ἐπὶ τῶν χρόνων Κύρου τοῦ Περσῶν βασιλέως γέγονε καὶ μετὰ ταῦτα ἐπ’ Ἀντιόχου τοῦ Ἐπιφανοῦς καὶ πάλιν ἐπὶ Πομπηΐου. πολλάκις γὰρ ἤδη πολιορκίαν ὑπομείνας ὁ τόπος, μείζονος ἠξιώθη μετὰ ταῦτα τιμῆς. ἀλλὰ νῦν τὴν ἐσχάτην τῆς πόλεως ἐρημίαν καὶ τὸν παντελῆ ἀφανισμὸν ἐπελεύσεσθαι αὐτῇ γινώσκετε, ἐπειδὰν »ἴδητε αὐτὴν ὑπὸ στρατοπέδων πολιορκουμένην«. ἐρήμωσιν δὲ τῆς Ἱερουσαλὴμ ὀνομάζει τοῦ ἱεροῦ τὸν ἀφανισμὸν καὶ τῶν ἐν αὐτῷ πάλαι πρότερον κατὰ τὸν Μωσέως νόμον ἐπιτελουμένων τὴν καθαίρεσιν. μὴ γὰρ δὴ τῆς πόλεως αὐτῆς ἐρημίαν νόμιζε δηλοῦσθαι διὰ τούτων ὡς μηδενὸς ἐν αὐτῇ μηκέτι κατοικήσοντος. ἐπιλέγει δ’ οὖν ἑξῆς ὅτι κατοικηθήσεται ἡ πόλις, οὐ μὴν ὑπὸ Ἰουδαίων, ἀλλ’ ὑπὸ ἐθνῶν ὧδέ πη λέγων, »καὶ Ἱερουσαλὴμ ἔσται πατουμένη ὑπὸ ἐθνῶν«. τοιγαροῦν οἶδεν ὅτι κατοικηθήσεται ὑπὸ ἐθνῶν . ἐρήμωσιν δὲ αὐτῆς ἀποκαλεῖ 2 = Luk 19 43 f. 11 folgt in Σ Luk 21 20–24 12–S. 32,6 = Σ 152 14–154 4 13.22 = Luk 21 20 28 = Luk 21 24 4 σοι + καὶ Α | δὲ — τούτων Σ < Α 6 ἀναλέξασθαι] finden Σ 10 παραστήσας + Α einen Satz < Σ. Darauf folgt in Σ eine Überschrift und das Lukaszitat. 13–15 das, was er xeigt und sagt usw. Σ < Α 18 τοῦ Α< Mai 19 ἤδη < Σ 20 τιμῆς] Erneuerung Σ | νῦν < Σ 24 τὸν . . . νόμον Mai Σ τῶν νόμων Α 26 δ’ οὖν] nämlich Σ 28.29 ὧδε — ἐθνῶν] indem er so sagt: Jerusalem wird xertreten warden von den Völkern und fortan (syr. Verderbnis, lies: und daher) weiβ er, daβ es bewohnt sein wird von den Völkern Σ < Α τὸ μηκετι ὑπὸ τῶν οἰκείων μηδὲ κατὰ τὴν νόμιμον λατρείαν συστήσεσθαι αὐτήν. ὅπως δὲ καὶ ταῦτα ἐπληροῦτο, οὐδὲν δεῖ πολλῶν λόγων. πάρεστι γάρ ὑπ’ ὄψεσιν ὁρᾶν Ἰουδαίους μὲμ πάντα τὰ ἔθνη διεσκεδασμένους, ἀλλοφύλους δὲ καὶ ἀλλογενεῖς οὐκήτορας τῆς πάλαι μὲν Ἱερουσαλήμ, νῦν δ’ ἀπὸ τοῦ ποῦ τολιορκητοπῦ Αἰλίου Ἀδριανοῦ Αἰλίας μετωνομασμένης. τὸ γοῦν παράδδοφον τοῦ θεσπόσματος τοῦτ’ ἂν εἴη, ὅτι περὶ Ἰουδδαίων μέν φησιν, »καὶ Ἱερουσαλὴμ ἔσται πατουμένη ὑπὸ ἐθνῶν«, περὶ δὲ πῶν ἐθνῶν »καὶ Ἱερουσαλὴμ ἔσται πατουμένη ὐπὸ ἐρνῶν«. ἐκπληκτικὸν δὲ τὸ ἀποτέλεσμα, εἴγε Ἰουδαῖαι πληροῦντες τὴν σύμπασαν ἀνθρώπων οὐκουμένην, ἕς τε καὶ μέκρις Αἰθιόπων χωρῆσαι καὶ Σκυθῶν καὶ αὐτῶν τῶν περάτων τῆς γῆς, ἐν μόνῃ τῇ αὐτῶν πόλει καῖ τῷ πάλαι θρησκευομένῳ παρ’ αὐτοῖς ἡ πόλις καὶ ἀοίκητος, κἂν ὑπενόησέ τις τοῦτο εἶναι τὸ αἴτιον. νῦν δὲ ὑτὸ ἀλλογενῶν καὶ ἀλλοφύλων ἐθνῶν τοῦ τόπου κατοικουμένου μόνοις αὐτοῖς ἄβατος τυγχάνει, ὡς μηδ’ ἐξ ἀπόπτου δύνασθαι τὸ πατρῷον αὐτῶν ἔδα φος θεωρεῖν· ἃ δὴ τοπυτον ἀποτετέλεσταιι τὸν τρόπον ἀκολούθωςτῷ φήσαντι κρησμῷ, » ὄτι αἰκμαλωτισθήσονται εἰς πάντα τὰ ἔθνη καὶ Ἱερουσαλὴμ ἔσται πατουμένη ὑπὸ ἐθνῶν«. σημαίνει δὲ καὶ τὸν πρὸ τῆς αἰχμαλωσίας πόλεμον εἰπών, »ἔσται γὰρ ἀνάκη ἐπὶ τῆς γῆς καὶ ὀργὴ μεγάλη ἐν τῷ λαῷ τούτῳ, καὶ πεσοῦνται ἐν στόματι μαχαίρας«. ταῖτα δὲ ὅπως κατὰ μέρος ἐπράχθη καὶ ῶς τὰ προηγορευμένα ὑπὸ τοῦ σωτῆρος ἡμῶν τέλους ἔτυκεν ἔργῳ , ἔξεστιν ἀπὸ τῆς ἱστορὀας Φλαυίου Ἰωσήπου μαθεῖν, ὃς καὶ τῆς φησάσης τοῦ σωτῆρος ἡμῶν προρρήσεως, »οὐαὶ δὲ ταῖς ἐν γαστρὶ ἐχούσαις καὶ ταῖς θηλαζούσαις ἐν ἐκείναις ταῖς ἡμέραις«, τὸ ἀποτέλεσμα σαφῶς παρίστησι μνημονείσας, ὡς γυναῖκες τὸ ἐαυτῶν βρέρη ὀπτήσασαι πυρὶ διὰ τὴν ὑπερβολὴν τοῦ κατασκόντος λιμοῦ τὴν πόλιν ἔφαγον. || Α 270r τοῦνον γὰρ αὐτὸν τὸν γενησόμενον ἐν τῇ πόλει λιμὸν προθεωρήσας ὁ σωτήρ, παρῂνει τοῖς αὐτοῦ μαθηταῖς ἐν τῇ μελλούςῃ κατὸ Ἰουδαίων γενήσεσθαι πολιορκίᾳ μὴ ὡς ἐπ’ ἀσφαλῆ τόπον καὶ φυλαττό- 5 vgl. Euseb. Hist. eccles. IV 64 7.8. 18 =Luk 21 24 20= 21 23f. 23 vgl. Jos. bel. Jud. v13 25= Luk 21 23 31 vgl. Luk 21 21 1 Nach οἰκείων Lücke? 5 πολιορκητοῦ] Βevohners Σ (Fehler des Editors) 7 πεοὶ Ἰουδαίων Gr Σ περ Ἰουδαῖοι Α 18. 19 ὄτι — ἔθνη Σ < Α 19 ἐθνῶν + Α einen längeren Zusatz, teilweise = u. s. 32, 26 ff. < Σ 20 τὸν — πόλεμον] die Art eben der Gefangenschaft des Krieges Σ =τὸν τρόπον τῆς αἰχμαλωσίας πολέμου 23 ἔργῳ Σ<Α 24 Φλαυίου Σ<Α 25 ἐν — ταῖς Σ < Α 29 γὰρ Α also Σ μενον ὑπὸ τοῦ θεοῦ καταξεύγειν ἐπὶ τὴν πόλιν, ὅπερ πεπόνθασιν οἱ πολλοί, ἑκεῖθεν μὲν ἀναχωρεῖν, φεύγειν δὲ εἰς τὰ ὄρη καὶ τοὺς ἐν μέσῳ τῆς Ἰουδαίας ἐκχωρεῖν εἰς τὰ ἔθνη καὶ τοὺς ἐν τῇ χώρᾳ μὴ καταφεύγειν ἐπ’ αὐτὴν ὡς ἐπὶ ὀχυρὸν τόπον. διό φησιν· » καὶ οἱ ἐν ταῖς χώραις μὴ εἰσελθέτωσαν εἰς αὐτήν, ὅτι ἡμέραι ἐκδικήσεως αὖταί εἰσι τοῦ πληρωθῆναι πάντα τὰ γεγραμμένα « . . . . . . ταύτας τὰς συμφορὰς ἀπὸ μυρίων τέθεικα διὰ τὴν θείαν τοῦ δωτῆρος ἡμῶν πρόρρησιν τὴν φήσασαν, »οὐαὶ δὲ ταῖς ἐν γαστρὶ ἐχούσαις καὶ ταῖς θηλαζούσαις ἐν ἐκείναις ταῖς ἡμέραις«. ἐπεὶ δὲ καὶ τοῦτο ταῖς προρρήσεσι τοῦ σωτῆρος πρόσκειται, τὸ »ἔσται ἀνάγκη μεγάλη ἐπὶ τῆς γῆς καὶ ὀργὴ μεγάλη τῷ λαῷ τούτῳ« ἢ κατὰ τὸν Ματθαῖον » ἔσται γὰρ τότε θλῖψις μεγάλη , οἵα οὐδέποτε γέγονεν ἀπ’ ἀρχῆς κόσμου ἕως τοῦ νῦν οὐδ’οὐ μὴ μενηται «, ἐπακοῦσαι καλὸν τοῦ ἱστορικοῦ τούτων αὐτῶν τὰ ἀποτελέσματα ὦδέ πη ἱστοροῦντος· »καθ’ἕκαστον μὲν οὖν ἐπεξιέναι τὴν παρανομίαν αὐτῶν ἀδύνατον. δυνελόντι δ’ εἰπεῖν μήτε πόλιν ἀλλην τοιαῦτα πεπονθέναι μήτε γενεὰν ἐξ αἰῶνος γεγονέναι κακίας γονιμωτέραν. τὴν μὲν πόλιν ἀνέτρεψαν αὐτοί, Ῥωμαίους δὲ ἄκοντας ἠνάγκασαν ἐπιγραφῆναι σκυθρωπῷ κατορθώματι καὶ μόνον οὐχ εἵλκυσαν βραςῦνον ἐπὶ τὸν ναὸν τὸ πῦρ. ἀμέλει καιόμενον ἐκ τῆς ἄνω πόλεως ἀφορῶντες οὔτε ἤλγησαν οὔτε ἐδάκρυσαν«. ταῦτα διὰ τὸ » ἔσται γὰρ τότε θλῖψις μεγάλη, οἵν οὐδέποτε γέγονεν ἀπ’ἀρχῆς κόσμου «, ὅ δή καὶ προρρηθὲν ὑπὸτοῦ σωτῆρος μεμαρτύρηται ὑπὸ τοῦ συγγραφέως μεθ’ ὅλα ἔτη ‘υπὸ σαράκοντα κατὰ τὴν Οὐεσπασιανοῦ Ῥωμαίων αὐτοκρατορίαν πληρωθέν. προστίθησι δὲ ταῖς αὐτοῦ προρρήσεσι ὁ σωτῆρ χρόνον ὁρίζων, μέχρι τίνος ἔσται Ἱερουσαλὴμ πατουμένη ὑπὸ ἐθνῶν. λέγει 5 = Luk 21 21 8 = S. 33,2 = Σ 155 5–25 9. 11 =Luk 21 23 13 = Matth 24 21 16–22 = Jos. bel. Jud. V 105 22 = Matth 24 21 4 ἐπ’αὐτὴν Σ<Α | τόπον + Α einen Zusatz < Σ 8 diese Leiden Σ ταῦτα μὲν οὖν Α 9–14 Die Ergänzungen nach Σ < Α 15 ἱστοροῦντος + aus dem Fünften der Schrift des Joesphus (Überschrift) Σ 17 συελόντι Grschleppten sie ohne Zögern zum Tempel und das in ihm brennende Feuer sahen sie vom der oberen Stadt Σ (Mißberständnis) 22. 23 Die Ergänungen nach Σ < Α 24 ὅλα] Σ verderbt 25 πληρωθέν + Α einen Satz < Σ 26 δὲ Σ < Α | ὁ σωτῆρ Σ < Α δ’ oὖν, »ἄχρι οὗ πληρωθῶροὶ ἐθνῶνε«, οὕτω σημάνας τὴν τοῦ βίου συντέλειαν. διὸ δὴ τὰς ἐν ψυχαῖς. διαφορὰς τῶν τὴν διδασκαλίαν αὐτοῦ μελλόντων ὑποδέχεσθαι ἐν τοῖς μετὰ ταῦτα κρόνοις εὖ μάλα ἐκγυμνοῖ ὁ κύριος . καὶ τρία μὲν τάγματα τῶν ού γνησίως τὸν σπόρον τῆς αὐτοῦ διδασκαλίας παραδεχομένων ἔσεσθαι προαγορεύει. τρεῖς δὲ ὡσαύτως ἀγαθῶν χοροὺς τῶν δίκην εὐγείου χώρας πολυφορούντων καὶ πολυπλασιαζόντων τὸν λόγον. τῶν μὲν οὖν ἀπολλύντων τὰ καταβαλλόμενα τῇ αὐτῶν ψυχῇ σπέρματα αἰτίας εἶναί φησι τρεῖς. ἢ γὰρ ὑπὸ φροντίδωνκ τοῦ βίου καὶ τῆς περὶ τὰ μὴ ἀναγκαῖα σπουδῆς ὑπό τε πλούτου καὶ τρυφῆς καταχωννύντες τὸν ἐν αὐτοῖς σπόρον ἐοίκασι τοῖς ὑπὸ ἀκανθῶν ἀποπνίγοθσι, ἢ οὐκ ἀπὸ βάθους διανοίας αὐτὸν παραδεξάμενοι θᾶττον ἀποσβέννυνται εριστάσεως καταλαβούσης, ἢ κατὰ τρίτην αἰτίαν αἴτιοι ἀπωλείας καθίστανται τοῦ ἐν αὐτοῖς σπόρου, τὰς, αὐτῶν ἀκοὰς ἐκδιδόντες ἀνέτως τοῖς ἐξαπατᾶν ἐθέλουσι καὶ ὐφαρπάζειν τὰ ἐν τῇ αὐτῶν ψυχῇ καταβληθέντα σπέματα. ἐκεῖνοι μὲν οὖν οὐκ ἄλλως τῆς κατὰ θεὸν στέρονται καρποφοίας ἢ καθ’ ἕνα τῶν λελεγμένων τρόπων. οἱ δὲ ἐναντίως ἐκείνοις διακείμενοι καθαρᾷ ψυχῇ καὶ προαιρέσει γνησίᾳ τὸν σωτήθιον ὑποδεξάμενοι σπόρον, πάλιν κατὰ δύναμιν τῆς αὐτῶν ψυχῆς πολυπλασίαζουσι τοῦς ἑαυτῶν καρπούς. αὐτίκα γὰρ Σαμαρεῖται Δοσίθεον μετὰ τοὰς χρόνους τοῦ σωτῆρος γενόμενον αὐτὸν εἶναι τὸν ὑπὸ Μωσέως προφητευόμενον προφήτην ἐπείσθησαν, ἀπατηθέντες ὑπ’αὐτοῦ ὡς τὸν Χριστὸν αὐτὸν εἶναι ἀποφήνασθαι. ἄλλοι δὲ πάλιν κατὰ τοὺς χρόνους τῶν ἀποστόλων Σίμωνα τὸν μάγον τὴν μεγάλην τοῦ θεοῦ δύναμιν ἐκαλουν, αὐτὸν εἶναι νομίσαντες τὸν Χριστόν. καὶ κατὰ τὴν Φρυγίαν δὲ Μοντανὸν ἕτεροι, ἀλλαχοῦ δὲ πάλιν ἑτέρους ἄλλοι νενομίασιν, καὶ 1 =luk 21 24 4–22 =Σ 167 12—25 11 ff. Matth 13 3–9. 18–23 24–S. 34, 3 = Σ 171 6–13 25 vgl. Dtn 1815 28 vgl. Act 810 1 δ’οὖν] nämlich Σ |οὗ Gr < A 2 συντέλειαν +einige Worte A < Σ 4 διὸ δὴ Σ < Α 6 ὁ κύριος Α < Σ 7 δὲ Σ < Α 10 αἰτίας oder τῶν ἀπολλύντων logischer Fehler des Eusebius. Wendland 17 σπέρματα + Α einen längeren Zusatz < Σ 18 οὖν < Σ 24 γὰρ Σ < Α 27 πάλαιν Σ < Α οὐ παύσονταί γε οἱ ἀπατεῶνες. προπσδοκᾶν γὰρ χρὴ καὶ πλείους τοιούτους ἔδεσθαι, ἐξ ὧν δὴ καὶ αὐτῶν ἡ ἀλήθεια τῶν σωτηρίων προγνώσεων τὴν μαρτυρίαν εἴληφεν.